DILONGI 24

Kupona Bangogo

BANGOGO kele bisadilu ya ngolo yina kesadisaka beto na kusolula. Kansi sambu bangogo na beto kulungisa lukanu mosi ya sikisiki, beto fwete pona yo mbotembote. Ngogo yina kele ya mbote na okazio mosi lenda sala mambu ya mbi na okazio yankaka. Kana beto sadila yo mbote ve, ngogo ya kitoko lenda kuma ‘ngogo ya kepesa makasi.’ Yo lenda vanda mbote ve na kusadila bangogo ya mutindu yai, mpi yo lenda monisa kukonda luzitu. Bangogo yankaka kevandaka ti bantendula zole, ntendula mosi lenda lwadisa to kufyotuna muntu. (Bing. 12:18; 15:1) Kansi, ‘ngogo ya mbote’, disondila ngogo yina kepesaka kikesa kepesaka kyese na ntima ya muntu yina bo ketubila yo. (Bing. 12:25) Yo kelombaka kikesa sambu na kuzwa bangogo ya mbote, ata sambu na muntu ya mayele. Biblia kesonga beto nde Salomo kuzabaka mfunu ya kusosa ‘bangogo yina lenda pesa kyese’ mpi ‘bangogo ya kyeleka.’—Lo. 12:10.

Na bandinga mingi, kele ti bangogo ya bo kesadilaka sambu na kutuba ti bambuta to bantu yina kele ti biyeka, kansi bo kesadilaka bangogo yankaka sambu na kutuba ti banduku to bantu yina kele baleke. Kuvila bikalulu ya luzitu ya mutindu yina kele kukonda luzitu. Yo kele mpi mbote ve nde muntu kudisadila bangogo ya luzitu yina bansiku ya bwala mebumbilaka bantu yankaka. Sambu na yina metala kupesa bantu lukumu, Biblia kepesa munsiku mosi ya nene kuluta yina bansiku ya bwala kelombaka. Yo kesyamisa Bakristu na ‘kuzitisa bantu yonso.’ (1 Pie. 2:17) Bayina kesalaka yo na ntima yonso ketubilaka bambuta ti baleke na mutindu mosi ya luzitu.

Ya kyeleka, bantu mingi yina kele ve Bakristu ya kyeleka kesadilaka kutuba mosi ya kukonda luzitu mpi ya kukonda lukumu. Bo lenda yindula nde kusadila bangogo ya kukonda luzitu keyikaka ngolo na mambu ya bo ketuba. To kusadila bangogo yina lenda monisa kaka nde bo mezaba ve bangogo mingi. Kana muntu mosi vandaka kusadila kutuba ya mutindu yina na ntwala ya kulonguka banzila ya Yehowa, yandi lenda mona nde yo kele mpasi na kuyambula kikalulu yina. Kansi, yandi lenda yambula yo. Mpeve ya Nzambi lenda sadisa muntu na kusoba mutindu na yandi ya kutuba. Kansi, muntu yandi mosi fwete vanda mpi ti luzolo ya kusosa na kuvanda ti bangogo mingi ya mbote, bangogo yina lenda sadisa bantu, bangogo yina ketungaka, mpi yandi fwete sadilaka yo mbala na mbala.—Roma 12:2; Ef. 4:29; Kol. 3:8.

Kutuba Yina Bantu Tabakisa Kukonda Mpasi. Sambu kutuba kuvanda ya mbote, bantu fwete bakisa kukonda mpasi mambu ya nge ketuba. (1 Kor. 14:9) Kana bawi na nge kemona mpasi na kubakisa bangogo ya nge kesadila, nge takuma bonso muntu yina ketubila bo ndinga ya banzenza.

Bangogo yankaka kevandaka ti ntendula mosi ya sikisiki na kati ya bantu yina kesalaka kisalu mosi buna. Mbala yankaka bo kesadilaka bangogo ya mutindu yai konso kilumbu. Kansi kana nge sadila bangogo yai na kisika ya mbi, yo lenda bebisa mutindu na nge ya kusolula. Dyaka, ata nge ketuba ti bangogo ya nge kesadilaka konso kilumbu, kana nge ketubila mingi tumambu ya fyotifyoti, bawi na nge lenda yantika kuyindula mambu yankaka.

Mutubi ya kezitisaka bawi na yandi keponaka bangogo yina bantu yonso, ata bayina melongukaka mingi ve, lenda bakisa. Sambu na kulanda mbandu ya Yehowa, yandi ketulaka dikebi na mawi ya “bansukami.” (Yobi 34:19) Kana mutubi kumona nde yo kele mfunu na kusadila ngogo mosi ya mpa, yandi fwete sadila yo na bansa ya pete yina tamonisa ntendula na yo pwelele.

Bangogo ya kukonda mpasi ya bo mepona mbote kebasisaka bangindu ti ngolo mingi. Bantu kebakisaka kukonda mpasi bansa ya nkufi mpi bangogo ya pete. Nge lenda vukisa bansa ya nkufi ti ndambu ya bansa ya nda na mpila nde disolo na nge kuzengana ve bitini-bitini. Kansi sambu na bangindu yina nge kezola kibeni nde bawi kuvila ve, pona bangogo ya pete mpi bansa ya nkufi.

Sambu na Kusoba mpi Kutuba Mambu ti Sikisiki. Bangogo ya mbote kele mingi. Na kisika ya kusadila bangogo ya mutindu mosi konso ntangu, sadilaka bangogo ya kuswaswana. Kana nge kesala mutindu yai, mambu ya nge ketuba tavanda kitoko mpi bantu tabakisa yo kukonda mpasi. Inki mutindu nge lenda yedisa vokabilere na nge?

Na ntangu nge ketanga, tenda kikokila na nsi ya konso ngogo ya nge kebakisa mbote ve, mpi sosa ntendula na yo na diksionere kana yo kele na ndinga na beno. Pona ndambu na kati ya bangogo yango, mpi sala kikesa na kusadila yo ntangu yonso ya okazio memonana. Sala ngolo na kutuba yo kukonda kifu mpi na kusadila yo na kisika yina bantu tabakisa yo kukonda mpasi kansi kusadila yo ve kaka sambu na kubenda dikebi ya bantu. Kuyedisa vokabilere na nge tasadisa nge na kusobaka bangogo na ntangu nge ketuba. Kansi nge fwete keba—⁠kana muntu ketuba bangogo kifu to kesadila yo mbote ve, bantu yankaka lenda sukisa nde yandi kezaba kibeni ve mambu ya yandi ketuba.

Ntangu beto keyedisa vokabilere na beto, lukanu na beto fwete vanda ya kupesa nsangu, kansi ya kuyitukisa ve bawi. Kusadila kutuba ya mpasi mpi bangogo ya nda kebendaka dikebi ya bawi na mutubi. Mpusa na beto fwete vanda ya kuzabisa nsangu mosi ya mfunu mpi kusala nde yo vanda kitoko sambu na bantu yina tawa yo. Yibuka kingana yai ya Biblia: “Kana muntu ya mayele ke tuba, yandi kebenda bantu na kuzaba mambu.” (Bing. 15:2) Kusadila bangogo ya mbote, bangogo ya kufwana yina bantu kebakisa kukonda mpasi, kesadisaka beto na kutuba mambu yina kepesa ngolo mpi kikesa olie ya kutuba mambu ya madidi mpi ya kukonda kitoko.

Ntangu nge keyedisa vokabilere na nge, tulaka dikebi mingi na kusadila ngogo ya mbote. Bangogo zole lenda vanda ti ntendula mosi kansi yo lenda swaswana fyoti na kulandaka kisika yina nge mesadila yo. Kana nge bakisa dyambu yai, kutuba na nge takuma pwelele mpi nge talwadisaka ve bawi na nge. Widikilaka na dikebi yonso bantu yina ketubaka mbote. Badiksionere mingi ketulaka na nsi ya konso ngogo ya bo ketendula bangogo ya kuswaswana yina kevandaka ti ntendula mosi (synonyme) mpi bangogo yina kele ti bantendula ya kuswaswana (antonyme). Mpidina, nge tazwa ve kaka bangogo ya kuswaswana sambu na kutuba ngindu ya mutindu mosi kansi nge tamona mpi mutindu ya kuswaswana ya bo ketendula yo. Yo kele mfunu mingi kana nge kesosa ngogo ya mbote ya kusadila na kisika mosi buna. Na ntwala ya kuyika ngogo na vokabilere na nge, sosa ntete kuzaba ntendula na yo, mutindu ya kutuba yo, mpi nki ntangu nge fwete sadila yo.

Bantu kebakisaka pwelele bangogo ya sikisiki kuluta bangogo yina ketubilaka mambu mingimingi. Mutubi mosi lenda tuba nde: “Na ntangu yina, bantu mingi kubelaka.” To yandi lenda tuba nde: “Na nima ya Mvita ya Ntete ya Inza ya Mvimba, na nsungi ya bangonda fyoti mpamba, bantu kiteso ya 21 000 000 kufwaka na grippe espagnole.” Ntendula tabasika pwelele mpenza kana mutubi kutendula mbotembote nki yandi kezola kutuba na bangogo yai: “na ntangu yina,” “bantu mingi,” mpi “kubelaka”! Sambu na kutuba mutindu yai, nge fwete zaba mbote mambu yina disolo na nge ketubila mpi kupona bangogo ti dikebi yonso.

Kusadila ngogo ya mbote lenda sadisa nge mpi na kutuba dyambu mbala mosi kukonda kutuba mingi. Kansi, kusadila bangogo mingi kevidisaka bangindu. Kutuba ya pete kesadisaka bankaka na kubakisa kukonda mpasi mpi na kusimba mambu ya mfunu. Kutuba ya pete kesadisaka mpi na kulonga nzayilu ya sikisiki. Malongi ya Yezu Kristu kuvandaka kitoko mingi sambu yandi tubaka yo na mutindu mosi ya pete. Landa mbandu na yandi. (Tala bambandu yina kele na Matayo 5:3-12 mpi Marko 10:17-21.) Longuka na kutuba mambu fyoti na bangogo ya kupona mbote.

Bangogo Yina Kemonisaka Ngolo, Mawi, mpi Yina Ketendulaka Mambu Pwelele. Ntangu nge kesosa kuzaba bangogo mingi, kusosa kaka ve bangogo ya mpa kansi sosa mpi bangogo yina kemonisaka bikalulu yankaka. Mu mbandu, sosa bisongi-dyambu yina kemonisaka ngolo; bangogo yina ketendulaka mambu pwelele; mpi bangogo yina kemonisaka tiya, ntima ya mbote, to masonga.

Biblia kele ya kufuluka ti bambandu ya kutuba ya mfunu ya mutindu yai. Na nzila ya profete Amosi, Yehowa kulongisilaka nde: “Beno sosa kusala mambu ya mbote . . . Beno buya mambu ya mbi, kansi beno zola mambu ya mbote.” (Am. 5:14, 15) Profete Samuele kusongaka Ntotila Saule nde: “Mfumu Nzambi me katula nge na kimfumu ya Israele bubu.” (1 Sam. 15:28) Ntangu yandi tubilaka Ezekiele, Yehowa kusadilaka kutuba yina kele mpasi na kuvila, ntangu yandi tubaka nde: “[Bantu ya Izraele] yonso kele ntu-ngolo mpi [ntima ngolo, NW].” (Ezek. 3:7) Sambu na kumonisa nde mbi yina bana ya Izraele kusalaka kulutanaka mingi, Yehowa kuyulaka nde: “‘Keti kele mbote muntu na kukusa Nzambi?’ Ikele ve, kansi beno ke kusa mono.” (Mal. 3:8) Ntangu yandi tendulaka mutindu lukwikilu na bo kumekamaka na Babilone, Daniele kutubaka pwelele nde ‘Nabukodonozore kuwaka makasi mingi’ sambu Shadraki, Meshaki ti Abedi-Nego kubuyaka na kusambila kiteki na yandi, yo yina yandi pesaka nswa nde bo kanga bo mpi bo losa bo “na kati ya tiya.” Sambu na kusadisa beto na kubakisa kiteso ya tiya yango, Daniele kusonikaka nde ntotila kusongaka bantu na yandi bo ‘tula tiya mingi mbala nsambwadi mutindu bo ke tulaka ntete,’ tiya kulutaka mingi na mpila nde ntangu bo pusanaka penepene na furu, bantu ya ntotila kufwaka. (Dan. 3:19-22) Ntangu yandi tubilaka bantu ya Yeruzalemi bilumbu fyoti na ntwala ya lufwa na yandi, Yezu kutubaka ti mawi mingi nde: “Mbala mingi mono zolaka kutula bantu na nge kisika mosi mutindu nsusu ke kutikisaka bana na yandi na nsi ya mapapu na yandi, kansi beno zolaka ve! Ntangu yai, bwala na beno ta bika yo mosi kaka.”—Mat. 23:37, 38.

Kana nge pona bangogo mbote yo lenda sadisa bawi na nge na kubakisa pwelele bangindu ya nge ketuba na mabanza na bo. Kana nge sadila bangogo yina kelomba nde bantu kusadila biwilu na bo, bawi na nge “tamona” mpi “tasimba” mambu yina nge ketubila, bo “tawa ntomo” mpi “nsudi” ya madya yina nge ketubila, mpi bo “tawa” makelele ya mambu mpi ya bantu yina nge ketubila. Bawi takudipesa mpenza na mambu ya nge ketuba sambu nge kesadisa bo na kumona mambu yango bonso nde yo kesalama.

Bangogo yina kebasisaka bangindu pwelele lenda pusa bantu na kuseka to kudila. Yo lenda pesa kivuvu, yo lenda pesa mpi mpusa ya kuzinga na muntu yina melemba nitu mpi yo lenda tedimisa na ntima na yandi zola sambu na Ngangi na yandi. Na ntoto ya mvimba, bantu mingi mesobaka ngolo kibeni luzingu na bo na nsadisa ya kivuvu yina kekatuka na bangogo yina kele na baverse ya Biblia bonso Nkunga 37:10, 11, 34; Yoane 3:16; mpi Kusonga 21:4, 5.

Na ntangu nge ketanga Biblia mpi mikanda yina “mpika ya kwikama mpi ya mayele” mebasisaka, nge tamona bangogo ti bansa mingi ya kuswaswana. (Mat. 24:45, NW) Kutanga yo kaka ve na nima nge vila yo. Pona bangogo yina kesepidisa nge, mpi yika yo na vokabilere na nge ya konso kilumbu.

Kutuba Yina Kezitisaka Bansiku ya Gramere. Bantu yankaka kezabaka nde bo kezitisaka ve ntangu yonso bansiku ya gramere na ntangu bo ketubaka. Kansi nki bo lenda sala sambu na yo?

Kana nge kele dyaka na nzo-nkanda, sadila dibaku ya nge kele na yo ntangu yai na kulonguka gramere ya mbote mpi kupona bangogo ti dikebi. Kana nge kezaba ve kikuma ya nsiku mosi buna ya gramere, yula longi na nge. Kusuka kaka ve na kulonguka mambu fyoti mpamba. Bana ya nzo-nkanda yankaka lenda vanda ve ti lukanu yina nge kele na yo. Nge kezola kukuma ministre ya kufwana ya nsangu ya mbote.

Inki nge tasala kana nge kele mbuta mpi ndinga ya nge ketuba ntangu yai kele ya kuswaswana ti yina nge vandaka kutuba ntangu nge vandaka kuyela? To mbala yankaka nge zwaka ve dibaku ya kulonguka mingi na ndinga na nge. Kulemba ve nitu. Kansi, sala kikesa ya masonga na kutomisa, mpi sala yo sambu na nsangu ya mbote. Bansiku mingi ya gramere ya beto mezaba beto kelongukaka yo ntangu bantu yankaka ketubaka. Yo yina, widikilaka ti dikebi ntangu mitubi yina kele ti eksperiansi mingi kesala badiskure na bo. Ntangu nge ketanga Biblia mpi mikanda yina ketendulaka yo, tula dikebi na mutindu yina bo meyidika bansa, bangogo yina bo mesadila kumosi, mpi kisika yina bo mesadila yo. Meka na kutuba na kulandaka bambandu yai ya mbote.

Bantu yina kesalaka kisalu ya kusekisa bantu mpi bamizisie ya mezabanaka mingi lenda sadila bangogo mpi bansa yina kewakanaka ve ti bansiku ya gramere. Bantu kesosaka kulanda mutindu bantu yai ketubaka. Bateki dyamba mpi bantu yina kefwaka bantu yankaka to bayina kezingaka luzingu ya mansoni kevandaka mbala mingi ti vokabilere na bo, mpi bo kepesaka bangogo bantendula ya kuswaswana ti yina ya bantu yonso mezaba. Yo kele mayele ve nde Bakristu kulanda kutuba ya muntu ata mosi na kati ya bantu yai. Kusala mutindu yina tamonisa nde beto kendima kutuba ya bantu ya inza yai mpi mutindu na bo ya kuzinga.—Yoa. 17:16.

Vanda ti kikalulu ya kusadila kutuba ya mbote konso kilumbu. Kana nge ketula dyaka ve dikebi na kutuba na nge ya konso kilumbu, kutula ve ntima nde nge tatuba mbote na ba okazio ya sipesiali. Kansi kana nge kesadila kutuba ya mbote na masolo ya konso kilumbu, yo takwisila nge kukonda mpasi mpi kukonda kuyindula na ntangu nge kele na estrade to na ntangu nge kelonga bantu yankaka kyeleka.

[Lupangu ya kele na lutiti 161]

MUTINDU YA KUTOMISA YO

Pona ngindu mosi na kati ya bangindu yina bo mepesa na dilongi yai, mpi baka lukanu ya kusadila yo ngonda mosi to bangonda mingi.

Kuvila ve lukanu na nge ntangu nge ketanga. Kuvila yo ve ntangu nge kewidikila mitubi ya mbote. Sonika bangogo yina nge kezola kuyika na vokabilere na nge. Na nima ya kilumbu mosi to zole, sadila konso ngogo yina nge kesonika.

[Lupangu ya kele na lutiti 165]

DEVWARE: Ntangu nge kebongisa Kulonguka ya Nzozulu ya Nkengi to Kulonguka ya Mukanda ya Dibundu ya mposo yai, pona ndambu ya bangogo yina nge kekuka ve na kutendula. Sosa ntendula na yo na diksionere kana yo kele na ndinga na beno, to yula ntendula na yo na muntu mosi yina kezabaka bangogo mbote.

Bangogo yina mu kezola kuyika

Sambu na kusoba mpi kutuba ti sikisiki Sambu na kumonisa ngolo, mawi, to kutendula mambu pwelele

․․․․․․․․․․․․․․ ․․․․․․․․․․․․․․ ․․․․․․․․․․․․․․ ․․․․․․․․․․․․․․