Ma tzʼaqal yaal naq kiwank li naʼajej Edén?

NAABʼALEBʼ li kristiʼaan ak xeʼrabʼi resil chirix laj Adán, li xʼEva ut li naʼajej Edén abʼan maajunwa xeʼril li naxye li Santil Hu. Wi taawaj rilbʼal naru nakaataw saʼ Génesis 1:26-3:24, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG. Aʼan aʼin li naxye:

Li Jehobʼaa kixyobʼtesi li winq rikʼin li xpoqsil li chʼochʼ ut kixkʼabʼaʼi Adán, kixkʼe chi wank saʼ jun li chʼinaʼusil naʼajej saʼ li naʼaj li nakʼabʼaʼiik Edén. Naq li Yos kixyobʼtesi li chʼinaʼusil naʼajej numtajenaq li haʼ kixkʼe aran ut wank naabʼal li sahil kiʼilq’en. Kixkʼe saʼ xyi li naʼajej «li cheʼ re xnawbʼal li us ut li inkʼaʼ us» ut kixye rehebʼ naq inkʼaʼ te’xlow, wi teʼxbʼaanu teʼkamq. Saʼ jun kutan kirisi li xxuukuy laj Adán ut kixyobʼtesi li xʼEva, li xbʼeen ixq. Kixye rehebʼ naq teʼril li chʼinaʼusil naʼajej, teʼwanq ralal xkʼajol ut teʼxnujobʼresi li Ruuchichʼochʼ.

Chirix chik aʼin jun li kʼantiʼ kiraatina li xʼEva ut kixye re naq tixlow ru li cheʼ li kixye li Yos naq inkʼaʼ te’xchʼeʼ. Kixye re naq laj Yobʼtesinel kitikʼtiʼik ut yook xmuqbʼal chiru jun chaabʼil naʼlebʼ: naq aʼan naru nawank joʼ li Yos. Li xʼEva kixpaabʼ ut kitʼaneʼk saʼ li raʼal. Laj Adán kixqʼet ajwiʼ ribʼ chiru li Yos. Joʼkan naq li Yos kiraqok aatin saʼ xbʼeen laj Adán, li xʼEva ut li kʼantiʼ. Li ixq ut li winq keʼisiik saʼ li sahil naʼajej ut ebʼ li ánjel keʼxram ru li okebʼaal.

Junxil ebʼ li kristiʼaan li tzolbʼilebʼ chirix li Santil Hu nekeʼxpaabʼ li naxye li hu Génesis. Abʼan saʼebʼ li qakutan ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ chik nekeʼxpaabʼ li naxye li Santil Hu. Kʼaru ebʼ li patzʼom nekeʼxbʼaanu? Qatzʼilaq rix kaahibʼ rehebʼ aʼin.

1. Wi yaal naq kiwank li naʼajej Edén, bʼar kiwank chaq?

Junxil ebʼ li nekeʼxjolomi li iklees nekeʼxkʼoxla naq li sahil naʼajej maare toj wank saʼ jun naʼaj arin saʼ Ruuchichʼochʼ. Abʼan moqon li iklees kiʼok xpaabʼankil li nekeʼxkʼut laj Platón ut laj Aristóteles, naq maakʼaʼ kʼaru tzʼaqal re ru naru nawank saʼ Ruuchichʼochʼ.b Joʼkan naq ebʼ li nekeʼxjolomi li iklees keʼok xyeebʼal naq li sahil naʼajej wank tana chixkʼatq li choxa. Junchʼol chik xeʼxye naq wank saʼ xbʼeen jun li nimla tzuul li naxqʼax li xteram li Ruuchichʼochʼ, junchʼol chik nekeʼxye naq wank toj saʼ xmaril li Ruuchichʼochʼ malaj saʼ li po. Joʼkan naq li kristiʼaan keʼok xpaabʼankil naq moko yaal ta naq kiwank li naʼajej Edén. Ut sa’eb’ li qakutan li wankebʼ xnawom chirix aʼin keʼok xyeebʼal naq moko paabʼajel ta li naxye li Santil Hu chirix bʼar kiwank li naʼajej Edén. Joʼkan naq nekeʼxye naq toontil naʼlebʼ xpaabʼankil.

Abʼan jalan wiʼ li naʼlebʼ naxye li Santil Hu. Saʼ Génesis 2:​8-14 naxye naq li naʼaj aʼin wank bʼarwiʼ nayoʼlaak li saqʼe saʼ li naʼajej Edén ut naq aran nekeʼyoʼlaak kaahibʼ li nimaʼ. Naxye ajwiʼ li xkʼabʼaʼebʼ li nimaʼ ut bʼar nekeʼnumeʼk. Naq nekeʼril aweʼ li nekeʼxtzʼil rix li naʼlebʼ aʼin nekeʼxtawasi ribʼ chi xsikʼbʼal junaq li naʼlebʼ li tixkʼut chiruhebʼ bʼar wank tzʼaqal li naʼajej Edén. Abʼan moko nekeʼxtaw ta yal nekeʼxjalpaqi ru li naʼlebʼ li nekeʼxtzʼil rix. Ma naraj xyeebʼal aʼin naq li naʼajej Edén ut ebʼ li nimaʼ maajunwa keʼwank ut yal seeraqʼinbʼil aatin?

Kʼoxla rix aʼin, ak xnumeʼk 6,000 chihabʼ naq kiwank li naʼajej Edén, li Ruuchichʼochʼ ak xjalaak naabʼal chiruhebʼ li chihabʼ aʼin. Jun eetalil, xeʼjalaak tana li xbʼe li nimaʼ ut saʼ li naʼaj aʼan nawank naabʼal li hiik. Chirix li bʼutʼihaʼ li kiwank saʼ xkutankil laj Noé kijalaak ajwiʼ li Ruuchichʼochʼ. Joʼkan naq moko naru ta xnawbʼal bʼar tzʼaqal kiwank li naʼajej Edén. Jultika ajwiʼ naq moko wank ta chik li naʼajej Edén naq laj Moisés kixtzʼiibʼa li hu Génesis.c

Chʼolchʼo tzʼaqal naq li hu Génesis naxkʼut naq yaal naq kiwank li naʼajej Edén. Wiibʼ rehebʼ li nimaʼ li naʼaatinak wiʼ, li nimaʼ Éufrates ut Tigris li nayeemank ajwiʼ re Hidequel, toj wankebʼ saʼebʼ li qakutan. Nayeemank ajwiʼ bʼar nekeʼnumeʼk ebʼ li nimaʼ aʼin ut li awimq li nayoʼlaak saʼebʼ li junjunq chi naʼaj aʼin. Chʼolchʼo naq ebʼ laj Israel textaw ru xbʼaan naq choʼq rehebʼ kitzʼiibʼamank chaq xbʼeenwa li hu Génesis.

Li naxye li Santil Hu chirix li naʼajej Edén jalan chiru li nekeʼxye saʼ jun li seeraqʼinbʼil aatin. Li kʼabʼaʼej ut li naʼajej li naʼaatinak wiʼ li Santil Hu chʼolchʼo naq keʼwank, li naʼajej ut li kʼabʼaʼej li nayeemank saʼ jun li seeraqʼinbʼil aatin maaʼani nanawok re bʼar natawmank.

2. Chan put ru naq li Yos kixyobʼtesi laj Adán rikʼin xpoqsil li chʼochʼ ut li ixq rikʼin li xxuukuy laj Adán?

Ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li jalan jalanq chi naʼlebʼ saʼebʼ li qakutan xeʼxtaw naq li xjunxaqalil li kristiʼaan yiibʼanbʼil rikʼin jalan jalanq li kʼaʼaq re ru li natawmank saʼ li chʼochʼ. Abʼan, chanru kijunajimank chixjunil aʼin re xyobʼtesinkil li winq?

Ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li jalan jalanq li naʼlebʼ nekeʼxye naq li yuʼam kitiklaak xjunes. Nekeʼxye naq li mitzʼ aj yobʼtesihom saʼ xnumikebʼ li chihabʼ keʼok chi jalaak toj reetal keʼxchaabʼilobʼresi ribʼ. Abʼan, ma wank tawiʼ junaq li yobʼtesihom li moko chaabʼil ta yiibʼanbʼil? Li aatin mitzʼ aj yobʼtesihom naru nokooxbʼalaqʼi bʼayaq xbʼaan naq usta mitzʼ jun li yobʼtesihom chaabʼil yiibʼanbʼil. Li xyaalalil aʼan naq maajun rehebʼ li yobʼtesihom naxkʼutbʼesi naq yal chi joʼkan kiyoʼlaak. Chixjunil li yobʼtesihom naxkʼutbʼesi bʼan naq wank jun laj Yobʼtesinel li jwal seebʼ xkʼaʼuxl (Romanos 1:20).d

Qakʼehaq jun eetalil: kʼoxla naq yookat rabʼinkil jun li chʼinaʼusil bʼich malaj yookat rilbʼal jun chʼinaʼusil eetalil li bʼonbʼil chiʼus malaj jun li chaabʼil kʼanjelobʼaal joʼ li yookebʼ chi elk anaqwan. Ma taaye raj naq maaʼani kiyiibʼank re aʼin? Relik chi yaal naq inkʼaʼ. Yaal naq chʼaʼaj xyiibʼankil aʼin, abʼan jwal chʼaʼaj wiʼ chik xyiibʼankil li qajunxaqalil. Chanru naq tqaye naq moko yobʼtesinbʼilo ta? Joʼkan ajwiʼ, saʼ li hu Génesis nayeemank naq kaʼajwiʼ ebʼ li kristiʼaan yobʼtesinbʼilebʼ joʼ xjalam u li Yos (Génesis 1:26). Joʼkan naq wank qaseebʼal re xyiibʼankil jalan jalanq li kʼaʼaq re ru. Joʼkan bʼiʼ, chanru naq inkʼaʼ tqapaabʼ naq li Yos kixyobʼtesi li winq rikʼin li xpoqsil li chʼochʼ?

Ut kʼaru tooruuq xyeebʼal naq li Yos kiroksi jun li xxuukuy laj Adán re xyobʼtesinkil li xʼEva? Choʼq re li Yos maakʼaʼ chʼaʼaj.e Usta maare kiruuk raj xbʼaanunkil rikʼin jalan chik naʼlebʼ abʼan wank xyaalal li kixbʼaanu. Aʼan kiraj naq laj Adán ut li xʼEva teʼsumlaaq ut «junajebʼ aj chik chi tzʼejwalej» naq teʼkanaaq (Génesis 2:24, SBG). Li Yos kixyobʼtesi li winq ut li ixq re naq teʼruuq wank saʼ junajil ut teʼxra ribʼebʼ naq teʼkʼanjelaq saʼ komonil. Aʼin naxkʼutbʼesi naq laj Yobʼtesinel wank li xchoxahil naʼlebʼ ut naq nokooxra.

Ebʼ li nekeʼxtzʼil rix li junxaqalil nekeʼxye naq maare jun ajwiʼ li winq ut li ixq keʼxkʼe xyuʼam chixjunil ebʼ li poyanam. Chʼolchʼo naq paabʼajel li naxye li Santil Hu saʼ li hu Génesis.

3. Chan put ru truuq jun li cheʼ xkʼebʼal nawom ut jun chik xkʼebʼal yuʼam?

Chʼolchʼooq chiqu naq li Santil Hu moko naxye ta naq wank xwankil ebʼ li wiibʼ chi cheʼ aʼin. Juntaqʼeetebʼ rikʼinebʼ li junchʼol, yal bʼan li Jehobʼa kiroksi joʼ eetalil.

Laaʼo wank sut naqasikʼ xyaalal junaq li naʼlebʼ. Qatzʼilaq rix jun eetalil, naq nekeʼxye qe naq tqoxloqʼi li awabʼejilal moko yookebʼ ta xyeebʼal naq tqoxloqʼi li naʼaj malaj li ochoch bʼarwiʼ nekeʼxchʼutubʼ ribʼ li awabʼej, yookebʼ bʼan xyeebʼal qe naq tqoxloqʼi li xwankil re awabʼejink.

Kʼaru reetalil ebʼ li wiibʼ chi cheʼ li xeʼwank saʼ li naʼajej Edén? Nekeʼxye jalan jalanq li naʼlebʼ li chʼaʼaj xtawbʼal ru. Abʼan li xyaalalil aʼan naq li xsumenkil moko chʼaʼaj ta xtawbʼal ru ut qʼaxal wank xwankil choʼq qe. Li cheʼ re xnawbʼal li us ut li inkʼaʼ us aʼan reetalil li xkʼulubʼ li Yos re xyeebʼal kʼaru li chaabʼilal ut li maaʼusilal (Jeremías 10:23). Joʼkan naq choʼq re li Jehobʼa jun nimla maak naq teʼxtzeka ru li cheʼ aʼin. Ut li cheʼ re li yuʼam aʼan reetalil li yuʼam chi junelik, kaʼajwiʼ li Jehobʼa naru tixkʼe qe li maatan aʼin (Romanos 6:23).

4. Chan put ru naq jun li kʼantiʼ kiraatina li xʼEva?

Relik chi yaal naq maare chʼaʼaj xtawbʼal ru aʼin, abʼan chixjunil li naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu nokooxtenqʼa chi xtawbʼal ru li kikʼulmank saʼ li naʼajej Edén.

Ani kibʼaanunk re naq t-aatinaq jun li kʼantiʼ? Ebʼ laj Israel nekeʼxnaw jalan chik li naʼlebʼ li naru natenqʼank rehebʼ chi xtawbʼal ru li kikʼulmank saʼ li naʼajej Edén. Jun eetalil, nekeʼxnaw naq ebʼ li musiqʼej naru nekeʼxbʼaanu naq ebʼ li xul teʼaatinaq. Laj Moisés ajwiʼ kixtzʼiibʼa naq jun li ánjel kixbʼaanu naq li xbʼuur laj Balaam t-aatinaq (Números 22:​26-31; 2 Pedro 2:​15, 16).

Nekeʼxnaw ajwiʼ naq li maaʼus aj musiqʼej, ebʼ li ánjel li xeʼxqʼet ribʼ chiru li Yos, wankebʼ ajwiʼ xwankil. Qajultikaq naq laj Moisés kiril ebʼ laj tij re Egipto naq keʼxbʼaanu ajwiʼ li sachbʼachʼoolej li kixbʼaanu li Jehobʼa naq kiʼxsutqʼisi jun li cheʼ choʼq kʼantiʼ. Bʼar keʼchalk li xwankilal? Chʼolchʼo naq rikʼinebʼ li maaʼus aj musiqʼej (Éxodo 7:​8-12).

Joʼkan ajwiʼ ebʼ laj Israel nekeʼxnaw li naxye li hu Job, li kitzʼiibʼak tana xbʼaan laj Moisés. Saʼ li hu aʼin keʼxtzol chirix laj Tza li xikʼ naʼilok re li Yos li naxye naq ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ teʼwanq saʼ tiikilal chiru li Yos (Job 1:​6-11; 2:​4, 5). Chixjunil aʼin kitenqʼank tana rehebʼ laj Israel chi xkʼebʼal reetal naq laj Tza kiroksi li kʼantiʼ re xbʼalaqʼinkil li xʼEva re naq tixqʼet ribʼ chiru li Yos.

Abʼan wank chik jalan li eetalil li naxkʼutbʼesi naq laj Tza wank re, naq li kʼantiʼ kixtikʼtiʼi li xʼEva. Qajultikaq naq li Jesús kixye naq laj Tza aʼan «aj tikʼtiʼ ut xyuwaʼil li tikʼtiʼ» (Juan 8:44, SBG). Kʼaʼut naq kixye naq aʼan «xyuwaʼil li tikʼtiʼ?». Xbʼaan naq naxnaw naq aʼan kixbʼaanu naq li kʼantiʼ tixye li xbʼeen tikʼtiʼ. Li Yos kixye naq laj Adán ut li xʼEva teʼkamq wi teʼxlow ru li cheʼ. Abʼan li kʼantiʼ kitikʼtiʼik naq kixye: «Moko texkamq ta» (Génesis 3:⁠4, SBG). Re xkanabʼankil chi chʼolchʼo ru, moqon li Jesús kixye re li apóstol Juan naq laj Tza aʼan «li najter kʼantiʼ» (Apocalipsis 1:1; 12:⁠9, SBG).

Moko sachbʼachʼoolej ta rilbʼal naq jun li musiqʼej naxbʼaanu naq chanchan tawiʼ naq jun li xul yook chi aatinak. Wankebʼ ajwiʼ li kristiʼaan li nekeʼxbʼaanu naq chanchan tawiʼ naʼaatinak junaq li muñeek malaj jun li xul.

Li eetalil li naxchʼolobʼ chi tzʼaqal re ru naq yaal naq kiwank li naʼajej Edén

Wank li eetalil li naxkʼutbʼesi naq paabʼajel li naxye li hu Génesis. Qatzʼilaq jun chik.

Saʼ li Santil Hu nakʼabʼaʼiik li Jesukriist joʼ «laj Chʼolobʼanel re li yaal, chaabʼil ut paabʼajel» (Apocalipsis 3:14, SBG). Aʼan tzʼaqal re ru li xyuʼam ut maajunwa kitikʼtiʼik ut maaʼani kixtikʼtiʼi. Joʼkan ajwiʼ, naq toj maajiʼ nakʼulunk saʼ Ruuchichʼochʼ ut «naq toj majiʼ kiwank li ruuchichʼochʼ» kiwank chaq rikʼin li Xyuwaʼ saʼ choxa (Juan 17:5, SBG). Li Jesús ak wank chaq naq kiyobʼtesiik li winq, joʼkan naq paabʼajel li kixye. Kʼaru kixye aʼan chirix li naʼajej Edén?

Naq li Jesús kiʼaatinak chirix laj Adán ut li xʼEva kixkʼutbʼesi naq yaal naq keʼwank. Kiʼaatinak chirixebʼ naq kixkʼe wiibʼ oxibʼ li chaqʼrabʼ chirix li sumlajik (Mateo 19:​3-6). Wi li naxye Génesis aʼan yal jun seeraqʼinbʼil aatin li Jesús aʼan raj jun aj bʼalaqʼ, yook raj chi tikʼtiʼik. Abʼan maajunwa truuq xbʼaanunkil aʼin. Joʼ xqaye aʼan kiril chaq chixjunil li kikʼulmank xbʼaan naq wank chaq saʼ choxa. Tooruuq xpaabʼankil chi anchal qachʼool li kixye li Jesús.

Wi inkʼaʼ raj tqapaabʼ li naxye li hu Génesis moko tooruuq ta raj xpaabʼankil li Jesús. Ut inkʼaʼ tooruuq xtawbʼal ru li esil li wank saʼ li Santil Hu ut li xyeechiʼom li Yos. Qilaq kʼaʼut.

[Kʼe reetal]