Ebʼ li naʼlebʼ choʼq re Xhuhil li qachʼutam Qayuʼam ut Qakʼanjel joʼ aj Paabʼanel
3-9 RE SEPTIEMBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | JUAN 1, 2
«Li Jesus naxbʼaanu li xbʼeen sachbʼachʼoolej»
(Juan 2:1-3, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, [SBG]) Oxejeraq chik aʼan, kiwank jun li sumlaak aran Kanahán, saʼ xteepal Galilea, ut wank li xnaʼ li Jesus aran. 2 Kibʼoqeʼk ajwiʼ li Jesus rochbʼeenebʼ li xtzolom rikʼin li sumlaak. 3 Naq kilajk xbʼiinul li sumlaak, li xnaʼ li Jesus kixye re: —Maakʼaʼ xbʼiinebʼ.
w15-S 15/6 perel 3 raqal 3
Li Kriist, aʼan li «xnimal xwankil [...] li Yos»
3 Li Jesus kixbʼaanu li xbʼeen xsachbʼachʼoolej naq kiwulak saʼ jun li sumlajik saʼ li naʼajej Cana re Galilea. Saʼ xkʼabʼaʼ naq naabʼal wiʼ chik li ulaʼ keʼwulak, li bʼiin kiʼosoʼk. Jwal chʼaʼaj aʼin choʼq rehebʼ li keʼsumlaak, xbʼaan naq tenebʼanbʼil saʼ xbʼeenebʼ naq teʼxkʼul chiʼus ebʼ li ulaʼ! Li xMaria, li xnaʼ li Jesus, wank ajwiʼ aran. Chiru naabʼal chihabʼ kixkʼoxla rix ebʼ li propesiiy chirix li Sikʼbʼil Ru. Naxnaw naq li Jesus tkʼabʼaʼiiq choʼq «ralal li Nimajwal» (Luc. 1:30-32, SBG; 2:52). Ma kixkʼoxla tawiʼ naq jwal nim xwankil? Inkʼaʼ naqanaw. Chʼolchʼo chiqu naq aʼan joʼ ajwiʼ li xyum keʼril xtoqʼobʼaal ru ebʼ li tojaʼ xeʼsumlaak ut keʼraj xtenqʼankilebʼ. Joʼkan naq, li Jesus kixjaltesi 380 litros (100 galones) li haʼ choʼq «chaabʼil bʼiin» (taayaabʼasi Juan 2:3, 6-11). Ma tenebʼanbʼil saʼ xbʼeen xbʼaanunkil li sachbʼachʼoolej aʼin? Inkʼaʼ. Kixbʼaanu xbʼaan naq oxloqʼ chiru ebʼ li poyanam ut xbʼaan naq kiraj xkʼambʼal re rikʼin li Xyuwaʼ li nakʼehok chi anchal xchʼool.
(Juan 2:4-11, SBG) Kichaqʼok li Jesus ut kixye re: —Kʼaʼ taawaj we, at ixq? Majiʼ nawulak linhonal. 5 Kixye li naʼbʼej rehebʼ laj kʼanjel: —Bʼaanuhomaq li kʼaru tixye eere. 6 Wankebʼ aran waqibʼ li pek-kuk, nekeʼkʼanjelak rehebʼ laj Judiiy re xchʼajobʼresinkil ribʼebʼ, kaʼkabʼ malaj oxʼox kokʼ kuk naxkuy li junjunq. 7 Kixye li Jesus rehebʼ: —Nujobʼresihomaqebʼ chi haʼ li kuk. Ut keʼxnujobʼresi chi us. 8 Tojaʼ naq kixye rehebʼ: —Lekomaq anaqwan ut kʼamomaq re laj kʼulul ulaʼ. Ut ebʼ aʼan keʼxkʼam. 9 Naq laj kʼulul ulaʼ kixyal li haʼ jaltesinbʼil chik choʼq bʼiin (aʼan inkʼaʼ naxnaw bʼar ta xchalk, abʼan ebʼ laj kʼanjel li xeʼlekok chaq re li haʼ nekeʼxnaw), kixbʼoq chaq li bʼeelomej 10 ut kixye re: —Chixjunil li poyanam xbʼenwa nekeʼxkʼe li chaabʼil bʼiin ut, naq ak xeʼkʼojlaak xchʼool, akaʼ chik li inkʼaʼ chaabʼil. Aʼut laaʼat xakʼuula li chaabʼil bʼiin toj anaqwan. 11 Aʼin kixbʼaanu li Jesus choʼq xtiklajik ebʼ li eetalil, aran Kanahán, saʼ xteepal Galilea: kixkʼut li xnimal xloqʼal ut ebʼ li xtzolom keʼxpaabʼ Aʼan.
jy-S perel 41 raqal 6
Naxbʼaanu li xbʼeen sachbʼachʼoolej
Li sachbʼachʼoolej aʼin, li xbʼeen li kixbʼaanu li Jesus, jwal kixkawresi li xpaabʼal ebʼ li tojaʼ xeʼok choʼq xtzolom. Naq ak xnumeʼk li ninqʼe re li sumlaak, li Jesus naxik rochbʼen li xnaʼ ut ebʼ li xkabʼ riitzʼin saʼ li tenamit Capernaum, li wank chire li palaw re Galilea.
Qasikʼaq li tertokil pek
(Juan 1:1, Traducción del Nuevo Mundo, [TNM]) Saʼ xtiklajik ak wank chaq li Aatin, ut li Aatin wank chaq rikʼin li Yos, ut li Aatin aʼan chaq jun yos.
Saʼ Juan 1:18 naxye: «Li [Nimajwal] Yos maajun sut kiʼileʼk ru xbʼaan anihaq». Abʼan wankebʼ keʼril ru li Jesus, li Ralal li Yos. Li Santil Hu naxye ajwiʼ saʼ Juan 1:14: «[Li Jesus], li Aatin kitzʼejwaloʼk ut kixkʼojobʼ li xmuhebʼaal saʼ qayanq ut laaʼo xqakaʼya li xloqʼal». Chanru tqaye naq li Kʼajolbʼej aʼan ajwiʼ li Nimajwal Yos? Laj Juan kixye naq li Aatin wank chaq «rikʼin li Yos». Joʼkan naq wi li Jesus wank chaq rikʼin li Yos, chanru tqaye naq aʼan ajwiʼ li Yos? Saʼ Juan 17:3 naxye naq li Yuwaʼbʼej ‹aʼan li tzʼaqal Yos›, aʼin naxkʼut chiqu naq li Kʼajolbʼej ut li Yuwaʼbʼej moko junebʼ ta ru. Saʼ li raqik li xhuhil laj Juan naxye aʼin: «Aʼut ebʼ aʼin tzʼiibʼanbʼilebʼ re naq yooqex chi xpaabʼankil naq li Jesus aʼan li Kriist, li Ralal li Yos» (Juan 20:31). Saʼ li raqal aʼin, inkʼaʼ naxye naq li Jesus aʼan li Yos, naxye bʼan naq aʼan Ralal li Yos. Chixjunil li xqil saʼ li xhuhil laj Juan naxchʼolobʼ tzʼaqal li naxye Juan 1:1. Li Jesus malaj li Aatin, aʼan jun li «yos» xbʼaan naq nim xwankil chiru yalaq kʼaru, abʼan moko juntaqʼeet ta rikʼin li Nimajwal Yos.
(Juan 1:29, SBG) Saʼ li kutan jun chik laj Jwan kiril li Jesus yo chi chalk rikʼin, ut kixye: “Waheʼ li xKarneer li Yos li naxkuy xmaak li ruuchichʼochʼ.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Jn 1:29
li xKarneer li Yos: Naq ak kixsubʼ ribʼ saʼ haʼ li Jesus ut kiʼaaleek xbʼaan laj Tza, laj Juan laj Kubʼsihomhaʼ kixye naq li Jesus aʼan «li xKarneer li Yos». Kaʼajwiʼ arin natawmank li aatin aʼin ut saʼ Juan 1:36 (chaawil sgd, tasal 4, perel 20, 21). Chaabʼil xjuntaqʼeetankil li Jesus rikʼin jun li karneer. Saʼ li Santil Hu wank naabʼal li eetalil chirixebʼ li xmoos li Yos li keʼxyeechiʼi chaq ebʼ li karneer xbʼaan naq chʼolchʼo chiruhebʼ naq ebʼ aj maak ut keʼraj wank chixkʼatq. Ebʼ li mayej aʼin kixkʼutbʼesi li tixbʼaanu raj li Jesus naq tixqʼaxtesi li xyuʼam saʼ xkʼabʼaʼ li ruuchichʼochʼ. Li aatin «li xKarneer li Yos» yook tana chi aatinak chirix wiibʼ oxibʼ xraqal li Santil Hu. Saʼ xkʼabʼaʼ naq laj Juan naxnaw chiʼus li naxye saʼ li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq saʼ Hebreo, maare li kixye naxchap ribʼ rikʼin aʼin: li karneer li kixyeechiʼi laj Abrahan choʼq reqaj laj Isaac, li ralal (Ge 22:13), li karneer re li Paswa li keʼxyeechiʼi ebʼ laj Israel naq ak elkebʼ re choʼq moos aran Egipto (Ex 12:1-13) malaj li karneer li nekeʼxyeechiʼi chaq wulaj wulaj eqʼla ut ewu saʼ li xʼaltar li Jehobʼa aran Jerusalen (Ex 29:38-42). Wank tana ajwiʼ saʼ xchʼool laj Juan li propesiiy li kixye laj Isaias, bʼarwiʼ li Jehobʼa naxye naq li xmoos tkʼameʼq raj «joʼ jun chʼina karneer ok re chi kamsiik» (Isa 52:13; 53:5, 7, SBG, 11). Naq li Apostol Pablo kixtzʼiibʼa li xbʼeen hu choʼq rehebʼ laj Corintios, kixkʼabʼaʼi li Jesus li «qakarneer re li Paswa», malaj, li xkarneer li Paswa (1Co 5:7, SBG). Li Apostol Pedro kixye naq li xkikʼel li Kriist «loqʼlaj kikʼel li karneer maakʼaʼ reekʼ ut maakʼaʼ xmuxul» (1Pe 1:19, SBG). Ut, joʼ eetalil, li hu Apocalipsis naxkʼabʼaʼi li Jesus naq ak wank xwankil joʼ «li Karneer», ut naxbʼaanu aʼin numenaq 25 sut (chaawil wiibʼ oxibʼ li eetalil: Ap 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1).
10-16 RE SEPTIEMBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | JUAN 3, 4
«Li Jesus napuktesink rikʼin jun li ixq aj Samaria»
(Juan 4:6-8, SBG) Aran wank li yoʼlebʼaal haʼ re laj Jakob. Kitawaak li Jesus chi bʼeek, joʼkan naq kikʼojlaak chire li yoʼlebʼaal haʼ. Ak xwaʼlebʼoʼk tana. 7-8 Ebʼ li xtzolom ak xkohebʼ chik saʼ li tenamit chi xloqʼbʼal xtzekemqebʼ. Tojaʼ naq jun li ixq aj Samaria kiwulak chi risinkil xhaʼ, ut li Jesus kixye re: —Kʼe bʼayaq wukʼaʼ.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Jn 4:6
Kitawaak: Kaʼajwiʼ saʼ li raqal aʼin naxye naq li Jesus lubʼlu chaq. Ak xwaʼlebʼoʼk tana. Maare, saʼ li eqʼla aʼin, li Jesus kixbʼeni li xtaqʼahil li Jordan (Judea) toj Sicar (Samaria), 900 metros xtaqeʼqil (3.000 pies) malaj naxqʼax ru (chaawil sgd, tasal 4, perel 20, 21).
(Juan 4:21-24, SBG) Li Jesus kixye re: —At ixq, paabʼ li ninye: Taawulaq xqʼehil naq chi moko saʼ xbʼeen li tzuul aʼin chi moko Jerusalén teeloqʼoni ru li Yuwaʼbʼej. 22 Laaʼex nekeloqʼoni li bʼarwan inkʼaʼ nekenaw; laaʼo naqaloqʼoni li naqanaw, xbʼaan naq li kolbʼa ibʼ rikʼinebʼ laj Judiiy nachalk chaq. 23 Abʼanan chalk re xqʼehil (ak xkʼulunk ajwiʼ) naq ebʼ li tzʼaqal aj loqʼoninel teʼxloqʼoni ru li Yuwaʼbʼej saʼ musiqʼej ut rikʼin li yaal, xbʼaan naq joʼkaʼin naraj li Yuwaʼbʼej naq taaloqʼoniiq ru. 24 Li Yos aʼan musiqʼej, ut ebʼ li nekeʼloqʼonink tento teʼloqʼoninq rikʼin Musiqʼej ut rikʼin li yaal.
(Juan 4:39-41, SBG) Naabʼalebʼ aj Samaria keʼxpaabʼ li Jesus saʼ li tenamit aʼan, xbʼaan raatin li ixq li xchʼolobʼ: “Xye we chixjunil linbʼaanuhom”. 40 Naq ebʼ laj Samaria keʼwulak wan wiʼ li Jesus, keʼrelaji ru chi kanaak rikʼinebʼ. Ut kikanaak aran wiibʼ kutan. 41 Ut qʼaxal naabʼalebʼ chik keʼpaabʼank re saʼ xkʼabʼaʼ li raatin li Jesus,
Qasikʼaq li tertokil pek
(Juan 3:29, TNM) Li winq li ok re chi sumlaak aʼan laj echal re li ixq. Abʼanan, li ramiiw li winq li tsumlaaq, naq xaqxo ut narabʼi, jwal nasahoʼk saʼ xchʼool xbʼaan li xyaabʼ xkux li winq li kisumlaak. Joʼkan naq, ak xtzʼaqlok ru li xsahil linchʼool.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Jn 3:29
li ramiiw li winq li tsumlaaq: Najter qʼe kutan, li ramiiw li winq li ok re chi sumlaak nakʼanjelak choʼq ruuchil ut tenebʼanbʼil chaq saʼ xbʼeen xkʼubʼankil chixjunil li t-ajmanq saʼ li sumlaak. Nayeemank naq saʼ xkʼabʼaʼ aʼan, li winq ut li ixq keʼruuk chi sumlaak. Saʼ xkutankil li sumlajik, chixjunil li teʼtzʼaqonq saʼ li ninqʼe aʼin nekeʼwulak saʼ li rochoch li winq li ok re chi sumlaak malaj saʼ rochoch li xyuwaʼ, bʼarwiʼ twanq li ninqʼe. Naq yook chi uxk li ninqʼe, li ramiiw sa saʼ xchʼool naq narabʼi li xyaabʼ xkux li winq li kisumlaak naq yook chi aatinak rikʼin li ixq, xbʼaan naq aʼin naraj xyeebʼal naq kixbʼaanu chiʼus li xkʼanjel. Laj Juan laj Kubʼsihomhaʼ kixjuntaqʼeeta ribʼ joʼ «li ramiiw li winq li tsumlaaq». Li Jesus aʼan raj li winq li tsumlaaq ut ebʼ li xtzolom joʼ chʼuutal reetalil li ixq li ok re chi sumlaak. Laj Juan laj Kubʼsihomhaʼ kixkawresi li xbʼe li Sikʼbʼil Ru naq kixkʼut chiru li Jesukriist ebʼ li xbʼeen li teʼtzʼaqonq saʼ xyanq «li ixq ok re chi sumlaak» (Jn 1:29, 35; 2Co 11:2; Ef 5:22-27; Ap 21:2, SBG, 9). Naq «li ramiiw li winq li tsumlaaq» kixbʼaanu chixjunil li kʼanjel kʼebʼil re, nakanaak chi ixbʼej. Joʼkan bʼiʼ, naq laj Juan kiʼaatinak chirix li Jesus ut chirix ajwiʼ aʼan, kixye: «Tento naq Aʼan taakʼiiq ut laaʼin tinsaaq» (Jn 3:30, SBG).
(Juan 4:10, SBG) Kichaqʼok li Jesus ut kixye: —Wi nakanaw ta li xsimaatan li Yos ut ani li nayehok aawe: «Kʼe bʼayaq wukʼaʼ», laaʼat raj xapatzʼ aawukʼaʼ re ut aʼan tixkʼe raj aawe yoʼyookil haʼ.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Jn 4:10
yoʼyookil haʼ: Li aatin aʼin saʼ Griego naʼaatinak chirix li tzʼaqal haʼ re xyeebʼal li roq haʼ, li yoʼlebʼaal haʼ malaj li bʼekbʼil haʼ li nachalk rubʼel chʼochʼ. Joʼkan naq, li «yoʼyookil haʼ» wank xjalanil rikʼin li haʼ li naxokmank saʼ junaq li naʼaj. Saʼ Levitico 14:5, SBG, li aatin saʼ Hebreo li najalmank ru joʼ «chaabʼil haʼ» naraj xyeebʼal «yoʼyookil haʼ». Saʼ Jeremias 2:13 ut 17:13, SBG, naxye naq li Jehobʼa aʼan «li yuʼamhaʼ», malaj, joʼ eetalil li haʼ li nakʼehok yuʼam. Naq li Jesus kiʼaatinak rikʼin li ixq aj Samaria, kiroksi li aatin «yoʼyookil haʼ» joʼ eetalil, abʼan chanchan naq saʼ xtiklajik li ixq kixtaw ru naq yook chi aatinak chirix li tzʼaqal haʼ (Jn 4:11).
17-23 RE SEPTIEMBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | JUAN 5, 6
«Taataqe li Jesus chi anchal aachʼool»
(Juan 6:9-11, SBG) —Wank arin jun li al wank oobʼ xwa ut wiibʼ xkar; abʼan kʼaʼ taxaq tixbʼaanu aʼin re li kʼiila tenamit? 10 Kixye li Jesus: —Kʼehomaqebʼ chi hilank li tenamit. Kʼajoʼ li rax pim saʼ li naʼajej aʼan. Keʼhilank ebʼ li winq: wankebʼ tana oobʼaq mil. 11 Tojaʼ naq li Jesus kixchap ebʼ li wa, kiyoxink ut kixjekʼi rehebʼ li kʼojkʼookebʼ aran. Joʼkan ajwiʼ kixbʼaanu rikʼinebʼ li kar; kixkʼe rehebʼ joʼkʼihal li keʼraj.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Jn 6:10
Keʼhilank ebʼ li winq: wankebʼ tana oobʼaq mil: Kaʼajwiʼ saʼ li hu Mateo natawmank li aatin aʼin «inkʼaʼ kʼeebʼilebʼ saʼ ajl li ixq joʼwiʼ ebʼ li kokʼal» naq naxseeraqʼi li sachbʼachʼoolej aʼin (Mt 14:21, SBG). Maare saʼ li hoonal aʼin, li Jesus kixbʼaanu jun li sachbʼachʼoolej re xkʼebʼal chi waʼak numenaq oʼlaju mil chi qas qiitzʼin.
(Juan 6:14, SBG) Naq ebʼ li tenamit keʼril li xnimal eetalil kixbʼaanu li Jesus, keʼxye: —Relik chi yaal naq aʼin li propeet li tento taakʼulunq saʼ ruuchichʼochʼ.
(Juan 6:24, SBG) Naq keʼril ebʼ li tenamit naq maaʼani chik li Jesus aran chi moko ebʼ li xtzolom, keʼok saʼebʼ li kokʼ jukubʼ ut kohebʼ Kafarnaúm chi xsikʼbʼal li Jesus.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Jn 6:14
li propeet: Naabʼalebʼ laj Judiiy li keʼwank saʼ xkutankilebʼ li Apostol keʼroybʼeeni naq li Sikʼbʼil Ru aʼan raj li propeet joʼ laj Moises li naʼaatinak wiʼ Deuteronomio 18:15, 18. Saʼ li raqal aʼin, chanchan naq li aatin taakʼulunq saʼ ruuchichʼochʼ yook chi aatinak chirix li xkʼulunik li Sikʼbʼil Ru. Kaʼajwiʼ laj Juan naxye aʼin.
(Juan 6:25-27, SBG) Ut naq koxeʼxtaw junpakʼal li palaw, keʼxye re: —At Tzolonel, joʼqʼe xatkʼulunk arin? 26 Li Jesus kixsumehebʼ ut kixye: —Relik chi yaal ninye eere: nikineesikʼ moko rikʼin ta naq xerilatqebʼ li xninqal ru eetalil, rikʼin bʼan naq xexwaʼak ut xexnujak. 27 Chexkʼanjelaq moko chirix ta li tzekemq naʼosoʼk, chirix bʼan li tzekemq inkʼaʼ nalajk naʼosoʼk, aʼ li naxkʼe li junelik yuʼam: aʼan taakʼeheʼq eere xbʼaan li Kʼajolbʼej, xbʼaan naq Aʼan aʼin li xaqabʼanbʼil xwankil xbʼaan li Yuwaʼbʼej Yos.
(Juan 6:54, SBG) Ani natzekank re lintzʼejwal ut narukʼ linkikʼel, wank xyuʼam chi junelik ut laaʼin tinwaklesi chi yoʼyo saʼ rosoʼjikebʼ li kutan.
(Juan 6:60, SBG) Naq keʼrabʼi aʼin, naabʼalebʼ li xtzolom keʼxye: —Qʼaxal kaw li aatin aʼin. Ani taakuyuq rabʼinkil?
(Juan 6:66-69, SBG) Chalen utan naabʼalebʼ li xtzolom keʼsutqʼiik chirixebʼ ut inkʼaʼ chik keʼrochbʼeeni. 67 Tojaʼ naq li Jesus kixye rehebʼ li Kabʼlaju: —Ma teeraj ajwiʼ xik laaʼex? 68 Kichaqʼok laj Simón Pedro ut kixye: —Qaawaʼ, ani aj ikʼin tooxik? Aawikʼin wank li aatin nakʼehok li junelik yuʼam. 69 Laaʼo naqapaabʼ ut naqanaw naq laaʼat li xSantil Alal li Yos.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Jn 6:27, 54
li tzekemq naʼosoʼk [...] li tzekemq inkʼaʼ nalajk naʼosoʼk, aʼ li naxkʼe li junelik yuʼam: Li Jesus kixkʼe reetal naq wankebʼ li poyanam nekeʼxtaqe aʼan ut ebʼ li xtzolom yal re rilbʼal kʼaru teʼruuq xtawbʼal. Waʼak wulaj wulaj naxbʼaanu naq yoʼyooqo, abʼan «xtzekankil» li naxye li Raatin li Yos naru naxkʼe qayuʼam chi junelik. Li Jesus naxye rehebʼ chixjunil li poyanam aʼin: Chexkʼanjelaq [...] chirix «li tzekemq inkʼaʼ nalajk naʼosoʼk, aʼ li naxkʼe li junelik yuʼam», aʼin naraj xyeebʼal, naq teʼxkʼe xchʼool chi xsikʼbʼal li Yos saʼebʼ li xyuʼam ut xkʼutbʼesinkil naq nekeʼxpaabʼ li nekeʼxtzol (Mt 4:4; 5:3, TNM; Jn 6:28-39).
natzekank re lintzʼejwal ut narukʼ linkikʼel: Ebʼ li junchʼol chik chi raqal naxkʼut naq ebʼ li nekeʼtzekank ut li nekeʼukʼaʼk nekeʼxbʼaanu joʼ eetalil naq nekeʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxpaabʼ li Jesukriist (Jn 6:35, 40). Li Jesus kixye aʼin saʼ li chihabʼ 32, joʼkan naq, moko yook ta chi aatinak chirix xnimankil li xkamik, li ninqʼe li tixxaqabʼ raj toj saʼ jun chihabʼ. Saʼ xkʼabʼaʼ naq li Jesus kixye aʼin naq kachʼin chik ma naʼuxmank «li Paswa, li xninqʼehebʼ laj Judiiy» (Jn 6:4, SBG), maare naq keʼrabʼi, ebʼ li qas qiitzʼin keʼxjultika li ninqʼe aʼin ut naq oxloqʼ chaq li xkikʼel li karneer re xkolbʼalebʼ li poyanam saʼ li qʼoqyink naq ebʼ laj Israel keʼelk chaq Egipto (Ex 12:24-27). Li Jesus kiraj xkʼutbʼal naq li xkikʼel aajel raj ru re naq ebʼ li xtzolom teʼxtaw li junelik yuʼam.
w05-S 1/9 perel 21 raqal 13, 14
Laaʼo junelik tqapaabʼ ut tqaloqʼoni li Jehobʼa, li Qayos
13 Usta joʼkan, li kʼiila tenamit keʼxsikʼ chanru xtawbʼal. Keʼxtaqe li Jesus ut keʼxtaw, joʼ kixye laj Juan, «junpakʼal li palaw». Kʼaʼut keʼxsikʼ chaq wi inkʼaʼ kixkʼulubʼa naq keʼraj xkʼebʼal choʼq awabʼej? Naabʼalebʼ keʼxkʼutbʼesi li kʼaru wank saʼ xchʼoolebʼ naq keʼaatinak chirix li tzakahemq li kixkʼe li Jehobʼa rehebʼ laj Israel saʼ li chaqichʼochʼ saʼ xkutankil laj Moises. Rikʼin aʼin keʼxye naq li Jesus tento raj tchʼolaninq rehebʼ. Naq kixkʼe reetal li xmaaʼusilal xchʼoolebʼ, kiʼok xkʼutbʼal li yaal chirix li Yos re naq teʼxjal xkʼaʼuxebʼ (Juan 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40). Wankebʼ keʼok chi xwechʼinkil, ut keʼxbʼaanu wiʼ chik naq li Jesus kixye li jaljookil aatin aʼin: «Relik chi yaal ninye eere: wi inkʼaʼ neketzeka li xtzʼejwal li Kʼajolbʼej, wi inkʼaʼ nekerukʼ li xkikʼel, maakʼaʼaq yuʼam eerikʼin. Ani natzekank re lintzʼejwal ut narukʼ linkikʼel, wank xyuʼam chi junelik ut laaʼin tinwaklesi chi yoʼyo saʼ rosoʼjikebʼ li kutan» (Juan 6:53, 54, SBG).
14 Ebʼ li jaljookil aatin li kixye li Jesus kixbʼaanu naq ebʼ li poyanam teʼxkʼutbʼesi ma nekeʼraj wank chixkʼatq li Yos, ut joʼkan kikʼulmank arin, xbʼaan naq inkʼaʼ keʼwulak chiru. Qilaq: «Naabʼalebʼ li xtzolom keʼxye: —Qʼaxal kaw li aatin aʼin. Ani taakuyuq rabʼinkil?». Re xyeebʼal rehebʼ naq tento teʼxsikʼ kʼaru xyaalalil ebʼ li aatin aʼin, li Jesus kixye: «Aʼ li musiqʼej nakʼehok yuʼam; li tzʼejwalej maakʼaʼ naʼok wiʼ. Ebʼ li aatin xinye eere aʼan musiqʼej ut yuʼam». Usta kixye aʼin, naabʼalebʼ inkʼaʼ keʼraj rabʼinkil, xbʼaan naq li raqal naxye ajwiʼ: «Chalen utan naabʼalebʼ li xtzolom keʼsutqʼiik chirixebʼ ut inkʼaʼ chik keʼrochbʼeeni» (Juan 6:60, 63, 66, SBG).
Qasikʼaq li tertokil pek
(Juan 6:44, SBG) Maaʼani naru nachalk wikʼin, wi inkʼaʼ kʼambʼil chaq xbʼaan li Yuwaʼbʼej li kitaqlank chaq we; ut laaʼin tinwaklesi chi yoʼyo saʼ rosoʼjikebʼ li kutan.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Jn 6:44
kʼambʼil chaq: Usta li xyaalalil li aatin Griego li naʼoksimank arin aʼan «xkelonkil» ut naʼoksimank naq nekeʼxkelo junaq li yooy li nujenaq chi kar (Jn 21:6, 11), aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq li Yos «naxkelohebʼ» chaq li poyanam usta inkʼaʼ nekeʼraj. Li kixye li Jesus arin maare aʼan ajwiʼ li naxye saʼ Jeremias 31:3, TNM, bʼarwiʼ li Jehobʼa kixye re li xtenamit: «Xatinkʼam chaq rikʼin rahok» (arin, li Septuaginta naroksi ajwiʼ li aatin aʼin saʼ Griego). Saʼ Juan 12:32, TNM, naxye naq, joʼkan ajwiʼ, li Jesus naxkʼamebʼ chaq jalan jalanq ebʼ li poyanam. Li Santil Hu naxkʼut naq li Jehobʼa kixkʼe saʼ xchʼoolebʼ li poyanam naq teʼxsikʼ li teʼraj xbʼaanunkil. Li Junjunq tixsikʼ ma traj kʼanjelak chiru li Yos malaj inkʼaʼ (Dt 30:19, 20). Rikʼin rahok li Yos naxkʼamebʼ chaq li chaabʼilebʼ xchʼool (Sl 11:5; Pr 21:2; Hch 13:48, TNM). Re xbʼaanunkil aʼin naroksi li xsantil musiqʼej ut li naxye li Santil Hu. Li propesiiy li wank saʼ Isaias 54:13, li natawmank saʼ Juan 6:45, natzʼaqlok ru chirixebʼ li qas qiitzʼin li naxkʼamebʼ chaq li Yuwaʼbʼej (chaawil ajwiʼ Juan 6:65).
(Juan 6:64, SBG) Abʼanan wankebʼ saʼ eeyanq li inkʼaʼ nekeʼpaabʼank. Xbʼaan naq chalen chaq saʼ xtiklajik naxnaw chi us li Jesus anihebʼ li inkʼaʼ nekeʼpaabʼank ut ani li taaqʼaxtesinq re.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Jn 6:64
naxnaw chi us li Jesus [...] ani li taaqʼaxtesinq re: Li Jesus yook chaq chi aatinak chirix laj Judas Iscariote. Naq maajiʼ naxsikʼ li 12 chi Apostol, li Jesus kixnumsi li qʼoqyink chi tijok chiru li Xyuwaʼ (Lu 6:12-16). Joʼkan naq, saʼ xtiklajik, laj Judas aʼan jun aj kʼanjel chiru li Yos. Abʼanan, li Jesus naxnaw naq saʼebʼ li propesiiy li wank saʼ li Santil Hu saʼ Hebreo naxye naq jun li ramiiw tkʼayinq re (Sl 41:9; 109:8; Jn 13:18, 19). Joʼkan ajwiʼ, saʼ xkʼabʼaʼ naq kiruuk rilbʼal li nekeʼxkʼoxla ut li wank saʼ xchʼoolebʼ li poyanam, li Jesus kixkʼe reetal naq laj Judas kiʼok xjalbʼal xnaʼlebʼ (Mt 9:4). Saʼ xkʼabʼaʼ naq naru xnawbʼal chiʼus li tkʼulmanq saʼ li kutan chaalel, li Yos kixnaw naq li Jesus tkʼayiiq xbʼaan jun li xchaabʼil amiiw. Abʼanan, xkʼoxlankil naq laj Judas tkʼayinq re li Jesus, malaj, xkʼoxlankil naq ak xaqabʼanbʼil re naq tixbʼaanu, moko naxchap ta ribʼ rikʼin li xnaʼlebʼ li Yos chi moko chanru narilebʼ laj kʼanjel chiru.
chalen chaq saʼ xtiklajik: Aʼin moko yook ta chi aatinak chirix li kutan naq laj Judas kiyoʼlaak chi moko li hoonal naq li Jesus kixxaqabʼ joʼ Apostol naq kixnumsi li qʼoqyink chi tijok (Lu 6:12-16). Yook bʼan chi aatinak, chirix li hoonal naq laj Judas kiʼok xkʼoxlankil xkʼayinkil li Jesus, aʼin kixkʼe reetal saʼ junpaat (Jn 6:70; 13:11; chaawil ajwiʼ Jn 2:24, 25; Ap 1:1; 2:23). Aʼin naxkʼut ajwiʼ naq laj Judas moko saʼ junpaat ta kixbʼaanu aʼin, toj kixkʼoxla chiʼus. Li xyaalalil li aatin «xtiklajik» (saʼ Griego arkjé) saʼ li Santil Hu saʼ Griego najalmank ru aʼ yaal chirix kʼaru yook chi aatinak. Jun li eetalil, saʼ 2 Pedro 3:4, SBG, li aatin «xtiklajik» yook chi aatinak chirix naq kitiklaak chaq li yobʼtesihom. Abʼan, naabʼal sut moko nim ta ru li xyaalalil. Jun li eetalil, laj Pedro kixye naq li santil musiqʼej kikubʼeek chaq saʼ xbʼeen li maawaʼebʼ aj Judiiy «joʼ naq kikubʼeek saʼ qabʼeen saʼ xtiklajik» (Hch 11:15, SBG). Saʼ li raqal aʼin, laj Pedro moko yook ta chi aatinak chirix li xkutankil li xyoʼlajik chi moko chirix li kutan naq kixaqabʼaak joʼ Apostol. Yook bʼan chi aatinak chirix li Pentecostes re li chihabʼ 33, naq keʼok xkʼulbʼal li santil musiqʼej re xbʼaanunkil jun chi kʼanjel (Hch 2:1-4). Naru natawmank xkomon li eetalil chirix chanru najalaak xyaalalil li aatin «xtiklajik» aʼ yaal chirix kʼaru yook wiʼ chi aatinak saʼ Lucas 1:2, Juan 15:27 ut 1 Juan 2:7.
24-30 RE SEPTIEMBRE
XCHAQʼALIL RU LI RAATIN LI YOS | JUAN 7, 8
«Li Jesus kiroxloqʼi ut kixnima ru li Xyuwaʼ»
(Juan 7:15-18, SBG) Ut ebʼ laj Judiiy nekeʼxyehatq chi sachsookebʼ xchʼool: —Chanru naq li winq aʼin naxnaw chi us chi moko tzolbʼil ta? 16 Kichaqʼok li Jesus ut kixye rehebʼ: —Li kʼaru ninkʼut laaʼin moko we ta, re bʼan li kitaqlank chaq we. 17 Wi junaq traj xbʼaanunkil li rajom li Yos, tixnaw ma re li Yos li nintzolebʼ wiʼ malaj yal injunes wibʼ ninʼaatinak. 18 Ani naʼaatinak yal xjunes ribʼ, aʼan naxsikʼ naq taakʼeemanq xloqʼal; abʼan li naxsikʼ xloqʼal li kitaqlank chaq re, aʼan paabʼajel ut maakʼaʼ bʼalaqʼik rikʼin.
cf-S perel 100 raqal 5, 6
«Tzʼiibʼanbʼil saʼ li Santil Hu»
5 Li Jesus kiraj naq ebʼ li yookebʼ chi abʼink re teʼxtaw raj ru bʼar kichalk chaq li esil li yook chi xyeebʼal. Joʼkan naq kixye: «Li kʼaru ninkʼut laaʼin moko we ta, re bʼan li kitaqlank chaq we» (Juan 7:16, SBG). Kixye ajwiʼ: «Maakʼaʼ ninbʼaanu injunes wibʼ, ninye bʼan li kʼaru kixkʼut chiwu li Yuwaʼbʼej» (Juan 8:28, SBG). Kixye ajwiʼ: «Ebʼ li aatin li ninye eere, moko injunes ta wibʼ naq ninye; aʼ li Yuwaʼbʼej li wank wikʼin, aʼan li nabʼaanunk re li kʼanjel» (Juan 14:10, SBG). Jun li naʼlebʼ chanru kixkʼutbʼesi naq yaal aʼin, naq rajlal kixye li wank saʼ li Raatin li Yos.
6 Naq naqatzol chiʼus li raatin li Jesus li wank saʼ li Santil Hu, naqil naq kiroksi numenaq xyiijachil li xhuhil li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq saʼ Hebreo, kixye joʼ chanru tzʼiibʼanbʼil malaj kixye rikʼin wiibʼ oxibʼ li aatin. Naq tqil xbʼeen sut, maare moko wank ta xwankil aʼin, ut maare wank ani tixye kʼaʼut naq inkʼaʼ kiroksi chixjunil li xhuhil li Santil Hu li ak wank chaq saʼ xkutankil, xbʼaan naq chiru oxibʼ chihabʼ rikʼin waqibʼ po kikʼutuk ut kipuktesink yalaq bʼar. Maare kixbʼaanu aʼin. Qajultikaq naq kaʼajwiʼ kitzʼiibʼamank bʼayaq li kixye ut li kixbʼaanu (Juan 21:25). Joʼkan naq, kaʼajwiʼ chiru wiibʼ oxibʼ hoonal naru xyaabʼasinkil saʼ kawil yaabʼ kuyej chixjunil li raatin li Jesus li natawmank saʼ li Santil Hu. Anaqwan naq naqanaw aʼin, kʼajoʼ xchaqʼalil ru xnawbʼal naq usta kaʼajwiʼ wiibʼ oxibʼ hoonal kiroksi re xkʼutbʼal li yaal chirix li Yos ut li Xʼawabʼejilal kiruuk roksinkil numenaq xyiijachil li xhuhil li Santil Hu li kitzʼiibʼamank chaq saʼ Hebreo. Joʼkan ajwiʼ, naq kixbʼaanu aʼin naabʼal sut, moko wank ta rikʼin li Jesus ebʼ li bʼotbʼil hu. Naq kixye li xseeraqʼ saʼ li tzuul, kiroksi li wank saʼ li Santil Hu saʼ Hebreo malaj naabʼal sut kixye joʼ tzʼiibʼanbʼil, chixjunil aʼin kirisi chaq saʼ xkʼaʼuxl.
(Juan 7:28, 29, SBG) Tojaʼ naq li Jesus, naq yo chi xtzolbʼalebʼ li tenamit saʼ rochoch li Yos, kixye chi kaw xyaabʼ xkux: —Yaal naq nekenaw wu ut nekenaw bʼar xinchalk chaq, abʼan inkʼaʼ xinchalk injunes wibʼ, wank bʼan li tzʼaqal kitaqlank chaq we, aʼ li inkʼaʼ nekenaw ru laaʼex. 29 Laaʼin ninnaw ru xbʼaan naq rikʼin ninchalk chaq ut aʼan kitaqlank chaq we.
(Juan 8:29, SBG) Ut li kitaqlank chaq we wank wikʼin: inkʼaʼ xinxkanabʼ injunes, xbʼaan naq junelik ninbʼaanu li nawulak chiru.
w11-S 15/3 perel 11 raqal 19
Qatzʼeqtaanaq li xmusiqʼ li ruchichʼochʼ ut qakʼulaq li nachalk rikʼin li Yos
19 Qapaabʼaq junelik li Jehobʼa. Li Jesus junelik kixbʼaanu li nawulak chiru li Yos. Abʼanan, jun sut kiraj naq t-uxmanq junaq li naʼlebʼ li inkʼaʼ naxchap ribʼ rikʼin li naraj li Xyuwaʼ. Usta joʼkan, kixkʼutbʼesi naq kʼojkʼo tzʼaqal xchʼool rikʼin ut kixye re: «Inkʼaʼ chiʼuxmanq li nawaj laaʼin, aʼ bʼan laawajom laaʼat» (Luc. 22:42, SBG). Qakʼoxlaq aʼin: «Ma ninpaabʼ li Yos usta wank sut chʼaʼaj xbʼaanunkil?». Wi inkʼaʼ tqabʼaanu aʼin, moko tqataw ta li yuʼam. Qajultikaq naq wank saʼ qabʼeen xpaabʼankil chixjunil li naxye, xbʼaan naq aʼan kikʼehok re li yuʼam ut chixjunil li naʼajmank (Sal. 95:6, 7). Jwal aajel ru naq tooʼabʼinq chiru. Wi inkʼaʼ tqabʼaanu, maajunwa tooruuq xtawbʼal li rusilal li Yos.
Qasikʼaq li tertokil pek
(Juan 7:8-10, SBG) Taqenqex laaʼex saʼ li ninqʼe; laaʼin inkʼaʼ tintaqeʼq saʼ li ninqʼe aʼin xbʼaan naq majiʼ natzʼaqlok linhonal. 9 Naq kixye aʼin, toj kikanaak Galilea. 10 Ut naq keʼtaqeʼk li rechʼalal saʼ li ninqʼe, kitaqeʼk ajwiʼ li Jesus: abʼan moko chi kʼutkʼu ta naq koho, chi muqmu bʼan.
w07-S 1/2 perel 6 raqal 4
Kʼaʼut tqaye li yaal?
Kʼaru li eetalil kixkʼe li Jesus chirix aʼin? Saʼ jun kutan, wiibʼ oxibʼ li poyanam li inkʼaʼ nekeʼxpaabʼ li Jesus keʼxye re: «Elen arin ut ayu Judea». Li Jesus kixye: «Taqenqex laaʼex saʼ li ninqʼe [li naʼuxmank saʼ Jerusalen, TNM]; laaʼin inkʼaʼ tintaqeʼq saʼ li ninqʼe aʼin xbʼaan naq majiʼ natzʼaqlok linhonal». Moqon chik, li Jesus kixik Judea chi xnimankil li ninqʼe saʼ Jerusalen. Kʼaʼut naq kixsumehebʼ chi joʼkan? Xbʼaan naq moko xkʼulubʼebʼ ta xnawbʼal bʼar txik. Joʼkan naq, usta li Jesus moko kitikʼtiʼik ta, inkʼaʼ kixye chixjunil rehebʼ ut chi joʼkan inkʼaʼ teʼxkʼe saʼ chʼaʼajkilal aʼan malaj ebʼ li xtzolom. Abʼan inkʼaʼ kitikʼtiʼik. Li Apostol Pedro kixye tzʼaqal aʼin chirix li Kriist: «Aʼan inkʼaʼ kimaakobʼk chi moko kiʼabʼiik bʼalaqʼil aatin saʼ xtzʼuumal re» (Juan 7:1-13; 1 Pedro 2:22, SBG).
(Juan 8:58, SBG) Kixye li Jesus rehebʼ: —Relik chi yaal ninye eere: toj majiʼaq nayoʼlaak laj Abrahán, ak Laaʼinin chaq.
nwtsty xyaalalil li naʼlebʼ re tzolok Jn 8:58
ak Laaʼinin chaq: Ebʼ laj Judiiy li xikʼ nekeʼril li Jesus keʼraj xkʼebʼal chi pek xbʼaan naq, usta moko wank ta 50 chihabʼ re, kixye naq kiril ru laj Abrahan (Jn 8:57). Rikʼin li kixye, li Jesus kiraj xkʼutbʼal naq, maajiʼ ajwiʼ nachalk saʼ Ruuchichʼochʼ ut maajiʼ ajwiʼ nayoʼlaak chaq laj Abrahan, aʼan kiwank chaq saʼ choxa joʼ jun li anjel nim xwankil. Wankebʼ nekeʼxye naq li raqal aʼin naxkʼut naq li Jesus aʼan li Yos. Nekeʼxye naq li aatin Griego li natawmank arin, egó eimí (saʼ jalan chik li Santil Hu najalmank ru joʼ «Laaʼinin»), yook chi aatinak chirix chanru li Septuaginta naxjal ru Exodo 3:14 ut joʼkan naq ebʼ li wiibʼ chi raqal aʼin juntaqʼeet raj tjalmanq ru. Abʼanan, saʼ li raqal aʼin, li bʼaanuhom li natawmank saʼ li aatin Griego eimí kitiklaak «toj majiʼaq nayoʼlaak laj Abrahán» ut maajiʼ ajwiʼ naraqeʼk. Joʼkan naq, us xjalbʼal ru joʼ «ak laaʼinin chaq» ut inkʼaʼ joʼ «Laaʼinin». Naabʼalebʼ li Santil Hu li wankebʼ saʼebʼ li qakutan joʼ ajwiʼ li najter, nekeʼroksi ajwiʼ li aatin aʼin «ak laaʼinin chaq». Joʼkan ajwiʼ, joʼ chanru tzʼiibʼanbʼil li aatin Griego eimí natawmank ajwiʼ saʼ Juan 14:9, SBG, bʼarwiʼ li Jesus kixye: «Ak junxil ninʼok saʼ eeyanq, a Felipe. Ma toj majiʼ nakanaw wu?». Naabʼalebʼ li Santil Hu joʼkan ajwiʼ nekeʼxjal li raqal aʼin, li naxkʼut naq, aʼ yaal chirix kʼaru yook chi aatinak, maakʼaʼ junaq xyaalalil kʼaʼut inkʼaʼ tjalmanq ru eimí choʼq «laaʼinin chaq» (naru naʼilmank jalan chik ebʼ li eetalil chirix li aatin Griego li kitzʼiibʼamank chaq saʼ xtiklajik joʼ li yook chi kʼulmank saʼ li hoonal aʼan ut kijalmank ru joʼ ak xkʼulmank chaq saʼ Lu 2:48; 13:7; 15:29; Jn 1:9; 5:6; 15:27; Hch 15:21; 2Co 12:19; 1Jn 3:8). Joʼkan ajwiʼ, li kixye li Jesus saʼ Juan 8:54, 55 naxkʼut naq li Jesus maajunwa kiraj xyeebʼal naq li Xyuwaʼ ut aʼan junajebʼ ru malaj jun ajwiʼ chi poyanam.