Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
SEPTEMBRI 3-9
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | YOANE 1-2
“Yezu Me Sala Kimangu ya Ntete”
Kristu Ngolo ya Nzambi
3 Yezu salaka kimangu na yandi ya ntete na nkinsi ya makwela na Kana ya Galilea. Ziku bantu kwisaka mingi kuluta, yo yina malafu manaka. Maria, mama ya Yezu, vandaka mpi na kati ya bantu yina kwisaka na nkinsi yina. Ntembe kele ve nde, na nsungi ya bamvula mingi, Maria vandaka kuyindulula na bambikudulu yonso yina vandaka kutadila mwana na yandi, yina bo ta bingaka “Mwana ya Muntu ya Kuluta Kuzanguka.” (Luka 1:30-32; 2:52) Keti yandi kwikilaka nde Yezu vandaka ti ngolo yina yandi monisaka ntete ve? Kieleka kele nde, Maria ti Yezu wilaka bankwelani yina ya mpa mawa mpi bo vandaka na mfunu ya kusadisa bo na kuzwa diaka malafu. Yezu zabaka nde Nzambi ke lombaka bansadi na yandi na kumonisa kikalulu ya kukaba. Yo yina na mutindu ya kuyituka, yandi kumisaka kiteso ya balitre 380 ya masa “vinu ya mbote.” (Tanga Yoane 2:3, 6-11.) Keti yo lombaka kaka nde Yezu kusala kimangu yai? Ve. Yezu salaka yo sambu yandi vandaka kudibanza sambu na bantu mpi yandi landaka mbandu ya kukaba ya Tata na yandi ya zulu.
Yezu Me Sala Kimangu ya Ntete
Yai kimangu ya ntete yina Yezu salaka. Ntangu bantu yina katukaka kukuma balongoki na yandi monaka kimangu yai, lukwikilu na bo sambu na yandi kumaka ngolo. Na nsuka ya nkinsi, Yezu, mama na yandi, mpi baleke na yandi ya babakala kwendaka na Kapernaumi, na nordi ya dibungu ya Nzadi-Mungwa ya Galilea.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
banoti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 1:1
Ndinga: To “Logos.” Na Kigreki, ho loʹgos. Awa, bo me sadila yo bonso titre; bo me sadila yo mpi na Yoa 1:14 mpi na Kus 19:13. Yoane tubilaka muntu yina kele ti titre yai, disongidila, Yezu. Bo vandaka kusadila titre yai sambu na Yezu ntangu yandi vandaka kigangwa ya kimpeve na zulu, ntangu yandi vandaka kusamuna na ntoto mpi ntangu yandi vutukaka na zulu. Yezu vandaka Ndinga to Kinati-Ndinga ya Nzambi, sambu yandi vandaka kuzabisa bansangu mpi bantuma ya Ngangi na bigangwa ya nkaka ya kimpeve mpi na bantu. Yo me fwana na kutuba nde na ntwala nde Yezu kukwisa na ntoto, Yehowa vandaka kusolula ti bantu na nzila ya Ndinga, wanzio yina vandaka kinati-ndinga na yandi.—Kuy 16:7-11; 22:11; 31:11; Kub 3:2-5; Baz 2:1-4; 6:11, 12; 13:3.
ti: Na kisina, “na.” Na verse yai, ngogo ya Kigreki pros ya bo me sadila awa, ke monisa kuwakana mpi kinduku ya ngolo mpenza. Yo ke monisa mpi bantu zole ya kuswaswana, disongidila, Ndinga mpi Nzambi mosi kaka ya kieleka.
Ndinga vandaka nzambi: To “Ndinga vandaka bonso nzambi.” Mambu yai ya Yoane tubaka ke monisa kikalulu mosi ya “Ndinga” (na Kigreki, ho loʹgos; tala noti ya kulongukila ya Ndinga na verse yai), disongidila, Yezu Kristu. Na kutadila kiyeka ya nene yina Ndinga kele na yo bonso Mwana ya ntete ya Nzambi yina Nzambi sadilaka sambu na kusala bima yonso ya nkaka, yo me fwana na kutuba nde yandi kele “nzambi; bonso nzambi.” Bambaludi mingi ke balulaka yo mutindu yai: “Ndinga vandaka Nzambi;” na mutindu yina bo ke monisaka nde Ndinga kele kiteso mosi ti Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso. Kansi, beto kele ti bikuma ya mbote ya ke pusa beto na kutuba nde Yoane zolaka kutuba ve nde “Ndinga” kele kiteso mosi ti Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso. Ya ntete, bangogo yina kele na ntwala mpi na nima, ke monisa pwelele nde “Ndinga” vandaka “ti Nzambi.” Diaka, bo me sadila mbala tatu, ngogo ya Kigreki the·osʹ na verse 1 ti 2. Na Kigreki, na mbala ya ntete mpi ya tatu bo me sadila ngogo mosi (article) na ntwala ya ngogo the·osʹ; kansi na mbala ya zole, bo me tula ve ngogo (article) na ntwala ya ngogo yai. Bantu mingi ya mayele ke tubaka nde mutindu bo me sadila ve ngogo (article) na ntwala ya ngogo the·osʹ ya zole kele mfunu mingi. Kana bo me sadila ngogo (article) na baverse yai, the·osʹ ke monisa Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso. Kansi, kana bo me sadila ve ngogo (article) na ntwala ya the·osʹ, yo ke monisaka kikalulu mpi awa yo ke tubila kikalulu ya “Ndinga.” Yo yina, bambalula mingi ya Biblia na Kingelesi, na Kifalansa mpi na Kialema ke balulaka verse yai kiteso mosi ti Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa; yo ke tubaka nde “Ndinga” vandaka “nzambi; bonso nzambi.” Sambu na kundimisa ngindu yai, bambalula ya nkaka ya ntama ya mukanda ya Yoane na bandinga sahidique mpi bohaïrique (ya me katuka na ndinga copte) yina bo basisaka ziku na mvu-nkama ya tatu mpi ya iya T.B., ke balulaka ve ngogo the·osʹ ya ntete mpi ya zole kiteso mosi na Yoa 1:1. Bambalula yai ke monisa pwelele kikalulu mosi ya “Ndinga;” yo ke tuba nde yandi vandaka bonso Nzambi kansi yo ke tuba ve nde yandi kele kiteso mosi ti Tata na yandi Nzambi nkwa-ngolo yonso. Na kuwakana ti verse yai, Kol 2:9 ke tuba nde ‘bikalulu ya Nzambi kele na kati ya Kristu na kiteso ya kufwana.’ Diaka, 2Pi 1:4 ke tuba nde, bantu yina ta yala ti Kristu ta “kuma bampeve bonso Nzambi.” Katula yina, na mbalula ya la Septante bo ke sadilaka ngogo ya Kigreki the·osʹ kiteso mosi ti bangogo ya Kiebreo ʼel na ʼelo·himʹ yina ke tendula “Nzambi;” bangogo yai ke tendula “Muntu ya Ngolo.” Bo ke sadilaka bangogo yai ya Kiebreo sambu na kutubila Nzambi nkwa-ngolo yonso, banzambi ya nkaka, mpi bantu. (Tala noti ya kulongukila ya Yoa 10:34.) Mutindu bo ke binga Ndinga nde “nzambi” to “muntu ya ngolo,” ke wakana ti mbikudulu ya kele na Yez 9:6, yina tubaka nde bo ta binga Mesia “Nzambi ya Ngolo” (kansi ve “Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso”) mpi nde yandi ta kuma “Tata ya Kukonda Nsuka” ya bantu yonso yina ta zinga na nsi ya luyalu na yandi. Kikesa ya Tata na yandi, “Yehowa ya makesa” ta sala diambu yai.—Yez 9:7.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 1:29
Mwana-Dimeme: Ntangu Yezu bakaka mbotika mpi ntangu Diabulu katukaka kumeka yandi, Yoane Mbotiki bingaka yandi nde “Mwana-Dimeme ya Nzambi.” Bo me sadila bangogo yai kaka na verse yai mpi na Yoa 1:36. (Tala Bangindu ya Ngika A7.) Kufwanisa Yezu ti mwana-dimeme me fwana mpenza. Na ntangu ya ntama, bo vandaka kupesa mameme bonso makabu sambu na kundima masumu mpi kulomba ndolula na Nzambi. Yo vandaka kumonisa kimenga ya luzingu ya kukuka yina Yezu zolaka kupesa sambu na mambote ya bantu. Bangogo “Mwana-Dimeme ya Nzambi” ke wakana ti masolo mingi ya Biblia. Na kutadila Masonuku ya Kiebreo yina Yoane Mbotiki vandaka kusadila mingi ziku bangogo yina yandi tubaka vandaka kuwakana ti diambu mosi to mingi na kati ya mambu yai: dimeme ya bakala yina Abrahami tambikaka na kisika ya kutambika mwana na yandi Izaki (Kuy 22:13), mwana-dimeme ya Paki yina bo fwaka na Ezipte sambu na kukatula bantu ya Izraele na kimpika (Kub 12:1-13), to mwana-dimeme yina bo vandaka kutambika konso suka mpi konso nkokila na mesa-kimenga ya Nzambi na Yeruzalemi (Kub 29:38-42). Ziku Yoane yindulaka mpi mbikudulu ya Yezaya, yina ke tubila muntu yina Yehowa ke binga nde “nsadi na mono” mpi yina ‘bo nataka bonso dimeme ya bo ke kwenda kufwa.’ (Yez 52:13; 53:5, 7, 11) Ntangu ntumwa Polo sonikilaka bantu ya Korinto mukanda ya ntete, yandi bingaka Yezu nde “mwana-dimeme na beto ya Paki.” (1Bk 5:7) Ntumwa Piere tubaka nde Kristu pesaka “menga ya ntalu, bonso menga ya mwana-dimeme ya kukonda mvindu mpi ya kukonda ditono.” (1Pi 1:19) Diaka mbala kuluta 25, mukanda ya Kusonga ke binga na mutindu ya kifwani Yezu yina bo me tombulaka nde “Mwana-Dimeme.”—Bambandu ya nkaka kele na: Kus 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.
SEPTEMBRI 10-16
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | YOANE 3-4
“Yezu Ke Ta Kimbangi na Nkento Mosi ya Musamaria”
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 4:6
lembaka ngolo: Yai kele kisika mosi mpamba ya Biblia ke tuba nde Yezu “lembaka.” Yo vandaka pene-pene ya midi mpi na suka yina ziku Yezu salaka nzietelo katuka na Muwanda ya Yordani na Yudea tii na Sikare na Samaria; ngumba mosi ya bametre 900 to kuluta.—Yoa 4:3-5; tala Bangindu ya Ngika A7.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 3:29
nduku ya bakala yina ke kwela: Na ntangu ya ntama, nduku ya ngolo ya bakala yina ke kwela vandaka mumonisi na yandi mpi yandi vandaka ti mukumba ya mfunu ya kuyidika makwela. Yandi muntu vandaka kunata nkento mpi bakala yina ke kwela. Na kilumbu ya nkinsi ya makwela, bakala ti nkento ya ke kwela mpi bantu yina ke fidisa bo vandaka kukwenda na nzo ya bakala yina ke kwela to na nzo ya tata na yandi, kisika yina bo vandaka kusala nkinsi. Ntangu nkinsi ya makwela ke salama, nduku ya bakala yina ke kwela vandaka na kiese kana yandi me wa ndinga ya bakala yina ke kwela ntangu yandi ke solula ti nkento na yandi sambu yandi ke bakisa nde yandi me lungisa mbote mukumba na yandi. Yoane Mbotiki kudifwanisaka ti “nduku ya bakala yina ke kwela.” Na mbandu yai, Yezu vandaka bakala yina ke kwela mpi balongoki na yandi vandaka nkento na yandi ya kifwani. Sambu Yoane Mbotiki vandaka kuyidika nzila sambu na Mesia, yandi songaka Yezu Kristu bantu ya ntete ya “nkento yina ke kwela.” (Yoa 1:29, 35; 2Bk 11:2; Efe 5:22-27; Kus 21:2, 9) “Nduku ya bakala yina ke kwela” lungisaka mukumba na yandi na mutindu yandi songaka Yezu bantu yina; yandi vandaka diaka ve muntu ya mfunu mingi. Yo yina, ntangu Yoane kudifwanisaka ti Yezu, yandi tubaka nde: “Muntu yina fwete landa kutombuka, kansi mono fwete landa kukulumuka.”—Yoa 3:30.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 4:10
masa ya luzingu: Awa bo me sadila bangogo yai ya Kigreki na ntendula na yo ya ntete sambu na kumonisa masa yina ke kulumuka, masa ya nto, masa ya madidi ya ke basika na nsi ya ntoto. Yo me swaswana ti masa yina bo me tula na dibulu mpi yina ke kulumuka ve. Na Lev 14:5, bangogo ya Kibreo ya bo me sadila sambu na “masa yina ke kulumuka” ke tendula ntete-ntete “masa ya luzingu.” Yer 2:13 mpi 17:13, ke tuba nde Yehowa kele “nto ya masa ya luzingu,” disongidila masa ya kifwani ya ke pesaka luzingu. Ntangu Yezu vandaka kusolula ti nkento ya Musamaria, yandi sadilaka bangogo ‘masa ya luzingu’ na mutindu ya kifwani, kansi yo ke monana nde nkento yina bakisaka yo ntete na mutindu ya kieleka.—Yoa 4:11; tala noti ya kulongukila ya Yoa 4:14.
SEPTEMBRI 17-23
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | YOANE 5-6
“Landa Yezu ti Bikuma ya Mbote”
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 6:10
babakala vandaka pana; bo vandaka kiteso ya 5000: Matayo mpamba muntu ke yika bangogo “kukonda kutanga bankento ti bana ya fioti” ntangu yandi sonikaka kimangu yai. (Mat 14:21) Yo lenda vanda nde ntalu ya bantu yina Yezu disaka na mutindu ya kuyituka vandaka kuluta 15000.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 6:14
Mbikudi: Na mvu-nkama ya ntete T.B., Bayuda mingi vandaka kuyindula nde Mesia ta vanda mbikudi mosi ya kele bonso Moize yina Kul 18:15, 18 ke tubila. Na verse yai, yo ke monana nde bangogo zolaka kukwisa na nsi-ntoto ke tubila kumonana ya Mesia. Yoane mpamba muntu sonikaka mambu ya kele na verse yai.
banoti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 6:27, 54
madia yina ke bebaka . . . madia yina ke bikalaka sambu na luzingu ya mvula na mvula: Yezu bakisaka nde bantu ya nkaka vandaka kulanda yandi mpi balongoki na yandi kaka sambu na mambote ya kinsuni. Madia ya kinsuni ke taninaka bantu konso kilumbu, kansi “madia” yina ke katukaka na Ndinga ya Nzambi ta sala nde bantu kuzinga mvula na mvula. Yezu siamisaka bantu na kusala . . . sambu na “madia yina ke bikalaka sambu na luzingu ya mvula na mvula;” yo ke tendula nde bo fwete sala bikesa sambu na kulungisa bampusa na bo ya kimpeve mpi kumonisa lukwikilu na mambu yina bo ke longuka.—Mat 4:4; 5:3; Yoa 6:28-39.
ke dia nsuni na mono mpi ke nwa menga na mono: Baverse yai ke monisa nde bantu yina ke dia nsuni mpi ke nwa menga ya Yezu Kristu ke salaka yo na mutindu ya kifwani kana bo ke monisa lukwikilu na yandi. (Yoa 6:35, 40) Yezu tubaka mambu yai na mvu 32 T.B.; yo ke monisa nde yandi vandaka kutubila ve Madia ya Nkokila ya Mfumu yina yandi zolaka kutula mvula mosi na nima. Yandi tubaka mambu yai ntangu fioti na ntwala ya “nkinsi ya Paki ya Bayuda” (Yoa 6:4), yo yina ziku yo yibusaka bawi na yandi nkinsi yina zolaka kusalama mpi mfunu ya menga ya mwana-dimeme yina gulusaka bantu ya Izraele na mpimpa yina bo basikaka na Ezipte (Kub 12:24-27). Yezu monisaka pwelele nde menga na yandi ta vanda mpi mfunu mingi kibeni sambu yo ta sala nde balongoki na yandi kubaka luzingu ya mvula na mvula.
Beto Tatambulaka na Zina ya Yehowa Nzambi na Beto
13 Ata mpidina, bantu kulandaka kaka Yezu tii kuna bo monaka yandi “na simu” ya dizanga, mutindu Yoane ketuba yo. Sambu na nki bo landaka yandi ata yandi buyaka kikesa ya bo salaka sambu na kukumisa yandi ntotila? Bamingi kuvandaka ti bangindu ya kimuntu, bo vandaka kutubila kaka madya yina Yehowa vandaka kupesa na ntoto ya zelo na zelo na bilumbu ya Moize. Ngindu na bo kuvandaka kaka nde Yezu kulanda na kupesa bo madya. Ntangu Yezu kubakisaka bangindu na bo ya mbi, yandi yantikaka kulonga bo bakyeleka ya kimpeve yina lendaka kusadisa bo na kusungika mabanza na bo. (Yoane 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Ntangu bo waka mpidina, bankaka yantikaka kubokutila yandi, mingimingi ntangu yandi taka kingana yai: “Mono ke tubila beno mambu ya kieleka: Kana beno dia nitu ya Mwana-muntu ve, kana beno nwa menga na yandi mpi ve, beno ta vanda na moyo ve na beno mosi. Muntu yina ke diaka nitu na mono mpi ke nwaka menga na mono, yandi ke na moyo ya mvula na mvula; mono ta pesa yandi diaka moyo na kilumbu ya nsuka.”—Yoane 6:53, 54.
14 Bingana ya Yezu vandaka kupusa mbala mingi bantu na kumonisa kana bo vandaka kuzola mpenza kutambula ti Nzambi to ve. Yo vandaka mutindu mosi sambu na kingana yai. Yo pesaka bantu makasi mpenza. Beto ketanga nde: “Ntangu balonguki ya Yesu mingi me wa mambu yina imene, bo tubaka nde: ‘Malongi yai me luta ngolo mingi! Nani lenda ndima yo?’” Yezu landaka na kutendula nde bo fwete bakisaka bangogo na yandi na mutindu mosi ya kimpeve. Yandi tubaka nde: ‘Mpeve muntu kepesaka moyo, kansi nitu yo ke na kisalu ve. Mambu ya mono me tubila beno, yo kesongaka nki mutindu mpeve ti moyo kele.’ Ata mpidina, bamingi kundimaka ve, mpi disolo yango ketuba nde: “Sambu na mambu yina, balonguki na yandi mingi katukaka; bo kwendaka diaka ve ti yandi nzila mosi.”—Yoane 6:60, 63, 66.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 6:44
kubenda yandi: Ata kisongi-diambu (verbe) ya Kigreki ya bo me sadila sambu na ngogo “kubenda” ke tubila kubenda bambisi na bukondi (Yoa 21:6, 11), yo ke tendula ve nde Nzambi ke bendaka bantu na kingolo-ngolo. Ziku mambu yina Yezu tubaka ke wakana ti mambu ya kele na Yer 31:3; na verse yai Yehowa ke tubila bantu na yandi ya ntangu ya ntama nde: “Mono bendaka nge na mono na zola ya kwikama.” (Mbalula ya la Septante ke sadilaka mpi kisongi-diambu yai ya Kigreki na verse yai.) Yoa 12:32 ke monisa mpi nde Yezu ke bendaka bantu ya mitindu yonso. Biblia ke monisa nde Yehowa me pesaka bantu kimpwanza ya kupona. Konso muntu fwete pona kana yandi ta sadila Yehowa to ve. (Kul 30:19, 20) Nzambi ke bendaka na mawete yonso bantu ya ntima-masonga. (Nk 11:5; Bin 21:2; Bis 13:48) Yehowa ke salaka yo na nzila ya Biblia mpi ya mpeve santu na yandi. Mbikudulu yina kele na Yez 54:13 yina Yoa 6:45 ke vutukila bangogo na yo, ke tadila bantu yina Tata ke bendaka.—Fwanisa ti Yoa 6:45.
banoti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 6:64
Yezu zabaka . . . muntu zolaka kuteka yandi: Yezu vandaka kutubila Yudasi Iskariote. Yezu sambaka Tata na yandi mpimpa ya mvimba na ntwala ya kupona bantumwa 12. (Luk 6:12-16) Yo yina, na luyantiku Yudasi vandaka ya kwikama na Nzambi. Kansi, na nsadisa ya bambikudulu ya Masonuku ya Kiebreo, Yezu zabaka nde nduku na yandi mosi ya ngolo ta teka yandi. (Nk 41:9; 109:8; Yoa 13:18, 19) Ntangu Yudasi yantikaka kukuma ti bangindu ya mbi, Yezu monaka yo sambu yandi lendaka kuzaba mambu yina kele na ntima mpi na mabanza ya bantu. (Mat 9:4) Nzambi sadilaka mayele na yandi ya kuzaba mambu na ntwala, yo yina yandi zabaka nde nduku mosi ya ngolo ya Yezu ta teka yandi. Kansi, kuyindula nde Nzambi yidikaka dezia na ntwala nde Yudasi muntu ta teka Yezu ke wakana ve ti bikalulu ya Nzambi mpi mutindu yandi sadilaka bantu mambu na ntangu ya ntama.
katuka na luyantiku: Bangogo yai ke tadila ve ntangu yina Yudasi butukaka to ntangu Yezu ponaka yandi bonso ntumwa na nima ya kusamba mpimpa ya mvimba. (Luk 6:12-16) Kansi yo ke tadila ntangu yina Yudasi yantikaka kusala mambu ya kukonda kwikama mpi Yezu monaka yo na mbala mosi. (Yoa 2:24, 25; Kus 1:1; 2:23; tala banoti ya kulongukila ya Yoa 6:70; 13:11.) Yo ke monisa mpi nde Yudasi sobaka ve na mbala mosi, kansi yandi yindulaka mpi yidikaka na ntwala mambu yina yandi salaka. Na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, ntendula ya ngogo “luyantiku” (na Kigreki, ar·kheʹ) ke sobaka na kutadila mambu yina bo ke tubila. Mu mbandu, na 2Pi 3:4, ngogo “luyantiku” ke tendula luyantiku ya lugangu. Kansi na bisika mingi, yo ke tendulaka ve mambu mingi. Mu mbandu, Piere tubaka nde mpeve santu kulumukaka na bantu ya makanda “mutindu yo kulumukaka mpi na zulu na beto na luyantiku.” (Bis 11:15) Piere vandaka kutubila ve ntangu yina yandi butukaka to ntangu yina yandi kumaka ntumwa. Kansi yandi vandaka kutubila kilumbu ya Pantekoti ya mvu 33 T.B., disongidila “luyantiku” to ntangu yina mpeve santu tiamukaka sambu na lukanu mosi ya mfunu. (Bis 2:1-4) Beto lenda zwa bambandu ya nkaka ya ke monisa mutindu mambu ya bo ke tubila lenda soba ntendula ya ngogo “luyantiku” na Luk 1:2; Yoa 15:27; mpi 1Yn 2:7.
SEPTEMBRI 24-30
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | YOANE 7-8
“Yezu Kumisaka Tata na Yandi”
“Bo Sonikaka”
5 Yezu kuzolaka nde bantu kuzaba kisika yina nsangu na yandi kukatukaka. Yandi tubaka nde: “Malongi yai ya mono ke pesaka beno kele ya mono ve, kansi yo ke katukaka na muntu yina tindaka mono.” (Yoane 7:16) Na dibaku yankaka yandi tubaka nde: “Mono ke salaka kima ve na ngolo na mono mosi, kansi mono ke tubaka kaka mambu yina ya Tata longaka mono.” (Yoane 8:28) Yandi tubaka dyaka nde: “Mambu yonso ya mono ke tubilaka beno, yo ke katukaka na mono ve. Tata yina ke zingaka na mono, yandi muntu ke salaka bisalu na yandi yonso.” (Yoane 14:10) Mutindu mosi yina Yezu kumonisaka bukyeleka ya bangogo na yandi kuvandaka na kuvutukilaka Ndinga ya Nzambi mbala na mbala.
6 Kulonguka na dikebi yonso bangogo ya Yezu yina kele na Biblia kemonisa nde yandi vutukilaka mbala mosi to na bangogo yankaka mambu yina kele na mikanda kuluta katikati ya Masonuku ya Kiebreo. Na mbala ya ntete, yo lenda yitukisa ve. Nge lenda kudiyula sambu na nki na bamvula tatu ti ndambu yina Yezu kulongaka mpi kusamunaka na meso ya bantu, yandi vutukilaka ve mikanda yonso ya kupemama yina kuvandaka na ntangu yina. Na kutuba ya kyeleka, yo lenda vanda nde yandi salaka yo. Kuvila ve nde bo mesonikaka kaka bangogo mpi bisalu ya Yezu fyoti mpamba. (Yoane 21:25) Nkutu, nge lenda tanga na ndinga ya ngolo bangogo yonso ya Yezu yina bo mesonikaka na bangunga fyoti mpamba. Ntangu yai, yindula nde nge kele kaka ti bangunga fyoti sambu na kutuba mambu ya metala Nzambi mpi Kimfumu na yandi, ebuna yo kelomba nde nge vutukila bangogo yina kele na mikanda kuluta katikati ya Masonuku ya Kiebreo! Dyaka, mbala mingi Yezu kuvandaka ve ti barulo. Ntangu yandi salaka Disolo na Zulu ya Ngumba, disolo na yandi yina mezabanaka mingi, yandi vutukilaka mbala mosi to na bangogo yankaka Masonuku ya Kiebreo—yandi salaka yo yonso na ntu!
Baka Mpeve ya Nzambi, Kansi ya Nsi-ntoto Ve
19 Lemfukila Yehowa na ntima ya mvimba. Yezu vandaka kusala ntangu yonso mambu yina Tata na yandi vandaka kusepela na yo. Kilumbu mosi, ngindu ya Yezu na mambu yina yandi zolaka kusala na dyambu mosi kuswaswanaka ti yina Tata na yandi kuzolaka. Ata mpidina, yandi tudilaka Tata na yandi ntima na kutubaka nde: “Kulanda luzolo na mono ve, kansi luzolo na nge.” (Luka 22:42) Kudiyula nde: ‘Keti mono kelemfukaka na Nzambi ata ntangu yo kevandaka pete ve na kusala yo?’ Bulemfu na Nzambi kele mfunu sambu na kubaka luzingu. Yo mefwana nde beto lemfukila yandi na ntima ya mvimba sambu yandi kele Ngangi na beto, Nto mpi Ntanini ya luzingu na beto. (Nk. 95:6, 7) Ata kima mosi ve fwete yinga bulemfu na beto. Nzambi lenda ndima beto ve kana beto mekonda bulemfu.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
Sambu na Nki Kuta Masonga?
Inki mbandu Yezu kubikisaka sambu na dyambu yai? Kilumbu mosi, Yezu vandaka kusolula ti bamimpani yina zolaka kuzaba mambu ya metala nzyetelo na yandi. Bo longisilaka yandi nde, “lutila na nzila yai sambu na kukwenda na Yudea.” Inki mvutu Yezu kupesaka bo? “Beno kwenda ka beno na nkinsi [na Yeruzalemi]. Mono ke kwenda na nkinsi yai ve, sambu ntangu na mono ya mbote me lunga ntete ve.” Ntangu fyoti na nima, Yezu kwendaka na Yeruzalemi sambu na nkinsi. Sambu na nki yandi pesaka mvutu mutindu yina? Sambu bo vandaka ve ti nswa ya kuzaba mambu yonso ya metala Yezu. Yo yina, ata Yezu kutubaka ve luvunu, yandi pesaka bo mvutu ya kulunga sambu na kupesa bo ve nzila ya kusala mambu ya mbi yina bo lendaka kusala yandi ti balongoki na yandi. Yo vandaka ve luvunu sambu ntumwa Piere kutubaka sambu na Kristu nde: “Yandi salaka masumu ve; bo waka ata mbala mosi ve nde yandi ke tuba luvunu.”—Yoane 7:1-13; 1 Piere 2:22.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Yoa 8:58
mono vandaka: Bayuda yina vandaka kumenga Yezu, zolaka kuta yandi matadi sambu Yezu tubaka nde yandi “me monaka Abrahami,” kansi mutindu bo tubaka yo, Yezu vandaka “me lungisa ntete ve bamvula 50.” (Yoa 8:57) Yezu zolaka kutubila luzingu na yandi na zulu na ntwala ya kukwisa na ntoto, ntangu yandi vandaka kigangwa ya kimpeve mpi ya ngolo na ntwala nde Abrahami kubutuka. Bantu ya nkaka ke tubaka nde verse yai ke tubaka nde Yezu kele Nzambi. Bo ke tubaka nde ngogo ya Kigreki e·goʹ ei·miʹ ya bo me sadila awa (na ba Biblia ya nkaka bo me balulaka yo nde “mono kele”), ke tubila mambu ya kele na Kub 3:14 ya mbalula ya la Septante mpi nde bo fwete balula baverse yai zole kiteso mosi. (Tala noti ya kulongukila ya Yoa 4:26.) Kansi na verse yai, mambu yina ngogo ya Kigreki ei·miʹ ke tubila yantikaka “na ntwala nde Abrahami kubutuka” mpi yo ke landa na kusalama. Yo yina, yo me fwana nde bo balula bangogo yai nde “mono vandaka” na kisika ya kubalula yo nde “mono kele,” mpi bambalula mingi ya ntama mpi ya bilumbu na beto me balulaka yo nde “mono vandaka.” Diaka, bo me sadilaka ngogo yai ya Kigreki ei·miʹ na Yoa 14:9, sambu na kutubila bangogo yai ya Yezu: “Filipo, ata mono me vanda ti beno katuka ntama, nge me zaba mono kaka ve?” Bambalula mingi ke sadilaka ngogo yai, mpi yo ke monisa nde na kutadila mambu yina bo ke tubila, yo kele mbi ve na kubalula ei·miʹ nde “vandaka” to “me vanda.” (Bambandu ya nkaka ya ke monisa mutindu ya kubalula ngogo yai kele na Luk 2:48; 13:7; 15:29; Yoa 1:9; 5:6; 15:27; Bis 15:21; 2Bk 12:19; 1Yn 3:8.) Diaka, mambu yina Yezu tubaka na Yoa 8:54, 55, ke monisa nde yandi vandaka kutuba ve nde yandi kele Tata to Nzambi.