Chanru teʼkawuuq saʼ li xpaabʼal li hermaan ixq li toj saajebʼ?

1. Kʼaru tento tqabʼaanu re naq kawaqo saʼ li qapaabʼal?

PEʼYAAL naq nasach qachʼool rilbʼal naq jun li chʼinaʼal saʼ junpaat nakʼiik ut nawinqilo? Aʼin chanchan tawiʼ nakʼulmank saʼ junpaat. Abʼanan, moko joʼkan ta nakʼulmank rikʼin li qakʼiijik saʼ li qapaabʼal (1 Cor. 13:11; Heb. 6:1).b Re naq kawaqo saʼ li qapaabʼal, aajel ru naq tqachaabʼilobʼresi li qamiiwil rikʼin li Jehobʼa. Naʼajmank ajwiʼ li xtenqʼ li santil musiqʼej re naq tooruuq xyuʼaminkil li chaabʼil naʼlebʼ, xtzolbʼal ebʼ li kʼanjel li tooxtenqʼa ut xkawresinkil qibʼ choʼq re li kʼanjel li tqakʼul moqon (Prov. 1:5).

2. Kʼaru naxkʼut chiqu Génesis 1:27? Ut kʼaru tqil saʼ li tzolom aʼin?

² Li Jehobʼa kiyobʼtesink re ebʼ li qas qiitzʼin, aʼ li winq ut li ixq (taayaabʼasi Génesis 1:27). Li winq ut li ixq jalan jalanq li xjunxaqalilebʼ abʼan joʼkan ajwiʼ saʼ jalan chik ebʼ li naʼlebʼ. Jun eetalil, li Jehobʼa kixkʼe jalan jalanq xkʼanjel li winq ut li ixq ut re xbʼaanunkil li junjunq tento naq teʼxyuʼami li chaabʼil naʼlebʼ ut teʼxtzol jalan jalanq li kʼanjel li ttenqʼanq rehebʼ (Gén. 2:18). Saʼ li tzolom aʼin, tooʼaatinaq chirix li teʼruuq xbʼaanunkil ebʼ li hermaan ixq li saajebʼ re naq teʼkawuuq saʼ li xpaabʼal. Ut saʼ li jun chik tqil li teʼruuq xbʼaanunkil ebʼ li hermaan winq li saajebʼ.

YUʼAMI LI CHAABʼIL NAʼLEBʼ LI NAXSAHOBʼRESI XCHʼOOL LI JEHOBʼA

3, 4. Bʼar teʼruuq xtawbʼal li hermaan ixq li saajebʼ li chaabʼil eetalil li teʼruuq xyuʼaminkil? (Chaawil ebʼ li jalam u).

³ Li Santil Hu naxkʼe xwankil li chaabʼil eetalil chirix naabʼal li ixq li xeʼxra ut xeʼkʼanjelak chiru Jehobʼa (chaawil li naʼlebʼ «¿Qué aprendemos de las mujeres de la Biblia?» saʼ jw.org). Joʼ naxye li raqal li naxjolomi li tzolom «teʼxnaw xbʼeresinkil chixjunil li nekeʼxbʼaanu ut teʼxkʼutbʼesi li xpaabʼal saʼ chixjunil». Chʼolchʼo naq saʼ laachʼuut wank naabʼalebʼ li hermaan ixq li kawebʼ saʼ li xpaabʼal rikʼin li tatruuq xtzolbʼal naabʼal chaabʼil naʼlebʼ.

⁴ Wi laaʼat jun li hermaan ixq li toj saajat, kʼoxla wiibʼ oxibʼ li hermaan li chaabʼilebʼ joʼ eetalil ut kʼe aaqʼe chi xkʼambʼal aawe rikʼinebʼ. Re xbʼaanunkil, kʼe aachʼool chi rilbʼal li xchaabʼil naʼlebʼ ut moqon kʼoxla chanru tatruuq xyuʼaminkil. Ok qe chi aatinak chirix oxibʼ li chaabʼil naʼlebʼ li tento naq chixjunilebʼ laj paabʼanel ixq li kawebʼ saʼ xpaabʼal teʼxyuʼami.

5. Kʼaʼut tento teʼxkubʼsi ribʼ li hermaan ixq li kawebʼ saʼ xpaabʼal?

⁵ Li kubʼsink ibʼ. Li ixq li naxkubʼsi ribʼ chaabʼil li ramiiwil rikʼin li Jehobʼa ut us naxkʼam ribʼ rikʼinebʼ li junchʼol (Sant. 4:6). Jun eetalil, xbʼaan naq naxkubʼsi ribʼ ut naxra li xchoxahil Yuwaʼ, naxkʼulubʼa naq li Yos kixxaqabʼ naq wank ani tjolominq re li chʼuut ut li junkabʼal (1 Cor. 11:3).c

6. Chanru teʼruuq li hermaan ixq li toj saajebʼ xkʼambʼal rehebʼ rikʼin li kubʼsink ibʼ li kixkʼutbʼesi li xRebeca?

⁶ Tooʼaatinaq chirix li xRebeca. Aʼan jun li ixq li seebʼ xkʼaʼuxl ut naxnaw joqʼe ut chanru tnaʼlebʼaq (Gén. 24:58; 27:​5-17). Abʼan naʼoxloqʼink ajwiʼ ut naʼabʼink (Gén. 24:​17, 18, 65). Wi laaʼat, joʼ li xRebeca, nakaakubʼsi aawibʼ ut nakaawoxloqʼi naq wank ani najolomink, laaʼataq jun chaabʼil eetalil choʼq re laajunkabʼal ut choʼq re li chʼuut.

7. Chanru teʼruuq li hermaan ixq li saajebʼ xkʼambʼal rehebʼ rikʼin li xchaabʼil naʼlebʼ li xʼEster?

⁷ Nekeʼkʼoxlak chi chaabʼil. Li Santil Hu naxye naq «li ani naxkubʼsi ribʼ, aʼan wank xnaʼlebʼ» (Prov. 11:2). Li xʼEster aʼan jun aj kʼanjel li tiik xchʼool chiru li Yos li kixyuʼami li naʼlebʼ aʼin. Jun eetalil, naq keʼxxaqabʼ joʼ xnaʼil li tenamit, inkʼaʼ kixnimobʼresi xwankil. Joʼkan ajwiʼ, narabʼi ut naxyuʼami li naʼlebʼ li nakʼeheʼk re xbʼaan laj Mardoqueo (Est. 2:​10, 20, 22). Laaʼat tatruuq xkʼambʼal aawe rikʼin naq tatkʼoxlaq chi chaabʼil naq taapatzʼ aanaʼlebʼ rikʼinebʼ li junchʼol ut naq taayuʼami (Tito 2:​3-5).

8. Naq nekeʼxsikʼ chanru teʼxtiqibʼ ut teʼxyiibʼ ribʼ, chanru ebʼ li hermaan ixq teʼruuq xyuʼaminkil li naxye 1 Timoteo 2:​9, 10?

⁸ Qilaq jun chik li naʼlebʼ bʼarwiʼ li xʼEster kixkʼutbʼesi naq nakʼoxlak chi chaabʼil. «Kʼajoʼ xchʼinaʼusal li ixqaʼal aʼan ut chaabʼil naʼilok» abʼan inkʼaʼ kixsikʼ naq ebʼ li junchʼol teʼxkʼe xchʼool chirix (Est. 2:​7, 15). Chanru tatruuq xkʼambʼal aawe rikʼin? Jun rehebʼ li naʼlebʼ natawmank saʼ 1 Timoteo 2:​9, 10 (taayaabʼasi). Arin li apóstol Pablo kixye rehebʼ li hermaan ixq naq teʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxnaw kʼoxlak naq nekeʼxtiqibʼ ribʼ. Li aatin saʼ griego li kiroksi naxkʼutbʼesi naq tento chaabʼil teʼnaʼlebʼaq naq teʼxtiqibʼ ribʼ ut teʼxkʼe saʼ ajl li nekeʼxkʼoxla ebʼ li junchʼol. Jwal oxloqʼ chiqu ebʼ li hermaan ixq li nekeʼxkʼutbʼesi naq kawebʼ xpaabʼal rikʼin chanru nekeʼxtiqibʼ ribʼ!

9. Kʼaru naqatzol rikʼin li xʼAbigaíl?

⁹ Li seebʼal kʼaʼuxl. Li naʼlebʼ aʼin juntaqʼeet rikʼin kʼoxlak chi chaabʼil, naraj xyeebʼal xkʼebʼal reetal kʼaru xjalanil li us rikʼin li inkʼaʼ us ut xbʼaanunkil li chaabʼil. Qilaq li eetalil chirix li xʼAbigaíl. Li xbʼeelom moko usta kinaʼlebʼak ut aʼan kixkʼe reetal naq aʼin tixkʼam chaq naabʼal chʼaʼajkilal saʼ xbʼeen chixjunil li xjunkabʼal. Li xʼAbigaíl saʼ junpaat kinaʼlebʼak ut xbʼaan aʼin keʼkoleʼk (1 Sam. 25:​14-23, 32-35). Li seebʼal kʼaʼuxl nokooxtenqʼa re xnawbʼal joqʼe tooʼaatinaq ut joqʼe inkʼaʼ ut xkʼebʼal qachʼool chirixebʼ li junchʼol abʼan inkʼaʼ tqachʼiʼchʼiʼebʼ (1 Tes. 4:11).

TZOL EBʼ LI KʼANJEL LI TATXTENQʼA

10, 11. Bʼar wank rehebʼ li rusilal taataw wi taatzol ilok ru hu ut tzʼiibʼak chi chaabʼil? (Chaawil li jalam u).

¹⁰ Us naq ebʼ li hermaan ixq teʼxtzol junjunq ebʼ li kʼanjel li ttenqʼanq rehebʼ. Wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li xaatzol saʼ laakachʼinal truuq aatenqʼankil saʼ laayuʼam. Qilaq wiibʼ oxibʼ li eetalil.

¹¹ Tzol ilok ru hu ut tzʼiibʼak chi chaabʼil. Saʼ wiibʼ oxibʼ li naʼajej moko nakʼemank ta xwankil naq ebʼ li ixq teʼxtzol ilok ru hu ut tzʼiibʼak. Abʼan aʼin aajel ru choʼq rehebʼ laj paabʼanel (1 Tim. 4:13).d Joʼkan naq maakanabʼ naq teʼxram chaawu ilok ru hu ut tzʼiibʼak chi chaabʼil. Bʼar wank rehebʼ li rusilal? Moko tchʼaʼajkoʼq ta chaawu xtawbʼal junaq aakʼanjel re naq taawenteni aawibʼ. Joʼkan ajwiʼ naru tatwanq joʼ chaabʼil aj tzolonel ut aj kʼutunel re li Raatin li Yos. Abʼan li qʼaxal chaabʼil, naq taayaabʼasi li Santil Hu ut taanaʼlebʼa rix taakawubʼresi laaʼamiiwil rikʼin li Jehobʼa (Jos. 1:8; 1 Tim. 4:15).

12. Kʼaru naxkʼut chaawu li naxye Proverbios 31:26?

¹² Tzol aatinak chiʼus rikʼinebʼ li junchʼol. Aʼin jun li naʼlebʼ li jwal wank xwankil choʼq rehebʼ laj paabʼanel. Laj Santiago kixkʼe jun chaabʼil naʼlebʼ chirix aʼin: «Teekʼe eechʼool chi abʼink, toj teekʼoxla chiʼus li teeye» (Sant. 1:19). Naq nakaakʼe aachʼool chi rabʼinkil li yook chi aatinak aawikʼin nakaakʼutbʼesi naq nakattawok u (1 Ped. 3:8). Wi moko chʼolchʼo ta chaawu naq yookat xtawbʼal ru li naxye aawe malaj li narekʼa, bʼaanu re ebʼ li patzʼom li inkʼaʼ tixkʼe saʼ xutaan. Ut kʼoxla rix xbʼeenwa li taaye naq toj maajiʼ nakatsumenk (Prov. 15:28). Kʼoxla aʼin: «Ma yaal li tinye? Ma nawaklesink chʼoolej? Ma naxkʼutbʼesi naq ninʼoxloqʼink? Ma naxkʼutbʼesi linchaabʼilal?». Kʼoxla rix ebʼ li hermaan li kawebʼ saʼ xpaabʼal li nekeʼxnaw aatinak chiʼus rikʼinebʼ li junchʼol ut kʼam aawe rikʼinebʼ (taayaabʼasi Proverbios 31:26). Ke reetal li nekeʼxye ut chanru nekeʼxye. Yal xbʼaanunkil aʼin ut naq yookat xkʼaytesinkil aawibʼ chi xbʼaanunkil taakʼe reetal naq us chik nakaakʼam aawibʼ rikʼinebʼ li junchʼol.

13. Chanru tatruuq xtzolbʼal xbʼaanunkil li kʼanjel li nabʼaanumank saʼ li ochoch? (Chaawil li jalam u).

¹³ Tzol ebʼ li kʼanjel li nabʼaanumank saʼ ochoch. Saʼ naabʼal li naʼajej, ebʼ li ixq nekeʼbʼaanunk re li xkʼihalil li kʼanjel saʼ li ochoch. Maare laanaʼ malaj junaq chik hermaan truuq xkʼutbʼal chaawu chanru xbʼaanunkil. Li xCindy jun li hermaan naxye: «Jun li maatan li jwal wank xwankil li kixkʼe we linnaʼ aʼan xkʼutbʼal chiwu naq wi kaw nakatkʼanjelak sa taawekʼa aawibʼ. Xtzolbʼal kʼubʼank, saabʼesink, bʼojok ut xik chi loqʼok xbʼaanu naq inkʼaʼ tchʼaʼajkoʼq chiwu xbʼaanunkil wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ saʼ linyuʼam ut aʼin kixbʼaanu naq tinkʼe xkomon inkʼanjel chiru li Jehobʼa. Linnaʼ kixkʼut chiwu naq tinkʼehoq ochochnal ut aʼin kixbʼaanu naq tinnaw ru naabʼalebʼ li hermaan ut naabʼal xintzol rikʼinebʼ» (Prov. 31:​15, 21, 22). Ebʼ li ixq li kaw nekeʼkʼanjelak, nekeʼkʼehok ochochnal ut nekeʼxnaw rilbʼal li rochoch aʼanebʼ jun maatan choʼq re li xjunkabʼal ut choʼq re li chʼuut (Prov. 31:​13, 17, 27; Hech. 16:15).

14. Kʼaru nakaatzol rikʼin li naxye li xCrystal ut chirix kʼaru taakʼe aachʼool?

¹⁴ Tzol xwenteninkil aawibʼ. Chixjunilebʼ laj paabʼanel li kawebʼ saʼ xpaabʼal tento teʼxtzol xbʼaanunkil xjunes junaq li naʼlebʼ ut naq sahaqebʼ saʼ xchʼool rikʼin li kʼaru wank rehebʼ (Filip. 4:11). Li xCrystal jun li hermaan naxye: «Naq saajin chaq ut yookin chi tzolok wank wiibʼ oxibʼ li tzolok li tinruuq xsikʼbʼal ut linnaʼ linyuwaʼ keʼxye we naq tinsikʼ wiibʼ oxibʼ rehebʼ bʼarwiʼ tintzol wiibʼ oxibʼ li kʼanjel li tinxtenqʼa. Jun eetalil, linyuwaʼ kixye we naq tintzol xbʼirbʼal rix li tumin ut aʼin kʼajoʼ naq xinxtenqʼa». Moko kaʼaj tawiʼ naʼajmank naq taakawresi aawibʼ choʼq re jun li kʼanjel, naʼajmank ajwiʼ naq taatzol chanru taawoksi laatumin ut bʼaanu li xaatzol (Prov. 31:​16, 18). Wi inkʼaʼ nakaachʼik aawibʼ saʼ kʼas ut sa aachʼool rikʼin li kʼaru wank aawe tatruuq xkʼebʼal xkomon aakʼanjel chiru li Jehobʼa (1 Tim. 6:8).

KAWRESI AAWIBʼ CHOʼQ RE LI KUTAN CHALK RE

15, 16. Kʼaʼut ebʼ li hermaan ixq li wankebʼ xjunes aʼanebʼ jun nimla maatan? (Marcos 10:​29, 30).

¹⁵ Wi nakaayuʼami li naʼlebʼ li naxsahobʼresi xchʼool li Jehobʼa ut nakaatzol li kʼanjel li tatxtenqʼa, kawresinbʼilaqat choʼq re li kutan chalk re. Qilaq wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li tatruuq xbʼaanunkil.

¹⁶ Naru taasikʼ wank aajunes chiru jun kʼamok. Joʼ kixye li Jesús, wankebʼ nekeʼxsikʼ kanaak xjunes usta saʼ li xnaʼajebʼ nekeʼmineʼk ru li kristiʼaan re naq teʼsumlaaq (Mat. 19:​10-12). Junchʼol chik xbʼaan jalan jalanq li naʼlebʼ wankebʼ xjunes. Wi moko sumsukat ta chʼolchʼooq chaawu naq li Jehobʼa ut li Jesús nakateʼroxloqʼi. Saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ ebʼ li hermaan ixq li wankebʼ xjunes aʼanebʼ jun nimla maatan saʼ li chʼuut. Li rahok ut naq nekeʼxkʼe xchʼool chirixebʼ li junchʼol naxbʼaanu naq teʼileʼq joʼ anabʼej ut naʼbʼej saʼebʼ li xpaabʼal (taayaabʼasi Marcos 10:​29, 30; 1 Tim. 5:2).

17. Kʼaru ttenqʼanq rehebʼ li hermaan ixq li saajebʼ xkʼebʼal chixjunil li xhoonal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa?

¹⁷ Naru nakaakʼe chixjunil laahoonal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa. Li xkʼihalil li kʼanjel saʼ li puktesink li nabʼaanumank saʼ chixjunil li ruuchichʼochʼ ebʼ li hermaan ixq nekeʼbʼaanunk re (Sal. 68:12). Ma naru taakʼubʼ anaqwan xkʼebʼal chixjunil laahoonal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa? Maare tatruuq wank joʼ aj kʼamolbʼe saʼ li puktesink, xyeechiʼinkil aawibʼ re kabʼlak malaj kʼanjelak saʼ Betel. Kʼaru tatxtenqʼa re xtawbʼal li taawaj? Tijon chiru li Jehobʼa, aatinan rikʼinebʼ li ak yookebʼ xkʼebʼal chixjunil li xhoonal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa ut tzʼil rix kʼaru naʼajmank re xtawbʼal li taawaj. Moqon tzʼiibʼa li aajel ru xbʼaanunkil re xtawbʼal li nakaawaj. Wi nakaakʼe chixjunil laahoonal re kʼanjelak chiru li Jehobʼa naabʼal li kʼanjel tatruuq xtawbʼal saʼ li xkʼanjel li Jehobʼa.

18. Kʼaʼut jun li hermaan ixq tento tixsikʼ chiʼus rikʼin ani tsumlaaq? (Chaawil li jalam u).

¹⁸ Naru taakʼoxla rix wi tatsumlaaq. Ebʼ li naʼlebʼ ut ebʼ li kʼanjel li xqatzʼil rix anaqwan, truuq aatenqʼankil re naq chaabʼilaqat joʼ ixaqilbʼej. Abʼan, wi taawaj sumlaak, tento naq taasikʼ chiʼus rikʼin ani. Aʼin jun li naʼlebʼ li jwal wank xwankil li taasikʼ xbʼaanunkil saʼ laayuʼam. Jultika naq li winq rikʼin li tatsumlaaq, aʼan tjolominq aawe (Rom. 7:2; Efes. 5:​23, 33). Joʼkan naq kʼoxla aʼin: «Ma kaw saʼ xpaabʼal? Ma li jwal wank xwankil saʼ li xyuʼam aʼan li xkʼanjel li Yos? Ma chaabʼil li naxsikʼ xbʼaanunkil? Ma naxkʼulubʼa naq napaltoʼk? Ma naroxloqʼihebʼ li ixq? Ma truuq xkʼebʼal we li naʼajmank saʼ linpaabʼal, saʼ linjunxaqalil ut li nawekʼa? Ma chaabʼil naxbʼaanu li xkʼanjel? Jun eetalil, kʼaru kʼanjel nakʼeheʼk re saʼ li chʼuut ut chanru naxbʼaanu?» (Luc. 16:10; 1 Tim. 5:8). Ut wi nakaawaj xtawbʼal jun chaabʼil bʼeelomej, tento taayal aaqʼe re naq chaabʼilaqat joʼ ixaqilbʼej.

19. Kʼaʼut tooruuq xyeebʼal naq qʼaxal loqʼ wank joʼ «aj tenqʼ»?

¹⁹ Li Santil Hu naxye naq jun chaabʼil ixaqilbʼej aʼan jun «aj tenqʼ» li naxtzʼaqobʼresi li xbʼeelom (Gén. 2:18). Ma naxkubʼsi xwankil li ixq? Maajoqʼe bʼiʼan, qʼaxal loqʼ aʼin. Li Santil Hu wank sut naxkʼabʼaʼi li Jehobʼa joʼ «aj tenqʼahom» (Éx. 18:4; Heb. 13:6). Jun li ixaqilbʼej, aʼan jun chaabʼil aj tenqʼ naq naxtenqʼa li xbʼeelom ut naʼokenk chirix li kʼaru naxsikʼ xbʼaanunkil re naq us t-elq li xjunkabʼal. Joʼkan ajwiʼ, xbʼaan naq naxra li Jehobʼa, naxyal xqʼe re naq chaabʼil teʼaatinaq chirix li xbʼeelom (Prov. 31:​11, 12; 1 Tim. 3:11). Wi yookat xkʼoxlankil sumlaak, naru taakawubʼresi laarahom chirix li Jehobʼa ut taayal aaqʼe re wank joʼ jun chaabʼil «aj tenqʼ» saʼ laajunkabʼal ut saʼ laachʼuut.

20. Chanru naxtenqʼa jun li naʼbʼej li xjunkabʼal?

²⁰ Naru naq taawanq aawalal aakʼajol. Wi nakatsumlaak, naru naq laaʼat ut laabʼeelom teʼwanq eekokʼal (Sal. 127:3). Joʼkan naq us naq taakʼoxla kʼaru naraj xyeebʼal wank joʼ jun chaabʼil naʼbʼej. Relik chi yaal, ebʼ li naʼlebʼ ut ebʼ li kʼanjel li xqil saʼ li tzolom aʼin qʼaxal tatxtenqʼa. Laarahom, laachaabʼilal ut laakuyum, tixbʼaanu naq laajunkabʼal sahaq saʼ xchʼool ut naq ebʼ laawalal aakʼajol maakʼaʼ teʼxxuwa ut teʼrekʼa naq nekeʼraheʼk (Prov. 24:3).

21. Joʼkʼihal nakaawoxloqʼi ebʼ li hermaan ixq ut kʼaʼut? (Chaawil ebʼ li jalam u li wank chiru).

²¹ Ex qaraarokil hermaan li saajex, nekexqara xbʼaan chixjunil li nekeebʼaanu chirix li Jehobʼa ut li xtenamit (Heb. 6:10). Nekeeyal eeqʼe chi xyuʼaminkil li chaabʼil naʼlebʼ, nekeetzol ebʼ li kʼanjel li nakʼanjelak saʼ leeyuʼam ut nakʼanjelak choʼq rehebʼ li junchʼol ut nekeekawubʼresi eeribʼ choʼq re li kutan chalk re. Jwal oxloqʼex saʼ li xmolam li Jehobʼa!