Bangogo ya Luyantiku Yina Ketedimisa Mpusa ya Bawi

BANGOGO ya luyantiku kele kitini mosi ya mfunu mingi ya konso diskure. Kana nge tedimisa mpenza mpusa ya bawi na nge, bo tavanda na mpusa ya kulanda na dikebi yonso mambu yina talanda. Na kisalu ya bilanga, kana bangogo na nge ya luyantiku kutedimisa ve mpusa ya bawi, ziku nge takuka mpi ve kulanda disolo na nge. Ntangu nge kesala disolo na Nzo ya Kimfumu, bawi na nge tatelama ve sambu na kubasika, kansi bantu mingi lenda yantika kuyindula mambu yankaka kana nge kuka ve kubenda dikebi na bo.

Ntangu nge keyidika bangogo na nge ya luyantiku, kuvila ve balukanu yai: (1) kubenda dikebi ya bawi na nge, (2) kumonisa pwelele ntu-dyambu ya disolo na nge, mpi (3) kumonisa sambu na nki disolo yango kele mfunu sambu na bawi na nge. Mbala mingi, nge lenda lungisa mambu yai tatu na mbala mosi. Kansi, bantangu yankaka nge lenda sadila yo mosi-mosi, mpi ndonga na yo lenda soba.

Mutindu ya Kubenda Dikebi ya Bawi na Nge. Mutindu bantu mevukana sambu na kuwidikila diskure mosi ketendula ve nde bo meyilama mpenza na kulanda disolo yango na dikebi yonso. Sambu na nki ve? Sambu luzingu na bo mefuluka ti mambu mingi yina kelomba nde bo tudila yo dikebi. Bo lenda vanda ti dikambu mosi yina ketungisa bo na nzo to dikambu yankaka ya luzingu ya kepesa bo basusi. Sambu nge kele mutubi, nge fwete sala ngolo sambu na kununga dyambu ya mpasi ya kubenda mpi kusimba dikebi ya bawi na nge. Mitindu kele mingi ya nge lenda sadila sambu na kusala yo.

Disolo ya Zulu ya Ngumba kele mosi na kati ya badiskure ya kuluta kitoko ya mesalamaka na zulu ya ntoto. Inki mutindu yo yantikaka? Mutindu Luka kusonikaka, Yezu kutubaka nde: “Kiese na bansukami, . . . kiese na beno bantu ke waka nzala ntangu yai, . . . kiese na beno bantu ke dilaka ntangu yai, . . . kiese na beno, kana bantu kukota beno kimbeni.” (Luka 6:20-22) Sambu na nki yo tedimisaka mpusa ya bawi? Na bangogo fyoti mpamba, Yezu zabaka mpenza mwa mambu ya mpasi yina vandaka kuyangisa bawi na yandi. Na nima, na kisika ya kutubila mambu yango na mudindu, yandi monisaka nde bantu yina vandaka kunyokwama sambu na mambu ya mutindu yina lendaka kuvanda kaka na kyese, mpi yandi salaka yo na mutindu mosi yina kupusaka bawi na yandi na kuwa nzala ya kuwidikila yandi dyaka.

Nge lenda sadila mbote bangyufula sambu na kutedimisa mpusa ya bawi, kansi nge fwete yidika yo mbote. Kana bangyufula na nge kemonisa nde nge tatubila kaka mambu yina bawi mewaka dezia, mpusa na bo ya kuwa nge lenda kulumuka. Kuyula ve bangyufula yina tapesa bawi na nge nsoni to yina tamonisa nde bo kele bantu ya mbi. Kansi, sala ngolo na kuyidika bangyufula na nge na mpila nde yo pusa bo na kuyindula. Pema mwa fyoti na nima ya konso ngyufula na mpila nde bawi na nge kuzwa ntangu ya kupesa mvutu na mabanza na bo. Ntangu bo mebakisa nde nge kesolula ti bo na mabanza, pana nge mebenda dikebi na bo.

Kutubila mambu yina bantu kekutanaka na yo mpenza na luzingu kele mutindu yankaka ya mbote ya kubenda dikebi ya bawi. Kansi, kuta kaka disolo lenda lungisa ve lukanu na nge kana disolo yango kepesa muntu mosi na kati ya bawi mpasi na ntima. Kana bantu keyibuka disolo na nge kansi bo mevila dilongi yina nge zolaka kupesa, pana nge melungisa ve lukanu na nge. Kana nge mesadila eksperiansi mosi na luyantiku ya diskure na nge, yo fwete tula fondasio sambu na mambu yankaka ya mfunu ya nge tatubila na diskure na nge. Ata nge lenda yika mambu ya fyoti-fyoti sambu na kutomisa disolo yango, keba na mpila nde nge kumisa ve baeksperiansi yango nda mingi.

Mitubi yankaka keyantikaka masolo na bo ti nsangu ya ketubila dyambu mosi ya mekatuka kusalama, mwa bangogo ya yandi mebaka na zulunalu mosi ya bwala na bo, to mambu yina mfumu mosi ya mezabanaka mbote kutubaka. Mambu yai mpi lenda benda dikebi ya bawi kana yo mewakana mpenza na disolo na nge mpi kana yo mefwana na bawi.

Kana nge kesala disolo ya kele na kati ya diskure ya bitini tatu to disolo mosi ya Lukutakanu ya Kisalu, yo tavanda mbote nde bangogo na nge ya luyantiku kuvanda ya nkufi mpi ya sikisiki. Kana nge kesala diskure ya bantu yonso, kulutisa ve ntangu mingi na kitini ya luyantiku. Nsangu ya mfunu mingi sambu na bawi na nge kevandaka na katikati ya diskure.

Bantangu yankaka, yo lenda salama nde nge tuba na ntwala ya bantu yina ketulaka ntembe to yina ketubila beto na makasi. Inki mutindu nge lenda benda dikebi na bo? Bo kangaka Etiene, Mukristu ya mvu-nkama ya ntete, yina bo monisaka nde yandi vandaka ‘ya kufuluka na Mpeve ya Nzambi, mpi na mayele mingi,’ mpi bo nataka yandi na kingolo-ngolo na ntwala ya tribinale ya Sanedreni ya Bayuda. Kuna yandi sambaka mbote mpenza sambu na kunwanina Bukristu. Inki mutindu yandi yantikaka? Yandi yantikaka na luzitu yonso mpi yandi tubilaka kima mosi ya bantu yonso vandaka kundima. Yandi tubaka nde: “Bampangi na mono ti batata, beno wa mono. Nzambi ya lukumu monikaka na Abrahami.” (Bis. 6:3; 7:2) Na ntwala ya kimvuka ya Areopage ya Atene, ntumwa Polo kuwakanisaka bangogo na yandi ya luyantiku na bawi ya kuswaswana mpenza, mpi yandi tubaka nde: “Beno bantu ya Atene, mono me mona nde beno ke sambaka banzambi na beno mpenza.” (Bis. 17:22) Sambu bangogo ya luyantiku na bo zole kuvandaka ya mbote, bawi ya bandambu yonso zole kuzolaka kuwa bo dyaka.

Ntangu nge kele na kisalu ya bilanga, nge mpi kele na mfunu ya kubenda dikebi ya bantu. Kana nge zabisaka ve muntu na ntwala nde nge takwenda kutala yandi, nge lenda kuta yandi kesala mambu yankaka. Na bisika mingi, kana nge zabisaka ve muntu nde nge takwenda kutala yandi, nge fwete tuba kikuma ya nge mekwisila kukonda kusukinina. Na bisika yankaka, yo kelombaka kulungisa mambu yina bansiku ya bwala kelombaka na ntwala ya kuyantika kutuba kikuma ya nge mekwisila.​—Luka 10:5.

Na bisika yonso zole ya beto metubila, kutuba bangogo ya kinduku ya kyeleka lenda sadisa beno na kusolula mbote. Mbala mingi yo kevandaka mbote na kuyantika mbala mosi ti dyambu mosi ya kewakana ti mambu yina muwi kele na yo na mabanza. Inki mutindu nge lenda zaba mambu ya nge tatuba? Tala mbote, ntangu nge kutanaka ti muntu yango, keti yandi vandaka kusala kisalu mosi buna? Mbala yankaka yandi vandaka kusakula masamba, kuzenga matiti na lupangu na yandi, kuyidika kaminio, kulamba, kuyobisa bilele, to kutanina bana. Keti yandi vandaka kutala kima mosi, mu mbandu kutanga zulunalu to dyambu mosi yina vandaka kusalama na balabala? Keti bima yina kele na mfinama na yandi kemonisa nde yandi kesepelaka na kuloba, na bansaka, na miziki, na vwayaze, na ordinatere, to na kima yankaka? Mbala mingi bantu kekuditungisaka mingi na mambu yina bo mekatuka kuwa ntama mingi ve na radio to na televizio. Kana nge basisa ngyufula mosi to nge tubila na bunkufi dyambu mosi na kati ya mambu yina, yo lenda nata beno na kusolula mbote.

Disolo yina Yezu kusalaka ntangu yandi solulaka ti nkento ya Samaria na dibulu ya masa penepene na bwala Sikare kele mbandu ya nene ya kemonisa mutindu ya kuyantika disolo ti lukanu ya kuta kimbangi.​—Yoa. 4:5-26.

Nge fwete yidika bangogo na nge ya luyantiku na mayele yonso, mingi-mingi kana dibundu na beno kesamunaka na teritware na yo mbala na mbala. Kana nge sala ve mpidina, yo lenda vanda mpasi nde nge ta kimbangi.

Monisa Pwelele Ntu-dyambu ya Disolo na Nge. Na dibundu ya Bukristu, mbala mingi ntwadisi ya lukutakanu to muntu yina tasala disolo na ntwala na nge tapesa ntu-dyambu ya disolo na nge mpi tabinga nge. Kansi, yo tavanda mbote nde nge yibusa bawi na nge ntu-dyambu ya disolo na nge na bangogo na nge ya luyantiku. Nge lenda sala yo, kansi yo kezola kutuba ve nde nge fwete vutukila kaka ntu-dyambu na nge mutindu bo mesonika yo. Ata mpidina, ntu-dyambu fwete kuma pwelele malembe-malembe ntangu nge kesala disolo na nge. Sala ngolo na kubenda dikebi ya bawi na disolo na nge na bangogo na nge ya luyantiku.

Ntangu yandi tindaka balongoki na yandi na kwenda kulonga, Yezu kuzabisaka bo pwelele nsangu yina bo fwete zabisa. Yandi tubaka nde: “Beno kwenda kulonga bantu nde: ‘Kimfumu ya Nzambi me kuma penepene!’” (Mat. 10:7) Sambu na yina metadila bilumbu na beto, Yezu tubaka nde: “Bo ta longaka Nsangu yai ya Mbote ya Kimfumu.” (Mat. 24:14) Bo kesyamisa beto na ‘kulonga nsangu,’ disongidila kulonga kaka mambu yina Biblia ketuba ntangu beto keta kimbangi. (2 Tim. 4:2) Kansi, na ntwala ya kukangula Biblia to kubenda dikebi na Kimfumu, yo kevandaka mbala mingi mbote na kutubila dikambu mosi yina keyangisa bantu na bilumbu yina. Nge lenda tubila mambu ya nku ya kesalama, kukonda bisalu, kukonda lunungu, bitumba, mutindu ya kusadisa batoko, maladi, to lufwa. Kansi, kutubila ve mambu yina ya mbi ntangu ya nda, sambu nsangu ya nge kenatila bo kele nsangu mosi ya kyese. Sala ngolo na kukotisa disolo na Ndinga ya Nzambi mpi na kivuvu yina Kimfumu kepesa.

Monisa Sambu na Nki Disolo Yango Kele Mfunu Sambu na Bawi na Nge. Kana nge tasala disolo na nge na dibundu, nge lenda tula ntima nde bawi na nge tasepela na mambu yina nge tatuba. Kansi, keti bo talanda nge na dikebi yonso bonso muntu yina kelonguka mambu yina ketadila yandi mpenza? Keti bo tatula dikebi sambu bo kemona nde mambu ya bo kewa kewakana ti mambu ya bo kekutana na yo na luzingu mpi sambu nge kepesa bo mpusa ya kusala kima mosi ya metala mambu yina? Nge takuka kusala yo kaka, kana na ntangu nge kebongisa diskure na nge, nge yindula bawi na nge na dikebi yonso, disongidila, mambu yina bo kekutana na yo na luzingu, mambu ya kepesa bo mpasi, mpi bangindu na bo. Kana nge salaka yo, na bangogo na nge ya luyantiku tuba kima mosi yina kemonisa yo.

Yo vanda nge kesala disolo na nge na estrade to nge keta kimbangi na muntu mosi, mutindu mosi ya kuluta mbote ya kutedimisa mpusa ya bawi na nge kele ya kumonisa nde disolo yango metadila bo. Monisa mutindu disolo yango ketubila bampasi ya bo kekutana na yo, bampusa na bo, to bangyufula yina kele na mabanza na bo. Kana nge monisa pwelele nde nge tasuka kaka ve na kutubila mambu ya bantu yonso mezaba ya metala disolo na nge, kansi nde nge tatubila mpenza mambu ya sikisiki, bawi na nge tawa nge na dikebi mpi na luzolo yonso. Sambu na kununga na kusala yo, nge fwete kudibongisa mbote.

Mutindu ya Kutuba Bangogo ya Luyantiku. Mambu ya nge ketuba na luyantiku kele mfunu mingi mpenza, kansi mutindu ya nge ketuba yo mpi lenda tedimisa mpusa ya bawi. Yo yina, ntangu nge kebongisa disolo na nge, kuyindula ve kaka mambu yina nge tatuba, kansi mpi mutindu nge tatuba yo.

Sambu kusadila bangogo ya mefwana kele mfunu sambu na kulungisa lukanu na nge, yo tavanda mbote na kubongisa mbote-mbote bansa zole to tatu ya nge tatuba na luyantiku. Mbala mingi, bansa ya nkufi mpi ya pwelele kevandaka mbote mingi. Sambu na diskure ya nge tasala na dibundu, nge lenda sonika bansa yango, to nge lenda kanga yo na ntu na mpila nde bangogo na nge ya luyantiku kusimba mpenza ntima ya bawi. Kutuba bangogo ya luyantiku na mutindu mosi ya mbote kukonda kusala yo ntinu-ntinu lenda sadisa nge na kubwisa ntima na ntangu nge tasala diskure ya mebikala.

Ntangu ya Kubongisa Bangogo ya Luyantiku. Mabanza ya bantu kevandaka ya kuswaswana na dyambu yai. Mitubi mingi ya kele ti eksperiansi kendimaka nde sambu na kubongisa diskure yo kelombaka kuyantika ntete na bangogo ya luyantiku. Mitubi yankaka yina melongukaka mutindu ya kutuba na ntwala ya bantu mingi ketubaka nde yo kelombaka kubongisa bangogo ya luyantiku kana nge memanisa kuyidika diskure yonso.

Ntembe kele ve nde na ntwala ya kubongisa bangogo ya luyantiku ya mefwana nge fwete zaba ntete mbote disolo na nge mpi mambu ya mfunu ya nge kekana kutubila. Kansi nki nge tasala kana nge kebongisa diskure yina kele dezia na pula ya bo mepesa nge? Na nima ya kutanga pula yango imene, kana nge kele ti dibanza na mutindu ya kuyantika diskure na nge, yo kele mbi ve na kusonika yo. Yibuka mpi nde, sambu bangogo na nge ya luyantiku kusimba ntima ya bantu, nge fwete tadila bawi na nge mpi mambu yina kele na pula na nge.