Bunsukami—Kisika ya Kuzwa Lusadisu Sambu na Kumanisa Yo Kimakulu
ATA barapore ya mbi na yina metala bunsukami kekatukaka na ntoto ya mvimba, kele ti bantu yina kendimaka nde kima mosi lenda salama sambu na kumanisa yo. Mu mbandu, na ntu-dyambu ya zulunalu mosi (Manila Bulletin), Banque de développement de l’Asie kutubaka nde “Asia lenda manisa bunsukami na nima ya bamvula 25.” Banki yango kutubaka nde kuyela ya kimvwama kele mwaye mosi ya kukatula bantu na bunsukami ya ngolo.
Baorganizasio mpi baguvernema yankaka mebasisaka lisiti mosi ya nda ya bangindu mpi bapula sambu na kumeka na kumanisa dyambu yai. Na kati ya bangindu yango beto lenda tanga: baprograme ya asiranse ya luzingu, malongi ya mbote na banzo-nkanda, kukatula bamfuka yina bansi ya metomaka ve fwete futa na bansi yina metomaka, kukatula bandilu ya kekangisaka nzila na bansi ya bunsukami na mpila nde bansi yina lenda teka bima na bo kukonda mpasi, mpi kutunga banzo yina bansukami tafutilaka na ntalu fyoti.
Na mvu 2002, Lukutakanu ya Nene ya Nations unies kubakaka balukanu ya bo fwete lungisa na mvu 2015. Kukatula bunsukami ya ngolo mpi nzala ti kukatula luswaswanu ya ngolo na kimvwama na kati ya bansi kuvandaka na kati ya balukanu yina. Ata balukanu yina kele ya mbote, bantu kendimaka ve nde yo lenda lungana na inza yai ya kukabwana.
Mambu ya Kusala Sambu na Kumanisa Bunsukami
Sambu kivuvu kele fyoti nde mambu kutoma mpenza na ntoto ya mvimba, na wapi muntu lenda sosa lusadisu? Mutindu beto tubaka yo ntete, kele ti nto ya mayele yina lenda sadisa bantu banda ntangu yai. Inki yo? Ndinga ya Nzambi, Biblia.
Inki kesalaka nde Biblia kuswaswana ti ba-nto yankaka ya bansangu? Sambu yo mekatukaka na muntu ya kuluta nene na kiyeka, Ngangi na beto. Na kati na yo yandi mesonikisaka mambu ya mayele, disongidila minsiku ya mfunu yina bantu yonso lenda sadila, na bisika yonso, mpi na bantangu yonso. Kana bantu kusadila minsiku yango, yo lenda sadisa bansukami na kuzinga na kyese ata ntangu yai. Bika beto tadila mwa bambandu.
Vanda ti mabanza ya mbote sambu na mbongo. Biblia ketuba nde: “Mayele ketaninaka mutindu mbongo ketaninaka, kansi mbote ya nzayilu kele nde mayele ketaninaka bankwa na yo na luzingu.” (Longi 7:12, NW) Verse yai ketendula inki? Mbongo kesalaka ve mambu yonso. Ya kyeleka, yo kepesaka mwa lutaninu. Yo kesadisaka beto na kusumba mwa bima ya beto kele na yo mfunu, kansi yo kevandaka na bandilu na yo. Kele ti bima ya mfunu mingi yina beto lenda sumba ve ti mbongo. Kuzaba mambu yai tasadisa beto na kutadila bima ya kinsuni na bukatikati, mpidina yo tasadisa beto na kukatula basusi yina bantu ya kesosaka kuzwa mbongo mingi na luzingu na bo kevandaka na yo. Mbongo lenda sumba ve luzingu, kansi kusala mambu ti mayele lenda tanina luzingu bubu yai mpi nkutu kupesa dibaku ya kubaka luzingu ya kukonda nsuka.
Zinga na kiteso ya bamwaye na nge. Bima ya beto kevandaka na yo nzala kele ve kibeni bima yina beto kele na yo mpenza mfunu. Bima ya beto kele na yo mfunu fwete baka kisika ya ntete. Beto lenda kudindimisa kukonda mpasi nde beto kele na mfunu ya kima mosi, kansi na kuta masonga yo kele kaka nzala ya mpamba ya kima yango, yo kele mpenza ve mfunu. Muntu ya mayele tasadila mbongo ya yandi kezwa ntetentete na bima ya mfunu yina yandi fwete sadila kukonda kusukinina bonso: madya, bilele, kisika ya kulala, mpi buna na buna. Na nima, na ntwala ya kubasisa mbongo sambu na konso kima yina ya yankaka, yandi tatala ntete kana mbongo yina mebikala mefwana na kusumba bima yina yankaka. Na kingana mosi ya yandi pesaka, Yezu kutubaka nde muntu “fweti vanda sambu na kuyindula kana yandi ta basisa mbongo ntalu ikwa . . . Mpidina, yandi ta zaba kana yandi ke na mbongo ya kulunga.”—Luka 14:28.
Na Philippines, Eufrosine, kibuti mosi yina kesansaka bana tatu yandi mosi, kemonaka mpasi sambu na kuzwa mbongo ya kuzingila mpi yandi kesadilaka mbongo na mayele banda bakala na yandi meyambulaka yandi mwa bamvula meluta. Ata yandi kesalaka mutindu yina, yandi melongaka bana na yandi na kusadila mbongo kaka na mambu ya kuluta mfunu. Mu mbandu, bana lenda mona kima mosi yina bo kezola nde yandi sumbila bo yo. Na kisika ya kubuya kaka nde ve, yandi keyindulaka ti bo mutindu yai: “Yo kele mbote, nge lenda sumba yo kana nge mezola, kansi nge fwete pona. Beto ke kaka na mbongo ya kima mosi mpamba. Beto lenda sumba kima yina nge kezola, to beto lenda sumba ndambu ya mbisi ya kudya to ndunda ya beto tadya ti loso na mposo yai. Ntangu yai, inki yo nge mezola? Pona.” Mbala mingi, bana kebakisaka kukonda kusukinina kima yina kele mfunu mingi mpi bo kendimaka na kuzwa madya na kisika ya kusumba kima yankaka.
Vanda na kyese. Munsiku yankaka ya Biblia ketuba nde: “Kana beto ke na madia ti bilele ti nzo ya kulala, [beto vanda na kyese na bima yina, NW].” (1 Timoteo 6:8) Mbongo yo mosi kenataka ve kyese. Bamvwama mingi kevandaka ve na kyese, kansi bansukami mingi kevandaka mpenza na kyese. Bansukami mezaba kusepela na bima ya fyoti yina bo kele na yo mfunu na luzingu. Yezu kutubilaka kuvanda ti “disu ya pete” (NW) yina ketalaka bima ya kuluta mfunu. (Matayo 6:22) Yo kesadisaka muntu na kuvanda na kyese. Bansukami mingi kevandaka na kyese sambu bo mesalaka kinduku ya mbote ti Nzambi mpi bo kevandaka na luzingu ya kyese na mabuta na bo. Mbongo lenda sumba ve bima yai.
Yai kele kaka mwa bambandu ya bangindu ya mbote ya Biblia kepesa yina lenda sadisa bantu yina kele bansukami na kuzaba kuzinga ti bunsukami na bo. Bangindu mingi yankaka ya mbote kele. Mu mbandu, buya bikalulu ya mbi bonso: kunwa makaya mpi bansaka ya mbongo, yina kemanisaka muntu mbongo. Zaba mambu yina kele mfunu mingi na luzingu, mingimingi balukanu ya kimpeve. Na bisika yina bisalu kele mpasi, sosa kusadila mayele to kisalu yina bantu yankaka kele na yo mfunu. (Bingana 22:29; 23:21; Filipi 1:9-11) Biblia kesyamisa beto na kusadila “mayele ti ngangu” sambu “yo ta zingisa nge mingi.”—Bingana 3:21, 22.
Ata Biblia kepesa bangindu yina lenda sadisa bantu yina kezinga na bunsukami, bangyufula ya metala luzingu ya kekwisa mezwaka ntete ve mvutu. Keti yo metangamaka nde bansukami fwete landa na kuzinga kaka na bunsukami kimakulu? Keti luswaswanu na kati ya bantu yina kele na kimvwama ti bantu yina kele bansukami ya ngolo mpenza tamana ve kilumbu? Bika beto tadila mvutu mosi yina bantu mingi mezaba ve.
Biblia Kepesa Bikuma ya Kutudila Ntima
Bantu mingi kendimaka nde Biblia kele mukanda mosi ya kitoko. Kansi, mbala mingi bo kezabaka ve nde yo kele ti bansangu ya sikisiki yina ketubilaka bansoba ya nene yina tasalama ntama mingi ve.
Nzambi kezola kusala kima mosi sambu na kumanisa bampasi ya bantu kemonaka, ti bunsukami. Sambu baguvernema ya bantu memonisa nde yo mefwana ve mpi yo kele ve na luzolo ya kusala yo, Nzambi kezola kuyingisa yo. Inki mutindu? Biblia ketuba mbote na Daniele 2:44 (NW) nde: “Nzambi ya zulu tatula kimfumu mosi yina bo tabedisa ve. Mpi kimfumu yango taluta ve na maboko ya bantu yankaka. Yo tafwa mpi tasukisa bimfumu yai yonso, mpi yo mosi tayala tii.”
Na nima ya kukatula “bimfumu,” to baguvernema yina, Ntotila ya Nzambi meponaka tasala kisalu. Ntotila yina kele ve muntu kansi kigangwa mosi ya ngolo yina ke na zulu mpi ya kele bonso Nzambi, mpi ya kele ti mayele ya kusadisa bansoba ya kuyituka yina bantu ke na yo mfunu mpi takatula baluswaswanu ya ntangu yai. Nzambi meponaka Mwana na yandi mosi sambu na kusala makambu yai. (Bisalu 17:31) Nkunga 72:12-14 kemonisa mutindu Ntotila yai tasala, ntangu yo ketuba nde: “Yandi ta sadisaka bantu ya mawa yina ke didila yandi ti bantu ya kukonda muntu ya kusadisa bo. Bansukami ti bantu yina ke na ngolo ve, yandi ta wilaka bo mawa; yandi ta sadisaka bantu yina ke na mpasi. Yandi ta gulusaka bo na maboko ya bantu ya nku, na yandi luzingu na bo kele mfunu mingi.” Yai kele kivuvu mosi ya mbote mpenza! Bantu takatuka mpenza na mpasi! Ntotila yina ya Nzambi meponaka tasala sambu na mambote ya bansukami mpi bantu ya bo kemonaka mpamba.
Yo yina, mambu mingi ya mpasi yina bunsukami kenataka tavanda dyaka ve na ntangu yina. Nkunga 72:16 ketuba nde: ‘Ntoto tafuluka na ble mingi, bangumba tafuluka na bima ya bilanga.’ Kukonda madya yina kenataka nzala, kukonda mbongo, to guvernema ya mbi tavanda dyaka ve.
Mambu yankaka ya mpasi mpi tamana. Mu mbandu, bubu yai bantu mingi kibeni ya kezingaka na ntoto kele ve ti banzo na bo mosi. Kansi, Nzambi kesila nde: “Bo ta tunga banzo, bo tazinga muna; bo ta kuna bilanga ya vinu, bo ta dia bambuma na yo. Banzo ya bo ta tunga ti bilanga ya bo ta kuna, yo ta vanda sambu na bo mosi kansi sambu na bantu ya nkaka diaka ve. Bantu na mono ta zinga mingi bonso banti ke zingaka mingi, ebuna bo ta mona kiese na bisalu ya maboko na bo.” (Yezaya 65:21, 22) Konso muntu tavanda na nzo na yandi mosi mpi tayangalala na kisalu ya maboko na yandi. Sambu Nzambi mesila na kumanisa bunsukami kimakulu. Luswaswanu ya ngolo na kati ya bamvwama ti bansukami tavanda dyaka ve, bantu mpi tamonaka dyaka ve mpasi sambu na kusosa kaka bima ya kuzingila.
Na nima ya kuwa balusilu yai ya Biblia, bantu yankaka lenda yindula nde mambu yai lenda salama ve. Kansi, kana beto tadila mbote-mbote Biblia, beto tamona nde mambu yonso ya Nzambi silaka na ntangu ya ntama melunganaka. (Yezaya 65:21, 22) Yo kele ve dyambu ya kutuba nde kana yo tasalama. Kansi, ngyufula ya kyeleka kele yai: Inki nge fwete sala sambu na kubaka mambote ntangu mambu yai tasalama?
Keti Nge Tavanda Pana?
Sambu guvernema yango kele ya Nzambi, beto fwete vanda mutindu ya bantu yina Nzambi tandima bonso basitwaye ya luyalu yina. Yandi mezabisaka beto mambu yonso ya beto fwete sala sambu yandi ndima beto. Mambu yango kele ya kusonika na kati ya Biblia.
Ntotila yina Nzambi meponaka, Mwana ya Nzambi, kele muntu ya lunungu. (Yezaya 11:3-5) Yo yina, bayina kezola kuzinga na nsi ya guvernema yai fwete monisa mpi lunungu. Bingana 2:21, 22 ketuba nde: “Bantu ya mbote ti ya kieleka ta zinga na ntoto na beto yai; kansi bantu yonso ya mbi, Nzambi ta katula bo ba ntoto; yandi ta tumuna bo mutindu bo ke tumunaka matiti na ntoto.”
Keti mpila ya kulongaka mutindu ya kulungisa mambu yina Nzambi kelombaka kele? Ee, yo kele. Kana nge kelonguka Biblia mpi nge kesadila mambu yina yo ketuba, nge lenda vanda na kati ya bantu yina tavanda na luzingu ya mbote ya mutindu yai. (Yoane 17:3) Bambangi ya Yehowa tavanda na kyese ya kusadisa nge na kuyantika kulonguka Biblia. Beto kelomba nge na kusadila mbote okazio yai ya mepesama na nge sambu nge vanda na kati ya kimvuka ya bantu yina takatuka na bunsukami mpi kukonda lunungu.
[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]
Eufrosine: “Kusadila mbote mbongo kesadisaka dibuta na mono na kuvanda na bima yina bo kevandaka na yo mfunu”
[Bifwanisu ya kele na lutiti 6]
Mbongo lenda sumba ve kuwakana ya mbote ti Nzambi mpi luzingu ya kyese na kati ya dibuta