Ma chʼolchʼo ru naxye Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ?

Li xbʼeen tasal re Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ kiʼelk saʼ li chihabʼ 1950. Chalen aran jalan nayeemank chirix li Santil Hu aʼin xbʼaan naq jalan bʼayaq chiruhebʼ li junchʼol chik li Santil Hu ut wankebʼ ajwiʼ nekeʼxwechʼ rix ma yaal li naxye.a Qilaq kʼaru xjalanil Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ.

• Paabʼajel bʼarwiʼ elenaq chaq. Re xyiibʼankil Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ saʼ inglés kiʼoksimank ebʼ li najteril hu li paabʼajel toj anaqwan. Joʼkan ajwiʼ naxkʼut li nekeʼxtaw li nekeʼxtzʼil rix li Santil Hu. Abʼan naq kiyiibʼamank li King James Version (Versión del Rey Jacobo) re 1611 kiʼoksimank li najteril hu li moko chʼolchʼo ta ut moko mas junxilebʼ ta abʼan moko joʼkan ta rikʼin Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ.

• Inkʼaʼ naxjal li esil. Ebʼ laj jalol aatin choʼq re Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ xeʼxyal xqʼe re naq inkʼaʼ teʼxjal li esil li musiqʼanbʼil xbʼaan li Yos (2 Timoteo 3:16). Choʼq rehebʼ jalanebʼ chik aj jalol aatin qʼaxal wank xwankil xkʼebʼal li kʼaynaqebʼ xbʼaanunkil chiru xkanabʼankil li raatin li Yos. Jun eetalil, xeʼxjal xkʼabʼaʼ li Jehobʼa laj Yobʼtesinel ut xeʼxkanabʼ li uuchil kʼabʼaʼej Yos ut Qaawaʼ.

• Jalbʼil ru aatin rikʼin aatin. Ebʼ li Santil Hu li yal chʼolobʼanbʼil naʼlebʼ wank chisaʼ wank sut naxjal malaj narisi li xninqal ru naʼlebʼ li wank saʼ li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq junxil. Abʼan Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ jalbʼil aatin rikʼin aatin abʼan naxkʼe ajwiʼ saʼ ajl naq ttawmanq ru chiʼus ut tixye chi chʼolchʼo ru li xwank chaq saʼ li Santil Hu re junxil.

Li xjalanil li wank saʼ Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ ut jalanebʼ chik li Santil Hu

Ebʼ li hu li inkʼaʼ xkʼemank saʼ li Santil Hu. Chisaʼ li Xsantil Huhebʼ laj katoolk ut ebʼ laj ortodoxo wank li hu li nekeʼxmuq li yaal ut aʼin moko wankebʼ ta junxil saʼebʼ li hu li wankebʼ saʼ xyanqebʼ li Santil Hu saʼ hebreo. Ut wank xwankil naq li Santil Hu naxye naq choʼq rehebʼ laj judiiy «li Yos kixkʼe […] li esil li chalenaq rikʼin» (Romanos 3:1, 2). Joʼkan naq Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ, ut jalanebʼ chik li Santil Hu saʼebʼ li qakutan chaabʼil nekeʼxbʼaanu naq nekeʼrisi saʼ xyanq li Santil Hu ebʼ li muqmukil naʼlebʼ.

Ebʼ li raqal li moko wankebʼ ta saʼ li Santil Hu. Junjunqebʼ li Santil Hu nekeʼxkʼe ebʼ li raqal li moko natawmank ta saʼebʼ li najteril hu, kikʼemank bʼan moqon. Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ ut jalanebʼ chik li Santil Hu saʼebʼ li qakutan moko nekeʼxkʼe ta ebʼ li raqal aʼin ut wi nekeʼxkʼe chʼolchʼo chiruhebʼ naq aʼin moko chalenaq ta saʼebʼ li hu li oxloqʼinbʼil.b

Jalan jalanq chanru xyeebʼal. Wank sut naq tjalmanq aatin rikʼin aatin moko tixye ta chi chʼolchʼo li xʼesil li Yos. Jun eetalil, li kixye li Jesús saʼ Mateo 5:3 najalmank ru joʼ «Us xaq rehebʼ li nebʼaʼebʼ li xchʼool» (Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG). Li xyaalal li aatin «li nebʼaʼebʼ li xchʼool» moko chʼolchʼo ta ru. Wankebʼ nekeʼxkʼoxla naq li Jesús yook xyeebʼal naq tento nebʼaʼaqebʼ ut teʼxkubʼsi xwankilebʼ. Abʼan li kiraj xyeebʼal li Jesús aʼan naq sahaq saʼ qachʼool wi naqakʼulubʼa naq naʼajmank li xtenqʼ li Yos saʼ li qayuʼam. Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ chʼolchʼo ru naxye li kiraj xkʼutbʼal li Jesús xbʼaan naq naroksi li aatin «li nekeʼxkʼe reetal naq naʼajmank li Yos saʼebʼ li xyuʼam».c

Li nayeemank chirix Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ

• Laj Edgar J. Goodspeed aj jalol aatin ut naxtzʼil rix li Santil Hu, kixtzʼiibʼa jun li esilhu saʼ 8 re diciembre 1950 chirix Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ (Mateo toj Apocalipsis): «Nawulak chiwu xnawbʼal chirix leemolam ut leekʼanjel saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ, nasahoʼk inchʼool rikʼin Leesantil Hu xbʼaan naq chaabʼil ut chʼolchʼo ru naxye. Chʼolchʼo chiwu naq saʼ Leesantil Hu wank li chamal naʼlebʼ chisaʼ ut paabʼajel».

  

• Laj kʼutunel Allen Wikgren, re li nimla tzolebʼaal re Chicago, kiroksi joʼ eetalil Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ xbʼaan naq naroksi ebʼ li aatin li natawmank ru saʼebʼ li qakutan ut inkʼaʼ naroksi ebʼ li aatin li nekeʼroksi jalan chik li Santil Hu ut «chisaʼ wank naabʼal li naʼlebʼ li oxloqʼinbʼil» (The Interpreterʼs Bible, tasal I, perel 99).

• Laj Alexander Thomson li chalenaq Gran Bretaña ut naxtzʼil rix li Santil Hu kixye chirix Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ (Mateo toj Apocalipsis): «Chʼolchʼo naq li Santil Hu aʼin yiibʼanbʼil xbʼaanebʼ li kristiʼaan li nekeʼxnaw xbʼaanunkil li kʼanjel, wankebʼ xnawom ut seebʼebʼ xchʼool re xjalbʼal li aatinobʼaal griego saʼ inglés» (The Differentiator, abril 1952, perel 52).

• Laj Charles Francis Potter li naxtzʼil rix li Yos, kisach xchʼool chi rilbʼal chanru kijalmank junjunq li naʼlebʼ saʼ Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ ut kixye: «Chʼolchʼo naq ebʼ laj jalol aatin li inkʼaʼ nawbʼilebʼ ru nekeʼxnaw xbʼaanunkil li xkʼanjel ut seebʼebʼ xchʼool chi roksinkil li bʼotbʼilhu saʼ griego ut saʼ hebreo» (The Faiths Men Live By, perel 300).

• Naq laj Robert M. McCoy kiʼaatinak chirix Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ, kixye naq wank xjalanil abʼan wank ajwiʼ rusilal. Kixye: «Li Santil Hu Mateo toj Apocalipsis [rehebʼ laj testiiw re li Jehobʼa] naxkʼut naq saʼ xyanqebʼ wankebʼ li nekeʼxnaw chirix li Santil Hu ut seebʼebʼ xchʼool. Ut kawresinbʼilebʼ re xqʼaxbʼal ru li chʼaʼajkilal li naxkʼam chaq xjalbʼal li Santil Hu saʼ jalan chik aatinobʼaal» (Andover Newton Quarterly, enero 1963, perel 31).

• Yaal naq laj kʼutunel Samuel MacLean Gilmour moko naxkʼulubʼa ta chixjunil li wank chisaʼ Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ, abʼan kixye naq ebʼ laj jalol aatin «wankebʼ xnawom chirix li aatinobʼaal griego» (Andover Newton Quarterly, septiembre 1966, perel 26).

• Naq laj Thomas N. Winter kiʼaatinak chirix Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ li naʼokenk chisaʼ li Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures, kixye: «Naq xeʼxyiibʼ li Santil Hu aʼin ebʼ laj jalol aatin li inkʼaʼ nawbʼilebʼ ru xeʼxbʼaanu naq ttawmanq ru ut chʼolchʼo ru» (The Classical Journal, abril-mayo 1974, perel 376).

• Saʼ 1989, laj Benjamin Kedar-Kopfstein, aj kʼutunel ut naxtzʼil rix li xyuʼamebʼ laj Israel, kixye: «Naq nintzol rix li Santil Hu saʼ hebreo ut li jalbʼil saʼ jalan jalanq chi aatinobʼaal rajlal nawil xsaʼ Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ saʼ inglés. Rajlal naq ninbʼaanu chʼolchʼo chiwu naq li hu aʼin naxkʼut naq xeʼxyal xqʼe re xkʼutbʼal chi tzʼaqal re ru li xʼesil li Yos».

• Laj kʼutunel Jason David BeDuhn, li naxtzol chirixebʼ li paabʼal kixtzʼil rix bʼeleebʼ li Santil Hu li nawbʼilebʼ ru saʼ inglés ut kixye: «Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ chʼolchʼo ru naxye chiruhebʼ li junchʼol chik li Santil Hu». Naabʼalebʼ li kristiʼaan ut li nekeʼxtzʼil rix li Santil Hu nekeʼxye naq wank xjalanil li Santil Hu xbʼaan li xpaabʼalebʼ laj jalol aatin, usta joʼkan laj BeDuhn kixye: «Li xjalanil Li Santil Hu choʼq rehebʼ li Teʼwanq saʼ li Akʼ Ruuchichʼochʼ rikʼinebʼ li junchʼol aʼan naq li Santil Hu aʼin tzʼaqal re ru naxye, jalbʼil ru aatin rikʼin aatin ut naxchap ribʼ rikʼin li xeʼxtzʼiibʼa li Akʼ Chaqʼrabʼ» (Truth in Translation, perel 163 ut 165).