Yanuari

Timote kumaka ti lukwikilu sambu na bikuma yina pusaka yandi na kukuma nduku ya Yehowa. Nge mpi, nge fwete tanga Biblia mpi kuyindulula mambu yina yo ke longaka sambu na Yehowa. Nge fwete sala bansosa sambu na kundima bakieleka tatu. Ya ntete, nge fwete ndima nde Yehowa Nzambi kele Ngangi ya bima yonso. (Kub. 3:14, 15; Baeb. 3:4; Kus. 4:11) Ya zole, nge fwete kwikila nde Biblia kele nsangu yina Nzambi me pesaka bantu. (2 Tim. 3:16, 17) Ya tatu, nge fwete ndima nde Yehowa kele ti kimvuka ya bantu yina ke sambilaka yandi na nsi ya lutwadisu ya Kristu mpi bantu yango kele Bambangi ya Yehowa. (Yez. 43:10-12; Yoa. 14:6; Bis. 15:14) Yo ke lomba ve nde nge zaba mambu yonso ya Biblia. Lukanu na nge fwete vanda ya kusadila ‘mayele na nge ya kuyindula’ sambu na kundima kibeni nde nge kele na kieleka.—Bar. 12:1. w20.07 10 § 8-9

Mbikudulu yai ke tubila kimvuka mosi ya bampasu ya kele ti baluse bonso ya bantu ti ‘bima bonso bampu ya kimfumu ya wolo’ na ba-ntu na bo. (Kus. 9:7) Bo ke niokula “bantu [bambeni ya Nzambi] yina kele ve ti kidimbu ya Nzambi na bambunzu na bo,” bo ke niokula bo na nsungi ya bangonda tanu, nsungi ya kiteso ya nda ya luzingu ya mpasu. (Kus. 9:4) Yo ke monana nde bampasu yai ke monisa bansadi ya Yehowa yina bo me tulaka mafuta. Bo ke samuna na kikesa yonso nde Nzambi ta fwa nsi-ntoto yai ya mbi; yo yina nsangu na bo ke pesa bantu ya nsi-ntoto yai mpasi. Keti yo ke tendula nde “bampasu” ya mukanda ya Yoele 2:7-9 ti “bampasu” ya mukanda ya Kusonga kele ve kiteso mosi? Ee. Bantangu ya nkaka Biblia ke pesaka kima mosi ya kifwani bantendula mingi. Mu mbandu, Kusonga 5:5 ke binga Yezu, “Ntambu ya dikanda ya Yuda” kansi na 1 Piere 5:8, Biblia ke binga mpi Diabulu, “ntambu ya ke ngana.” w20.04 3 § 8; 5 § 10

Sarai ndimaka nde Agare, nsadi na yandi, kukuma nkento ya Abrami. Kansi na nima Agare salaka diambu ya mbi. Ntangu Agare bakaka divumu, yandi kumaka kuzitisa diaka ve Sarai yina vandaka kubuta ve. Mambu yango vandaka kukuma kaka ngolo yo yina Sarai kulaka Agare. (Kuy. 16:4-6) Beto bantu ya kukonda kukuka lenda yindula nde Agare vandaka nkento ya mbi mpi yo fwanaka nde bo pesa yandi ndola ya mutindu yina. Kansi Yehowa yindulaka ve mutindu yina. Yandi tindaka wanzio na kukutana ti Agare. Wanzio sadisaka Agare na kusoba kifu yina mpi sakumunaka yandi. Agare bakisaka nde Yehowa vandaka kutala yandi mpi zabaka mambu yonso yina kuminaka yandi. Yo pusaka yandi na kutuba nde Yehowa kele “Nzambi yina ke monaka . . . [yandi] ke mona mono.” (Kuy. 16:7-13) Inki mambu Yehowa monaka na Agare? Yehowa zabaka mbote-mbote mambu ya luzingu ya Agare mpi mambu yonso yina yandi vandaka kukutana ti yo. Ya kieleka, Yehowa sepelaka ve mutindu Agare vandaka ve kuzitisa Sarai, kansi beto ke bakisa nde yandi tadilaka mambu ya luzingu ya Agare mpi mambu yina Agare vandaka kukutana ti yo. w20.04 16 § 8-9

Ntumwa Polo tubaka nde Bakristu yonso ya kieleka ke bakaka ntinu. (Baeb. 12:1) Beto yonso, baleke to bambuta, bantu ya kele ngolo to bayina me lemba, fwete kanga ntima tii na nsuka sambu na kubaka lufutu yina Yehowa me bumbilaka beto. (Mat. 24:13) Polo tubilaka mambu yai pwelele sambu yandi mosi “manisa kubaka ntinu.” (2 Tim. 4:7, 8) Kansi, nki kibeni Polo zolaka kutuba ntangu yandi tubilaka kubaka ntinu? Bantangu ya nkaka Polo vandaka kutubila bansaka yina vandaka kusalama na Grèce ya ntama sambu na kulonga malongi ya mfunu. (1 Bak. 9:25-27; 2 Tim. 2:5) Mbala mingi yandi monisaka nde luzingu ya Mukristu kele bonso muntu ya kele na nsaka ya kubaka ntinu. (1 Bak. 9:24; Bag. 2:2; Bafil. 2:16) Muntu ke yantikaka kubaka “ntinu” yai ntangu yandi me kudipesa na Yehowa mpi me baka mbotika. (1 Pie. 3:21) Yandi ta kuma na ndilu ya nsuka ntangu Yehowa ta pesa yandi lufutu ya luzingu ya mvula na mvula.—Mat. 25:31-34, 46; 2 Tim. 4:8. w20.04 26 § 1-3

“Mfumu kele ya kwikama; yandi ta pesa beno ngolo mpi yandi ta tanina beno na muntu ya mbi.” (2 Bate. 3:3) Inki mutindu Yehowa ke taninaka beto? Yehowa me pesaka beto binwaninu yina lenda tanina beto ntangu Satana ke nwanisa beto. (Baef. 6:13-17) Binwaninu ya kimpeve kele ngolo mingi mpi yo ke taninaka mbote. Kansi yo ta tanina beto kaka kana beto me lwata yo. Mu mbandu, mukaba ya kieleka ke monisa kieleka yina kele na Ndinga ya Nzambi, Biblia. Sambu na nki beto fwete lwata mukaba yai? Sambu Satana kele “tata ya luvunu.” (Yoa. 8:44) Yandi me salaka bamvula mingi na kukusa mpi yandi ke kusaka “ntoto ya mvimba.” (Kus. 12:9) Kansi kieleka yina kele na Biblia ke taninaka beto sambu Satana kukusa beto ve. Inki mutindu beto ke lwataka mukaba yai ya kifwani? Beto ke lwataka yo ntangu beto ke longukaka kieleka ya me tala Yehowa, ntangu beto ke sambilaka yandi “na mpeve mpi na kieleka” mpi ntangu beto ke kuditwadisaka na masonga na mambu yonso.—Yoa. 4:24; Baef. 4:25; Baeb. 13:18. w21.03 26-27 § 3-5

Izraele vandaka insi ya kitoko sambu kuna, bantu vandaka kusambila Nzambi ya kieleka. Banda na Pantekoti 33 ya ntangu na beto, “insi ya Kitoko” kele diaka ve insi mosi na ntoto kansi bisika yonso yina bansadi ya Yehowa kele. Na bangogo ya nkaka, “insi ya Kitoko” kele bisika yonso yina bansadi ya Yehowa ke sadila Yehowa. Mu mbandu, kukwenda na balukutakanu mpi kusamuna. Na bilumbu yai ya nsuka, ntotila ya nordi ke kotaka mingi na “insi ya Kitoko.” Mu mbandu, na luyalu ya Nazi, ntangu Allemagne kumaka ntotila ya nordi na mvita ya zole ya ntoto ya mvimba, ntotila yai ya nordi kotaka na “insi ya Kitoko” ntangu yandi bangikaka mpi fwaka bansadi ya Nzambi. Na nima ya Mvita ya Zole ya Nsi-Ntoto ya Mvimba, ntangu union soviétique kumaka ntotila ya nordi, yandi kotaka mpi na “insi ya Kitoko” ntangu yandi niokulaka bansadi ya Nzambi mpi nataka bo na bansi ya nzenza. w20.05 13 § 7-8

Beto tubila bantu ya ntangu ya ntama yina kumaka banduku ya Nzambi. Abrahami vandaka ti lukwikilu ya ngolo. Bamvula kuluta 1 000 na nima ya lufwa ya Abrahami, Yehowa tubaka nde yandi kele “nduku na mono.” (Yez. 41:8) Lufwa lenda kabula ve kinduku ya muntu ti Yehowa. Abrahami kele na mabanza ya Yehowa. (Luka 20:37, 38) Muntu ya nkaka kele Yobi. Na ntwala ya lukutakanu yina Nzambi salaka ti bawanzio na zulu, Yehowa tubaka mambu ya mbote sambu na Yobi. Yehowa bingaka yandi “muntu ya mbote mpi ya kwikama, yina ke waka Nzambi boma, mpi ke tinaka mambu ya mbi.” (Yobi 1:6-8) Inki mutindu Yehowa vandaka kutadila Daniele, yina sadilaka yandi na kwikama yonso bamvula kiteso ya 80 na insi ya nzenza ya bantu yina vandaka ve kusambila Yehowa? Ntangu yandi kumaka mununu, bawanzio tubaka mbala tatu nde yandi “kele muntu ya mfunu mingi.” (Dan. 9:23; 10:11, 19) Beto ke ndima mpenza nde ntama mingi ve Yehowa ta futumuna banduku na yandi yina yandi ke zolaka, yina me fwaka.—Yobi 14:15. w20.05 26-27 § 3-4

Longoki ya mbote lenda longuka bansiku ya Nzambi mpi kusepela ti yo. Keti yandi ta lemfukila Yehowa sambu yandi ke zolaka yandi? Kuvila ve nde Eva zabaka bansiku ya Nzambi kansi yandi vandaka kuzola ve na ntima ya mvimba Nzambi yina pesaka bansiku yina, kiteso mosi mpi ti Adami. (Kuy. 3:1-6) Yo yina beto fwete suka ve kaka na kulonga bantu bansiku ya Yehowa. Bansiku ya Yehowa ke vandaka kitoko mpi yo ke vandaka sambu na mambote na beto. (Nk. 119:97, 111, 112) Kansi balongi ya Biblia lenda bakisa ve mambu mutindu yina mingi-mingi kana bo ke bakisa ve nde Yehowa tulaka bansiku yina yonso sambu yandi ke zolaka beto. Yo yina, beto lenda yula longoki ya Biblia nde: “Inki nge ke yindula, sambu na nki Nzambi ke lomba bansadi na yandi na kusala diambu yai mpi ke buyisa bo diambu yai? Mambu yai ke longa beto nki sambu na yandi?” Kana beto ke sadisa bo na kuyindula mambu ya Yehowa mpi kuzola yandi na ntima na bo ya mvimba, pana beto ta simba kibeni bantima na bo. Balongoki na beto ya Biblia ta kuma kuzola minsiku ya Yehowa mpi ta zola Yehowa yina tulaka bansiku yango. Lukwikilu na bo ta kuma ngolo mpi bo ta kuma kukanga ntima na bampasi yina bo ta kutana ti yo.—1 Bak. 3:12-15. w20.06 10 § 10-11

Yo ke lombaka ntangu sambu muntu yina me lemba kuvutukila bikesa na yandi, yo yina beto fwete vanda ntima-nda. Bampangi mingi yina lembaka na kimpeve ke ndima nde bo bakaka bikesa sambu bankuluntu mpi bampangi ya nkaka na dibundu vandaka kutala bo mbala na mbala. Mpangi-nkento Nancy na sud-est ya Azia sonikaka nde: “Nduku mosi ya ngolo na dibundu sadisaka mono mingi, ata yandi vandaka leke, yandi vandaka kuzola mono mingi. Yandi vandaka kuyibusa mono bantangu ya kiese yina beto lutisaka ti yandi. Yandi vandaka kuwidikila mono na dikebi yonso mpi mono vandaka kuzabisa yandi mawi na mono, yandi vandaka kupesa mono bandongisila. Yandi vandaka kibeni nduku ya mbote yina vandaka kusadisa mono konso ntangu.” Kana muntu me sepela ve ti diambu mosi yina bo sadilaka yandi, yo ke pesaka mpasi na ntima bonso mputa. Yo yina kuditula na kisika na yandi ta lembika yandi mutindu nkisi ke lembikaka mputa mpi ke yumisaka yo. Bampangi ya nkaka me lembaka sambu mpangi mosi salaka diambu yina pesaka bo makasi mpi bo ke landa kunwana ti mawi yina ya mpasi bamvula mingi mpi kuwa diaka ve nzala ya kusadila Yehowa. Bankaka lenda yindula nde bo sadilaka bo mambu na nku. Bo lenda vanda ti mfunu ya muntu yina ta widikila bo na dikebi yonso. w20.06 26 § 10-11

Konso ntangu yina nge ke nunga mbangika yina nge ke kutana ti yo, yo ta sadisa nge na kusala mambu ya mbote kukonda mpasi. Kuvila mpi ve nde bangindu ya mbi yina bantu ya nsi-ntoto yai ke vandaka na yo na yina me tala kuvukisa nitu me katukaka na Satana. Yo yina kana nge ke landa ve mabanza ya mbi ya nsi-ntoto yai, nge ‘ta bedisa muntu ya mbi.’ Beto me zaba nde Yehowa kele ti nswa ya kutuba nde kima mosi kele disumu to ve. Beto ke salaka bikesa sambu na kusala ve disumu. Kansi kana beto me sala disumu, beto ke zabisaka yo Yehowa na kisambu. (1 Yoa. 1:9) Kana beto me sala disumu ya nene, beto ke sosaka lusadisu ya bankuluntu yina Yehowa me tulaka na mabundu sambu na kukeba beto. (Yak. 5:14-16) Kansi beto fwete kudiyangisa ve kuluta ndilu sambu na masumu yina beto me salaka na ntama. Sambu na nki? Sambu Tata na beto ya zola me pesaka kimenga ya Mwana na yandi sambu na kulolula masumu na beto. Ntangu Yehowa ke tubaka nde yandi ta lolula bantu yina me sala masumu mpi me balula ntima, yandi ke salaka yo. Yo yina, ata kima mosi ve lenda kanga beto nzila ya kusadila Yehowa ti kansansa ya bunkete.—1 Yoa. 2:1, 2, 12; 3:19, 20. w20.07 22-23 § 9-10

Yehowa vandaka kuzinga ntete yandi mosi. Kansi yandi vandaka ve mawa-mawa. Yandi vandaka ve na mfunu nde muntu mosi kuvanda na lweka na yandi sambu yandi vanda na kiese. Ata mpidina, Yehowa zolaka nde bantu ya nkaka mpi kuzinga mpi bo vanda na kiese. Zola pusaka yandi na kuganga bima yonso. (1 Yoa. 4:19) Yehowa salaka ntete Mwana na yandi Yezu. Na nima, Mwana na yandi yai ya ntete sadisaka yandi na ‘kuganga bima yonso ya nkaka,’ mpi bamilio ya bawanzio. (Bakol. 1:16) Yezu vandaka na kiese ya kusala ti Tata na yandi. (Bing. 8:30) Bawanzio mpi vandaka na kiese. Bo vandaka pana ntangu Yehowa ti Kapita na yandi ya kisalu, Yezu salaka zulu mpi ntoto. Inki mutindu bawanzio monisaka kiese na bo? Bo “yantikaka kutula milolo ya kiese” ntangu Yehowa salaka ntoto mpi ntembe kele ve nde bo landaka kusepela ti bima yonso yina Yehowa salaka; mingi-mingi bantu yina Yehowa salaka na nsuka ya bima yonso. (Yobi 38:7; Bing. 8:31, noti na nsi ya lutiti.) Bima yonso yina Yehowa me gangaka ke monisaka nde yandi kele zola mpi mayele.—Nk. 104:24; Bar. 1:20. w20.08 14 § 1-2

Yehowa gangaka beto sambu beto zolana. Yo yina kana muntu ke menga beto, beto ke waka mpasi to beto lenda wa boma. Mpangi-bakala mosi tubaka nde: “Ntangu basoda kangaka mono, fingaka mono mpi bo niokulaka mono sambu mono kele Mbangi ya Yehowa, mono waka boma mingi mpi mono monaka nde mono kele mfunu ve.” Yo ke salaka beto mpasi mingi ntangu bantu ke mengaka beto kansi yo ke yitukisaka beto ve. Yezu tubaka nde bantu ta menga beto. Sambu na nki bantu ke mengaka balongoki Yezu? ‘Sambu beto kele ve bantu ya nsi-ntoto’ bonso Yezu. (Yoa. 15:17-19) Ata beto ke zitisaka bamfumu ya luyalu, beto ke buyaka kusambila bo to bima na bo. Beto ke sambilaka kaka Yehowa. Beto ke ndimaka nde Nzambi muntu kele ti nswa ya kuyala bantu kansi Satana ti ‘bantu’ na yandi ke tubaka nde Nzambi kele ve ti nswa ya kuyala bantu. (Kuy. 3:1-5, 15) Beto ke samunaka nde kaka Kimfumu ya Nzambi mpamba ta manisa bampasi ya bantu mpi nde ntama mingi ve Kimfumu yango ta fwa bantu yonso yina ke teleminaka yo. (Dan. 2:44; Kus. 19:19-21) Yo ke vandaka nsangu ya mbote sambu na bantu ya kudikulumusa kansi sambu na bantu ya mbi, yo ke vandaka nsangu ya mbi. w21.03 20 § 1-2

Yehowa me pesaka bampangi-bankento mukumba ya nene na dibundu, sambu na kumonisa nde yandi ke pesaka bo lukumu. Bo kele bambandu ya mbote na yina me tala mayele, lukwikilu, ngolo, kikalulu ya kukaba mpi bisalu ya mbote. (Luka 8:2, 3; Bis. 16:14, 15; Bar. 16:3, 6; Bafil. 4:3; Baeb. 11:11, 31, 35) Beto kele mpi na kiese sambu beto kele ti bampangi mingi ya minunu na mabundu na beto. Bampangi mingi ya minunu ke belaka sambu bo me kuma bambuta. Ata mpidina, bampangi yai ke salaka yonso yina bo lenda sala na kisalu ya kusamuna mpi bo ke sadilaka ngolo na bo sambu na kupesa bampangi ya nkaka kikesa mpi formasio. Beto ke bakaka mambote mingi na mambu yina bo ke zabaka mpi yina bo me kutanaka ti yo. Bo kele mfunu mingi sambu na Yehowa mpi sambu na beto. (Bing. 16:31) Beto kele mpi ti baleke na mabundu. Bo ke kutana ti mambu mingi ya mpasi na nsi-ntoto yai ya Satana Diabulu ke yala mpi ya me fuluka ti bangindu na yandi ya mbi. Ata mpidina, beto ke bakaka kikesa ntangu baleke yai ke pesaka bamvutu na balukutakanu, ntangu bo ke samunaka mpi ntangu bo ke tubilaka balukwikilu na bo na kikesa yonso. Ya kieleka, baleke kele kibeni mfunu na dibundu ya Yehowa!—Nk. 8:2. w20.08 21-22 § 9-11

Ntangu beto ke yantikaka kusamuna mpi ke songaka bantu nde beto kele Bambangi ya Yehowa, beto lenda kutana ti “mipepe ya ngolo,” disongidila mbangika ya bantu ya dibuta na beto, banduku lenda seka beto mpi bantu ya nkaka lenda buya kuwa nsangu na beto. Inki ta sadisa nge na kuvanda kikesa? Ya ntete, nge fwete ndima nde Yezu ke twadisa kisalu yai banda na zulu. (Yoa. 16:33; Kus. 14:14-16) Ya zole, nge fwete ndima kibeni nde Yehowa ta tanina nge mutindu yandi me silaka. (Mat. 6:32-34) Kana nge kumisa lukwikilu na nge ngolo, nge ta vanda kikesa. Nge monisaka lukwikilu ya ngolo ntangu nge songaka banduku na nge mpi bantu ya dibuta nde nge me yantika kulonguka Biblia ti Bambangi ya Yehowa mpi kukwenda na balukutakanu na bo. Ntembe kele ve nde, nge salaka bansoba ya ngolo na luzingu na nge sambu na kulemfuka na minsiku ya Yehowa. Yo lombaka lukwikilu mpi kikesa. Kana nge landa kuvanda kikesa, nge ta ndima nde “Yehowa Nzambi na nge kele ti nge konso kisika yina nge ke kwenda.”—Yoz. 1:7-9. w20.09 5 § 11-12

Ntotila Aza kele mbandu ya mbote sambu yandi salaka mambu na mayele yonso. Yandi kudipesaka ya mvimba na Yehowa. Yandi sadilaka Yehowa na ntangu ya mpasi mpi ya ngemba. Banda na luyantiku, “ntima ya Aza vandaka ya mvimba na Yehowa.” (1 Bant. 15:14) Aza monisaka nde yandi kudipesaka ya mvimba na Yehowa ntangu yandi katulaka lusambu ya luvunu na Yuda. Biblia ke tuba nde: “Yandi katulaka bamesa-kimenga ya banzenza mpi bisika ya kunanguka, yandi panza-panzaka makunzi ya santu, mpi zengaka banti ya santu.” (2 Bans. 14:3, 5) Nkutu yandi katulaka nkaka na yandi ya nkento Maaka kiyeka yina yandi vandaka na yo ya nkento ya lukumu. Sambu na nki? Sambu yandi vandaka kupusa bantu na kusambila biteki. (1 Bant. 15:11-13) Aza salaka mambu mingi ya mbote. Yandi sadisaka bantu ya Yuda na kusadila diaka Yehowa. Yehowa sakumunaka Aza mpi bantu ya Izraele zingaka na ngemba. Na nsungi ya bamvula kumi ya luyalu ya Aza “insi vandaka na ngemba.”—2 Bans. 14:1, 4, 6. w20.09 14 § 2-3

Mbala mingi beto ke pesaka bantu ya nkaka bima na beto ya mfunu sambu bo bumbila beto. Mu mbandu, beto lenda bumba mbongo na beto na banki. Sambu beto ke tula ntima nde bo ta bumba yo mbote, yo ta vila ve to bo ta yiba yo ve. Ntumwa Polo yibusaka Timoteo nde Yehowa pesaka yandi kima mosi ya mfunu mingi disongidila Yehowa sadisaka yandi na kuzaba pwelele lukanu na yandi sambu na bantu. Yehowa pesaka mpi Timoteo mukumba ya ‘kulonga nsangu’ mpi ya ‘kusala kisalu ya nsamuni.’ (2 Tim. 4:2, 5) Polo siamisaka Timoteo na kubumba mbote bima yina bo pesaka yandi. Bonso Timoteo, Yehowa me pesaka beto mpi bima ya mfunu mingi. Yehowa me sadisaka beto na kuzaba bakieleka ya mfunu yina kele na Ndinga na yandi, Biblia. Bakieleka yai kele mfunu sambu yo ke monisaka mutindu beto lenda sala kinduku ya mbote ti Yehowa mpi mambu yina beto fwete sala sambu na kuvanda ti luzingu ya kiese. Kana beto ke ndima bakieleka yai mpi ke sadila yo, beto ta katuka na kimpika ya malongi ya luvunu mpi ya mansoni.—1 Bak. 6:9-11. w20.09 26 § 1-3

Longoki fwete mona nde nge ke longa ti kikesa mpi nge ke kwikila na mambu yina Biblia ke longaka. Kana nge sala mutindu yina, ntembe kele ve nde yandi ta sepela mingi ti mambu yina yandi ke longuka. Kana mpila kele, songa yandi mambote yina nge zwaka ntangu nge sadilaka minsiku ya Biblia. Yo ta sadisa yandi na kubakisa nde Biblia kele ti bandongisila ya mfunu yina lenda sadisa yandi mpi. Ntangu nge ke longuka Biblia ti longoki, tela yandi masolo ya bampangi yina kutanaka ti bampasi bonso yina yandi ke kutana ti yo mpi mutindu bo nungaka bampasi yango. Nge lenda nata mpangi mosi ya dibundu yina mbandu na yandi lenda sadisa longoki na nge. Sadisa longoki na nge na kubakisa nde yo kele mbote kibeni na kusadila minsiku ya Biblia. Kana longoki na nge me kwelaka, keti nkwelani na yandi mpi ke longukaka? Kana yandi ke longukaka ve, lomba yandi mpi na kulonguka ti beno. Siamisa longoki na nge ya Biblia na kusonga mpi bantu ya dibuta mpi banduku na yandi mambu yina yandi ke longuka.—Yoa. 1:40-45. w20.10 16 § 7-9

Bibuti ya Yezu sadisaka Yezu sambu ntangu yandi ta yela yandi sala kinduku ya ngolo ti Nzambi, bo zitisaka mambu yina Yehowa ke lombaka bibuti. (Kul. 6:6, 7) Yozefi ti Maria vandaka kuzola Yehowa mingi mpi lukanu na bo ya ntete-ntete vandaka ya kusadisa bana na bo na kukuma mpi kuzola Yehowa mingi. Yozefi ti Maria vandaka kusala mingi mambu ya kimpeve na dibuta na bo. Ntembe kele ve nde bo vandaka kukwenda na sinagoga ya Nazareti konso mposo mpi bo vandaka kukwenda konso mvula na Yeruzalemi sambu na nkisi ya Paki. (Luka 2:41; 4:16) Mbala ya nkaka ntangu bo vandaka kukwenda na nzila, bo vandaka kuzabisa Yezu mpi bampangi na yandi mambu yina kuminaka bansadi ya Yehowa ya ntangu ya ntama mpi ziku kusonga bo bisika yina Masonuku ke tubilaka. Ntangu Yozefi ti Maria kumaka ti bana mingi, yo lombaka nde bo sala bikesa mingi sambu na kusala mambu ya kimpeve. Kansi bo bakaka mambote mingi ya kusala yo. Sambu bo vandaka kutula lusambu ya Yehowa na kisika ya ntete na luzingu na bo, dibuta na bo vandaka ngolo na kimpeve. w20.10 28 § 8-9

Kana nsamuni mosi me lomba nge na kufidisa yandi na longoki na yandi ya Biblia, yo ta vanda mbote nde nge yidika na ntwala disolo yina beno ta longuka. Mpangi-bakala Dorin yina kele mupasudi-nzila ya nene ke tuba nde: “Mono ke sepelaka kana nsamuni yina ke fidisa mono na longoki na mono me yidika disolo yina beto ta longuka. Yo ta sala nde yandi tuba mambu ya mfunu.” Diaka, ntembe kele ve nde longoki ya Biblia ta mona nde beno zole kudibongisaka mbote mpi yo ta vanda mbandu ya mbote sambu na yandi. Kana nge ta kuka ve kuyidika disolo yina ya mvimba, baka mwa ntangu ya kusosa bangindu ya mfunu ya disolo yango. Kisambu kele kima ya mfunu na kulonguka na beto ti balongoki, yo yina kana bo me lomba nge na kusamba, yindula na ntwala mambu yina nge ta tuba. Yo ta sadisa nge na kutuba mambu ya mfunu. (Nk. 141:2) Mpangi Hanae na Japon ke vilaka ve bisambu ya mpangi-nkento mosi yina vandaka kufidisa longi na yandi ya Biblia. Yandi ke tuba nde: “Mono bakisaka nde mpangi yina vandaka ti kinduku ya ngolo ti Yehowa mpi mono vandaka kuzola kukuma bonso yandi. Mono bakisaka mpi nde yandi vandaka kuzola mono mutindu yandi vandaka kutanga zina na mono na bisambu.” w21.03 9-10 § 7-8

Yezu ndimisaka ntumwa Polo nde yandi ta kuma mbote na Roma. Kansi Bayuda ya nkaka na Yeruzalemi yidikaka mambu sambu na kunwanisa Polo mpi kufwa yandi. Ntangu Klode Liziasi, komanda ya basoda ya Roma zabaka mambu yina, yandi sadisaka Polo. Na mbala mosi, Klode tindaka Polo ti basoda mingi sambu bo tanina yandi na nzila banda na Yeruzalemi tii na Sezarea. Na Sezarea, guvernere Feliksi pesaka nsiku nde “bo kengila Polo na nzo ya Erode.” Yo yina bambeni ya Polo kukuka diaka ve kufwa yandi. (Bis. 23:12-35) Kansi Festusi kumaka guvernere na kisika ya Feliksi. Festusi vandaka kuzola “kupesa Bayuda kiese,” yandi yulaka Polo nde: “Keti nge ke zola kukwenda na Yeruzalemi mpi bo sambisa nge kuna na meso na mono?” Mbala ya nkaka Polo zabaka nde bo ta fwa yandi na Yeruzalemi. Yo yina, yandi tubaka nde: “Mono ke lomba nde Kaisali kusambisa mono!” Festusi solulaka ti bantu yina vandaka kupesa yandi bandongisila, na nima yandi songaka Polo nde: “Sambu nge me lomba nde Kaisali kusambisa nge; nge ta kwenda na Kaisali.” Kuna, yandi kumaka ntama ti bambeni na yandi, mpila ya kufwa yandi vandaka diaka ve.—Bis. 25:6-12. w20.11 13 § 4; 14 § 8-10

Beto yonso ke kudiyangisaka bantangu ya nkaka. Mu mbandu, bantu ya nkaka ke kudiyangisaka sambu na mambu yina bo salaka na ntwala ya kuzaba kieleka. Bankaka ke kudiyangisaka sambu na bifu yina bo salaka na nima ya kubaka mbotika. (Bar. 3:23) Ya kieleka, beto ke zolaka kusala mambu ya mbote. Kansi “beto yonso ke bulaka sakuba mbala mingi.” (Yak. 3:2; Bar. 7:21-23) Kudiyangisa kele mbi ve. Sambu na nki? Sambu yo lenda sadisa beto na kusoba mambu ya nkaka na luzingu na beto mpi na kubaka lukanu ya kuvutukila diaka ve mambu ya mbi yina beto salaka. (Baeb. 12:12, 13) Beto lenda landa kudiyangisa kuluta ndilu ata na nima ya kubalula ntima mpi ata Yehowa me lolula beto. Kudiyangisa ya mutindu yai kele mbi. (Nk. 31:10; 38:3, 4) Yo kele mfunu nde beto kudiyangisa ve kuluta ndilu. Sambu kana beto ke kudiyangisa kuluta ndilu, Satana ta wa kiese mingi kana beto yambula kusadila Yehowa ata Yehowa me lolulaka beto.—Tala mpi 2 Bakorinto 2:5-7, 11. w20.11 27 § 12-13

Mulevi yina sonikaka nkunga yai kumaka kulula bantu ya mbi mpi ya lulendo. Yandi vandaka kusepela ve ti mambu ya mbi yina bo vandaka kusala, kansi yandi vandaka kulula luzingu na bo yina vandaka kumonana bonso mbote kuluta ya yandi. (Nk. 73:2-9, 11-14) Yo vandaka kumonana bonso nde bo vandaka ti bima yonso: kimvwama, luzingu ya mbote mpi bo vandaka ve ti mambu yina vandaka kuyangisa bo. Yo lombaka nde yandi kuma kutadila mambu bonso Yehowa. Ntangu yandi salaka mutindu yina, yandi vutukilaka ngemba mpi kiese na yandi. Yandi tubaka nde: “Katula [Yehowa] mono kele na nzala ya kima ve na ntoto.” (Nk. 73:25) Beto mpi fwete lula ve bimvwama ya bantu ya mbi. Kiese na bo kele ya zulu-zulu mpi ya ntangu fioti. (Lon. 8:12, 13) Kana beto lula bantu ya mbi, beto ta lemba nitu mpi beto ta bebisa kimpeve na beto. Yo yina kana nge me bakisa nde nge ke lula luzingu ya bantu ya mbi, sala mambu yina Mulevi yai salaka. Tula dikebi na bandongisila ya Nzambi mpi kangama ti bantu yina ke salaka luzolo ya Yehowa. Kana nge ke zola Yehowa kuluta bima yonso, nge ta zwa kiese ya kieleka mpi yo ta sadisa nge na kubikala na nzila yina ke nata na “luzingu ya kieleka.”—1 Tim. 6:19. w20.12 19 § 14-16

Ntangu nge ke songa Yehowa basusi na nge na kisambu, pesa yandi mpi matondo sambu na mambu ya mbote yina yandi me sadila nge. Yo kele mbote na kuyibuka mambu yonso ya mbote yina Yehowa me sadilaka beto ata ntangu beto ke kutana ti bampasi. Kansi, nki nge fwete sala kana nge ke kuka ve kusonga Yehowa basusi na nge? Kuvila ve nde Yehowa ta pesa mvutu na kisambu na nge ata nge tuba kaka nde: ‘Pardo Yehowa sadisa mono!’ (2 Bans. 18:31) Tula ntima na mayele ya Yehowa kansi na mayele na nge ve. Na mvu-nkama ya 8 na ntwala ya ntangu na beto, bantu ya Yuda waka boma ntangu bantu ya Asiria zolaka kunwanisa bo. Bantu ya Yuda zolaka ve nde bantu ya Asiria kununga bo, yo yina bo lombaka lusadisu na bantu ya Ezipte, yina vandaka ve kusadila Yehowa. (Yez. 30:1, 2) Yehowa songaka bo nde mambu ya mpasi ta kumina bo sambu bo tulaka ntima na Ezipte. (Yez. 30:7, 12, 13) Na nzila ya Yezaya, Yehowa songaka bantu ya Yuda mambu yina bo fwete sala sambu na kuvanda na lutaninu ya kieleka. Yandi tubaka nde: “Beno ta vanda ngolo kana beno bikala pima mpi beno tula ntima” na mono.—Yez. 30:15b. w21.01 3-4 § 8-9

Bampangi ya Kristu yina bo me tulaka mafuta ta kuma bantotila mpi banganga-nzambi ti Kristu na zulu sambu na kwikama na bo. (Kus. 20:6) Yehowa, Yezu mpi bawanzio ta wa kiese mingi ntangu bo ta mona mutindu Bakristu 144 000 yina bo me tulaka mafuta ke baka lufutu na bo na zulu. Na nima ya kutubila mambu ya bantotila yai mpi banganga-nzambi 144 000, ntumwa Yoane monaka diambu mosi ya kuyituka. Yandi monaka “kimvuka mosi ya nene” ya bantu ya me guluka na Armagedoni. Kimvuka yai me swaswana ti kimvuka yina ya ntete sambu bantu ya kimvuka yai kele mingi mpi ata muntu mosi ve lenda tanga ntalu na bo. (Kus. 7:9, 10) Bo me “lwata bamvwela ya mpembe,” ya ke monisa nde bo kele ya “kukonda ditono” ya nsi-ntoto ya Satana mpi bo me bikala ya kwikama na Nzambi mpi na Kristu. (Yak. 1:27) Bo ke tuba na ndinga ya ngolo nde bo me guluka sambu na mambu yina Yehowa mpi Yezu, Mwana-Dimeme ya Nzambi me sala. Diaka, bo me simba mandala ya diba ya ke monisa nde bo ke ndima na kiese yonso nde Yezu kele Ntotila yina Yehowa me tulaka.—Tala mpi Yoane 12:12, 13. w21.01 15-16 § 6-7

Sambu bakala kuvanda mfumu ya mbote ya dibuta, yandi fwete landa mbandu ya Yehowa mpi ya Yezu na mutindu bo ke sadilaka kiyeka na bo. Mu mbandu beto tubila kudikulumusa ya Yehowa. Yehowa me luta bantu yonso na mayele kansi yandi ke waka bangindu ya bansadi na yandi. (Kuy. 18:23, 24, 32) Yehowa kele ya kukuka kansi yandi ke lombaka beto ve na kusala mambu na mutindu ya kukuka. Yandi ke sadisaka bantu ya kukonda kukuka yina ke sadilaka yandi na kusala mambu mbote. (Nk. 113:6, 7) Yo yina, Biblia ke bingaka Yehowa “nsadisi.” (Nk. 27:9; Baeb. 13:6) Ntotila Davidi tubaka nde yandi salaka kisalu ya nene yina Yehowa pesaka yandi sambu na kudikulumusa ya Yehowa mpi sambu Yehowa sadisaka yandi. Beto tadila mbandu ya Yezu. Ata yandi vandaka Mfumu mpi Longi ya balongoki na yandi, yandi yobisaka makulu na bo. Nkutu Yezu yandi mosi tubaka nde: “Mono me pesa beno mbandu, sambu beno sala mutindu mono me sala beno.” (Yoa. 13:12-17) Ata Yezu kele ti kiyeka ya nene, yandi zolaka ve nde bantu kusadila yandi kansi yandi sadilaka bantu.—Mat. 20:28. w21.02 3-4 § 8-10

kele ngolo mpi kikesa. Beno ke salaka mambu mingi sambu na kusadisa bampangi na dibundu. Mbala ya nkaka beno ke vingilaka na kiese yonso kukuma bansadi ya kisalu. Kansi, bampangi ya nkaka lenda mona nde beno kele ntete bana-fioti to beno me zaba ve mambu mingi sambu bo pesa beno mikumba ya mfunu mingi. Ata beno kele baleke, beno lenda sala mambu yina ta pusa bampangi na dibundu na kutudila beno ntima mpi na kuzitisa beno. Baleke, keti beno ke zaba kusala diambu mosi mbote sambu na kusadisa bampangi na dibundu? Mingi na kati na beno ke zabaka. Mu mbandu, beno lenda bakisa nde bampangi ya nkaka ya bambuta ke zolaka nde bo songa bo mutindu ya kusadila mbote batablete na bo to baapareyi ya nkaka sambu bo sadila yo na kulonguka na bo mosi mpi na balukutakanu. Beno lenda sadisa bo sambu beno ke zaba mbote mutindu ya kusadila yo. Sala yonso sambu konso kima ya nge ke sala kusepedisa Tata na beto ya zulu. w21.03 2 § 1, 3; 7 § 18

Ata nkento me longukaka mingi kuluta bakala na yandi, bakala muntu kele ti mukumba ya kutwadisa lusambu ya dibuta mpi mambu ya nkaka ya kimpeve. (Baef. 6:4) Nkento fwete lemfukila bakala na yandi kansi yandi kele ti mukumba ya kukumisa kimpeve na yandi mosi ngolo. Sambu na kusala yo, yandi fwete baka ntangu ya kusala kulonguka na yandi mosi mpi kuyindulula. Yo ta sadisa yandi na kulanda kuzola Yehowa mpi na kulanda kuzitisa yandi sambu na kulemfukila bakala na yandi na kiese yonso. Bankento yina ke lemfukilaka babakala na bo sambu bo ke zolaka Yehowa ke vandaka na kiese mingi kuluta bayina ke zitisaka ve nsiku ya Yehowa ya kulemfukila babakala na bo. Bo kele bambandu ya mbote sambu na baleke ya babakala mpi ya bankento. Bo ke salaka nde mabuta na bo mpi dibundu kuvanda na ngemba mpi na kiese. (Tito 2:3-5) Bubu yai, bankento kele mingi na kati ya bansadi ya kwikama yina ke sadilaka Yehowa.—Nk. 68:11. w21.02 13 § 21-23

Ntumwa Polo kele mbandu ya mbote na yina me tala kikesa mpi kukanga-ntima. Bantangu ya nkaka yandi lembaka nitu. Kansi yandi kangaka ntima sambu yandi zabaka nde Yehowa ta pesa yandi ngolo yina yandi vandaka ti yo mfunu. (2 Bak. 12:8-10; Bafil. 4:13) Beto mpi lenda vanda ti ngolo mpi kikesa yina kana beto ke ndima na kudikulumusa yonso nde Yehowa muntu fwete sadisa beto. (Yak. 4:10) Beto fwete ndima nde bampasi yina beto ke kutana ti yo kele ve ndola yina Yehowa ke pesa beto. Yakobo tubaka nde: “Kana muntu ke kutana ti mumekamu, yandi tuba ve nde: ‘Nzambi ke meka mono.’ Sambu Nzambi lenda mekama ve na mambu ya mbi, mpi yandi mosi ke mekaka ve ata muntu mosi.” (Yak. 1:13) Kana beto ke ndima kieleka yai, yo ta sadisa beto na kukuma banduku ya Tata na beto ya zulu yina ke zolaka beto. Yehowa “ke balukaka ve mpi ke sobaka ve.” (Yak. 1:17) Yandi sadisaka Bakristu ya mvu-nkama ya ntete na bantangu ya mpasi, yandi ta sadisa beto mpi bubu yai. Samba Yehowa na masonga yonso sambu yandi pesa nge mayele, lukwikilu mpi kikesa. Yandi ta pesa mvutu na bisambu na nge. w21.02 31 § 19-21

a kukwisa na balukutakanu, landa kutudila yandi dikebi. (Bafil. 2:4) Nge lenda sikisa yandi na bansoba yina yandi ke sala, nge lenda yula yandi mutindu kulonguka na yandi ya Biblia ke luta, nge lenda yula yandi bantu ya dibuta na bo to kisalu na yandi. Kusala mutindu yai lenda sala nde beno kuma banduku ya ngolo. Kana nge me kuma nduku ya longoki, nge ta sadisa yandi na kuyela mpi na kubaka mbotika. Ntangu longoki ya Biblia ke landa kuyela mpi ke sala bansoba, sadisa yandi na kubakisa nde yandi me kuma mpangi na dibundu. Nge lenda monisa kikalulu ya kuyamba banzenza sambu na kusadisa yandi. (Baeb. 13:2) Kana longoki ya Biblia me kuma nsamuni yina me baka ntete ve mbotika, nge lenda samunaka mpi ti yandi. Mpangi Diego na Brésil ke tuba nde: “Bampangi mingi vandaka kubingisa mono na kusamuna ti bo. Yo sadisaka mono na kuzaba bo mbote. Kusala mutindu yina sadisaka mono na kulonguka mambu mingi mpi mono kumaka nduku ya ngolo ya Yehowa mpi ya Yezu.” w21.03 12 § 15-16

Yezu songaka balongoki na yandi na kuzola bambeni na bo. (Mat. 5:44, 45) Keti yo kele pete? Ve. Kansi mpeve santu ya Nzambi ta sadisa beto na kusala yo. Bikalulu ya mbuma ya mpeve ya Nzambi kele zola, ntima-nda, ntima ya mbote, mawete mpi kudiyala. (Bag. 5:22, 23) Bikalulu yai ke sadisaka beto na kukanga ntima ntangu bo ke menga beto. Bantu mingi me yambulaka kumenga beto sambu bakala to nkento to mwana to muntu yina ke zingaka pene-pene na bo ya kele Mbangi ya Yehowa ke monisaka bikalulu yai. Bantu mingi yina vandaka kumenga beto, me kumaka bampangi na beto Bakristu. Yo yina, kana nge ke kuka ve kuzola bantu yina ke mengaka nge sambu nge kele Mbangi ya Yehowa, samba sambu Yehowa kupesa nge mpeve santu na yandi. (Luka 11:13) Ndima kibeni nde kulemfukila Yehowa ke vandaka ntangu yonso mbote kibeni. (Bing. 3:5-7) Kana beto ke monisila bantu ya nkaka zola, yo lenda sala nde bo soba mpi bo menga beto diaka ve. Kana beto ke monisila bantu zola, yo ke sepedisaka Yehowa. Ata bambeni ke landa kumenga beto, beto lenda landa kuvanda na kiese. w21.03 23 § 13; 24 § 15, 17

Yoele tubilaka na ntwala bitumba ya kimvuka mosi ya basoda. (Yoe. 2:1, 8, 11) Yehowa tubaka nde yandi ta sadila ‘makesa ya nene’ (basoda ya Babilone) sambu na kupesa ndola na bantu ya Izraele yina kolamaka na yandi. (Yoe. 2:25) Biblia ke binga basoda yai ya kikesa “muntu ya nordi” sambu bo ta katuka na ndambu ya nordi sambu na kunwanisa Izraele. (Yoe. 2:20) Basoda yai kele bonso kimvuka mosi ya bampasu yina ke salaka na bumosi. Yoele ke tuba nde: “Konso muntu [soda] ke kwenda na nzila na yandi. . . . Bo ke kota ntinu na mbanza . . . Bo ke mata na banzo, bo ke kota na banela bonso miyibi.” (Yoe. 2:8, 9) Na mabanza, nge lenda mona mutindu basoda kele na bandambu yonso. Kisika yina bantu ya Izraele lenda tina basoda ya Babilone kele ve! Bonso bampasu, basoda ya Babilone (to bantu ya Kaldea) botulaka mbanza Yeruzalemi na 607 na ntwala ya ntangu na beto. Biblia ke tuba nde: “Ntotila ya bantu ya Kaldea . . . waka ve mawa sambu na leke ya bakala to mwense, sambu na mununu to muntu ya kele ti kifu.”—2 Bans. 36:17. w20.04 5 § 11-12