NAʼLEBʼ RE TZOLOK 38
BʼICH 25 Jun santil tenamit
Ma nakaakʼe aachʼool chi abʼink chiru li naʼlebʼ li nakʼeheʼk aawe?
«Jun tkʼameʼq ut li jun chik tkanabʼaaq» (MAT. 24:40).
RUʼUJIL LI TZOLOM
Kʼaru xjuntaqʼeetalil oxibʼ li jaljokil ru aatin li kixye li Jesús rikʼin li raqok aatin li twanq saʼ rosoʼjik li ruuchichʼochʼ.
1. Kʼaru tixbʼaanu li Jesús chi seebʼ?
WANKO saʼ jun li qʼehil bʼarwiʼ tjalaaq wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ. Chi seebʼ li Jesús traqoq aatin saʼ xbʼeenebʼ li kristiʼaan saʼ Ruuchichʼochʼ. Chanru naqanaw naq nachʼ wank li qʼehil aʼin? Xbʼaan naq li Jesús kixkʼe rehebʼ li xtzolom jun li propesiiy li tkʼanjelaq joʼ «eetalil» chirix li xkʼulunik ut li «xraqik li ruuchichʼochʼ» (Mat. 24:3). Natawmank li propesiiy aʼin saʼ li tasal 24 ut 25 re li hu Mateo, saʼ li tasal oxlaju re li hu Marcos ut saʼ li tasal 21 re li hu Lucas.
2. Kʼaru tqil saʼ li tzolom aʼin ut kʼaʼut?
2 Re qakawresinkil, li Jesús kixye oxibʼ li jaljokil ru aatin li nokooxtenqʼa re naq weent tqabʼaanu: li jaljokil ru aatin chirix li karneer ut li chibʼaat, li lajeebʼ chi ixqaʼal ut li tumin. Li junjunq naxchʼolobʼ li naʼlebʼ li tixkʼe saʼ ajl li Jesús naq traqoq aatin saʼ xbʼeen li junjunq chi kristiʼaan. Saʼ li tzolom aʼin tqatzʼil rix junjunq li naʼlebʼ ut kʼaru naqatzol. Tooʼaatinaq xbʼeenwa chirix li karneer ut li chibʼaat.
LI KARNEER UT LI CHIBʼAAT
3. Joqʼe traqoq aatin li Jesús saʼ xbʼeenebʼ li kristiʼaan?
3 Naq twulaq li hoonal re raqok aatin saʼ xbʼeen junaq li kristiʼaan, li Jesús tixkʼe saʼ ajl wi xkʼulubʼa li chaabʼil esil ut wi xtenqʼahebʼ li yulbʼilebʼ ru (Mat. 25:31-46). Joqʼe tixye li Jesús naq junaq li kristiʼaan aʼan jun li karneer malaj jun li chibʼaat? Chiru li «nimla rahilal», naq toj maajiʼ nawulak li Armagedón (Mat. 24:21). Joʼ naxbʼaanu jun laj ilol karneer naq narisihebʼ li karneer saʼ xyanq li chibʼaat, joʼkan ajwiʼ li Jesús trisihebʼ li xeʼxtenqʼa li yulbʼilebʼ ru saʼ xyanqebʼ li inkʼaʼ xeʼxbʼaanu.
4. Joʼ naxye Isaías 11:3, 4, kʼaʼut chʼolchʼo chiqu naq li Jesús traqoq aatin saʼ tiikilal? (Chaawil li jalam u ).
4 Li Jehobʼa kixxaqabʼ li Jesús joʼ aj raqol aatin ut li Santil Hu naxye naq li Jesús traqoq aatin saʼ tiikilal (yaabʼasi Isaías 11:3, 4). Li Jesús naxkʼe reetal li nekeʼxkʼoxla, li nekeʼxye ut li nekeʼxbʼaanu (Mat. 12:36, 37; 25:40). Tixnaw ani kitenqʼank rehebʼ li yulbʼilebʼ ru ut li kʼanjel li xeʼxbʼaanu.a Jun rehebʼ li naʼlebʼ li jwal wank xwankil re xtenqʼankilebʼ aʼan puktesink. Li teʼtenqʼanq rehebʼ li yulbʼilebʼ ru tyeemanq rehebʼ naq «xeʼxbʼaanu li us» ut teʼruuq wank chi junelik saʼ Ruuchichʼochʼ (Mat. 25:46; Apoc. 7:16, 17). Kʼajoʼ xchʼinaʼusal li maatan li teʼxkʼul li xeʼxbʼaanu li us! Wi junelik teʼwanq chi tiikebʼ xchʼool chiru li nimla rahilal ut naq ak xnumeʼk, li xkʼabʼaʼebʼ teʼwanq chi junelik «saʼ li xhuhil li yuʼam» (Apoc. 20:15).
Chi seebʼ li Jesús traqoq aatin saʼ xbʼeenebʼ li kristiʼaan re xyeebʼal wi xeʼnaʼlebʼak joʼ jun li karneer malaj joʼ jun li chibʼaat. (Chaawil li raqal 4).
5. Kʼaru naxkʼut chiqu li jaljokil ru aatin chirix li karneer ut li chibʼaat ut anihebʼ teʼabʼinq chiru?
5 Kʼutbʼesi naq nakaabʼaanu li us ut naq tiik aachʼool. Li jaljokil ru aatin chirix li karneer ut li chibʼaat naʼaatinak chirixebʼ li nekeʼroybʼeni wank saʼ Ruuchichʼochʼ. Ebʼ aʼan nekeʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxbʼaanu li us ut tiikebʼ xchʼool, moko kaʼaj tawiʼ naq nekeʼxtenqʼa ebʼ li yulbʼilebʼ ru saʼ li puktesink, nekeʼxbʼaanu ajwiʼ naq nekeʼabʼink chiru li naʼlebʼ li naxkʼe li moosej li paabʼajel ut wank xnaʼlebʼ (Mat. 24:45). Abʼanan, li nekeʼroybʼeni wank saʼ choxa, tento ajwiʼ naq teʼabʼinq chiru li naʼlebʼ li natawmank saʼ li jaljokil ru aatin aʼin. Kʼaʼut? Xbʼaan naq li Jesús naxkʼe xchʼool chi rilbʼal li nekeʼxbʼaanu, li nekeʼxkʼoxla ut li nekeʼxye. Ebʼ aʼan tento ajwiʼ teʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxbʼaanu li us. Aʼin nokooxkʼam chi rilbʼal li wiibʼ chik chi jaljokil ru aatin li natawmank saʼ li tasal 25 re li hu Mateo ut chisaʼ wank ebʼ li naʼlebʼ choʼq rehebʼ li yulbʼilebʼ ru. Qilaq li xkabʼ jaljokil ru aatin li naʼaatinak chirix li lajeebʼ chi ixqaʼal.
LI LAJEEBʼ CHI IXQAʼAL
6. Chanru xeʼxkʼutbʼesi naq wankebʼ xnaʼlebʼ li oobʼ chi ixqaʼal? (Mateo 25:6-10).
6 Saʼ li jaljokil ru aatin aʼin, li Jesús kiʼaatinak chirix lajeebʼ li ixqaʼal li xeʼelk chi xtawbʼal ribʼ rikʼin li winq li ok re chi sumlaak (Mat. 25:1-4). Chixjunilebʼ nekeʼraj ok rikʼin re xninqʼehinkil li sumlaak. Li Jesús kixye naq oobʼ rehebʼ «wankebʼ xnaʼlebʼ» ut li oobʼ chik «maakʼaʼebʼ xnaʼlebʼ». Li wankebʼ xnaʼlebʼ kawresinbʼilebʼ ut nekeʼroybʼeni aʼ yaal joqʼe twulaq usta ak qʼoqyink chik. Joʼkan ajwiʼ, keʼxkʼam xkomon li aseeyt wi nabʼayk chi wulak li winq aʼin. Chi joʼkan inkʼaʼ tchupq li xkandil (yaabʼasi Mateo 25:6-10). Naq kiwulak li winq li ok re chi sumlaak, li oobʼ chi ixqaʼal li wankebʼ xnaʼlebʼ xeʼok rikʼin re xninqʼehinkil li sumlaak. Chanchan ajwiʼ aʼin tkʼulmanq rikʼinebʼ li yulbʼilebʼ ru. Li nekeʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxbʼaanu li us ut yoʼon wankebʼ toj reetal twulaq li winq li ok re chi sumlaak, aʼ li Jesús, teʼruuq ok rikʼin saʼ li Xʼawabʼejilal (Apoc. 7:1-3).b Ut kʼaru xkʼulmank rikʼin li oobʼ chi ixqaʼal li maakʼaʼebʼ xnaʼlebʼ?
7. Kʼaru xeʼxkʼul li oobʼ chi ixqaʼal li maakʼaʼebʼ xnaʼlebʼ ut kʼaʼut?
7 Li oobʼ chi ixqaʼal li maakʼaʼebʼ xnaʼlebʼ inkʼaʼ xeʼxkʼam re rikʼin li wankebʼ xnaʼlebʼ, xbʼaan naq moko yoʼon ta wankebʼ chi roybʼeninkil li winq li ok re chi sumlaak. Naq xeʼrabʼi naq wulak re li winq li ok re chi sumlaak, xeʼxkʼe reetal naq chup re li xkandilebʼ ut moko wank ta xkomon li aseeyt re xkʼebʼal chisaʼ. Joʼkan naq xkohebʼ xloqʼbʼal xkomon. Naq kiwulak li winq, toj maajiʼ nekeʼsutqʼiik. Joʼkan naq «ebʼ li ixqaʼal li kawresinbʼilebʼ xeʼok rochbʼeen li winq aʼin re xninqʼehinkil li sumlaak; tojaʼ naq kitzʼapmank li okebʼaal» (Mat. 25:10). Moqon chik, li ixqaʼal li maakʼaʼebʼ xnaʼlebʼ xeʼraj ok, abʼan li winq kixye rehebʼ: «Inkʼaʼ ninnaw eeru» (Mat. 25:11, 12). Moko kawresinbʼilebʼ ta re roybʼeninkil li winq li ok re chi sumlaak toj reetal naq twulaq. Kʼaru naʼlebʼ naxkʼut aʼin chiruhebʼ li yulbʼilebʼ ru?
8, 9. Kʼaru naxkʼut chiruhebʼ li yulbʼilebʼ ru li jaljokil ru aatin re li lajeebʼ chi ixqaʼal? (Chaawil ebʼ li jalam u).
8 Kʼutbʼesi naq kawresinbʼilat ut yoʼon wankat. Li Jesús moko kiraj ta xyeebʼal naq wank wiibʼ li chʼuut re li yulbʼilebʼ ru: jun chʼuut li kawresinbʼil naq twulaq li rosoʼjik li ruuchichʼochʼ ut jun chʼuut chik li inkʼaʼ kawresinbʼil. Li yook bʼan xchʼolobʼankil chiruhebʼ li yulbʼilebʼ ru aʼan naq wi inkʼaʼ kawresinbʼilaqebʼ toj reetal twulaq li rosoʼjik, inkʼaʼ teʼxkʼul li xqʼajkamunkil (Juan 14:3, 4). Aʼin jun li naʼlebʼ li jwal wank xwankil! Aʼ yaal wi naqoybʼeni wank saʼ choxa malaj saʼ Ruuchichʼochʼ, tento tqakʼe qachʼool chi abʼink chiru li naʼlebʼ li natawmank saʼ li jaljokil ru aatin re li lajeebʼ chi ixqaʼal: tento naq ajʼajaq qu ut kawresinbʼilaqo toj reetal twulaq li rosoʼjik (Mat. 24:13).
9 Joʼ ak xqil, saʼ li jaljokil ru aatin re li lajeebʼ chi ixqaʼal, li Jesús kixye naq wank xwankil naq kawresinbʼilaqo ut ajʼajaq qu. Moqon, kiʼaatinak chirix li tumin, bʼarwiʼ kixkʼe xwankil naq tento tookʼanjelaq.
Aajel ru naq tqakʼe qachʼool chi abʼink chiru li naʼlebʼ li natawmank saʼ li jaljokil ru aatin re li lajeebʼ chi ixqaʼal, kawresinbʼilaqo ut yoʼon wanqo toj saʼ rosoʼjik. (Chaawil li raqal 8 ut 9).
LI TUMIN
10. Chanru xeʼxkʼutbʼesi li wiibʼ chi moos naq xeʼxbʼaanu li us? (Mateo 25:19-23).
10 Saʼ li jaljokil ru aatin aʼin, li Jesús kiʼaatinak chirix wiibʼ li moos li us xeʼxbʼaanu ut jun li inkʼaʼ (Mat. 25:14-18). Naq toj maajiʼ nabʼihajik laj echal rehebʼ, kixkanabʼ rikʼinebʼ naabʼal li tumin. Wiibʼ rehebʼ li moos xeʼxkʼutbʼesi naq kaw xeʼkʼanjelak ut xeʼxkʼe xchʼool re xtawbʼal xkomon li tumin. Naq kisutqʼiik chaq laj echal rehebʼ kixkʼe reetal naq xeʼxtaw xkomon li tumin. Joʼkan naq laj echal rehebʼ kixkʼe xsahilebʼ xchʼool ut kixye rehebʼ: «Kim ut tzʼaqonk saʼ li xsahil xchʼool laj echal aawe» (yaabʼasi Mateo 25:19-23). Ut kʼaru kixbʼaanu li jun chik moos rikʼin li tumin li kikʼeheʼk re?
11. Kʼaru kixkʼul li moos li kʼajoʼ xqʼemal ut kʼaʼut?
11 Laj echal rehebʼ kixkʼe re li rox moos jun bʼools li tumin re naq troksi ut tixtaw xkomon. Abʼan li moos aʼin kʼajoʼ xqʼemal, joʼkan naq kixjop jun li jul saʼ chʼochʼ ut kixmuq aran li tumin. Naq kisutqʼiik chaq laj echal re, kixqʼaxtesi re li tumin li kikʼeheʼk re. Inkʼaʼ kixpazʼ xkuybʼal xmaak, kixye bʼan naq kaw nataqlank laj echal re. Joʼkan naq laj echal re kixqʼus, kixmaqʼ chiru li tumin ut kirisi saʼ rochoch (Mat. 25:24, 26-30).
12. Anihebʼ nekeʼwank joʼ reetalil li wiibʼ chi moos li xeʼxbʼaanu li us?
12 Li wiibʼ chi moos li xeʼxbʼaanu li us reetalil li yulbʼilebʼ ru li nekeʼxbʼaanu li us. Li Jesús, laj echal rehebʼ, naxye re li junjunq: «Kim ut tzʼaqonk saʼ li xsahil xchʼool laj echal aawe». Naraj xyeebʼal naq nekeʼxkʼul li xqʼajkamunkilebʼ saʼ choxa, aʼ li xbʼeen wakliik chi yoʼyo (Mat. 25:21, 23; Apoc. 20:5a). Abʼanan, li yulbʼilebʼ ru nekeʼxtzol jun naʼlebʼ rikʼin li moos li kʼajoʼ xqʼemal re naq weent teʼxbʼaanu. Kʼaʼut?
13, 14. Kʼaru naxkʼut chiruhebʼ li yulbʼilebʼ ru li jaljokil ru aatin chirix li tumin? (Chaawil ebʼ li jalam u).
13 Kʼutbʼesi naq kaw nakatkʼanjelak. Saʼ li jaljokil ru aatin re li tumin, li Jesús moko yook ta xyeebʼal naq li yulbʼilebʼ ru teʼqʼemoʼq. Yook bʼan xyeebʼal jun li naʼlebʼ re naq weent teʼxbʼaanu joʼ kixbʼaanu saʼ li jaljokil ru aatin re li lajeebʼ chi ixqaʼal. Yook xchʼolobʼankil li tkʼulmanq wi texkanabʼ kʼanjelak chi anchalebʼ xchʼool: inkʼaʼ teʼoq saʼ li Xʼawabʼejilal li Yos, joʼkan naq tento naq chʼolchʼooq chiruhebʼ naq bʼoqbʼilaqebʼ ut sikʼbʼilaqebʼ ru (2 Ped. 1:10).
14 Rikʼin li jaljokil ru aatin re li lajeebʼ chi ixqaʼal ut li tumin, chi chʼolchʼo ru li Jesús kixkanabʼ naq ebʼ li yulbʼilebʼ ru tento naq kawresinbʼilaqebʼ, ajʼajaq ruhebʼ ut kaw teʼkʼanjelaq. Abʼan, moko kaʼaj tawiʼ aʼin li naʼlebʼ li kixkʼe rehebʼ li yulbʼilebʼ ru. Naqataw jun chik saʼ Mateo 24:40, 41. Qatzʼilaq rix ebʼ li raqal aʼin.
Li Jesús naraj naq ebʼ li yulbʼilebʼ ru teʼxkʼutbʼesi naq kaw nekeʼkʼanjelak. (Chaawil li raqal 13 ut 14).d
ANI «TKʼAMEʼQ»
15, 16. Joʼ naxye Mateo 24:40, 41, kʼaʼut aajel ru naq ebʼ li yulbʼilebʼ ru ajʼoqebʼ ru?
15 Naq toj maajiʼ naxye li oxibʼ chi jaljokil ru aatin, li Jesús kiʼaatinak chirix wiibʼ li winq li kaw yookebʼ chaq chi kʼanjelak saʼ li awimq ut wiibʼ li ixq li yookebʼ chi keʼek. Chanchan tawiʼ naq juntaqʼeet li yookebʼ xbʼaanunkil. Abʼan li Jesús kixye: «Jun tkʼameʼq ut li jun chik tkanabʼaaq» (yaabʼasi Mateo 24:40, 41). Ut saʼ li jun chik raqal kixye rehebʼ li xtzolom: «Junelik ajʼooq eeru xbʼaan naq inkʼaʼ nekeenaw kʼaru kutankil tkʼulunq Leeqaawaʼ» (Mat. 24:42). Li Jesús kixye jun li naʼlebʼ li chanchan aʼin saʼ xraqik li jaljokil ru aatin re li lajeebʼ chi ixqaʼal (Mat. 25:13). Chanchan tawiʼ naq li wiibʼ chi naʼlebʼ aʼin naxchap ribʼ. Li Jesús kixchʼolobʼ naq twulaq li hoonal bʼarwiʼ tkʼutbʼesimanq anihebʼ li yulbʼilebʼ ru li xeʼusilaak ru. Kaʼajwiʼ li chʼolchʼo chiru naq aʼan li yulbʼil ru ut tixbʼaanu li us «tkʼameʼq», naraj xyeebʼal naq tkʼuleʼq xbʼaan li Jesús saʼ li Xʼawabʼejilal (Juan 14:3).
16 Kʼutbʼesi naq ajʼo aawu. Wi jun li yulbʼil ru moko kawresinbʼil ta saʼ li xpaabʼal, inkʼaʼ tchʼutubʼaaq rikʼinebʼ li «sikʼbʼilebʼ ru» (Mat. 24:31). Ut li nekeʼroybʼeni wank saʼ Ruuchichʼochʼ aajel ajwiʼ ru naq teʼxkʼe xchʼool chi abʼink chiru li naʼlebʼ li kixkʼe li Jesús ut naq junelik tiikaqebʼ xchʼool ut ajʼoqebʼ ru.
17. Wi li Jehobʼa xsikʼ wiibʼ oxibʼ laj paabʼanel li tiikebʼ xchʼool saʼ li qakutan, kʼaʼut inkʼaʼ naxik qachʼool chi xkʼoxlankil aʼin?
17 Saʼ xkʼabʼaʼ naq naqanaw ru chiʼus li Jehobʼa, naqakʼojobʼ qachʼool rikʼin li naxsikʼ xbʼaanunkil. Joʼkan naq wi li Jehobʼa kixsikʼ wiibʼ oxibʼ laj paabʼanel li tiikebʼ xchʼool saʼ li qakutan, moko taaxik ta qachʼool chirix aʼin.c Qajultikaq li kixye li Jesús saʼ li eetalil re li uubʼ chirixebʼ laj kʼanjel li xeʼbʼoqeʼk chi kʼanjelak naq ak raqeʼk re li kutan (Mat. 20:1-16). Ebʼ laj kʼanjel li xeʼok chi kʼanjelak naq ak raqeʼk re li kutan ut li xeʼok chi kʼanjelak naq xtiklaak li kutan, juntaqʼeet li xtojbʼal xeʼxkʼul. Joʼkan ajwiʼ, chixjunilebʼ li yulbʼilebʼ ru li tiikebʼ xchʼool, teʼxkʼul li xqʼajkamunkil re xik saʼ choxa, maakʼaʼ naxye joqʼe xeʼsikʼeʼk ru.
KʼE AACHʼOOL CHI ABʼINK CHIRU LI NAʼLEBʼ LI NAKʼEHEʼK AAWE
18, 19. Kʼaru ebʼ li naʼlebʼ xqil saʼ li tzolom aʼin?
18 Kʼaru ak xqil saʼ li tzolom aʼin? Li jaljokil ru aatin chirix li karneer ut li chibʼaat, naxkʼutbʼesi naq aajel ru naq anaqwan ut chiru li nimla rahilal, ebʼ li teʼwanq saʼ Ruuchichʼochʼ junelik teʼxbʼaanu li us ut tiikaqebʼ xchʼool. Naq twulaq li hoonal aʼan, li Jesús tixye ani xeʼxbʼaanu li us ut chi joʼkan «teʼxtaw li yuʼam chi junelik» (Mat. 25:46).
19 Xqil ajwiʼ wiibʼ li jaljokil ru aatin bʼarwiʼ nakʼemank li naʼlebʼ choʼq rehebʼ li yulbʼilebʼ ru. Saʼ li jaljokil ru aatin re li lajeebʼ chi ixqaʼal, oobʼ rehebʼ wankebʼ xnaʼlebʼ, xbʼaan naq xeʼxkʼutbʼesi naq kawresinbʼilebʼ. Li wankebʼ xnaʼlebʼ yoʼon wankebʼ chi roybʼeninkil li winq li ok re chi sumlaak, aʼ yaal joqʼe twulaq. Abʼan li oobʼ li maakʼaʼebʼ xnaʼlebʼ inkʼaʼ xeʼxkawresi ribʼ, joʼkan naq li winq aʼin inkʼaʼ kixkanabʼ naq teʼoq re xninqʼehinkil li sumlaak. Kʼaru naqatzol? Tento naq yoʼon wanqo chi roybʼeninkil aʼ yaal joqʼe tixkʼam chaq li Jesús li xraqik li ruuchichʼochʼ aʼin. Saʼ li jaljokil ru aatin re li tumin, xqil naq wiibʼ li moos kaw xeʼkʼanjelak. Saʼ xkʼabʼaʼ naq xeʼxbʼaanu li us ut xeʼxtaw xkomon xtumin laj echal rehebʼ, xeʼusilaaq ru. Abʼanan li moos li kʼajoʼ xqʼemal xʼisiik chirix kabʼl. Kʼaru naqatzol? Tento naq kaw tookʼanjelaq chiru li Jehobʼa toj saʼ rosoʼjik. Joʼkan ajwiʼ, xqil naq li Jesús kixkʼut naq ebʼ li yulbʼilebʼ ru, tento naq ajʼoqebʼ ru re naq teʼkʼameʼq chi awabʼejink saʼ li Xʼawabʼejilal li Yos. Aʼanebʼ chi anchal xchʼool nekeʼraj naq teʼchʼutubʼaaq rochbʼeen li Jesús saʼ choxa. Naq ak xraqeʼk li Armagedón, aʼanaqebʼ li ixq li tsumlaaq rikʼin li Jesús saʼ «li xsumlajik li Karneer» (2 Tes. 2:1; Apoc. 19:9).
20. Kʼaru tixbʼaanu li Jehobʼa wi nokooʼabʼink chiru li naʼlebʼ li naxkʼe qe?
20 Yook chi wulak li kutan naq li Jesús traqoq aatin saʼ xbʼeenebʼ li kristiʼaan, abʼan inkʼaʼ tooxuwaq. Wi naqabʼaanu li us, li qachoxahil Yuwaʼ tixkʼe qe «li wankilal, li inkʼaʼ nekeʼruuk xtawbʼal ebʼ li qas qiitzʼin» re naq tooruuq wank «chi xaqxo chiru li Ralal li Winq» (2 Cor. 4:7; Luc. 21:36). Joʼkan naq, aʼ yaal wi tooxik saʼ choxa malaj toowanq saʼ Ruuchichʼochʼ, tento tqakʼe qachʼool chi abʼink chiru li naʼlebʼ li kixkʼe li Jesús saʼebʼ li jaljokil ru aatin. Wi tqabʼaanu, tqataw rusilal li Jehobʼa ut saʼ xkʼabʼaʼ li xchaabʼilal, li qakʼabʼaʼ ttzʼiibʼaaq «saʼ li xHuhul» li yuʼam (Dan. 12:1; Apoc. 3:5).
BʼICH 27 Tkʼutunq xloqʼal ebʼ li ralal xkʼajol li Yos
a Chaawil li tzolom «Kʼaru naqanaw chirix chanru traqoq aatin li Jehobʼa?», li wank saʼ li hu Laj Kʼaakʼalehom mayo 2024.
b Wi taawaj xkomon li naʼlebʼ, chaawil li tzolom «¿Logrará usted mantenerse alerta?» re li hu Laj Kʼaakʼalehom 15 re marzo 2015.
c Chaawil li hu Laj Kʼaakʼalehom enero 2020, perel 29 ut 30, raqal 11 toj 14.
d XCHʼOLOBʼANKIL EBʼ LI JALAM U: Jun li hermaan li yulbʼil ru naxkʼe xtzolbʼal rikʼin li Santil Hu jun li saaj li kixtaw saʼ li puktesink.