Décembre

Keti Yehowa kele ti ngolo ya kufutumuna bafwa? Ee, yandi kele ti yo sambu yandi kele “Nkwa-Ngolo Yonso.” (Kus. 1:8) Yandi kele ti ngolo ya kununga konso mbeni yina, yo vanda lufwa. (1 Bak. 15:26) Kima ya nkaka yina ke pusa beto na kundima nde Nzambi kele ti ngolo ya kufutumuna bafwa kele sambu yandi ke vilaka ve kima ata fioti. Yandi ke bingaka konso mbwetete na zina na yo. (Yez. 40:26) Yandi ke vilaka mpi ve bantu yina me fwaka. (Yobi 14:13; Luka 20:38) Yandi lenda yibuka kukonda mpasi mambu ya fioti-fioti ya me tala bantu yina yandi ta futumuna, yo vanda mutindu bo vandaka, bikalulu na bo, mambu yina bo salaka mpi mambu yina bo zabaka ntangu bo vandaka na luzingu. Ya kieleka, beto fwete kwikila kibeni na lusilu ya Yehowa ya lufutumuku yina ta salama na bilumbu ke kwisa sambu beto me zaba nde yandi kele ti nzala ya ngolo mpi ngolo ya kulungisa lusilu yina. Kima ya nkaka ya ke pusa beto na kundima nde Yehowa ta futumuna bantu kele sambu yandi me futumunaka dezia bantu ya nkaka. Na ntangu ya ntama, Yehowa pesaka bansadi na yandi ya nkaka ya kwikama ngolo ya kufutumuna bantu. Yandi pesaka mpi Yezu ngolo yina. w23.04 9-10 § 7-9

Kana beto ke solula ti bantu na mayele mpi na mawete yonso, bo lenda widikila beto mpi kulanda kusolula ti beto. Ya kieleka, kana muntu mosi ke zola ve kundima mambu yina beto ke kwikilaka to ke vweza yo, beto kele ve ti mfunu ya kulanda kusolula ti yandi. (Bing. 26:4) Kansi, bantu ya mutindu yina ke vandaka ve mingi. Ya kieleka, beto ke bakaka mambote mingi kana beto ke sala yonso sambu na kuvanda bantu ya mawete. Samba Yehowa sambu yandi pesa nge ngolo yina nge kele ti yo mfunu sambu nge vanda mawete kana bantu ke tula ntembe to ke tuba mambu ya luvunu sambu na balukwikilu na nge. Kuvila ve nde, mawete lenda sadisa nge na kubasisa ve mavwanga kana bantu ke ndima ve balukwikilu na nge. Diaka, kana nge ke pesa mvutu na mawete mpi na luzitu yonso, yo lenda pusa bantu na kusoba bangindu na bo sambu na beto mpi sambu na bakieleka ya Biblia. Vanda “ntangu yonso ya kuyilama sambu na kunwanina” balukwikilu na nge. “Sala yo ti mawete mpi luzitu ya mingi.” (1 Pie. 3:15) Bika nde mawete kuvanda ngolo na nge. w23.09 19 § 18-19

Beto tadila mitindu iya ya kumonisa ntima-nda. Ya ntete, muntu ya ntima-nda ke waka ve makasi nswalu. Kana muntu mosi me pesa yandi makasi, yandi ke bikalaka pima mpi yandi ke salaka ve kima yina ta pesa mpi muntu yango makasi. Yandi ke sadilaka mpi ve bantu mambu ya mbi kana yandi kele ti kima mosi yina ke yangisa yandi. (Kub. 34:6) Ya zole, muntu ya ntima-nda ke vingilaka na pima yonso. Kana yandi ke vingila kima mosi yina ke wumela mingi, yandi ke salaka yonso sambu na kulemba ve kuvingila, kuwa ve makasi to kusuka ntima. (Mat. 18:26, 27) Ya tatu, muntu ya ntima-nda ke salaka ve mambu nswalu kukonda kuyindula. Kana muntu ya ntima-nda kele ti kisalu mosi ya mfunu ya kusala, yandi ke nwaninaka ve kusala yo nswalu-nswalu to yandi ke manisaka yo ve nswalu-nswalu. Yandi ke bakaka ntangu ya me fwana sambu na kuyidika mutindu ya kusala yo. Na nima, yandi ke bakaka ntangu ya me fwana sambu na kusala kisalu yina mbote. Ya iya, muntu ya ntima-nda ke salaka bikesa ya kukanga ntima na bampasi kukonda kubokuta-bokuta. Yandi ke salaka yonso sambu na kulanda kukanga ntima na mpasi yina yandi ke kutana ti yo kukonda kubokuta-bokuta. (Bakol. 1:11) Bansadi ya Yehowa fwete monisa ntima-nda na mitindu yina yonso. w23.08 20-21 § 3-6

Kikuma ya mfunu yina fwete pusa beto na kutanina bantima na beto ya kifwani kele nde Yehowa ke talaka mbote-mbote bantima na beto. Yo ke tendula nde yandi ke monaka bima yina bantu ya nkaka ke monaka ve mpi yandi ke zabaka mbote-mbote kimuntu na beto ya kati. Yandi ta zola beto kana beto ke fulusa mabanza na beto ti mayele na yandi yina ta sadisa beto na kulanda kuzinga mvula na mvula. (Yoa. 4:14) Yo ta sala nde beto landa ve bikalulu ya mbi mpi luvunu ya Satana ti bantu na yandi. (1 Yoa. 5:18, 19) Kana beto ke pusana pene-pene na Yehowa, beto ta kuma kuzola yandi mpi kuzitisa yandi mingi. Nkutu, beto ta menga ngindu ya kusala disumu sambu beto ke zolaka ve kupesa Tata na beto mpasi. Mpangi Marta na Croatie kutanaka ti mpukumuna ya kusala mansoni. Yandi tubaka nde: “Yo vandaka mpasi sambu mono yindula mbote- mbote mpi sambu mono nwana ti mpusa ya kusala yo. Kansi boma ya Yehowa taninaka mono.” Inki mutindu boma ya Yehowa taninaka yandi? Mpangi Marta tubaka nde yandi yindulaka bampasi yina yandi zolaka kukutana ti yo kana yandi salaka mansoni. Beto mpi fwete sala mutindu yina. w23.06 20-21 § 3-4

Yezu zabaka nde lukanu ya Yehowa kele ya kusantisa zina na yandi, disongidila ya kukatula mambu yonso ya luvunu yina bo me tubaka sambu na yandi. Yo yina, Mfumu na beto Yezu songaka balongoki na yandi na kusamba nde: “Tata na beto yina kele na zulu, zina na nge kuvanda ya santu.” (Mat. 6:9) Yezu bakisaka nde kusantisa zina ya Nzambi kele kima ya kuluta mfunu ya me tala bima yonso yina Yehowa me salaka. Kele ve ata ti muntu mosi na zulu to na ntoto yina me salaka mambu mingi sambu na kusantisa zina ya Yehowa kuluta Yezu. Kansi ntangu bo kangaka Yezu, bambeni na yandi vandaka kufunda yandi nde yandi ke zitisa ve ata fioti zina ya Nzambi mpi yandi ke vweza yo. Yezu zabaka mbote kibeni nde kele ve ti disumu ya nene kuluta kuzitisa ve zina ya santu ya Tata na yandi to kutuba mambu ya luvunu sambu na yo. Yandi vandaka kudiyangisa mingi sambu yandi zabaka nde bo ta funda yandi nde yandi ke vweza zina ya Nzambi mpi yandi ke zitisa yo ve. Yo lenda vanda kikuma ya nene yina salaka nde Yezu kuvanda “kibeni na mpasi ya ngolo,” mwa bangunga na ntwala nde bo kanga yandi.​—Luka 22:41-44. w24.02 11 § 11

Na nsaka ya kubaka ntinu sambu na luzingu, beto fwete zola Yehowa mpi Yezu mingi kuluta bantu ya mabuta na beto. (Mat. 10:37) Kansi yo ke tendula ve nde beto fwete lungisa ve mikumba na beto na dibuta bonso nde yo ke kanga beto nzila ya kusepedisa Nzambi mpi Kristu. Nkutu sambu na kusepedisa Nzambi mpi Kristu, beto fwete lungisa mikumba na beto na dibuta. (1 Tim. 5:4, 8) Kana beto sala mpidina, beto ta vanda na kiese mingi. Diaka, Yehowa ke zabaka nde dibuta ta vanda na kiese kana bakala ti nkento ke zolana mpi ke zitisana, kana bibuti ke zola bana na bo, ke longa bo mpi kana bana ke zitisa bibuti na bo. (Baef. 5:33; 6:1, 4) Sambu na kulungisa mbote mukumba na nge na dibuta, nge fwete landa bandongisila ya mbote yina kele na Biblia. Kansi kulanda ve mambu yina nge mosi ke mona nde yo kele mbote to yina bantu mingi ke salaka na kisika yina nge ke zingaka, to yina bantu yina ke kudibingaka bantu ya mayele ke tubaka. Sadila mbote mikanda na beto yina ke tendulaka Biblia. Yo kele ti malongi ya mfunu yina ta sadisa nge na kuzaba mutindu ya kusadila minsiku ya Biblia. w23.08 28 § 6-7

Nkento yina kele Mukristu fwete longuka mambu ya mfunu yina ta sadisa yandi. Mwa mambu ya mfunu yina mwana-nkento ke longuka ntangu yandi kele mwana-fioti ta landa kusadisa yandi luzingu na yandi ya mvimba. Mu mbandu, longuka kutanga mbote mpi kusonika mbote. Na bisika ya nkaka, bo ke yindulaka nde yo kele ve mfunu nde bankento kulonguka kutanga mpi kusonika. Kansi yo kele mfunu nde Bakristu yonso kuzaba kutanga mpi kusonika. (1 Tim. 4:13) Yo yina, kubika ve nde ata kima mosi kukanga nge nzila ya kulonguka kutanga mpi kusonika mbote. Inki mambote yo ta natila nge? Yo lenda sadisa nge na kuzwa kisalu mpi na kutanina yo. Nge ta kuma longoki ya mbote ya Biblia mpi longi ya mbote ya Ndinga ya Nzambi. Kima ya kuluta mfunu kele nde nge ta pusana kibeni pene-pene na Yehowa ntangu nge ke tanga Ndinga na yandi mpi nge ke yindula yo mingi.​—1 Tim. 4:15. w23.12 20 § 10-11

Lomba lusadisu ya Yehowa sambu na kubwa ve na mpukumuna. Beto kele bantu ya kukonda kukuka, yo yina beto fwete nwana ti banzala ya kusala mambu ya mbi. Satana ke salaka yonso sambu beto bwa na mpukumuna. Satana ke sadilaka mpi bansaka ya mbi sambu na kubwisa beto na mpukumuna. Bansaka yina lenda fulusa mabanza na beto ti bangindu ya mbi mpi yo lenda bebisa kimuntu na beto. Yo lenda pusa beto na kusala masumu ya nene. (Mar. 7:21-23; Yak. 1:14, 15) Beto ke vandaka ti mfunu ya lusadisu ya Yehowa sambu na kubwa ve na mpukumuna ya kusala mambu ya mbi. Yezu tubilaka yo na kisambu ya mbandu. Yandi tubaka nde: “Kubika ve nde beto bwa na mpukumuna, kansi gulusa beto na maboko ya muntu ya mbi.” (Mat. 6:13) Yehowa ke zolaka kusadisa beto, kansi beto fwete lomba yandi lusadisu. Kana beto me samba Yehowa, beto fwete sala yonso sambu na kuyambula bima yina lenda pusa beto na kubwa na mpukumuna. w23.05 6-7 § 15-17

Kana bakala ti nkento ke baka kinduku na bo ti Yehowa na valere, yo ta pusa bo na kusadila bandongisila na yandi. Bandongisila yina ta sadisa bo na kutina bigonsa yina lenda bwisa zola na bo madidi. Bantu ya kimpeve ke salaka mpi yonso sambu na kulanda mbandu ya Yehowa. Bo ke monisaka bikalulu bonso, mawete, ntima-nda mpi kikalulu ya kulolula. (Baef. 4:32–5:1) Kana bakala ti nkento ke monisa bikalulu yina, yo ta sadisa bo na kuzolana ngolo. Mpangi-nkento Lena yina me sala bamvula kiteso ya 25 na makwela ke tuba nde: “Yo ke vandaka pete na kuzola muntu ya kimpeve mpi na kuzitisa yandi.” Beto tadila mbandu mosi na Biblia. Ntangu yo lombaka nde Yehowa kupona bibuti ya Mesia, yandi ponaka Yozefi ti Maria, na kati ya bantu mingi ya dikanda ya Davidi. Sambu na nki? Bo yonso zole vandaka ti kinduku ya ngolo ti Yehowa mpi yandi zabaka nde bo ta tula yandi na kisika ya ntete na makwela na bo. w23.05 21 § 3-4

Mfumu na beto Yezu kele muntu ya kukuka, kansi bantu yina yandi ke sadilaka sambu na kutwadisa beto awa na ntoto kele bantu ya kukonda kukuka. Yo lenda vanda mpasi na kulemfukila bo, mingi-mingi kana bo me lomba beto na kusala kima mosi yina beto ke zola ve kusala. Bo pesaka ntumwa Piere lutwadisu mosi yina vandilaka yandi ntete mpasi na kulemfukila. Ntangu wanzio songaka yandi na kudia bambisi yina Nsiku ya Moize vandaka ve kupesa bo nswa na kudia, Piere buyaka kudia yo. Yandi buyaka ve mbala mosi kansi mbala tatu. (Bis. 10:9-16) Sambu na nki? Yandi sepelaka ve ti lutwadisu yina sambu yandi vandaka kubakisa yo ve. Kansi ntumwa Polo lemfukaka ntangu Bakristu yina vandaka bankuluntu na Yeruzalemi songaka yandi na kukwenda ti bantu iya na tempelo mpi kudikumisa bunkete sambu na kumonisa nde yandi vandaka kulemfuka na Nsiku ya Moize. Kansi Polo zabaka nde Bakristu vandaka diaka ve na nsi ya Nsiku ya Moize. Yandi salaka ve ata kima mosi ya mbi. Kansi, ‘na kilumbu yina landaka, Polo bakaka bantu yina mpi yandi kudikumisaka bunkete ti bo mutindu nsiku vandaka kulomba.’ (Bis. 21:23, 24, 26) Bulemfu ya Polo sadisaka dibundu na kuvanda na bumosi.​—Bar. 14:19, 21. w23.10 10 § 15-16

Mbala ya nkaka nge lenda yindula ve nde boma kele kikalulu ya mfunu yina lenda sadisa bantu na kuvanda ti kinduku ya mbote. Yo yina, bantu yina ke zola kuvanda ti kinduku ya ngolo ti Yehowa, fwete ‘wa yandi boma.’ Ata beto ke sadilaka Yehowa banda bamvula mingi to ve, beto yonso fwete landa kuwa yandi boma ya mbote. Kuwa Nzambi boma ke tendula nki? Muntu yina ke waka Yehowa boma ya mbote ke zolaka yandi mpi yandi ke salaka ve ata kima mosi yina lenda bebisa kinduku na yandi ti Yehowa. Yezu vandaka ‘kuwa Nzambi boma ya mutindu yina.’ (Baeb. 5:7) Yandi vandaka ve kuwa Yehowa boma ya mbi. (Yez. 11:2, 3) Kansi yandi vandaka kuzola Yehowa mingi mpi kulemfukila yandi. (Yoa. 14:21, 31) Bonso Yezu, beto fwete zitisa Yehowa mingi kibeni mpi kuwa yandi boma sambu yandi kele zola, mayele, lunungu mpi ngolo mingi. Beto ke zabaka mpi nde Yehowa ke zolaka beto mpi nde yandi ke tulaka dikebi na mambu yina beto ke salaka ntangu yandi ke longaka beto. Mambu yina beto ke salaka lenda sepedisa yandi to yo lenda pesa yandi mpasi.​—Nk. 78:41; Bing. 27:11. w23.06 14 § 1-2; 15 § 5

Ntangu ntotila Uziya kumaka ngolo, yandi vilaka nde Yehowa muntu pesaka yandi ngolo mpi bima yonso ya mbote yina yandi vandaka ti yo. Yo ke longa beto nki? Beto fwete vila ve nde bima yonso ya mbote mpi mikumba yina beto kele ti yo ke katukaka na Yehowa. Na kisika ya kudisikisa sambu na yo, beto fwete pesa lukumu yonso na Yehowa. (1 Bak. 4:7) Beto fwete ndima na kudikulumusa yonso nde beto kele bantu ya kukonda kukuka mpi bantangu ya nkaka, bo lenda pesa beto ndola. Mpangi-bakala mosi yina kele ti bamvula 60 ti ndambu, tubaka nde: “Mono me bakisaka nde, mono fwete wa ve makasi to kulemba nitu kana bantu ya nkaka me songa mono bifu na mono. Kana bo me pesa mono ndola sambu na kifu yina mono me sala, mono ke salaka yonso sambu na kuvutukila yo diaka ve mpi kulanda kukwenda na ntwala.” Kana beto ke wa Yehowa boma mpi ke landa kuvanda bantu ya kudikulumusa, beto ta vanda na kiese ya mingi.​—Bing. 22:4. w23.09 10 § 10-11

Yo lombaka nde Bakristu ya mvu-nkama ya ntete kukanga ntima. Bo vandaka kukutana ti bampasi yina bantu yonso vandaka kukutana ti yo na ntangu yina. Kansi bo vandaka kukutana diaka ti bampasi ya nkaka sambu bo vandaka Bakristu. Bamfumu ya mabundu ya Bayuda mpi bamfumu ya Roma vandaka kuniokula Bakristu mingi. Mabuta na bo mpi vandaka kuniokula bo. (Mat. 10:21) Yo lombaka mpi nde bo keba sambu malongi ya luvunu ya baaposta kukabisa ve dibundu. (Bis. 20:29, 30) Kansi Bakristu yina kangilaka bampasi yina yonso ntima. (Kus. 2:3) Inki mutindu? Bo yindulaka mbote-mbote bambandu ya bantu yina kangaka ntima na bampasi yina Masonuku ke tubilaka, mu mbandu Yobi. (Yak. 5:10, 11) Bo sambaka sambu Yehowa kupesa bo ngolo. (Bis. 4:29-31) Bo vandaka kuyindula mpi balusakumunu yina bo ta baka kana bo kanga ntima. (Bis. 5:41) Beto mpi ta kanga ntima kana beto ke longuka mpi ke yindula mingi bambandu ya bantu yina kangaka ntima yina Ndinga ya Nzambi ke tubilaka to yina kele na mikanda na beto. w23.07 3 § 5-6

Yehowa ti Yezu ta yambula beto ve. Na nima ya kubuya Yezu, yo lombaka nde ntumwa Piere kubaka lukanu mosi ya mfunu. Keti yandi ta yambula to yandi ta landa kaka kusala bikesa ya kulanda kuvanda longoki ya Kristu? Yezu bondilaka Yehowa sambu lukwikilu ya Piere kulanda kaka kuvanda ngolo. Yezu songaka Piere kisambu yango mpi yandi ndimaka nde Piere ta pesa bampangi na yandi kikesa na nima. (Luka 22:31, 32) Ntangu Piere yibukaka mambu yina Yezu songaka yandi, yo pesaka yandi diaka kikesa mingi kibeni. Kana beto kele ti lukanu mosi ya mfunu ya kubaka, Yehowa lenda sadila bangungudi ya zola na kupesa beto kikesa yina beto kele ti yo mfunu sambu beto landa kuvanda ya kwikama. (Baef. 4:8, 11) Kaka mutindu Yehowa pesaka Piere mpi bantumwa ya nkaka bima ya kinsuni yina bo vandaka ti yo mfunu, yandi ta pesa beto yo mpi kana beto ke tula kisalu na yandi na kisika ya ntete na luzingu na beto. w23.09 24-25 § 14-15

Yehowa ke monaka ata mambu ya mbote ya fioti kibeni yina beto ke sadilaka bampangi. Yandi ke bakaka yo bonso makabu ya valere mpi yandi ke monaka nde yo kele mfuka yina yandi ta futa. Kana nge vandaka nsadi ya kisalu to nkuluntu, Yehowa ke yibukaka kisalu yina nge salaka na bilumbu me luta mpi zola yina pusaka nge na kusala yo. (1 Bak. 15:58) Yandi ke monaka mpi zola yina nge ke landa kumonisa. Yehowa ke zolaka nde beto yonso kuyedisa zola na beto sambu na yandi mpi sambu na bantu ya nkaka. Beto lenda yedisa zola na beto sambu na Yehowa, kana beto ke tanga Ndinga na yandi, kana beto ke yindula yo mingi mpi kana beto ke solula ti yandi mbala na mbala na kisambu. Beto lenda yedisa zola na beto sambu na bampangi na beto kana beto ke sadisa bo na mitindu mingi. Kana beto ke yedisa zola na beto, beto ta pusana pene-pene ya Yehowa mpi beto ta pusana pene-pene ya dibuta na beto ya kimpeve. Kinduku yina ta vanda mvula na mvula. w23.07 10 § 11; 11 § 13; 13 § 18

Konso Mukristu fwete baka lukanu ya me tala lusansu yina yandi ta baka. Ntangu Bakristu ke pona lusansu yina bo ta baka, bo fwete sadila ve menga to bisalu ya bampeve ya mbi sambu na kulemfukila bansiku ya Biblia. (Bis. 15:20; Bag. 5:19, 20) Kansi sambu na mambu ya nkaka, bo mosi fwete pona lusansu yina bo ta baka. Ata beto ke yindula nde lusansu mosi kele mbote to mbi, beto fwete zitisa lukanu ya bampangi ya me tala lusansu yina bo ta baka. Yo yina beto fwete vila ve mambu yai iya: (1) Kaka Kimfumu ya Nzambi mpamba ta belula bantu mbote-mbote mpi ta sala nde bantu kubela diaka ve. (Yez. 33:24) (2) Konso Mukristu fwete “ndima kibeni” lusansu yina kele mbote sambu na yandi. (Bar. 14:5) (3) Beto fwete sambisa ve bantu ya nkaka to kusala konso kima yina lenda budisa bo dibaku. (Bar. 14:13) (4) Bakristu ke monisaka zola mpi bo ke zabaka nde kima ya kuluta mfunu kele nde dibundu kuvanda na bumosi kansi bo ke tulaka ve bangindu na bo na ntwala. ​—Bar. 14:15, 19, 20. w23.07 24 § 15

Keti nge ke bakaka na valere kinduku na nge ti Yehowa? Ntembe kele ve nde nge ke bakaka yo na valere. Banda ntangu ya ntama, bantu mingi mpi vandaka kubaka yo na valere bonso nge. (Nk. 104:33, 34) Bantu mingi me salaka bibansa sambu na kusambila Yehowa, mu mbandu bantu ya Izraele ya ntama yina bo vandaka kubinga nde Banazire to bantu ya me kudipesa. Ngogo yina ke tubila bantu ya Izraele ya kikesa, yina salaka mwa bibansa na luzolo na bo mosi sambu na kusadila Yehowa na mutindu mosi buna. Nsiku ya Moize vandaka kupesa babakala mpi bankento nswa ya kusala lusilu mosi na Yehowa, ya kukuma Nazire sambu na mwa ntangu. (Kut. 6:1, 2) Kana muntu me sala lusilu yina, yandi vandaka kuzitisa bansiku ya nkaka yina bantu ya nkaka ya Izraele vandaka kuzitisa ve. Sambu na nki bantu ya nkaka ya Izraele vandaka kubaka lukanu ya kukuma Banazire? Yo vandaka sambu na zola yina bo vandaka ti yo sambu na Yehowa mpi sambu na kumonisa ntonda sambu na mambu mingi ya mbote yina yandi sadilaka bo.​—Kul. 6:5; 16:17. w24.02 14 § 1-2

Mbala mingi, ngogo ya Kiebreo yina bo me sadilaka na Biblia sambu na “kwikama” mpi “zola ya kwikama,” ke tendulaka zola ya ngolo yina Nzambi ke vandaka ti yo sambu na bansadi na yandi. Bo sadilaka mpi ngogo yango sambu na kutubila mutindu bansadi ya Nzambi ke zolanaka. (2 Sam. 9:6, 7) Kwikama na beto lenda kuma ngolo na nima ya bantangu. Beto tala mutindu mbandu ya Daniele ke monisa yo. Daniele kutanaka ti mambu mingi na luzingu na yandi yina mekaka kwikama na yandi na Yehowa. Kansi diambu ya kuluta mpasi kuminaka yandi ntangu yandi vandaka ti bamvula kiteso ya 90. Bantu yina vandaka kusala na nzo ya ntotila vandaka kuzola ve Daniele mpi bo vandaka kuzitisa ve Nzambi na yandi. Yo yina bo salaka komplo mosi sambu na kufwa Daniele. Bo pusaka ntotila na kubasisa nsiku mosi yina zolaka kusala nde Daniele kupona kana yandi ta bikala ya kwikama na Yehowa to na ntotila. Yo lombaka nde Daniele kusala kima mosi sambu na kumonisa nde yandi vandaka ya kwikama na ntotila, disongidila nde yandi zolaka kubika kusamba Yehowa bilumbu 30 bonso bantu yonso. Kansi Daniele buyaka kusala yo.​—Dan. 6:12-15, 20-22. w23.08 5 § 10-12

Yehowa ke zola nde beto landa kusala bikesa sambu na kulanda kuzola bampangi na beto. Kana mpangi mosi me sala kima mosi yina me pesa beto mpasi, beto lenda ndima kibeni nde yandi me sala yo ve na luzolo yonso mpi nde yandi ke salaka bikesa ya kusala mambu ya mbote. (Bing. 12:18) Nzambi ke zolaka bansadi na yandi ya kwikama ata bo ke salaka bifu. Ata beto me sala bifu, yandi ke landaka kuvanda nduku na beto mpi yandi ke kangilaka beto ve makasi. (Nk. 103:9) Yo kele mfunu nde beto landa mbandu ya Tata na beto yina ke lolulaka. (Baef. 4:32–5:1) Kuvila mpi ve nde beto fwete vanda ti kinduku ya mbote ti bampangi na beto sambu nsuka me kuma pene-pene. Bantu ta niokula beto diaka mingi kibeni. Nkutu, bo lenda tula beto na boloko sambu na lukwikilu na beto. Kana bo tula beto na boloko, beto ta vanda diaka ti mfunu ya bampangi na beto mingi kuluta.​—Bing. 17:17. w24.03 15-16 § 6-7

Biblia ke tubila bambandu ya baleke yina kangamaka na Yehowa, yandi ndimaka bo mpi bo vandaka na kiese. Davidi vandaka na kati na bo. Banda kileke na yandi, yandi ponaka na kusadila Nzambi mpi yandi kumaka ntotila mosi ya mbote. (1 Bant. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Kana nge ke longuka disolo ya Davidi, yo ta pesa nge kikesa mpi yo ta pusa nge na kusadila Yehowa na mutindu ya mbote. To nge lenda longuka mbote-mbote disolo ya Marko to ya Timoteo. Nge ta mona nde, bo yantikaka kusadila Yehowa ntangu bo vandaka bana-fioti mpi Yehowa ndimaka bo. Mutindu nge ke sadila luzingu na nge bubu yai, ta monisa kana yo ta vanda nki mutindu na bilumbu ke kwisa. Kana nge ke tudila Yehowa ntima mpi nge ke kuditudila ve ntima, yo ta sala nde Yehowa kutwadisa nge. Nge ta vanda ti luzingu ya kiese mpi ya mbote. Kuvila ve nde Yehowa ke bakaka na valere mambu yina nge ke salaka sambu na yandi. Kele ve ti mutindu ya nkaka ya kuluta mbote yina nge lenda sadila luzingu na nge kuluta kusadila Tata na beto ya zulu yina ke zolaka beto mingi. w23.09 13 § 18-19

Ntumwa Polo zabaka nde bampangi na yandi Bakristu vandaka bantu ya kukonda kukuka. Mu mbandu, Bakristu ya nkaka na Yeruzalemi vandaka kundima ve nde yandi kumaka kibeni Mukristu. (Bis. 9:26) Na nima, bantu ya nkaka vandaka kutuba mambu ya mbi sambu na yandi sambu na kupusa bantu ya nkaka na kutudila yandi ve ntima. (2 Bak. 10:10) Polo monaka mutindu mpangi mosi yina vandaka ti mikumba bakaka lukanu mosi ya mbi, yina mbala ya nkaka budisaka bantu ya nkaka sakuba. (Bag. 2:11, 12) Diaka, Marko nduku na yandi mosi ya ngolo, salaka diambu mosi yina pesaka yandi mpasi mingi. (Bis. 15:37, 38) Polo lendaka kubika nde mambu yina kupusa yandi na kuvukana diaka ve ti bampangi yina, kansi yandi landaka kuzola bampangi mpi yandi landaka kusadila Yehowa na mutindu ya mbote. Inki sadisaka yandi? Polo vandaka kuzola bampangi na yandi. Yo sadisaka yandi na kutula ve dikebi na bifu na bo kansi na bikalulu na bo ya mbote. Zola sadisaka mpi Polo na kusadila mambu yina kele na verse ya bubu. w24.03 15 § 4-5

Biblia kele ti masolo mingi ya ke monisa mfunu ya kuvanda mawete. Beto baka mbandu ya Izaki. Ntangu yandi vandaka kuzinga na Gerare, teritware ya Filistia, bantu ya Filistia vandaka kuwila yandi kimpala mpi bo fikaka mabulu ya masa yina bansadi ya tata na yandi timunaka. Na kisika ya kunwanina mabulu yina ti bo, yandi ti bantu ya dibuta na yandi katukaka pana mpi bo kwendaka kutimuna mabulu ya nkaka. (Kuy. 26:12-18) Kansi bantu ya Filistia tubaka nde masa yina mpi, vandaka ya bo. Ata mpidina, Izaki sosaka kutula ngemba. (Kuy. 26:19-25) Inki sadisaka yandi na kuvanda mawete ata bantu ya nkaka landaka kusosila yandi? Yandi landaka mbandu ya bibuti na yandi. Yandi longukaka mambu mingi na mutindu Abrahami vandaka kutula ngemba mpi yandi longukaka “kikalulu ya pima mpi ya mawete” ya mama na yandi Sara.​—1 Pie. 3:4-6; Kuy. 21:22-34. w23.09 15 § 4

Yehowa tindaka Mwana na yandi ya ntete na ntoto sambu yandi longa bantu Kimfumu yango mpi yandi pesa luzingu na yandi sambu na kugulusa beto na disumu mpi na lufwa. Na nima, Yezu futumukaka mpi yandi vutukaka na zulu mpi yandi kumaka Ntotila ya Kimfumu ya Nzambi. Ntu-diambu ya Biblia kele nde Yehowa ta santisa zina na yandi ntangu yandi ta lungisa lukanu na yandi sambu na ntoto na nzila ya Kimfumu na nsi ya lutwadisu ya Kristu. Lukanu ya Yehowa ta soba ve ata fioti. Yandi ke ndimisaka beto nde yandi ta lungisa yo kibeni. (Yez. 46:10, 11, banoti na nsi ya lutiti; Baeb. 6:17, 18) Ntoto ta kuma paladisu, kisika yina bana ya kukuka ya Adami ti Eva ta “vanda na luzingu kimakulu.” (Nk. 22:26) Katula yina, Yehowa kele diaka ti lukanu ya nkaka ya nene ya kulungisa. Yandi ta sala nde bansadi na yandi yonso na zulu mpi na ntoto kuvanda na bumosi. Bo yonso ta vanda ya kwikama mpi bo ta lemfukila Yehowa Mfumu na bo. (Baef. 1:8-11) Keti yo ke yitukisa nge ve na kumona mutindu Yehowa ta lungisa lukanu na yandi? w23.10 20 § 7-8

Ntangu Bayuda yina katukaka na Babilone kumaka na Yeruzalemi, mbala mosi bo yantikaka kukutana ti bampasi. Mu mbandu, yo vandaka mpasi sambu bo lungisa bampusa ya mabuta na bo, mavwanga vandaka na luyalu ya Persia mpi bansi yina vandaka pene-pene na bo yantikaka kutelemina bo. Yo vandaka mpasi sambu bamingi na kati na bo kutula dikebi na kutunga diaka tempelo ya Yehowa. Yo yina, Yehowa tindaka baprofete zole, Agai ti Zekaria, sambu na kusadisa bo na kubaka diaka kikesa. Yo nataka mambote mingi. (Agai 1:1; Zek. 1:1) Kansi kiteso ya bamvula 50 na nima, Bayuda vandaka diaka ti mfunu ya kikesa. Yo yina Esdrasi, muntu ya mayele yina vandaka kusala bakopi ya bansiku, katukaka na Babilone mpi kwendaka na Yeruzalemi sambu na kupesa Bayuda kikesa mpi kusadisa bo na kutula lusambu ya Yehowa na kisika ya ntete. (Esd. 7:1, 6) Mutindu baprofesi ya Agai mpi ya Zekaria sadisaka bansadi ya Nzambi na ntangu ya ntama na kulanda kutudila Yehowa ntima ntangu bantu vandaka kutelemina bo, yo ta sadisa beto mpi bubu yai na kulanda kutudila yandi ntima ata beto ke kutana ti bampasi. Bing. 22:19. w23.11 14-15 § 2-3

Inki mutindu beto fwete monisa zola sambu na bampangi na beto? Mutindu mosi ya kusala yo kele ya kupesa bo kikesa. Mawa ta pusa beto na ‘kulanda kupesana kikesa.’ (1 Bate. 4:18) Inki beto fwete sala sambu na kulanda kuzolana ngolo? Kana beto ke lolula bampangi na beto ata ntangu yo kele mpasi na kusala yo. Sambu na nki yo kele mfunu mingi bubu yai na kulanda kuzolana? Tala mambu yina Piere tubaka: “Nsuka ya bima yonso me finama. Yo yina, . . . beno zolana ngolo.” (1 Pie. 4:7, 8) Sambu nsuka ya nsi-ntoto yai ya mbi ke pusana kibeni, nki ta salama? Yezu tubaka sambu na balongoki na yandi nde: “Makanda yonso ta menga beno sambu na zina na mono.” (Mat. 24:9) Kana bantu ke menga beto, beto fwete landa kuvanda na bumosi sambu na kukanga ntima. Kana beto ke zola bampangi na beto, Satana ta kuka ve ata fioti kukabisa beto sambu beto ke zolanaka ngolo.​—Bafil. 2:1, 2. w23.11 13 § 18-19

Bakieleka yina kele na Ndinga ya Nzambi kele ngolo mingi kibeni. Ntangu beto ke longaka bantu mambu ya me tala Yehowa mpi mutindu yandi kele kibeni, beto ke monaka kima mosi ya kuyituka kibeni. Luvunu ya Satana ke katukaka mpi meso ya bantu ke kangukaka malembe-malembe. Bo ke yantikaka kumona bikalulu ya mbote ya Tata na beto. Ngolo na yandi ya kukonda nsuka ke yitukisaka bo mpenza. (Yez. 40:26) Bo ke longukaka kutudila yandi ntima sambu yandi kele Nzambi ya lunungu. (Yez. 55:9; Bar. 11:33) Bo ke longukaka mambu mingi na mayele na yandi ya mingi. (Yez. 55:9; Bar. 11:33) Bo ke bakaka kikesa ntangu bo ke longukaka nde yandi kele zola. (1 Yoa. 4:8) Ntangu bo ke pusanaka pene-pene na Yehowa, kivuvu na bo ya kuzinga mvula na mvula bonso bana ya Nzambi ke kumaka kima ya kieleka. Beto kele kibeni ti dibaku ya nene ya kusadisa bantu na kupusana pene-pene na Tata na bo. Kana beto ke sala mpidina, Yehowa ke bakaka beto bonso ‘banduku na yandi ya kisalu.’​—1 Bak. 3:5. w24.02 12 § 15

Kana nge ke longuka Biblia to nge ke yela na dibuta ya Bambangi ya Yehowa, keti nge kele ti lukanu ya kubaka mbotika? Kana mpidina, yo kele lukanu ya mbote kibeni. Kansi na ntwala nde nge baka mbotika, nge fwete kudipesa ntete na Yehowa. Inki mutindu nge fwete kudipesa na Yehowa? Nge fwete sila yandi na kisambu nde nge ta sambila kaka yandi mpi nde kusala luzolo na yandi ta vanda kima ya kuluta mfunu na luzingu na nge. Yo ke tendula nde nge ta landa kuzola Yehowa “na ntima na nge ya mvimba, na moyo na nge ya mvimba, na mabanza na nge yonso, mpi na ngolo na nge yonso.” (Mar. 12:30) Nge ta sala ve kisambu yina ya kudipesa na meso ya bantu kansi nge ta baka mbotika na meso ya bantu sambu na kumonisa bo nde nge kudipesaka na Yehowa. Lusilu ya kudipesa na Yehowa kele ve kima ya kubaka na nsaka. Lukanu na nge fwete vanda ya kulanda kulungisa yo mpi Yehowa ke zola nde nge sala mutindu yina.​—Lon. 5:4. w24.03 2 § 2; 3 § 5

Bankwelani yonso ke kutanaka ti bampasi. Biblia ke tubaka na pwelele yonso nde bantu yina ke kwela ta kutana ti “bampasi na nitu.” (1 Bak. 7:28) Sambu na nki? Sambu makwela ke vukisaka bantu zole ya kukonda kukuka mpi bo ke vandaka ti bikalulu ya kuswaswana. Bantangu ya nkaka, bakala ti nkento ke zolaka mpi ve mambu ya mutindu mosi. Mbala ya nkaka, bo yelaka ve na bisika ya mutindu mosi. Bantangu ya nkaka, bo lenda monisa bikalulu ya nkaka yina monanaka ve na ntwala nde bo kwelana. Mambu yina lenda nata mavwanga. Na kisika ya kundima nde konso muntu salaka kifu mpi bo sala kumosi sambu na kuyidika mavwanga yina, bo lenda kudipesana foti. Nkutu, bo lenda yindula nde kima ya mbote ya kusala kele kukabwana to kufwa makwela. Kana bo sala mpidina, keti bo ta vanda na kiese? Ve. Yehowa ke zolaka nde bakala ti nkento yina me kwelana kukabwana ve, ata nkwelani mosi kele ti bikalulu ya mbi. w24.03 16 § 8; 17 § 11

Na nima ya kudipesa na Yehowa mpi ya kubaka mbotika, nge zabaka Yehowa mbote mpi nge kumaka kuzola yandi mingi. Yo sadisaka nge na kulanda kukumisa ngolo kivuvu na nge ya kuzinga mvula na mvula na paladisu awa na ntoto. (Baeb. 5:13–6:1) Ya kieleka, nge monaka kibeni nde mambu yina kele na Baroma 5:2-4 kele kieleka. Nge kutanaka ti bampasi ya mutindu na mutindu kansi nge kangilaka yo ntima mpi nge sepedisaka Nzambi. Sambu nge ke zaba nde Yehowa ke zolaka nge mpi yandi ke sepelaka ti nge, nge kele ti bikuma ya mbote kibeni ya kuvingila mambu yina yandi me silaka. Kivuvu na nge me kumaka ngolo kibeni kuluta yina nge vandaka ti yo ntete. Yo kele kibeni kieleka sambu na nge. Nge ke bakaka yo na valere mingi. Yo ke sadisaka nge na mambu yonso yina nge ke salaka na luzingu na nge mpi yo ke sobaka mutindu na nge ya kusadila bantu ya dibuta na nge mambu, yo ke sobaka mutindu na nge ya kubaka balukanu mpi nkutu mutindu ya kusadila ntangu na nge. Ntumwa Polo yikaka kima mosi ya mfunu kibeni ya me tala kivuvu yina nge kele ti yo ntangu Nzambi me ndima nge. Yandi ke ndimisa nge nde kivuvu yina ta lungana.​—Bar. 15:13. w23.12 12-13 § 16-19

Kana beto ke kutana ti diambu mosi ya mpasi, beto lenda kudiwa ve mbote, beto lenda yindula ve mbote to beto lenda kuka ve kusala mambu mutindu beto ke salaka dezia. Kaka mutindu mupepe ya ngolo ke nikisa-nikisaka maswa, beto mpi lenda wa bonso nde mpasi yina ke nikisa-nikisa beto. Inki mutindu Yehowa ta sadisa beto kana bampasi yina beto ke kutana ti yo ke dindisa beto? Yandi ke ndimisa beto nde yandi ta sadisa beto na kunikana ve ata fioti. Kana mupepe ya ngolo ke bula na nzadi, maswa lenda yantika kunikana-nikana ngolo kibeni mpi yo lenda vanda kigonsa. Yo yina, na bamaswa mingi, bo ke tulaka bima mosi yina ke vandaka bonso mapapu na balweka na yo sambu yo nikana-nikana ve kana mupepe ya ngolo ke bula. Yo ke salaka nde bantu yina kele na maswa kuvanda na lutaninu mpi bo sala voyage ya mbote. Kansi, bima yina ke salaka nde maswa kunikana-nikana ve kana maswa ke tambula. Mutindu mosi mpi, Yehowa ta tanina beto kana beto ke sadila yandi na mutindu ya mbote na bantangu ya mpasi. w24.01 22 § 7-8

Kana nge ke wa boma, kudiyula nde: ‘Inki Yehowa me salaka dezia?’ Yindula bima yina yandi me gangaka. Mu mbandu, kana beto “tala mbote-mbote” mutindu Yehowa ke tudilaka bandeke mpi bintuntu dikebi, ata yandi me salaka yo ve na kifwani na yandi mpi yo ke sambilaka yandi ve, yo ta sadisa beto na kundima nde yandi ta sadisa beto mpi. (Mat. 6:25-32) Yindula mpi mambu yina Yehowa me sadilaka bansadi na yandi. Nge lenda longuka disolo ya muntu mosi yina Biblia ke tubilaka yina vandaka ti lukwikilu ya ngolo, to nge lenda tanga disolo ya nsadi mosi ya Yehowa ya bilumbu na beto. Diaka, yindula mambu yina Yehowa me sadilaka nge. Inki mutindu yandi me bendaka nge na kieleka? (Yoa. 6:44) Inki mutindu yandi me pesaka mvutu na bisambu na nge? (1 Yoa. 5:14) Inki mutindu konso kilumbu nge ke bakaka mambote ya kimenga ya Mwana na yandi yina yandi ke zolaka mingi?​—Baef. 1:7; Baeb. 4:14-16. w24.01 4 § 6; 7 § 17