Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
5-11 MAI
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BINGANA 12
Kisalu ya Ngolo Ke Futaka
Kikalulu Mosi ya Mbalu Mingi Kuluta Diama
Bansadi ya nkaka ya Yehowa ke zwaka mbongo na mpasi sambu na kulungisa bampusa na bo. Na kisika ya kukusa sambu na kuzwa mbongo kukonda mpasi, bo ke salaka kisalu ngolo mpi ke vandaka kikesa. Ntangu bo ke salaka mpidina, bo ke monisaka nde bikalulu ya kitoko ya Nzambi, mu mbandu kikalulu ya masonga, kele mfunu mingi kuluta bima ya kinsuni.—Bing. 12:24; Baef. 4:28.
Mutindu ya Kusepela ti Kisalu ya Ngolo
Yo kele mbote mpenza na kuyindula ngiufula ya nsuka sambu kisalu ke pesaka kiese ntangu beto ke mona mutindu bantu ya nkaka ke bakila yo mambote. Yezu tubaka nde: “Kiese ke vandaka mingi na kupesa kuluta na kubaka.” (Bisalu 20:35) Katula bantu ya ke bakilaka kisalu na beto mambote, mu mbandu, bakliya mpi bamfumu na beto ya kisalu, bantu ya nkaka mpi ke bakilaka kisalu na beto mambote. Bantu yango kele bantu ya dibuta na beto mpi bantu ya kele na mfunu ya lusadisu.
Bantu ya dibuta na beto. Kana mfumu ya dibuta ke sala kisalu ya ngolo sambu na kulungisa bampusa ya dibuta na yandi, yandi ke natilaka bo mambote na mitindu zole. Ya ntete, yandi ke salaka nde dibuta na yandi kuzwa bima ya kinsuni, mu mbandu, madia, bilele mpi nzo. Yandi ke lungisaka mukumba yina Nzambi me pesaka yandi disongidila ‘kulungisa bampusa ya bantu na yandi.’ (1 Timoteo 5:8) Ya zole, muntu ya ke salaka kisalu ya ngolo ke longaka bantu ya dibuta na yandi mfunu ya kusala ngolo. Shane ya beto me tubila na disolo ya me luta ke tuba nde: “Papa ke pesaka mbandu ya mbote mutindu yandi ke salaka kisalu mbote. Yandi ke vandaka masonga mpi ke salaka kisalu ya sharpantie luzingu na yandi ya mvimba. Mbandu na yandi me sadisaka mono na kusala kisalu ya maboko mpi mono ke salaka bima yina bantu ya nkaka ke sadilaka.”
Bantu ya kele na mfunu ya lusadisu. Ntumwa Polo longisilaka Bakristu na ‘kusala kisalu ya ngolo na mpila nde bo zwa kima ya kupesa muntu yina me konda.’ (Baefezo 4:28) Kana beto ke sala kisalu ya ngolo sambu na kulungisa bampusa na beto mpi ya dibuta na beto, beto lenda sadisa mpi bantu yina kele na mfunu ya lusadisu. (Bingana 3:27) Yo yina, kisalu ya ngolo lenda sadisa beto na kubaka kiese ya ke katukaka na kupesa.
Bimvwama ya Kimpeve
Keti Mono Kele ti Kikalulu ya Kukonda Kuyambula?
● Tadila bampasi na nge na mutindu ya mbote. Longuka na kusala luswaswanu na kati ya bampasi ya nene mpi ya fioti. Biblia ke tuba nde: “Zoba ke monisaka kiseku na yandi nswalu, kansi muntu ya mayele ke monaka mafingu mpamba.” (Bingana 12:16) Nge fwete bika ve nde konso mpasi yina kulembisa nge.
Joanne ke tuba nde: “Na nzo-nkanda, bana ya nkaka vandaka kukumisa mambu ya fioti grave. Na nima, na basite Internet ya kusolula ti bantu, banduku na bo vandaka kusala mutindu mosi, mpi yo vandaka kupesa bo makasi. Bo vandaka ve ti makuki ya kusosa kuzaba kana mambu yango kele ya nene to ve.”
12-18 MAI
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BINGANA 13
Kubika Ve nde “Mwinda ya Bantu ya Mbi” Kukusa Nge
it-2-F 109 § 4-5
Mwinda
Bantendula ya Nkaka ya Kifwani. Mwinda kele konso kima yina muntu ke sadila sambu na kupesa nsemo na nzila na yandi. Mukanda ya Bingana ke sadila mbandu yai ya kifwani sambu na kuswaswanisa muntu ya lunungu ti muntu ya mbi: “Nsemo ya bantu ya lunungu ke semaka ngolo, kansi mwinda ya bantu ya mbi ta fwa.” (Bin 13:9) Nsemo ya bantu ya lunungu ke landaka kaka kukuma mingi, kansi nsemo ya muntu ya mbi lenda pela ngolo kibeni mpi nzila na yandi lenda monana bonso ya mbote. Ata mpidina, Nzambi ta sala yonso sambu muntu ya mbi kusuka na mudidi, kisika dikulu na yandi ta bula sakuba. Mambu yai ke kuminaka muntu yina ke singa tata na yandi ti mama na yandi.—Bin 20:20.
Kana ‘mwinda ya muntu mosi me fwa,’ yo ke tendulaka mpi nde yandi kele ve ti kivuvu ata fioti sambu na bilumbu ke kwisa. Verse ya nkaka ya Bingana ke tuba nde: “Makwisa kele ve sambu na konso muntu ya mbi; mwinda ya bantu ya mbi ta fwa.”—Bin 24:20.
Sadila Nzambi Yina Ke Pesaka Kimpwanza
3 Sambu Satana nungaka kukusa bantu zole ya kukuka mpi bawanzio mingi na kubuya luyalu ya Nzambi, yandi lenda kusa beto. Mayele ya mbi ya satana me sobaka ve. Yandi ke kusaka beto na kuyindula nde mambu yina Nzambi ke lombaka beto kele kilo, mpi nde kana beto ke sadila Nzambi beto ta vanda ve na kiese na luzingu. (1 Yoa. 5:3) Bantu ya nsi-ntoto ke yindulaka mutindu yai, mpi kana beto ke lutisa ntangu mingi ti bo, beto ta kuma kuyindula bonso bo. Mpangi-nkento mosi yina kele ti bamvula 24, yina salaka pite ke tuba nde: “Banduku ya mbi pusaka mono mpenza na kusala mambu ya mbi, mingi-mingi sambu mono vandaka kuwa boma ya kuvanda ti mabanza ya kuswaswana ti bo.” Ziku, nge mpi me kutanaka ti bupusi ya mutindu yai.
w04-F 15/7 31 § 6
“Muntu ya Mayele Ke Salaka Mambu ti Nzayilu”
Muntu ya mbote mpi ya mayele yina ke salaka mambu ti nzayilu ya kieleka ta baka balusakumunu. Salomo ke ndimisa beto nde: “Muntu ya lunungu ke diaka mpi ke lungisaka nzala na yandi, kansi divumu ya bantu ya mbi kele mpamba.” (Bingana 13:25) Mambu yonso yina Yehowa ke lombaka beto na kusala ke vandaka sambu na mambote na beto, yo vanda mambu ya me tala dibuta na beto, kinduku na beto ti bantu ya nkaka, kisalu ya kulonga nsangu ya mbote to ndola yina bo me pesa beto. Mpi kana beto ke sadila mbote bandongisila ya Ndinga na yandi, beto ta vanda mpenza ti luzingu ya kuluta mbote.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 109 § 3
Zola
Muntu lenda monisa zola na mutindu ya mbi. Mambu yina ke monisa nde muntu lenda vanda ti zola ya kieleka mpi kumonisa yo na mutindu ya mbote kaka kana yandi ke bika nde mpeve ya Nzambi kutwadisa yandi mpi kana yandi ke sadila mambu yina kele na Ndinga na yandi. Mu mbandu, kibuti lenda vanda ti zola sambu na mwana na yandi. Kansi yandi lenda monisa zola yango na mutindu ya mbi kana yandi ke pesa mwana yango konso kima yina yandi ke zola. Kusala mpidina lenda sala nde yandi sadila ve mbote kiyeka na yandi ya kibuti, disongidila nde yandi lenda buya kupesa mwana yango ndola to kubula yandi ntangu mwana me sala kima mosi ya mbi. (Bin 22:15) Kumonisa Zola ya mutindu yai kele mbi sambu bibuti ya nkaka ke yindulaka nde kana bo ke pesa mwana ndola to bo ke pesa yandi ve bima ya nkaka yina yandi ke lomba bo, yo kele kubebisa lukumu ya dibuta. Kansi kana bibuti ke yindula mutindu yai, yo ta monisa nde bo ke sosa kaka mambote na bo mosi. Biblia ke tubaka nde kana kibuti ke sala mutindu yai, yo ta monisa nde yandi ke zolaka ve mwana na yandi mpi nde yandi ke mengaka yandi sambu yandi ke landa ve nzila yina ta gulusa luzingu ya mwana na yandi.—Bin 13:24; 23:13, 14.
19-25 MAI
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BINGANA 14
Yindula Mbote Konso Kima ya Nge Ke Sala na Ntangu ya Kisumbula
Baka Luzingu na Valere Sambu Yo Kele Dikabu ya Yehowa
10 Bantangu ya nkaka, kele ve ata ti kima yina beto lenda sala sambu kisumbula kusalama ve. Mu mbandu, bisumbula ya lugangu, bipupa mpi bitumba. Kana kisumbula mosi me salama, beto fwete sala yonso sambu na kutanina luzingu na beto. Mu mbandu beto fwete lemfuka na bansiku yina bamfumu ya luyalu ke pesa beto. (Bar. 13:1, 5-7) Beto lenda yilama mpi na ntwala nde kisumbula mosi kusalama. Yo yina beto fwete landa mambu yina bamfumu ya luyalu ke songa beto sambu beto vanda ya kuyilama mbote-mbote. Mu mbandu yo kele mfunu mingi na kubumba masa mpi madia yina ke polaka ve sambu yo sadisa beto kana kisumbula mosi me salama.
11 Inki beto lenda sala kana maladi mosi ya ke sambukilaka me panzana na kisika yina beto ke zingaka? Beto fwete lemfuka na lutwadisu ya bamfumu ya luyalu. Mu mbandu, kuyobisa maboko mbala na mbala, kuvanda ve pene-pene ti bantu, kulwata maske mpi kuditula na kingenga. Kana beto sala mutindu yina, beto ta monisa nde beto ke sepelaka mingi ti dikabu ya luzingu yina Nzambi me pesaka beto.
12 Kana kisumbula mosi me salama, bantangu ya nkaka beto ke waka bantu ke tubaka mambu yina kele ve ya masonga. Beto fwete ndima ve “mambu yonso” yina beto ke wa kansi beto fwete landa lutwadisu ya mbote yina bamfumu ya luyalu mpi minganga ke pesa beto. (Tanga Bingana 14:15.) Nto-Kimvuka mpi Babetele ke salaka bikesa sambu na kubaka bansangu ya me fwana na ntwala nde bo pesa beto lutwadisu sambu na balukutakanu ya dibundu mpi sambu na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote. (Baeb. 13:17) Kana beto ke landa lutwadisu yina, beto ta kuditanina mpi beto ta tanina bantu ya nkaka. Beto lenda sadisa mpi bantu ya nkaka na kuvanda ti bangindu ya mbote sambu na Bambangi ya Yehowa.—1 Pie. 2:12.
Vanda Kikesa Bonso Zadoki
11 Kana bampangi na beto kele na kigonsa mpi bo me lomba beto na kusadisa bo, nki mutindu beto lenda vanda kikesa bonso Zadoki? (1) Landa lutwadisu. Na bantangu yina, yo ke vandaka mfunu mingi nde beto landa kuvanda na bumosi. Landa lutwadisu yina Betele ke pesa. (Baeb. 13:17) Mbala na mbala, bankuluntu fwete tadila lutwadisu yina organizasio ya Yehowa ke pesaka sambu na kuzaba mambu yina bampangi fwete sala sambu na kuyilama sambu na bisumbula mpi mambu yina bo fwete sala kana kisumbula me salama. (1 Bak. 14:33, 40) (2) Vanda kikesa mpi mayele. (Bing. 22:3) Yindula na ntwala ya kusala mambu. Kuditanina mbote-mbote. (3) Tudila Yehowa ntima. Kuvila ve nde Yehowa ke zolaka kibeni nde nge ti bampangi ya nkaka kuvanda na lutaninu. Yandi ta sadisa nge na kuvanda na lutaninu ntangu nge ke sadisa bampangi.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 398
Mayele ya Kuyindula
Kansi, bantu lenda menga mpi muntu yina ke sadilaka mbote mayele na yandi ya kuyindula. Yo lenda vanda mambu yina noti na nsi ya lutiti ya Bingana 14:17 ke tubila. Yo ke tuba nde: “Muntu yina kele ti mayele ya kuyindula, bo ke mengaka yandi.” Mbala mingi, bantu yina ke sadilaka ve mbote mayele na bo ya kuyindula ke tadilaka na mutindu ya mbi bantu yina ke sadilaka yo mbote. Mutindu mosi mpi, bantu ke mengaka bantu yina ke sadilaka mayele na bo sambu na kusala luzolo ya Nzambi. Yai kele mambu ya Yezu Kristu tubaka: “Sambu beno kele ve bantu ya nsi-ntoto, kansi mono me solaka beno na kati ya nsi-ntoto, yo yina nsi-ntoto ke menga beno.” (Yoa 15:19) Ya kieleka, bangogo ya kisina yina bo me balula nde “mayele ya kuyindula” na noti na nsi ya lutiti ya Bingana 14:17 lenda tendula mpi bangindu ya mbi. Yo yina, verse yai lenda tendula mpi nde bo ke mengaka muntu yina ke yindulaka kusala mambu ya mbi. Diaka, Babiblia ya nkaka ke balulaka verse yango nde: “Mpi bo ke mengaka muntu yina kele ti bangindu ya mbi.”—Louis Segond.
26 MAI–1er JUIN
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BINGANA 15
Sadisa Bantu ya Nkaka na Kuvanda ti Ntima ya Kiese
Beto Ta Tambula na Kwikama na Beto!
16 Yobi vandaka ti kikalulu ya kuyamba banzenza. (Yobi 31:31, 32) Ata beto kele ve bamvwama, beto lenda “yamba banzenza mbote na banzo na [beto].” (Roma 12:13) Beto lenda kabula mwa kima mosi ya fioti ti bankaka mpi kuyibuka nde “mbote na kudia sakasaka kisika mosi na bantu ya [beto] ke zolanaka ti bo, kansi mbote ve na kudia ngombe na bantu ya [beto] ke menganaka ti bo.” (Bing. 15:17) Kudia ti mpangi-Mukristu mosi ya kwikama na zola yonso lenda sala nde ata madia ya fioti kupesa kiese. Mpi, ntembe kele ve nde yo ta natila beto mambote na kimpeve.
Beto Pesana Kikesa ‘Beto Sala Yo Diaka Mingi Kuluta’
16 Inki nge lenda sala kana nge ke kukaka ve kusiamisa bampangi ya nkaka? Ya kieleka, yo ke vandaka mpenza mpasi ve na kupesa bampangi ya nkaka kikesa. Nge lenda yantika kusekisa muntu. Kana yandi seka ve, yo lenda tendula nde yandi ke kutana ti diambu yina yandi ke zola kuzabisa muntu ya nkaka. Nge lenda pesa yandi kikesa kana nge tula dikebi na mambu yina yandi ke tuba.—Yakobo 1:19.
17 Mpangi Henri waka mpasi ntangu bantu mingi ya dibuta na bo yambulaka kusadila Yehowa. Papa na yandi yina vandaka nkuluntu yambulaka mpi kusadila Yehowa. Nkengi mosi ya nziunga bakisaka nde Henri vandaka mawa-mawa mpi yandi bingisaka yandi sambu bo nwa kafe. Yandi tulaka dikebi ntangu Henri vandaka kutuba. Henri bakisaka nde kana yandi bikala ya kwikama na Yehowa, yo ta sadisa bampangi na yandi na kuvutukila Yehowa. Nkunga 46, Sefania 3:17 mpi Marko 10:29, 30 pesaka yandi kikesa.
18 Mambu yina Marthe ti Henri kutanaka ti yo ke longa beto nde beto yonso lenda pesa bampangi kikesa. Ntotila Salomo sonikaka nde: “Ngogo yina bo me tuba na ntangu ya mbote—yo ke vandaka mbote kibeni! Kutala ya kiese ke pesaka kiese na ntima; nsangu ya mbote ke kumisaka mikwa ngolo.” (Bingana 15:23, 30, noti na nsi ya lutiti) Keti nge lenda yindula mpangi mosi yina me lemba to ke kutana ti bampasi? Nge lenda tangila yandi disolo mosi na Nzozulu ya Nkengi to na site Internet na beto. Diaka, Polo tubaka nde kuyimba bankunga ya Kimfumu na kimvuka lenda sadisa beto na kudiwa mbote. Yandi sonikaka nde: “Beno landa [kulonga beno na beno] mpi kupesana kikesa ti bankunga, bankunga ya kupesa Nzambi lukumu, bankunga ya kimpeve yina beno ke yimba na ntonda, mpi beno yimbila Yehowa na bantima na beno.”—Bakolosai 3:16; Bisalu 16:25.
Bimvwama ya Kimpeve
ijwbq-F disolo 39 § 3
Keti Mukristu Fwete Ndima nde Bo Sansa Yandi?
2. Keti mono fwete yula mpi bangindu ya bantu ya nkaka sambu na lusansu yina mono ke zola kubaka? Yo lenda vanda mbote na kulomba ‘bandongisila na bantu mingi,’ mingi-mingi kana nge ke bela maladi ya ngolo.—Bingana 15:22.
2-8 JUIN
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BINGANA 16
Bangiufula Tatu Yina Ta Sadisa Nge na Kubaka Balukanu ya Mbote
Sala Bansola ya Mayele Ntangu Nge Kele Leke
11 Kiese na beto ya mingi ke katukaka na kusadila Yehowa. (Bing. 16:20) Yo ke monana nde Baruki, kalaki ya Yeremia, vilaka diambu yina. Na ntangu mosi buna, yandi vandaka kusepela diaka ve na kusadila Yehowa. Yehowa zabisaka yandi nde: ‘Nge ke sosa bima ya nene sambu na nge mosi. Yambula kusosa bima yina. Sambu mono ke nata mpasi mosi na zulu ya bantu yonso, mpi na bisika yonso yina nge lenda kwenda, mono ta pesa nge moyo na nge bonso kima ya ntalu.’ (Yer. 45:3, 5) Inki nge ke yindula? Inki zolaka kupesa Baruki kiese, kusosa bima ya nene to kuguluka bonso nsadi ya kwikama ya Nzambi na lufwa ya Yeruzalemi?—Yak. 1:12.
12 Ramiro, kele mpangi-bakala yina waka kiese na kusadila bankaka. Yandi ke tuba nde: “Mono butukaka na dibuta mosi ya kinsukami yina vandaka na bwala mosi na bangumba ya Andes. Yo yina, ntangu yaya na mono ya bakala ndimaka kufutila mono mbongo sambu na kutanga na iniversite, yo vandaka dibaku mosi ya nene. Kansi mono katukaka kubaka mbotika mpi mono kumaka Mbangi ya Yehowa; mupasudi-nzila mosi lombaka mono na kukwenda kusamuna ti yandi na mbanza mosi ya fioti. Mono kwendaka kuna, mono longukaka kuzenga nsuki mpi mono kangulaka salon sambu na kuzwa mbongo. Ntangu beto longaka bantu Masonuku, mingi na bo ndimaka na kiese yonso. Na nima, mono yantikaka kuvukana na dibundu mosi ya mpa ya ndinga ya bwala. Mono me lungisa bamvula kumi ntangu yai na kisalu ya ntangu yonso. Ata kisalu mosi ve lendaka kupesa mono kiese yina mono ke waka na kusadisa bantu na kuwa nsangu ya mbote na ndinga na bo.”
Keti Beno Me Sobaka Kimuntu na Beno?
MUTINDU yina beto me yelaka mpi kisika yina beto ke zingaka ke vandaka ti bupusi na zulu na beto yonso, disongidila bupusi ya banduku na beto, ya binkulu na beto, mpi ya mambu ya luzingu na beto. Yo yina, beto ke zolaka madia mosi buna, ke lwataka na mutindu mosi buna mpi ke vandaka ti nkadilu ya mutindu mosi buna.
2 Kansi, kele ti mambu yina kele mfunu mingi kuluta bansola na beto ya madia to ya kulwata. Mu mbandu ntangu beto ke yela, bo ke longaka beto mambu ya mbote yina beto fwete ndima mpi mambu ya mbi yina beto fwete buya. Konso muntu ke vandaka ti mabanza ya kuswaswana na mutindu yandi ke tadilaka mambu yina. Nkutu, kansansa na beto ke vandaka mpi na bupusi na bansola na beto. Biblia ke tuba nde mbala mingi “bantu ya makanda yina kele ve ti nsiku ke salaka mambu yina nsiku ke lombaka.” (Bar. 2:14) Keti yo ke tendula nde, na mambu yina nsiku ya Nzambi kele ve ya pwelele, beto lenda landa binkulu ya dibuta na beto to mambu yina bantu ya nziunga na beto ke salaka?
3 Kele ti bikuma zole ya mfunu yina Bakristu ke salaka ve mpidina. Ya ntete, Biblia ke yibusa beto nde: “Nzila ya nge ke yindula nde yo kele nzila ya mbote, yo lenda nata nge na lufwa.” (Bing. 16:25) Sambu beto kele bantu ya kukonda kukuka, beto kele ve ti makuki ya kuzaba mambu yina kele mbote sambu na beto na mpila nde beto twadisa mbote-mbote bitambi na beto. (Bing. 28:26; Yer. 10:23) Ya zole, Biblia ke monisa nde Satana, “nzambi ya ngidika yai” ke twadisa mpi ke yala nkadilu ti minsiku ya nsi-ntoto yai. (2 Bak. 4:4; 1 Yoa. 5:19) Yo yina, sambu na kubaka balusakumunu ya Yehowa mpi kundimama na yandi, beto fwete lemfukila ndongisila yina kele na Baroma 12:2.—Tanga.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 651
Disipline
Mambu Yina Lenda Kumina Muntu Kana Yandi Ke Wa to Ke Buya Kuwa. Bantu ya mbi, bazoba to bantu yina ke zitisaka ve minsiku ya Yehowa ke mengaka disipline ya Yehowa mutindu bo ke buyaka yo kibeni. (Nk 50:16, 17; Bin 1:7) Mambu ya mbi yina ke kuminaka bantu kana bo me sala mambu na buzoba mutindu yai ke vandaka mpi mbala mingi ndola ya ngolo sambu na bo. Mutindu verse yai ya Bingana ke monisa yo: “Bazoba ke bakaka ndola na buzoba na bo mosi.” (Bin 16:22) Bo lenda kudinatila kinsukami, nsoni, maladi to nkutu kuzinga ve mingi. Mbandu ya bantu ya Izraele ke monisa mambu ya mpasi kibeni yina lenda kumina bantu kana bo ke buya disipline ya Yehowa. Bantu ya Izraele buyaka kutula dikebi na mambu yina Yehowa vandaka kusonga bo na nzila ya baprofete na yandi sambu na kunganina bo mpi kuvutula bo na nzila. Bo vandaka mpi ve kutula dikebi na disipline yina Yehowa vandaka kupesa bo mutindu yandi vandaka diaka ve kutanina bo mpi kusakumuna bo. Yo yina nsuka-nsuka, bo bakaka disipline ya ngolo yina Yehowa tubilaka banda ntama, disongidila yandi bikaka nde bambeni na bo kununga bo mpi kunata bo na kimpika.—Yer 2:30; 5:3; 7:28; 17:23; 32:33; Oze 7:12-16; 10:10; Sef 3:2.
9-15 JUIN
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BINGANA 17
Beno Vanda na Ngemba na Makwela na Beno
g-F 9/14 11 § 2
Mambu Yina Lenda Sadisa Nge na Kuyambula Kukangila Nkwelani na Nge Makasi
Kuditadila na masonga yonso. Biblia ke tuba nde bantu ya nkaka ke “waka makasi nswalu” mpi ke “waka nganzi nswalu.” (Bingana 29:22) Keti nge kele mpi na kati ya bantu yango? Kudiyula nde: ‘Keti mono ke vandaka ti kifu ya kukangila bantu kimbeni? Ya kuwa makasi mpamba-mpamba? Ya kupedisa tiya ata na mambu ya fioti-fioti?’ Biblia ke tuba nde “muntu yina ke tubila diambu mosi konso ntangu ke kabulaka banduku ya ngolo.” (Bingana 17:9; Longi 7:9) Mambu yai lenda salama mpi na makwela. Yo yina, kana nge kele ti kifu ya kukangila bantu makasi, kudiyula nde: ‘Keti mono lenda monisila diaka nkwelani na mono ntima-nda mingi?’—Munsiku ya Biblia: 1 Piere 4:8.
w08-F 1/5 10 § 6–11 § 1
Kuyidika Mavwanga
1. Beno tula ntangu ya kusolula. “Konso kima kele ti ntangu na yo, . . . ntangu ya kuvanda pima mpi ntangu ya kutuba.” (Longi 3:1, 7) Mutindu bakala ti nkento ke swana na luyantiku ya disolo yai, yo ke monisa nde mambu ya nkaka lenda basisa mavwanga ya ngolo. Kana yo salama mutindu yina, beno fwete kudiyala mpi kuzenga ntete kutuba, disongidila “kuvanda pima” sambu mavwanga kubasika ve. Beno ta tanina makwela na beno kana beno ke sadila ndongisila yai ya Biblia ya ke tuba nde: “Kuyantika kuswana kele bonso kukangula kiziba ya masa; ntangu makelele me kuma ntete mingi ve, katuka ka nge.”—Bingana 17:14, Bible en Kituba.
Kansi, kele mpi ti “ntangu ya kutuba.” Matiti ya mbi ke kumaka mingi kana bo ke kipe yo ve, mutindu mosi mpi mambu ke landaka kubeba kana bo ke tudila yo ve dikebi. Beno yindula ve nde mavwanga ta kudimanina kana beno ke kipe yo ve. Kana nge me zenga kusolula kima mosi ti nkwelani na nge, beno fwete tula ntangu ya kusolula yo diaka mpi beno bika ve nde ntangu kuluta mingi na ntwala ya kutubila yo diaka. Mpidina, yo ta sadisa beno na kusadila ndongisila yai ya Biblia: “Beno bika ve nde ntangu kudinda mpi beno kele kaka na makasi.” (Baefezo 4:26) Ya kieleka, beno fwete sala yonso sambu na kusolula na ntangu yina beno me tula.
Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 432 § 9
Disu
Bidimbu yina muntu ke sala na meso na yandi lenda monisa kibeni mambu yina yandi ke yindula to mutindu yandi ke kudiwa. Yo lenda monisa mawa to kukonda mawa (Kul 19:13); muntu lenda ‘bweta’ meso na yandi sambu na kuseka bantu ya nkaka to kana yandi ke kana kusala kima ya mbi. (Nk 35:19; Bin 6:13; 16:30) Bo ke tubaka mpi nde muntu ke kanga meso na yandi to ke bumba yo, kana yandi ke tudila ve muntu mosi dikebi to ke zola ve kusadisa yandi. (Mat 13:15; Bin 28:27) Biblia ke tubaka mpi nde meso ya zoba ke yungana-yunganaka “tii na nsuka ya ntoto,” disongidila nde yo ke tambula-tambulaka kukonda kutula dikebi kaka na kima mosi, bangindu na yandi ke vandaka ve kisika mosi mpi yandi ke yindulaka bima bisaka-saka. (Bin 17:24) Meso ya muntu lenda monisa mpi sante na yandi, ngolo na yandi mpi kiese to mpasi na yandi. (1Sa 14:27-29; Kul 34:7; Yob 17:7; Nk 6:7; 88:9) Ntotila Yehoshafati songaka Yehowa nde: “Meso na beto ke tala kaka nge.”—2Bs 20:12.
16-22 JUIN
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BINGANA 18
Songa Bantu Yina Ke Belaka Mambu ya Ke Pesa Kikesa
Mayele ya Kieleka Ke Tuba na Ndinga ya Ngolo
17 Yindula na ntwala ya kutuba. Kana beto keba ve, mambu ya beto ke tubaka lenda lwadisa bantu ya nkaka. Biblia ke tuba nde: “Kutuba kukonda kuyindula kele bonso kulwadisa muntu na mbele ya bitumba, kansi ludimi ya bantu ya mayele ke belulaka.” (Bing. 12:18) Beto ta pesa maboko sambu ngemba kulanda kuvanda kisika ya beto kele, kana beto ke kwenda ve kusonga bantu bifu ya bantu ya nkaka. (Bing. 20:19) Kana beto ke zola nde mambu yina beto ke tuba kupesa bantu kikesa kansi yo lwadisa bo ve, beto fwete tangaka mbala na mbala Ndinga ya Nzambi mpi kuyindula mambu yina yo ke tuba. (Luka 6:45) Kana beto ke yindula na mudindu mambu yina Biblia ke tuba, mambu yina lenda vanda “bonso nto ya mayele” yina ke pesa bantu ya nkaka kikesa.—Bing. 18:4.
Inki Nge Lenda Sala Kana Nge Bela na Kintulumukina?
Widikila yandi mbote. Mutindu ya mbote ya kusadisa nduku kele kuwidikila yandi ti dikebi. Kuyindula ve nde konso ntangu yina yandi ke tuba, nge mpi fwete tuba. Bantangu ya nkaka kuwidikila mpamba me fwana. Ndima mpi bangindu na yandi mpi kusosa ve kusambisa yandi. Kuyindula kaka ve nde nge ke bakisa mpasi yina yandi ke wa, mingi-mingi kana mutindu na yandi ya kuvanda ke monisa mpenza ve nde yandi ke bela.—Bingana 11:2.
Tuba mambu yina ta pesa kikesa. Mbala ya nkaka nge ke konda kima ya kutuba, kansi kutuba mwa mambu ata fioti sambu na kumonisa nduku na nge nde nge ke bakisa nde yandi kele na mpasi, ta pesa yandi kikesa na kisika ya kuvanda pima. Kana nge ke zwa ve bangogo ya kutuba, nge lenda tuba bangogo ya nkufi bonso, “Mu ke zwa ve bangogo ya me fwana sambu na kutuba, kansi zaba nde mu ke kudibanza sambu na nge.” Kutuba ve mambu bonso “Sante na nge ke landa kaka kubeba” to “Kima ya ke mpasi na nge kele . . .”
Nge lenda monisa nduku na nge nde nge ke zolaka yandi mingi kana nge sala mwa bansosa sambu na maladi na yandi. Yandi ta sepela na bikesa yina nge ke sala sambu na kubakisa maladi na yandi mpi yandi ta kuma kumona mfunu mingi mambu ya nge ke tuba. (Bingana 18:13) Kansi, kupesa yandi ve bandongisila na mambu yina yandi me yula nge ve.
Sadisa mbefo na mambu yina yandi kele na yo mfunu. Na kisika ya kuyindula nge mosi mambu yina yandi kele na yo mfunu, yula yandi nki nge lenda sala. Zaba nde, nduku na nge lenda monisa bonso nde yandi kele ve na mfunu ya lusadisu sambu yandi ke zola ve nde bantu kudiyangisa mingi. Kana yo kele mpidina, sosa kusadila yandi kima mosi yina ta sadisa yandi mingi, mu mbandu lomba yandi kana nge lenda kwenda kusumbila yandi bima na zandu, kukombila yandi nzo, to kusala bisalu ya nkaka.—Bagalatia 6:2.
Kulemba ve. Bantangu ya nkaka, nduku na nge ya ke bela, lenda buya mambu ya nkaka yina beno wakanaka to mpi yandi sepela ve kusolula ti nge. Vanda ntima-nda mpi kuditula na kisika na yandi. Landa kusadisa yandi na mambu yina yandi kele na yo mfunu.—Bingana 18:24.
Mutindu ya Kusadisa Muntu Yina Ke Niokwama na Mabanza
‘Tuba na mutindu ya ke lembika.’—1 BATESALONIKA 5:14.
Nduku na nge lenda kudiyangisa to kudimona kukonda mfunu. Kana nge ke monisa yandi nde nge ke kudiyangisaka sambu na yandi, nge ta pesa yandi kikesa mpi ta lembika yandi, ata nge ke zaba ve mpenza mambu ya kutuba.
“Nduku ya kieleka ke zolaka konso ntangu.”—BINGANA 17:17.
Pesa yandi lusadisu yina yandi kele na yo mfunu. Na kisika ya kuyindula mutindu ya kusadisa yandi, yula yandi mosi mambu yina nge lenda sala. Kana nduku na nge ke kuka ve kusonga nge mambu yina yandi kele na yo mfunu, meka kusonga yandi mambu ya beno lenda sala beno zole, mu mbandu kukwenda kutambula. To nge lenda sadisa yandi na kusala zandu, kutula bunkete to bisalu ya nkaka.—Bagalatia 6:2.
“Vanda ntima-nda.”—1 BATESALONIKA 5:14.
Bantangu ya nkaka nduku na nge lenda zola ve kutuba. Songa yandi nde nge ta vanda na kiese ya kuwidikila yandi ntangu yandi ta zola kutuba. Sambu nduku na nge ke bela, yandi lenda sala to kutuba mambu yina ta pesa nge mpasi. Yandi lenda zola diaka ve kusala mambu ya beno zolaka kusala ti yandi to yandi lenda kuma makasi-makasi. Vanda ntima-nda mpi kuditula na kisika na yandi ntangu nge ke sadisa yandi.—Bingana 18:24.
Bimvwama ya Kimpeve
Yehowa Ta Sadisa Nge na Bantangu ya Mpasi
13 Inki beto fwete sala? Sala bikesa sambu na kuvanda ve nge mosi. Kana beto ke kudivandila, beto ta yantika kutula dikebi kaka na beto mosi mpi kuyindula kaka bampasi yina beto ke kutana ti yo. Yo lenda sala nde beto baka ve balukanu ya mbote. (Bing. 18:1) Ya kieleka, beto yonso ke zolaka kuvanda beto mosi. Mingi-mingi kana beto ke kutana ti bampasi ya ngolo. Kansi, kana beto ke kudivandila ntangu ya nda, beto lenda buya lusadisu ya bantu yina Yehowa ke sadila sambu na kusadisa beto. Yo yina ata yo lenda vanda mpasi, sala yonso sambu na kundima lusadisu ya bantu ya dibuta na nge, ya banduku mpi ya bankuluntu. Tadila bo bonso nzila yina Yehowa ke sadila sambu na kusadisa nge.—Bing. 17:17; Yez. 32:1, 2.
23-29 JUIN
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BINGANA 19
Vanda Nduku ya Mbote ya Bampangi
Inki Beto Fwete Sala Sambu na Kulanda Kuzolana Ngolo?
16 Tula dikebi ya mingi na bikalulu na bo ya mbote, kansi ve na bifu na bo. Beto tadila mbandu yai: Yindula nde nge kele ti kimvuka mosi ya bampangi ya babakala mpi ya bankento. Beno ke lutisa ntangu mosi ya mbote kibeni mpi na nsuka, beno me baka foto mosi ya kimvuka. Na nima, beno me baka bafoto ya nkaka zole sambu mbala ya nkaka foto ya ntete lenda basika ve mbote. Ntangu yai, beno me kuma ti bafoto tatu. Kansi na foto mosi, beno me mona nde mpangi mosi me basika elungi ya kukanga. Inki beno ta sala ti foto yina? Beno ta panza yo sambu beno kele ti bafoto ya nkaka zole yina bampangi yonso ke seka, nkutu ti mpangi yina mpi basikaka elungi ya kukanga.
17 Beto lenda fwanisa bafoto yina beto ke bumba ti mambu yina beto ke bumbaka na mabanza. Mbala mingi, beto ke yibukaka bantangu ya mbote yina beto ke lutisaka ti bampangi na beto. Kansi, yindula nde na ntangu mosi yina nge kele ti bampangi, mpangi mosi me tuba to me sala kima mosi yina me sepedisa nge ve. Inki nge fwete sala? Nge fwete panza kima yina yandi me sala to kuyibuka yo diaka ve na mabanza na nge kaka mutindu beno panzaka foto yina mosi. (Bing. 19:11; Baef. 4:32) Nge lenda vila to kupanza na mabanza kima yina mpangi yina me sala mpi nge yibuka mambu mingi ya mbote yina yandi ke salaka. Beto fwete landa kuyibuka mambu yina ya mbote mpi kubaka yo na valere.
Landa Kuyedisa Zola na Nge
10 Beto mpi ke salaka yonso sambu na kusadisa bampangi na beto. (Baeb. 13:16) Beto tadila mbandu ya mpangi Anna yina beto tubilaka na disolo ya me luta. Ntangu mupepe ya ngolo bulaka, yandi ti bakala na yandi kwendaka kutala dibuta mosi ya Bambangi ya Yehowa mpi bo monaka nde ludi ya nzo ya dibuta yina bwaka na kati ya nzo. Yo yina, bilele yonso ya bantu ya dibuta yina kumaka mvindu. Mpangi Anna ke tuba nde: “Beto bakaka bilele na bo, beto yobisaka yo, beto gomaka yo, beto bukaka yo mpi beto vutudilaka bo yo. Mambu yina beto salaka vandaka fioti kansi kinduku ya ngolo yina beto salaka ti bo kele kaka ngolo tii bubu yai.” Zola ya mpangi Anna ti bakala na yandi sambu na bampangi, pusaka bo na kusadisa bo.—1 Yoa. 3:17, 18.
11 Kana beto kele ntima-mbote mpi kana beto ke monisila bampangi zola, bo ta bakisa nde beto ke landa mbandu ya Yehowa. Ntima-mbote na beto lenda sepedisa bo mingi kuluta mutindu beto lenda yindula. Mpangi Khanh yina beto me tubila ke yibuka bampangi yina sadisaka yandi. Yandi ke tuba nde: “Mono ke pesaka mersi mingi na bampangi yonso yina me nataka mono na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote. Bo vandaka kubaka mono na nzo, kubingisa mono na banzo na bo sambu na kudia mpi kuvutula mono mbote na nzo. Mono ke bakisaka bubu yai nde bo salaka bikesa mingi sambu na kusala yo mpi bo salaka yo na zola.” Ya kieleka, bantu yonso ve ta pesa beto mersi sambu na mambu ya mbote yina beto ke sadila bo. Mpangi Khanh ke tuba sambu na bampangi yina sadisaka yandi nde: “Mono ke vandaka ti mfunu ya kuvutudila bo mambu yonso ya mbote yina bo sadilaka mono kansi bubu yai, mono ke zabaka ve bisika yina bo yonso ke zingaka. Kansi Yehowa ke zabaka kisika yina bo kele mpi mono ke sambaka nde yandi sadila bo mpi mambu ya mbote.” Mpangi Khanh kele ti raison. Yehowa ke monaka ata mambu ya mbote ya fioti kibeni yina beto ke sadilaka bampangi. Yandi ke bakaka yo bonso makabu ya valere mpi yandi ke monaka nde yo kele mfuka yina yandi ta futa.—Tanga Bingana 19:17.
Beto Landa Kumonisilana Zola ya Kwikama
6 Muntu mosi ke salaka na kompani mosi bamvula mingi. Beto lenda tuba nde yandi me kangamaka na kompani yina. Yandi ke salaka mbote kisalu na yandi. Kansi yandi ke zolaka ve bansiku ya bamfumu ya kompani yina ke pesaka. Sambu na kusala mbote, yandi ke vandaka ve ti mfunu ya kukutana ti bamfumu ya kompani yango to kundima balukanu yina bo ke baka. Beto lenda tuba ve nde yandi ke zolaka kompani yina. Yandi kele kaka na kiese ya kuvanda ti kisalu yina ke sadisa yandi na kuzwa mbongo. Yandi ta landa kusala kuna tii ntangu bo ta pesa yandi pansio to tii kuna yandi ta zwa kisalu ya nkaka ya kuluta mbote.
7 Kukangama na muntu mosi to na kima mosi kele kikalulu ya mbote. Kansi diambu ya kuluta mfunu kele kikuma yina ke pusa muntu yango na kukangama na muntu ya nkaka to na kima mosi. Sambu na nki bansadi ya Yehowa ya ntangu ya ntama monisaka zola ya kwikama? Bo salaka yo ve sambu yo lombaka kaka nde bo sala yo kansi bo salaka yo sambu bantima na bo pusaka bo na kusala yo. Beto baka mbandu ya Davidi. Yandi zolaka nduku na yandi Yonatani na ntima ya mvimba ata papa ya Yonatani zolaka kufwa Davidi. Bamvula mingi na nima ya lufwa ya Yonatani, Davidi landaka kaka kumonisila Mefibosheti mwana ya Yonatani, zola ya kwikama.—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 516
Ndongisila, Muntu ya Ke pesa Ndongisila
Yehowa kele ti mayele ya kuluta mingi kibeni. Yandi mpamba muntu ke vandaka ve ti mfunu nde bo pesa yandi bandongisila. (Yez 40:13; Bar 11:34) Mwana na yandi kele “Ndongisi ya Mayele,” yina lenda pesa beto lutwadisu ya mbote sambu yandi landaka bandongisila yina Tata na yandi pesaka yandi mpi sambu yandi kele ti mpeve santu ya Nzambi. (Yez 9:6; 11:2; Yoa 5:19, 30) Yo ke monisa mpenza nde bandongisila fwete wakana ti bangindu ya Yehowa sambu yo natila beto mambote. Kana ndongisila mosi ke wakana ve ti bangindu ya Muntu ya Kuluta Zulu, yo ke vandaka ve mfunu. Nkutu, beto lenda tuba ve ata fioti nde yo kele ndongisila.—Bin 19:21; 21:30.
30 JUIN–6 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | BINGANA 20
Mutindu ya Kubaka Lukanu ya Mbote Ntangu Beno Ke Talana Sambu na Makwela
Inki Mutindu Beno Lenda Talana Sambu na Makwela mpi Kubaka Lukanu ya Mbote?
3 Kana bakala ti nkento ke talana sambu na makwela, yo lenda vanda ntangu ya kiese kibeni. Kansi, bo fwete zaba nde yo kele mpi ntangu ya mfunu mingi sambu yo ta sadisa bo na kutala kana bo fwete kwelana to ve. Na kilumbu ya makwela, bakala ti nkento ke silaka na ntwala ya Yehowa nde bo ta landa kuzolana mpi kuzitisana luzingu na bo ya mvimba. Na ntwala ya kusala konso lusilu yina, beto fwete tadila mambu mbote-mbote. (Tanga Bingana 20:25.) Yo kele mpi mutindu mosi sambu na lusilu ya makwela. Kutalana sambu na makwela ke sadisaka bakala ti nkento na kuzabana mpi na kubaka lukanu ya mbote. Bo lenda baka lukanu ya kukwelana to ve. Kana bo me baka lukanu ya kukwelana ve, yo ke tendula ve nde bo me baka lukanu ya mbi. Sambu kutalana sambu na makwela me lungisa lukanu na yo, yo me sadisa bo na kubaka lukanu ya mbote.
4 Yo kele mfunu nde bampangi yina me kwelaka ntete ve kuzaba nde kana bantu ke talana sambu na makwela, yo kele sambu na kuzaba kana bo ta kwelana to ve. Kana bo ke zaba mutindu yina, yo ta sadisa bo na kutalana ve sambu na makwela ti muntu yina bo kele ve ti ngindu ya kukwela. Kansi, yo ke tendula ve nde kaka bampangi yina me kwelaka ve bantu fwete zaba mambu yina. Beto yonso fwete zaba yo. Mu mbandu, bantu ya nkaka ke yindulaka nde kana bakala ti nkento ke talana sambu na makwela, bo fwete kwelana kaka. Yo ke salaka nde Bakristu yina me kwela ntete ve kuwa nki mutindu? Mpangi-nkento Melissa ke zingaka na États-Unis mpi yandi me kwelaka ntete ve, yandi ke tuba nde: “Kana mpangi-bakala mosi ti mpangi-nkento mosi ke talana sambu na makwela, bampangi ya nkaka ke yindulaka nde bo fwete kwelana kaka. Yo yina, bankaka ke waka boma ya kuzenga ata yo ke simba ve. Bankaka diaka ke buyaka kutalana sambu na makwela. Yo ke pesaka susi mingi.”
Inki Mutindu Nge Lenda Zwa Muntu Yina Nge Lenda Kwela?
8 Inki mutindu nge lenda longuka muntu na kintama? Na balukutakanu ya dibundu to kana beno me vukana ti banduku, nge lenda mona mambu ya ke monisa kimpeve ya muntu yango, kimuntu na yandi mpi bikalulu na yandi. Banani kele banduku na yandi mpi nki yandi ke tubilaka? (Luka 6:45) Keti balukanu na yandi kele kiteso mosi ti ya nge? Nge lenda solula ti bankuluntu ya dibundu na bo to Bakristu ya nkaka ya kuyela na kimpeve yina kuzaba yandi mbote. (Bing. 20:18) Nge lenda yula bantu ya nkaka mutindu yandi ke vandaka mpi bikalulu na yandi. (Ruti 2:11) Ntangu nge ke longuka yandi na kintama, sala yonso sambu na kusala ve kima yina ta yangisa yandi. Ntangu nge ke sala yo, yo ta vanda ve mbote na kuvanda ntangu yonso na lweka na yandi to kusosa kuzaba konso kima ya me tala yandi.
Inki Mutindu Beno Lenda Talana Sambu na Makwela mpi Kubaka Lukanu ya Mbote?
7 Inki mutindu nge lenda zaba kimuntu ya kati ya muntu yina beno ke talana ti yandi sambu na makwela? Mutindu mosi ya kuluta mfunu ya kusala yo kele, kuyula bangiufula mpi kuwa na dikebi yonso bamvutu yina yandi ke pesa. Beno fwete solula na pwelele yonso mpi na masonga yonso. (Bing. 20:5; Yak. 1:19) Yo yina, beno lenda sala mambu yina ta pesa beno mabaku ya kusolula. Mu mbandu beno lenda dia beno zole, kutambula beno zole na bisika ya bantu mingi mpi kulonga nsangu ya mbote beno zole. Beno lenda zabana mpi mbote ntangu beno ke lutisa ntangu ti banduku mpi bantu ya dibuta. Diaka, beno sosa kusala mambu yina ta pesa nge dibaku ya kumona mutindu muntu yina nge ke talana ti yandi sambu na makwela ke salaka mambu ntangu yandi ke kutana ti mambu ya kuswaswana mpi mutindu yandi ke sadilaka bantu ya nkaka mambu. Beto tala mambu yina mpangi-bakala Aschwin yina ke zingaka na Pays-Bas salaka. Yandi ke tubila ntangu yina yandi vandaka kutalana ti Alicia sambu na makwela. Yandi ke tuba nde: “Beto vandaka kusosa kusala mambu yina ta sadisa beto na kuzabana mbote. Mbala mingi yo vandaka ve mambu ya ngolo, mu mbandu beto vandaka kulamba to beto vandaka kusala bisalu ya nzo. Ntangu beto vandaka kusala mambu yina, yo vandaka kusadisa beto na kumona bikalulu ya mbote mpi bifu ya konso muntu.”
8 Beno lenda zabana mpi mbote kana beno ke longuka mambu ya kimpeve beno zole. Sambu kana beno me kwelana, yo ta lomba nde beno baka ntangu ya kusala lusambu ya dibuta sambu Yehowa kubaka kisika ya ntete na makwela na beno. (Lon. 4:12) Yo yina, beno lenda baka ntangu ya kulonguka beno zole banda bubu yai ntangu beno ke talana sambu na makwela. Ya kieleka, mpangi-bakala ti mpangi-nkento yina ke talana sambu na makwela me kuma ntete ve dibuta mosi mpi mpangi-bakala kele ntete ve mfumu ya mpangi-nkento. Kansi kana beno ke longuka beno zole mbala na mbala, yo ta sadisa beno na kuzaba kimpeve ya konso muntu. Mpangi Max ti nkento na yandi Laysa ke zingaka na États-Unis. Bo bakaka mambote ya nkaka mutindu bo vandaka kulonguka bo zole. Mpangi Max ke tuba nde: “Kaka ntangu beto yantikaka kutalana sambu na makwela, beto yantikaka mpi kulonguka mikanda ya ke tubilaka kutalana sambu na makwela, makwela mpi luzingu ya dibuta. Kulonguka mikanda yina sadisaka beto na kuyantika kutubila mambu ya nkaka ya mfunu yina yo zolaka kuvandila beto mpasi na kuyantika kutubila kaka mpidina.”
Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 109 § 9
Mwinda
Mutindu Bingana 20:27 ke monisa yo, “mpema ya muntu kele mwinda ya Yehowa, yo ke sosa-sosaka kibeni na kati na yandi.” “Mpema” yina muntu ke basisa to mambu yina yandi ke tuba, yo vanda ya mbote to ya mbi, ke monisaka kibeni kimuntu na yandi ya kati.