Inki Tasadisa Beto na Kundima Bantu ya Bikanda to ya Mpusu ya Nitu Yankaka?

NA Espagne, arbitre mosi kuzengaka nsaka ya nkweso. Sambu na inki? Sambu bantu mingi yina vandaka kutala nsaka yango vandaka kufinga joueur mosi ya Cameroun, ebuna joueur yango vandaka kusosa kubasika na terrain. Na Russie, bo mekumaka kunwanisa ngolo kibeni bantu ya kekatukaka na Afrika, Asia, mpi na Amerika ya Sudi, ya Kati, mpi na Mexique. Na nsungi ya mvu 2004, ntalu ya bantu ya mpusu ya nitu yankaka yina bo nwanisaka kumataka na 55 % mpi kukumaka 394 na mvu 2005. Na Angleterre, na kati ya bantu ya Asia ti bandombe yina kupesaka bamvutu na nsosa mosi, muntu mosi na kati ya bantu tatu kutubaka nde bo katulaka yandi na kisalu sambu na mpusu na yandi ya nitu. Bambandu yai kemonisa mambu yina kesalama na ntoto ya mvimba.

Kubuya kundima bantu ya bikanda yankaka kemonanaka na mitindu mingi. Yo lenda monana na mafingu, kukonda kutadila mawi ya bantu yankaka, mpi kusala bikesa sambu na kufwa kikanda ya mvimba na insi mosi.a Inki kevandaka na kisina ya mambu yai? Inki mutindu beto lenda buya kumonisa kifu yai? Keti yo mefwana na kutula kivuvu nde kilumbu kele mabuta yonso ya bantu tazinga kumosi na ngemba? Biblia kepesa mabanza ya mbote na mambu yai.

Minyokudi mpi Kimbeni

Biblia ketuba nde: “Katuka ntangu muntu kele mwana ya fioti, ntima na yandi ke fuluka na mambu ya mbi.” (Kuyantika 8:21) Yo yina, bantu mingi kemonaka kyese na kunyokula bankaka. Biblia ketuba dyaka nde: “Bantu ya bo ke pesa mpasi bo ke dila, kansi muntu ya kusadisa bo kele ve. Muntu ya kusadisa bo kele ve sambu bantu yina ke pesa bo mpasi kele ngolo mingi.”​—Longi 4:1.

Biblia kemonisa mpi nde kumenga bantu ya bikanda yankaka meyantikaka banda ntama kibeni. Mu mbandu, na mvu-nkama ya 18 na ntwala ya ntangu na beto, Farao mosi ya Ezipte kubingaka Yakobi ti dibuta na yandi ya nene na kuzinga na Ezipte. Kansi na nima, Farao yankaka kumaka kumona nde banzenza yina mingi kuvandaka kigonsa. Nsukansuka, disolo yango ketuba nde: “Yandi tubaka na bantu na yandi nde: ‘Atasio! Bantu yai ya Israele me kuma mingi, bo me kuma mpi ngolo mingi kuluta beto. Ebuna beto baka mayele, beto sosa mpila nde bo kuma diaka mingi-mingi ve.’ . . . Yo yina bantu ya Ezipte tulaka bakapita sambu na kupesa bantu ya Israele mpasi na bisalu ya kingolo-ngolo.” (Kubasika 1:9-11) Bantu ya Ezipte kubasisaka nkutu nsiku nde bo fwete fwa babebe yonso ya babakala yina tabutuka na dikanda ya Yakobi.​—Kubasika 1:15, 16.

Inki Kele na Kisina ya Mambu Yai?

Mabundu ya ntoto mesadisaka mpenza ve bantu na kubuya mambu yai ya kukonda kundima bantu ya bikanda yankaka. Ata yo kele kyeleka nde bantu yankaka menwanisaka na kikesa yonso dyambu ya metala kunyokula bankaka, mbala mingi, mabundu yonso na kimvuka mekotilaka bantu yina kenyokulaka bantu ya bikanda yankaka. Mambu yai kusalamaka na États-Unis, kisika bo vandaka kunyokula bandombe. Sambu na kukumisa bampasi yango ngolo, bo vandaka kusadila bansiku ya leta mpi kufwa bo. Nkutu nsiku mosi na kati ya bansiku yango vandaka kubuyisa makwela na kati ya mindele ti bandombe, tii ntangu yo kwisaka kumana na 1967. Yo salamaka mpi na Afrika ya Sudi na nsungi ya apartheid, ntangu mindele fyoti yina kuvandaka na insi yina vandaka kusosa kutanina kiyeka na bo na kutulaka bansiku mingi, bonso yina vandaka kubuyisa makwela na kati ya mindele ti bandombe. Na bansi yai zole, bamfumu ya mabundu kuvandaka na kati ya bantu yina vandaka kunyokula bantu yankaka.

Kansi, Biblia ketendula sambu na nki bantu kendimaka ve to kenyokulaka bantu ya bikanda yankaka. Yo ketuba nde: “Muntu yina ke zolaka bantu ya nkaka ve, yandi zaba Nzambi ve, sambu Nzambi ke zolaka bantu. Kana muntu ke tuba nde: ‘Mono ke zolaka Nzambi,’ kansi yandi ke mengaka mpangi na yandi, yandi kele muntu ya luvunu. Sambu muntu yina ke zolaka ve mpangi na yandi yina ya yandi ke monaka, nki mutindu yandi lenda zola Nzambi yina ya yandi me monaka ntete ve?” (1 Yoane 4:8, 20) Baverse yai kemonisa kisina ya kukonda kundima bantu ya bikanda yankaka. Bantu, yo vanda bayina kesambilaka to ve, kenyokulaka bantu ya bikanda yankaka sambu bo kezabaka ve Nzambi to kezolaka yandi ve.

Nzayilu ya Nzambi Kesadisaka Bantu ya Bikanda Yonso na Kuzinga na Bumosi

Inki mutindu kuzaba mpi kuzola Nzambi kesadisaka bantu ya bikanda yonso na kuzinga na bumosi? Ndinga ya Nzambi kele ti nki nzayilu yina lenda sadisa bantu na kukonda kusala mbi na bantu yankaka yina meswaswana ti bo? Biblia kemonisa nde Yehowa kele Tata ya bantu yonso. Yo ketuba nde: “Beto ke na Nzambi mosi mpamba, Tata na beto yina salaka bima yonso.” (1 Korinto 8:6) Yo ketuba dyaka nde: “Na muntu mosi yandi me basisaka makanda yonso ya bantu.” (Bisalu 17:26) Yo yina, na kutuba ya mbote, bantu yonso kele bampangi.

Bikanda yonso lenda sepela sambu Nzambi mepesaka bo luzingu, kansi kele ti kima mosi ya bo yonso mebakaka na bankaka na bo yina fwete pesa bo mpasi. Polo kusonikaka nde: “Masumu me kotaka na nsi-ntoto sambu na mbi ya muntu mosi.” Yo yina, “bantu yonso me salaka masumu, bo ke na lukumu ya Nzambi mpi ve.” (Roma 3:23; 5:12) Yehowa kele Nzambi ya kezolaka bima mingi ya kuswaswana. Yandi mesalaka ve bigangwa zole ya mefwanana mpenza. Ata mpidina, yandi mepesaka ve ata dikanda mosi kikuma ya kuyindula nde bo meluta bankaka. Kuyindula ya bantu mingi keyindulaka nde dikanda mosi kele mbote kuluta yankaka kewakana ve ti mambu yina Masonuku ketuba. Yo ke pwelele nde, nzayilu yina Nzambi kepesaka beto kesadisaka bantu ya bikanda yonso na kuzinga na bumosi na ngemba.

Nzambi Kekudibanzaka Sambu na Makanda Yonso

Bantu yankaka mekudiyulaka kana Nzambi yandi mosi ve muntu kusyamisaka dyambu ya kukonda kundima bantu ya bikanda yankaka na mutindu yandi ponaka bantu ya Izraele mpi kulongaka bo na kukabwana ti makanda yankaka. (Kubasika 34:12) Ya kyeleka, na ntangu mosi buna, Nzambi kuponaka dikanda ya Izraele bonso bantu na yandi mpenza sambu na lukwikilu ya nene ya nkaka na bo Abrahami. Nzambi yandi mosi muntu vandaka kutwadisa bantu ya Izraele ya ntama, kupona bamfumu na bo mpi kupesaka bo nsiku. Ntangu bantu ya Izraele vandaka kundima ngidika yina, bantu yankaka vandaka kumona luswaswanu yina vandaka na kati ya luyalu ya Nzambi ti baluyalu yina bantu vandaka kutwadisa. Na ntangu yina, Yehowa kulongaka mpi bantu ya Izraele mfunu ya kimenga yina tasadisa bantu na kuvanda dyaka na bangwisana ya mbote ti Nzambi. Yo yina, bangwisana ya Yehowa ti Izraele kunatilaka makanda yonso mambote. Dyambu yai vandaka kuwakana ti mambu yai ya yandi zabisaka Abrahami nde: “Bantu yonso ya nsi-ntoto ta lombaka mono na kusakumuna bo mutindu mono me sakumunaka bana na nge. Mono ta sala mambu yai yonso sambu nge lemfukilaka mono.”​—Kuyantika 22:18.

Dyaka, Bayuda kuvandaka na dibaku ya mbote ya kubaka mambu ya santu ya Nzambi mpi ya kuvanda dikanda yina Mesia tabutuka. Kansi, mambu yai mpi kuvandaka sambu makanda yonso kubakila yo mambote. Masonuku ya Kiebreo yina Nzambi kupesaka Bayuda vandaka kutendula na mutindu ya kesimba ntima ntangu yina bikanda yonso tabaka balusakumunu mingi: “Bantu [makanda] mingi ta kwisa kufuluka kuna, bo ta tuba nde: ‘Beto tombuka na ngumba ya Mfumu Nzambi, beto kwenda na nzo ya Nzambi ya Yakobi. Yandi muntu ta longa beto mambu ya yandi zola nde beto sala’ . . . Bambele na bo ya bitumba bo ta kumisa yo bansengo, makonga na bo ta kuma bakupukupu. Bantu ta kwenda diaka ve na bitumba. Bo ta yilama mpi diaka ve sambu na kunwana bitumba. Konso muntu ta zinga na ngemba na bilanga na yandi ya vinu ti ya bafige; ata muntu mosi ve ta kwisa kupesa yandi boma.”​—Mishe 4:1-4.

Ata Yezu Kristu kusamunaka na Bayuda, yandi tubaka mpi nde: “Bo ta longaka nsangu yai ya mbote ya Kimfumu na nsi-ntoto ya mvimba, na mpila nde bantu ya makanda yonso kuwa yo.” (Matayo 24:14) Ata dikanda mosi ve takonda kuwa nsangu ya mbote. Yo yina, Yehowa mepesaka mbandu ya kukuka kibeni na mutindu yandi kesadilaka bikanda yonso mambu kukonda kupona-pona. “Nzambi ke zolaka bantu yonso mutindu mosi. Na konso dikanda ya bantu yandi ke ndimaka bantu yina ke zitisaka yandi ti ke salaka mambu ya mbote.”​—Bisalu 10:34, 35.

Bansiku yina Nzambi pesaka dikanda ya Izraele ya ntama kemonisa mpi nde yandi kekudibanzaka sambu na makanda yonso. Tala mutindu Nsiku kusukaka kaka ve na kulomba nde bantu ya Izraele kundima banzenza yina vandaka kuzinga na kati na bo: “[Nzenza] yina me kwisa kuzinga na ntoto na beno. Baka yandi bonso mpangi na nge munkwa-nsi, zola yandi bonso nge mosi, sambu beno vandaka banzenza na nsi ya Ezipte.” (Levi 19:33, 34) Bansiku mingi ya Nzambi vandaka kulonga bantu ya Izraele na kuvanda mbote ti banzenza. Yo yina, ntangu Bozi, nkaka mosi ya Yezu, kumonaka nkento mosi ya nsukami mpi ya nzenza kelokuta bima na bilanga na yandi, yandi salaka yonso na mpila nde bansadi na yandi kubika bambuma sambu nkento yina kulokuta. Bozi vandaka kuzitisa mambu yina yandi longukaka na Nzambi.​—Ruti 2:1, 10, 16.

Yezu Kulongaka na Kumonisa Ntima ya Mbote

Yezu kumonisaka nzayilu ya Nzambi kuluta konso muntu yina. Yandi songaka balongoki na yandi mutindu ya kumonisa ntima ya mbote na bantu yina meswaswana ti bo. Kilumbu mosi, yandi yantikaka disolo ti nkento mosi ya Samaria. Bayuda mingi vandaka kuzola ve bantu ya dikanda ya Samaria, yo yina nkento yina kuyitukaka. Ntangu bo vandaka kusolula, Yezu kusadisaka yandi na kubakisa mutindu ya kubaka luzingu ya mvula na mvula.​—Yoane 4:7-14.

Yezu kutaka mpi kingana ya Musamaria mosi ya mbote sambu na kulonga beto mutindu beto fwete sadila bantu ya bikanda yankaka mambu. Musamaria kumonaka Muyuda mosi yina miyibi kubulaka mpi kulwadisaka ngolo. Musamaria yina lendaka kuyindula nde: ‘Sambu na nki mu fwete sadisa Muyuda yai? Bayuda kevwezaka bantu ya dikanda na munu.’ Kansi, Yezu kumonisaka nde Musamaria yina vandaka kutadila banzenza mutindu yankaka. Ata bantu yankaka yina vandaka kusala nzyetolo kulutaka muntu yina kulwalaka, Musamaria “wilaka yandi mawa” mpi kusadisaka yandi mpenza. Yezu kusukisaka kingana na yandi na kutuba nde konso muntu yina kezola nde Nzambi kundima yandi, yandi fwete sala mutindu mosi.​—Luka 10:30-37.

Ntumwa Polo kulongaka bantu yina kezola kusepedisa Nzambi na kusoba kimuntu na bo mpi na kulanda mbandu ya Nzambi na mutindu yandi kesadilaka bantu mambu. Yandi sonikaka nde: “[Beno bikisa] kimuntu na beno ya ntama ti bikalulu na yo, ebuna beno [baka] kimuntu ya mpa. Nzambi muntu salaka yo, yandi mpi muntu ke kitulaka yo ya mpa, sambu yo kufwanana na yandi mosi, na mpila nde beno kuzaba yandi mpenza. Mambu ya kutuba nde bayai kele Bayuda to bayai kele Bayuda ve, bayai bo me zengaka bo to bayai bo me zengaka bo ve, bayai kele banzenza to bayai kele bantu me temukaka ve . . . Na mambu yai yonso beno yika diaka kuzolana yina ta vukisa beno na kimvuka mosi ya kieleka mpenza.”​—Kolosai 3:9-14.

Keti Nzayilu ya Nzambi Kesobaka Bantu?

Keti kuzaba Yehowa Nzambi kesobaka mpenza mutindu bantu kesadilaka bantu ya bikanda yankaka mambu? Tadila eksperiansi ya mwana-nkento mosi ya Asia yina kwendaka kuzinga na Canada. Yandi lembaka nitu sambu bantu vandaka kumenga yandi sambu na mpusu na yandi ya nitu. Yandi kutanaka ti Bambangi ya Yehowa, mpi bo yantikaka kulonguka Biblia ti yandi. Na nima, yandi sonikilaka bo mukanda mosi ya ntonda. Yandi sonikaka nde: ‘Beno vandaka mindele ya mbote kibeni. Ntangu mu bakisaka nde beno meswaswana mpenza ti mindele yankaka, mu kudiyulaka sambu na inki. Mu yindulaka mingi mpenza, mpi nsukansuka mu bakisaka nde beno kele Bambangi ya Nzambi. Yo fwete vanda ti kima mosi na kati ya Biblia. Na balukutakanu na beno, mu vandaka kumona bibuka ya mindele, bandombe, bambwaki, mpi bazione, yina ntima na bo yonso kuvandaka kaka na mukubu mosi ya pwelele sambu bo kele bampangi. Ntangu yai, mu mezaba nde yo kele Nzambi na beno muntu kesalaka nde beno vanda mpidina.’

Ndinga ya Nzambi ketubila ntangu yina “ntoto ta fulukaka” mpenza ti nzayilu ya Yehowa. (Yezaya 11:9) Ata ntangu yai, na kuwakana ti kulungana ya bambikudulu ya Biblia, kibuka mosi ya nene ya kele ti bamilio ya bantu ya “makanda yonso ti ya bandinga yonso ti ya bansi yonso” kele na kuvukana na bumosi na lusambu ya kyeleka. (Kusonga 7:9) Bo kevingila na kumona mutindu zola tabaka kisika ya kimbeni na ngidika ya ntoto ya mvimba yina talungisa ntama mingi ve lukanu yai ya Yehowa kuzabisaka Abrahami: “Mono ta sakumuna makanda yonso ya bantu kele awa na nsi-ntoto.”​—Bisalu 3:25.

[Noti na nsi ya lutiti]

[Kifwanisu ya kele na lutiti 4]

Nsiku ya Nzambi vandaka kulonga bantu ya Izraele na kuzola banzenza

[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]

Inki dilongi beto lenda longuka na kingana ya Musamaria ya mbote?

[Bifwanisu ya kele na lutiti 6]

Nzambi mepesaka ve ata dikanda mosi kikuma ya kuyindula nde bo meluta bankaka