Bunsukami ya Bansukami Kekuma Kaka Mingi

“Ata kimvuka mosi ve ya bantu lenda toma mpenza mpi kuvanda na kyese, kana bantu mingi ya kele na kati na yo kele bansukami mpi kezinga na mpasi ya ngolo.”

ADAM SMITH, muntu yina kelongukaka mambu ya kimvwama, kutubaka dyambu yai na mvu-nkama ya 18. Bantu mingi kendimaka nde mambu yina yandi tubaka kemonana pwelele mpenza bubu yai. Luswaswanu yina kele na kati ya bamvwama ti bansukami mekumaka ngolo kibeni. Na Philippines, kana beto kabula bantu yonso ya insi yai na bandambu tatu, ndambu mosi ya bantu kezingaka ti mbongo fyoti kuluta dolare mosi konso kilumbu, mbongo ya bantu yankaka kezwaka na minuta fyoti na bansi yina kele na kimvwama mingi. Rapore mosi ya Nations unies (Rapport mondial sur le développement humain 2002) ketuba nde “bantu tanu na kati ya nkama yina kele na kimvwama ya kuluta mingi na inza kele na mbongo mbala 114 kuluta yina bantu tanu na kati ya nkama ya meluta bunsukami kele na yo.”

Bantu ndambu kezingaka luzingu ya mwa mbote, kansi bantu mingi kezingaka na tubanzo ya kukonda mfunu, ya bo ketungaka na konso kisika yina bo mosi mezola. Bankaka nkutu kele ve ata na tubanzo ya mutindu yina. Bo kezingaka na balabala, ziku bo kelalaka na zulu ya tubitini ya mabaya to ya papie ya karto. Mingi na kati na bo kenyokwamaka sambu na kuzwa mwa bima ya kuzingila, bankaka kekwendaka kusosa bima na bisika ya bo kelosaka bima ya mvindu, bankaka dyaka kebendaka bakilo ya ngolo na bapusu-pusu, to bo kelokutaka manzanza, milangi, bapapie, basapatu ya kufwa sambu na kuteka yo na kamwa mbongo ya fyoti.

Luswaswanu yina kele na kati ya bamvwama ti bansukami kemonanaka ve kaka na bansi yina metomaka, kansi mutindu Banque mondiale ketuba, “‘bakartie ya bansukami’ kele mingi na bansi yonso.” Banda na Bangladesh tii na États-Unis, ata bantu mingi kele bamvwama, kele ti bantu yankaka ya kenyokwamaka sambu na kuzwa madya ya kufwana to kisika ya kulala. Zulunalu mosi (New York Times) kuvutukilaka mambu yina rapore mosi (2001 U.S. Census Bureau report) kutubaka nde dibulu yina kekabisa bamvwama ti bansukami na États-Unis kekuma kaka nene. Rapore yango kutubaka nde: “Bantu tanu na kati ya nkama ya bantu yonso ya [États-Unis] kuzwaka katikati ya kimvwama na bo yonso na mvula meluta [2001] . . . Bantu tanu na kati ya nkama ya bantu ya kuluta bunsukami kuzwaka kimvwama na bo ya kele 3,5 na kati ya nkama.” Mambu kele mutindu mosi to mbi kuluta kana beto fwanisa bantalu ya bansi mingi yankaka. Rapore ya Banque mondiale kumonisaka nde kiteso ya bantu 57 na kati ya nkama ya bantu ya ntoto ya mvimba kezingaka na mbongo fyoti ya kelutaka ve badolare 2 konso kilumbu.

Sambu na kukumisa mambu mbi kuluta, na mvu 2002, bantu mingi kuwaka makasi sambu na barapore yina kutubilaka bamfumu ya bakompani yina kukumaka bamvwama na banzila ya kukonda masonga. Ata bo salaka ve kima mosi ya vandaka kufwa nsiku, zulunalu mosi (Fortune) kutubaka nde bantu mingi keyindulaka nde bamfumu yai ya bakompani “kukumaka bamvwama ya ngolo, na mutindu mosi ya keyitukisa kibeni, mpi ya kukonda masonga.” Kana beto tadila mambu yina kesalama na inza, bantu yankaka kekudiyula nki mutindu kundima nde mbongo mingi mutindu yina, ya kele bankama ya bamilio ya badolare, kele kaka sambu na bantu fyoti, na ntangu bantu mingi kibeni kezinga na bunsukami.

Keti Bunsukami Tavanda Kimakulu?

Yo kezola kutuba ve nde ata muntu mosi ve kemeka na kusala kima mosi sambu na luzingu ya kukonda kivuvu yina bansukami ke na yo. Bamfumu mingi ya baguvernema yina kele ti luzolo ya mbote mpi baorganizasio yina kesadisaka bantu mepesaka mpenza bangindu mingi sambu mambu kusoba. Ata mpidina, mambu ke na kubeba kaka. Rapore mosi (Rapport mondial sur le développement humain 2002) ketuba nde “bansi mingi kele bansukami bamvula 10, 20, mpi ntangu yankaka bamvula 30 meluta,” ata bo kesala bikesa mingi ya kuluta mbote sambu na kutomisa mambu.

Keti mambu yai kepesa ve bansukami ata kivuvu fyoti? Beto kelomba nge na kutanga disolo ya melanda sambu na kutadila mayele ya mbote yina lenda sadisa nge banda ntangu yai mpi bamvutu yina mbala yankaka nge meyindulaka ntete ve.