Li Jehobʼa naxrahebʼ li nekeʼxkuy uuchink
«Li kitʼaneʼk saʼ chaabʼil chʼochʼ aʼanebʼ li [...] nekeʼuuchink xbʼaan naq junelik nekeʼxkuy» (LUC. 8:15).
1, 2. a) Chanru naqekʼa qibʼ xbʼaanebʼ li qech aj paabʼanel naq inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ puktesink saʼebʼ li teep bʼarwiʼ moko kʼihebʼ ta nekeʼxkʼulubʼa li esil, ut kʼaʼut? (Taawil li jalam u saʼ xtiklajik). b) Kʼaru kixye li Jesus chirix li puktesink «saʼ li xtenamit» li junjunq? (Taawil xyaalal).
LAJ SERGIO UT LI XʼOLINDA ebʼ aj Estados Unidos, sumsukebʼ, numenaq 80 chihabʼ rehebʼ ut wankebʼ choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink. Saʼebʼ li qakutan, rahebʼ li raʼ ut jwal nachʼaʼajkoʼk chiruhebʼ li bʼeek. Abʼan joʼ ak chanru kʼaynaqebʼ xbʼaanunkil, wuqubʼ hoonal re eqʼla nekeʼwulak saʼ jun li kʼayil bʼarwiʼ wankebʼ naabʼal li poyanam, nekeʼxkʼe ribʼ chixkʼatq jun li naʼaj bʼarwiʼ nekeʼxaqliik ebʼ li bʼelebʼaal chʼiichʼ ut nekeʼok xyeechiʼinkil ebʼ li tasal hu rehebʼ li yookebʼ chi numeʼk chiruhebʼ. Lajeetq chihabʼ rokikebʼ xbʼaanunkil aʼin. Li xkʼihalil li poyanam inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa, abʼan aʼanebʼ junelik nekeʼwulak saʼ Ii naʼaj aʼin, seʼseʼ li rilobʼalebʼ chiruhebʼ li nekeʼkayank rehebʼ. Naq naxkʼe waʼlebʼ, chi timil nekeʼsutqʼiik saʼ rochoch. Naq nasaqew wiʼ chik, wuqubʼ hoonal re eqʼla ak wankebʼ aran. Ebʼ li qech aj paabʼanel aʼin nekeʼxkʼe resil li Xʼawabʼejilal li Yos waqibʼ kutan re li xamaan riiq jun chihabʼ.
2 Joʼ laj Sergio ut li xʼOlinda, naabʼalebʼ li qechpaabʼanel winq ut ixq saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ yookebʼ chaq chi puktesink saʼebʼ li xteep chiru lajeetq chihabʼ, usta moko kʼihebʼ ta nekeʼxkʼulubʼa li esil. Wi joʼkan ajwiʼ nakaakʼul laaʼat, naqakʼe xkawil aachʼool xbʼaan naq inkʼaʼ nakaakanabʼ puktesink usta chʼaʼaj xbʼaanunkil.a Li eetalil li nekeekʼe naxwaklesi xchʼool naabʼal rehebʼ laj kʼanjel chiru li Yos joʼ ajwiʼ li ak najter nekeʼok. Jun li eetalil, kʼe reetal kʼaru keʼxye wiibʼ oxibʼ rehebʼ li nekeʼulaʼanink jun teep chi chʼuut: «Naq ninpuktesink rikʼinebʼ laj paabʼanel aʼin, li xbʼaanuhomebʼ naxkawresi linchʼool», «naq junelik yookebʼ xbʼaanunkil li kʼanjel aʼin naxbʼaanu naq inkʼaʼ tinkanabʼ kʼanjel ut puktesink chi anchal inchʼool» ut «li xbʼaanuhomebʼ nawulak saʼ xchamal linchʼool».
3. Bʼar wank li oxibʼ chi patzʼom li tqataw xsumenkil, ut kʼaʼut?
3 Saʼ li tzolom aʼin, tqataw xsumenkil oxibʼ li patzʼom: Kʼaru truuq xbʼaanunkil naq wanq sut tchʼinanq qachʼool? Chanru tooruuq chi uuchink? Kʼaru ttenqʼanq qe re naq tqakuy uuchink? Rikʼin li xsumenkil ebʼ li patzʼom aʼin tkawuuq li qachʼool re naq inkʼaʼ tqakanabʼ xbʼaanunkil li kʼanjel li xooxtaqla li Jesus.
KʼARU TRUUQ XBʼAANUNKIL NAQ TCHʼINANQ QACHʼOOL
4. a) Kʼaru kirekʼa laj Pablo naq li xkʼihalil ebʼ laj Judiiy inkʼaʼ keʼxkʼulubʼa xtaqenkil li Kriist? b) Kʼaʼut kirekʼa ribʼ chi joʼkan?
4 Naru nachʼinaak qachʼool wi saʼ li qateep re puktesink moko kʼihebʼ ta nekeʼraj rabʼinkil resil li Xʼawabʼejilal li Yos. Wi joʼkan laateep, nakaataw ru kʼaru kirekʼa chaq li Apostol Pablo. Kipuktesink tana chiru 30 chihabʼ, ut naabʼal kixtenqʼahebʼ chi xtaqenkil li Kriist (Hech. 14:21; 2 Cor. 3:2, 3). Abʼan inkʼaʼ kiruuk xbʼaanunkil naq naabʼalebʼ laj Judiiy teʼoq xtaqenkil li Kriist. Joʼkan naq, li xkʼihalil ebʼ laj Judiiy keʼtzʼeqtaanank re laj Pablo ut wankebʼ keʼrahobʼtesink re (Hech. 14:19; 17:1, 4, 5, 13). Laj Pablo moko kixmuq ta naq li yiibʼru aj naʼlebʼ aʼin kixrahobʼtesi li xchʼool. Joʼkan naq kixye: «Kʼajoʼ xrahil linchʼool, junelik namayok li waanm» (Rom. 9:1-3). Kʼaʼut kirekʼa ribʼ chi joʼkan? Xbʼaan naq nawulak chiru li puktesink ut naxra chaq ebʼ li poyanam. Yook chaq xchʼool chirixebʼ laj Judiiy, ut joʼkan naq kʼajoʼ kirahoʼk saʼ xchʼool rilbʼal naq yookebʼ xtzʼeqtaanankil li ruxtaan li Yos.
5. a) Kʼaru naʼekʼasink qe chi puktesink? b) Kʼaʼut chʼolchʼo naq wank sut nachʼinaak li qachʼool?
5 Joʼ laj Pablo, nokoopuktesink xbʼaan naq naqarahebʼ li poyanam chi anchal qachʼool (Mat. 22:39; 1 Cor. 11:1). Naqanaw chi tzʼaqal naq li kʼanjelak chiru li Jehobʼa aʼan li chaabʼil kʼanjel li jwal naxkʼe xsahil qachʼool. Saʼ xkʼabʼaʼ aʼin twulaq raj chiqu naq ebʼ li poyanam re li qateep teʼxkʼe reetal li yookebʼ xtzʼeqbʼal. Joʼkan naq, inkʼaʼ naqakanabʼ xkʼutbʼal chiruhebʼ li yaal chirix li Jehobʼa ut li rajom chirixebʼ li poyanam. Li esil aʼin chanchan jun xmaatanebʼ ut naqaye rehebʼ naq teʼxkʼulubʼa. Naq nekeʼxtzʼeqtaana, chʼolchʼo tzʼaqal naq narahoʼk qachʼool, joʼ kixkʼul laj Pablo. Kʼaʼut naqekʼa qibʼ chi joʼkan? Maawaʼ xbʼaan naq inkʼaʼ tzʼaqal li qapaabʼal, saʼ xkʼabʼaʼ bʼan naq nawulak chiqu li puktesink ut naqarahebʼ li poyanam. Ut saʼ xkʼabʼaʼ aʼin inkʼaʼ naqakanabʼ puktesink usta wank sut nachʼinaak qachʼool. Li xʼElena, li 25 chihabʼ rokik choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink, naxye: «Nachʼaʼajkoʼk chiwu puktesink, abʼan chʼolchʼo chiwu naq maakʼaʼ jun chik li kʼanjel li twulaq chiwu xbʼaanunkil». Peʼyaal naq joʼkan ajwiʼ naqaye laaʼo?
CHANRU TOORUUQ CHI UUCHINK
6. Kʼaru li xnimal ru naʼlebʼ tqatzʼil rix?
6 Maakʼaʼ naxye chanruhaq li teep bʼarwiʼ nokoopuktesink, tooruuq chi uuchink. Kʼaʼut chʼolchʼo chiqu aʼin? Re xsumenkil li xnimal ru naʼlebʼ aʼin, tqatzʼil rix wiibʼ li raqal li Santil Hu bʼarwiʼ kixye li Jesus naq aajel ru tooʼuuchinq (Mat. 13:23). Li xbʼeen naʼaatinak chirix jun li xcheʼil li uubʼ.
7. a) Ani reetalil laj awinel, li xtoonal li uubʼ ut ebʼ li ruqʼ cheʼ? b) Kʼaru li patzʼom aajel ru xsumenkil?
7 (Taayaabʼasi Juan 15:1-5, 8). Li Jesus kixye ribʼ naq aʼan «tzʼaqal xtoonal li uubʼ», li Xyuwaʼ aʼan «laj saabʼesinel» malaj laj awinel ut ebʼ li xtzolom aʼanebʼ li «ruqʼ cheʼ». Chirix chik aʼan kixye rehebʼ li Xʼapostol: «Rikʼin aʼin naxkʼul xloqʼal linYuwaʼ, naq qʼaxal chiʼuuchinq leepaabʼaal ut laaʼexaq tzʼaqal intzolom».b Abʼanan, kʼaru naraj xyeebʼal uuchink? Saʼ li hoonal aʼan, li Jesus inkʼaʼ kixchʼolobʼ kʼaru reetalil li ru li cheʼ, abʼan kixkʼe jun li naʼlebʼ li jwal wank xwankil li nokooxtenqʼa chi xnawbʼal aʼin.
8. a) Kʼaʼut naqanaw naq li uuchink moko naraj ta xyeebʼal xkʼebʼal junaq li poyanam choʼq xtzolom li Jesus? b) Kʼaru inkʼaʼ naxpatzʼ qe li Jehobʼa?
8 Li Jesus kixye li aatin aʼin chirix li Xyuwaʼ: «Chixjunil li ruqʼ li inkʼaʼ naʼuuchink wikʼin, narisi». Malaj, re naq li Jehobʼa tooril joʼ xmoos, tento naq tooʼuuchinq (Mat. 13:23; 21:43). Joʼkan bʼiʼ, saʼ li raqal aʼin, uuchink moko naraj ta xyeebʼal xkʼebʼal junaq li poyanam choʼq xtzolom li Jesus (Mat. 28:19). Kʼaʼut naq inkʼaʼ? Xbʼaan naq, wi joʼkan raj, ebʼ li qech aj paabʼanel li inkʼaʼ nekeʼruuk xkʼebʼal junaq li poyanam choʼq xtzolom li Jesus saʼ xkʼabʼaʼ naq nekeʼpuktesink bʼarwiʼ moko kʼihebʼ ta nekeʼrabʼi li esil chanchanebʼ raj joʼebʼ li ruqʼ cheʼ li maakʼaʼ nekeʼok wiʼ li kixye chaq li Jesus. Abʼan inkʼaʼ nokookʼoxlak chi joʼkan, xbʼaan naq inkʼaʼ nokooruuk xminbʼal junaq li poyanam re naq tixkʼulubʼa li esil. Joʼkan ajwiʼ, li Jehobʼa nokooxra ut maajunwa tooxtzʼeqtaana saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ xooruuk xbʼaanunkil junaq li kʼanjel li moko wank ta xwankil saʼ quqʼ. Kaʼajwiʼ naxpatzʼ qe li tooruuq xbʼaanunkil (Deut. 30:11-14).
9. a) Chirix kʼaru li kʼanjel tento tootzʼaqonq re naq tooʼuuchinq? b) Kʼaru li jaljookil aatin tqatzʼil rix, ut kʼaʼut?
9 Abʼanan, bʼar wank ru li cheʼ li tento tquuchi? Chʼolchʼo tzʼaqal naq aʼan jun rehebʼ li kʼanjel li nokooruuk xbʼaanunkil chiqajunilo. Ut kʼaru li kʼanjel kixkʼe li Jehobʼa rehebʼ li xmoos re naq teʼxbʼaanu? Xkʼebʼal resil li Xʼawabʼejilal li Yos (Mat. 24:14).c Aʼin nachʼolaak ru rikʼin li jaljookil aatin li kixye chaq li Jesus chirix laj awinel. Qatzʼilaq rix aʼin.
10. a) Kʼaru reetalil li iyaj ut li chʼochʼ saʼ li jaljookil aatin chirix laj awinel? b) Kʼaru li ru naxkʼe xcheʼil li triiw?
10 (Taayaabʼasi Lucas 8:5-8, 11-15). Saʼ li jaljookil aatin chirix laj awinel, li iyaj aʼan «li Raatin li Yos», malaj, li resil li Xʼawabʼejilal li Yos. Li chʼochʼ reetalil li xchʼoolebʼ li poyanam. Li iyaj li kinaq saʼ li chaabʼil chʼochʼ kixeʼink ut kimoq joʼ akʼ cheʼ, jun eetalil, li triiw. Chirix chik aʼan, jun siʼeent sut chik xkʼihal li ru kixkʼe. Abʼan, kʼaru li ru naxkʼe xcheʼil li triiw? Ma jwal kachʼin li xcheʼil? Inkʼaʼ, li ru aʼan akʼ iyaj, ut saʼ xnumikebʼ ru li kutan akʼil cheʼ chik. Saʼ li jaljookil aatin aʼin, jun ajwiʼ li iyaj naxkʼe jun siʼeent li iyaj. Chanru naxchap ribʼ aʼin rikʼin li qakʼanjel chirix li Yos?
11. a) Chanru naxchap ribʼ li jaljookil aatin chirix laj awinel rikʼin li qakʼanjel chiru li Yos? b) Chanru naquuchi ebʼ li akʼ iyaj chirix li Xʼawabʼejilal li Yos?
11 Qayehaq naq wiibʼ oxibʼ chihabʼ anaqwan li qanaʼ qayuwaʼ malaj junebʼ laj Testiiw xeʼxkʼut chiqu li yaal. Kʼajoʼ keʼsahoʼk saʼ xchʼool naq xeʼril naq xqakʼulubʼa resil li Xʼawabʼejilal li Yos. Naru nayeemank naq xeʼraw li iyaj saʼ jun li chaabʼil chʼochʼ. Li iyaj inkʼaʼ kixkanabʼ kʼiik toj naq kiwulak xqʼehil naq t-uuchinq. Chanru aʼin? Joʼ chanru naq junaq li cheʼ naxkʼe ebʼ li akʼ iyaj, inkʼaʼ ebʼ li akʼ cheʼ, laaʼo naquuchi ebʼ li akʼ iyaj chirix li Xʼawabʼejilal li Yos, inkʼaʼ akʼ tzolom.d Chanru nokooʼuuchink? Naq naqapuktesi li Xʼawabʼejilal li Yos. Rajlal sut naq naqasikʼ chanru xpuktesinkil li esil aʼin, chanchan tawiʼ yooko xjirbʼal li iyaj li kiʼawmank saʼ li qaanm (Luc. 6:45; 8:1). Joʼkan bʼiʼ, li jaljookil aatin aʼin naxkʼut chiqu naq tqakuy uuchink wi junelik yooko chi puktesink.
12. a) Kʼaru naxkʼut chiqu li wiibʼ chi raqal li Santil Hu li naʼaatinak chirix li xtoonal li uubʼ ut laj awinel? b) Chanru nakʼanjelak chaawu aʼin?
12 Kʼaru naxkʼut chiqu li wiibʼ chi raqal li Santil Hu li naʼaatinak chirix li xtoonal li uubʼ ut laj awinel? Arin naqatzol naq tooruuq chi uuchink wi maajunwa tqakanabʼ puktesink, usta ebʼ li poyanam inkʼaʼ teʼraj rabʼinkil li esil. Li Apostol Pablo kixchʼolobʼ aʼin naq kixye: «Li junjunq toxkʼul xqʼajkamunkil aʼ yaal chanru xkʼanjelak» (1 Cor. 3:8). Joʼ naqil, nokooʼosobʼtesiik xbʼaan li qakʼanjel, maawaʼ xbʼaan joʼkʼihal xqabʼaanu. Li xMatilda, li 20 chihabʼ rokik choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink, naxye: «Kʼajoʼ nasahoʼk saʼ linchʼool xnawbʼal naq li Jehobʼa nokoorosobʼtesi naq naqakʼe qaqʼe chirix junaq li kʼanjel».
CHANRU TQABʼAANU RE NAQ INKʼAʼ TQAKANABʼ UUCHINK
13, 14. Joʼ naxye saʼ Romanos 10:1, 2, kʼaʼut naq laj Pablo inkʼaʼ kixkanabʼ xkʼutbʼal li yaal rehebʼ li inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa resil li Xʼawabʼejilal li Yos?
13 Kʼaru ttenqʼanq qe re naq inkʼaʼ tqakanabʼ uuchink? Ak xqil chanru kirekʼa ribʼ laj Pablo naq li xkʼihalebʼ laj Judiiy inkʼaʼ xeʼxkʼulubʼa resil li Xʼawabʼejilal li Yos. Abʼan maajunwa kixkanabʼ kʼanjelak. Qakʼehaq reetal kʼaru kixye moqon naq kixchʼolobʼ li xʼesilhu chiruhebʼ laj paabʼanel re Roma chirix li kirekʼa chaq chirixebʼ laj Judiiy. Kixye: «Li naxrahi linchʼool ut li nintzʼaama chiru li Yos: naq cheʼkoleʼq ebʼ laj Israel. Ninchʼolobʼ xyaalal chirixebʼ naq qʼaxal nekeʼxʼoxloqʼi li Yos, abʼanan moko joʼ ta tzʼaqal naraj li paabʼank» (Rom. 10:1, 2). Kʼaʼut inkʼaʼ kixkanabʼ xpuktesinkil li yaal rehebʼ?
14 Xbʼeen, kixchʼolobʼ naq naʼalaak saʼ xchʼool xbʼaanunkil, aʼin naraj naxye, naq narataw chi anchal xchʼool naq wiibʼ oxibʼ aj Judiiy teʼxtaw li kolbʼa ibʼ (Rom. 11:13, 14). Xkabʼ, kixye naq naxtzʼaama chaq re li Yos naq tixtenqʼahebʼ laj Judiiy chi xkʼulubʼankil li resil li Xʼawabʼejilal li Yos. Ut, rox, kixye ajwiʼ: «Qʼaxal nekeʼxʼoxloqʼi li Yos». Li Apostol junelik kiril chaq xchaabʼilal ru li xnaʼlebʼ li junjunq. Ut aʼan naxnaw chi tzʼaqal naq bʼeresinbʼil chiʼus li narataw li chʼoolej naru naxbʼaanu naq junaq li poyanam t-oq chi kʼanjelak chi sa saʼ xchʼool joʼ aj paabʼanel.
15. Chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin laj Pablo? Chʼolobʼ li nekeʼxbʼaanu wiibʼ oxibʼ rehebʼ li qech aj paabʼanel.
15 Chanru tooruuq xkʼambʼal qe rikʼin laj Pablo? Xbʼeen, qakʼehaq qachʼool chi xsikʼbʼalebʼ li «xaqabʼanbʼilebʼ chi xtawbʼal li junelik yuʼam». Xkabʼ, qatzʼaamaq re li Jehobʼa naq tixte li xchʼoolebʼ li nekeʼraj rabʼinkil li esil (Hech. 13:48; 16:14). Li xSilvana, li 30 chihabʼ tana rokik choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink, naxye: «Toj maajiʼ ajwiʼ ninbʼoqok saʼebʼ li okebʼaal naq ninpatzʼ re li Jehobʼa naq tinxtenqʼa chi xtawbʼal xsahil linchʼool». Qatzʼaamaq ajwiʼ re li Yos naq ebʼ li anjel tooʼeʼxkʼam rikʼinebʼ li chaabʼilebʼ xchʼool (Mat. 10:11-13; Apoc. 14:6). Laj Robert, li numenaq 30 chihabʼ rokik choʼq aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink, naxye: «Kʼajoʼ nawulak chiwu tzʼaqonk rikʼinebʼ li anjel, li nekeʼxnaw kʼaru yookebʼ xkʼulbʼal saʼ xyuʼamebʼ li poyanam». Ut, rox, qakʼehaq qachʼool chi rilbʼal li xchaabʼilal ru xnaʼlebʼebʼ li poyanam. Laj Carl, jun li cheekel winq li numenaq 50 chihabʼ xkubʼsinkil xhaʼ, naxye: «Ninsikʼ yalaq kʼaru chi naʼlebʼ li tixkʼut chiwu naq chaabʼil xchʼool junaq li poyanam, nawil ma seʼseʼ li ru, ma tuulan naʼilok malaj chi anchal xchʼool naxbʼaanu junaq li patzʼom». Wi naqabʼaanu ebʼ li naʼlebʼ aʼin, inkʼaʼ tqakanabʼ uuchink, joʼ kixbʼaanu li Apostol Pablo.
«MAAKʼE CHI HILANK LAAWUQʼ»
16, 17. a) Kʼaru li naʼlebʼ tooruuq xtzolbʼal chirix li naxye Eclesiastes 11:6? b) Kʼe jun li eetalil chirix chanru nakʼanjelak li puktesink chiruhebʼ li nekeʼilok qe.
16 Usta wank sut naqakʼe reetal naq li esil li naqapuktesi inkʼaʼ naxeʼink saʼ xchʼoolebʼ li poyanam, maajunwa tqakʼoxla naq li kʼanjel chirix rawbʼal li iyaj inkʼaʼ truuq xtenqʼankil junaq li poyanam (taayaabʼasi Eclesiastes 11:6, TNM). Usta yaal naq naabʼalebʼ li poyanam inkʼaʼ nokooʼeʼrabʼi, abʼan nekeʼxkʼe reetal li naqabʼaanu. Nekeʼril naq us tiqtoko, naq chaabʼil qanaʼlebʼ ut naq junelik seʼseʼ li qu. Maare saʼ jun kutan li qabʼaanuhom tixbʼaanu naq ebʼ li inkʼaʼ sa nokooʼeʼril teʼxjal xkʼaʼuxl chiqix. Aʼin tzʼaqal kiril laj Sergio ut li xʼOlinda, li xqayaabʼasihebʼ saʼ xtiklajik.
17 Laj Sergio naxye: «Inkʼaʼ chik xkoho saʼ kʼayil chiru jarubʼaq kutan xbʼaan naq xooyajerk. Naq xoosutqʼiik, ebʼ li poyanam xeʼxpatzʼ qe kʼaru xqakʼul ut xeʼxye qe naq yookebʼ qakʼoxlankil». Ut li xʼOlinda kixye ajwiʼ chi seʼseʼ li ru: «Ebʼ laj chʼeʼol kamiʼoneet xeʼxkʼe xsahil qachʼool ut li chunchukebʼ saʼ xnaʼaj, xeʼxye qe: “Chaabʼil leekʼanjel”. Joʼkan ajwiʼ, xeʼxpatzʼ qe ebʼ li hu». Saʼ jun kutan, laj Sergio ut li xʼOlinda keʼsach xchʼool. Jun li winq kixaqliik chixkʼatq li kʼanjelobʼaal, kixsi rehebʼ jun chiij ruutzʼuʼujebʼ ut kixbʼanyoxi rehebʼ li kʼanjel li nekeʼxbʼaanu.
18. Kʼaʼut nakaawaj xkuybʼal li uuchink chi anchal aachʼool?
18 Li Santil Hu naxye: «Maakʼe chi hilank laawuqʼ». Joʼkan, wi inkʼaʼ naqakanabʼ rawbʼal li riyajil li Xʼawabʼejilal li Yos, yooqo chi tenqʼank usta kachʼin tqakʼe re «xchʼolobʼankil li yaal chiruhebʼ chixjunil li tenamit» (Mat. 24:14). Joʼkan ajwiʼ, jwal sahaq saʼ qachʼool xnawbʼal naq li Jehobʼa sa nokooril xbʼaan naq aʼan naxrahebʼ li nekeʼxkuy uuchink.
a Joʼ keʼxtzʼiibʼa chaq li kaahibʼ chi winq saʼebʼ li xhu li chaabʼil esil, li Kriist kixye ajwiʼ naq chʼaʼaj chaq puktesink «saʼ li xtenamit» (Mat. 13:57; Mar. 6:4; Luc. 4:24; Juan 4:44).
b Usta saʼ li eetalil aʼin ebʼ li ruqʼ cheʼ aʼanebʼ laj paabʼanel li teʼxik saʼ choxa, chiqajunilo joʼ aj kʼanjel chiru li Yos tooruuq xtawbʼal saʼ li raqal aʼin ebʼ li naʼlebʼ li tooxtenqʼa saʼ li qayuʼam.
c Li xyaalal li aatin kʼamok malaj uuchink naraj ajwiʼ xyeebʼal «li naruuchin li Musiqʼej». Abʼanan, saʼ li tzolom aʼin joʼ saʼ li jun chik, tooʼaatinaq chirix li «xkʼanjel li xtzʼuumal qe», aʼin naraj naxye, xpuktesinkil li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos (Gal. 5:22, 23; Heb. 13:15).
d Saʼ jalan chik ebʼ li kutan, li Jesus kixjuntaqʼeeta li kʼanjel re xkʼebʼalebʼ li poyanam choʼq xtzolom rikʼin li awok ut li qʼolok (Mat. 9:37; Juan 4:35-38).