Beto Sosa Ngemba ya Nzambi na Kati ya Luzingu ya Dibuta
“Beno bantu yonso na nsi-ntoto [“mabuta yonso ya bantu,” “NW”], beno kwisa, beno kumisa kimfumu ti ngolo ya Mfumu Nzambi!”—NKUNGA 96:7.
1. Luzingu ya dibuta yina Yehowa tulaka na luyantiku vandaka inki mutindu?
LUZINGU ya dibuta yina Yehowa tulaka na ntangu yandi vukisaka bakala ti nkento ya ntete na kati ya makwela vandaka ya ngemba mpi ya kyese. Ya kyeleka, Adami yangalalaka kibeni yau yina yandi monisaka kyese na yandi na poeme ya ntetentete yina mesonamaka: “Nsukansuka, yai kele mukwa ya mikwa na mono mpi nsuni ya nsuni na mono. Yai bau tabingaka yandi Nkento, sambu muntu yai mekatuka na bakala.”—Kuyantika 2:23, NW.
2. Inki lukanu yankaka Nzambi vandaka na yau sambu na makwela na zulu ya lukanu ya kunatila bana na yandi kyese?
2 Ntangu Nzambi yidikaka makwela ti ngidika ya dibuta, lukanu na yandi vandaka ya kusala mambu mingi. Yau vandaka ve kaka sambu na kunatila bana na yandi kyese. Yandi zolaka nde bau sala luzolo na yandi. Nzambi tubilaka bankwelani ya ntete nde: “Beno buta bana mingi, mpidina bana na beno ta zingaka na bisika yonso na nsi-ntoto ti kuyala yo. Beno yala bambisi ya masa, bandeke ti bambisi yonso ya nsi-ntoto.” (Kuyantika 1:28) Kisalu ya nsendo mpenza. Adami, Eva, ti bana ya bau zolaka kubuta zolaka kuvanda na kyese mingi kibeni kana bankwelani ya ntete kusalaka luzolo ya Yehowa na bulemfu yonso!
3. Inki mabuta fwete sala sambu na kuzinga luzingu ya kinzambi?
3 Kansi, ata bubu yai, mabuta kevandaka na kyese ya kuluta mingi kana bau kelungisa luzolo ya Nzambi kumosi. Mabuta ya bulemfu ya mutindu yina kele na makwisa ya kyese mpenza! Ntumwa Polo sonikaka nde: “Luzingu ya kinzambi kele mfunu kuluta mambu yonso. Sambu yo ke pesaka beto lusilu ya moyo ya bubu ti ya moyo ke kwisa na ntwala.” (1 Timoteo 4:8) Mabuta yina kezingaka luzingu ya kyeleka ya kinzambi kelandaka minsiku ya Ndinga ya Yehowa mpi kesalaka luzolo na yandi. Bau kesosaka ngemba ya kinzambi, yau yina bau kemonaka kyese na “luzingu ya bubu.”
Luzingu ya Dibuta Kele na Kigonsa
4, 5. Sambu na inki beto lenda tuba nde luzingu ya dibuta bubu yai kele na kigonsa na inza ya mvimba?
4 Na masonga yonso, beto kemonaka ve ngemba ti kyese na konso dibuta. Zulunalu The New York Times ketubila mambu ya metala nsosa ya nzo-nkanda mosi ya kelongukaka ntalu ya bantu (Population Council) mutindu yai: “Na bansi ya bumvwama, kiteso mosi mpi ti na bansi ya bunsukami, ngidika ya dibuta kele na kusoba ngolo kibeni.” Nsoniki mosi ya nsosa yai kutubaka nde: “Ngindu ya ketuba nde dibuta kele kimvuka ya ngolo mpi ya kukangama kisika tata kenataka bima mpi mama kesungiminaka mawi na kati na yau kele disapu. Kyeleka kele nde mambu mingi, mu mbandu kimama ya kukonda makwela, ntalu ya mingi ya kufwa ya makwela, [mpi] mabuta ya bantu fyoti . . . kesalama na inza ya mvimba.” Sambu na mambu ya mutindu yina, mafuku ya mabuta kekonda ngolo, ngemba, mpi kyese, ye yankaka mingi kele na kufwa. Na Espagne ntalu ya makwela yina kefwa kumataka katuka na 1 na kati ya 8 na luyantiku ya bamvula kumi ya nsuka ya mvu-nkama ya 20—kumata ya ngolo katuka na 1 na kati ya 100 kaka bamvula 25 na ntwala. Lapolo kemonisa nde Angleterre kele ti ntalu ya kuluta nene ya makwela yina kefwa na Eropa—makwela 4 na kati ya 10 kefwa. Insi yai mekumaka mpi ti ntalu ya mingi ya mabuta ya kibuti mosi mpamba.
5 Yau kemonana nde bantu yankaka kefwaka makwela nswalu. Bamingi kekwendaka kufuluka na “Sanctuaire des liens dissous” mfinama na Tokyo, Japon. Tempelo yai ya Shinto kendimaka bandomba ya kufwa makwela ti bangwisana yankaka yina memana muntu nzala. Konso nsambidi kesonikaka lombilu na yandi na kadibaya, ebuna yandi lamika yau penepene ya tempelo, na nima yandi samba sambu na kuzwa mvutu. Zulunalu mosi ya Tokyo ketuba nde na ntangu ya bau tungaka tempelo yina, kiteso ya mvu-nkama mosi meluta, “bankento ya bamvwama, bakomersa, sonikaka bisambu ya kulomba nde babakala na bau kuyambula bamakangu ye kwisa kuvutukila bau.” Kansi, bubu yai, bantu mingi kekwendaka kulomba kufwa makwela, kansi kubongisa yau ve. Nkatu ntembe, luzingu ya dibuta kele na kigonsa na inza ya mvimba. Keti dyambu yai fwete yitukisa Bakristu? Ve, sambu Biblia ketendudila beto kikuma mabuta kele na mpasi bubu yai.
Sambu na Inki Mabuta Kele na Mpasi?
6. Sambu na inki mabuta kemona mpasi bubu yai (1 Yoane 5:19)?
6 Mosi na kati ya bikuma ya kenata mpasi na mabuta yau yai: “Nsi-ntoto kele na maboko ya Muntu ya Mbi.” (1 Yoane 5:19) Inki kima beto lenda vingila na Muntu ya Mbi, Satana Dyabulu? Yandi kele mukusi ya mbi, ya mansoni. (Yoane 8:44) Mpila ya kuyituka kele ve nde inza na yandi kele na kati ya luvunu ti mansoni, mambu ya kefwaka mpenza luzingu ya dibuta! Na nganda ya organizasio ya Nzambi, bupusi ya Satana kesala ngolo sambu na kufwa ngidika ya makwela ya Yehowa kusalaka mpi sambu na kusukisa luzingu ya dibuta ya ngemba.
7. Inki mutindu bikalulu ya bantu mingi kele na yau na bilumbu yai ya nsuka lenda bebisa mabuta?
7 Kikuma yankaka ya mavwanga ya kemonisa bantu mpasi na mabuta bubu yai kele na 2 Timoteo 3:1-5 (NW). Mbikudulu ya Polo yina mesonamaka kuna kemonisa nde beto kele na kuzinga “bilumbu ya nsuka.” Mabuta lenda mona ngemba ve ti kyese kana na kati na yau bantu kele “na zola na bau mosi, zola ya mbongo, mapeka, ya kuditombula, ya luvwezo, ya kukonda bulemfu na bibuti, ya kukonda ntonda, ya kukonda kwikama, ya kukonda zola ya kyeleka, ya kukonda mbakisa, luvunu, nkatu kudiyala, nku, nkatu zola ya mambote, bayekudi, ntu-ngolo, ya kufuluka na lulendo, banduku ya byese kansi banduku ya Nzambi ve, na kumonisaka na nganda nde bau kele ti vumi ya Nzambi kansi bau mebuyaka ngolo na yau.” Dibuta lenda vanda ve na kyese ya kufwana kana muntu, ata mosi kaka, na kati na yau kekonda zola to kele na kwikama ve. Keti luzingu ya dibuta lenda kuvanda na ngemba kana muntu mosi na kati ya nzo kele nku mpi kezitisa ve konso dyambu? Kuluta dyaka mbi, inki mutindu ngemba ti kyese lenda kuvanda na kati ya dibuta kana bantu na yau kele banduku ya byese kansi banduku ya Nzambi ve? Yai kele bikalulu ya bantu ya inza yai ya Satana keyala. Mpila ya kuyituka kele ve kana na bilumbu yai ya nsuka kyese kele ve na mabuta!
8, 9. Inki malanda ndyatilu ya bana lenda vanda na yau na zulu ya kyese ya dibuta?
8 Kikuma yankaka dyaka ya mabuta kekondila ngemba ti kyese kele ndyatilu ya mbi ya bana. Ntangu Polo tubilaka na ntwala mambu ya bilumbu ya nsuka, yandi bikulaka nde bana mingi tavanda ya kukonda bulemfu na bibuti. Kana nge kele mwana ya leki, keti ndyatilu na nge kesadisaka na kunata ngemba ti kyese na kati ya dibuta na nge?
9 Bana yankaka kele ti bikalulu ya mbote ve. Mu mbandu, mwana-bakala mosi sonikilaka tata na yandi mukanda yai ya mbi: “Kana nge nata mono ve na Alexandrie mono tasonikilaka nge ve, mono tatubisaka nge mpi ve, mono tasonga nge ve nde kwenda mbote, ebuna kana nge kwenda na Alexandrie nge mosi, mono tasimba ve diboko na nge to kupesa nge dyaka mbote. Yau tasalama mpila yina kana nge menata mono ve . . . Kansi tindila mono [harpe], pardo mingi. Kana nge tinda yau ve, mono tadya ve, mono tanwa mpi ve. Talaka!” Keti yau kemonana bonso dyambu ya bubu yai? Kansi, mwana yai sonikilaka tata na yandi mukanda yai bamvula 2000 meluta, na Ezipte ya nkulu.
10. Inki mutindu baleke lenda sadisa mabuta na bau na kusosa ngemba ya Nzambi?
10 Nkadilu ya leke yina ya Ezipte kunataka ve ngemba na kati ya dibuta. Ya kyeleka, mambu mingi ya kuluta mpasi kesalama na kati ya mabuta na bilumbu yai ya nsuka. Kansi, beno baleke, beno lenda sadisa mabuta na beno na kusosa ngemba ya Nzambi. Inki mutindu? Na kuzitisaka ndongisila ya Biblia yai: “Beno bana, beno fweti wila batata ti bamama na beno na mambu yonso, sambu yina kele mambu ya Mfumu Yezu ke monaka kiese.”—Kolosai 3:20.
11. Inki mutindu bibuti lenda sadisa bana na bau na kukuma bansadi ya kwikama ya Yehowa?
11 Ebuna beno bibuti? Beno sadisa bana na beno na zola yonso sambu bau kuma bansadi ya kwikama ya Yehowa. Bingana 22:6 ketuba nde: “Longa mwana mutindu yandi fweti zinga, ebuna ntangu yandi me kuma mbuta yandi ta vila yo ve.” Na nsadisa ya malongi ya mbote ya Masonuku ti bambandu ya mbote ya bibuti, bana mingi ya babakala ti ya bankento kevila ve nzila ya mbote ntangu ya bau kekuma bambuta. Kansi, mambu mingi ketadila mbalu ti bumingi ya ndongolo ya Biblia mpi ntima ya mwana.
12. Sambu na inki nzo ya Mukristu fwete vanda na ngemba?
12 Kana bantu yonso na dibuta na beto kesala ngolo na kusala luzolo ya Yehowa, beto tasepela na ngemba ya Nzambi. Nzo ya Mukristu fwete fuluka ti ‘banduku ya ngemba.’ Luka 10:1-6 (NW) kemonisa nde Yezu vandaka yindula bantu ya mutindu yina ntangu yandi tindaka balongoki 70 bonso baministre mpi tubilaka bau nde: “Na konso kisika yina beno takota na nzo, beto tuba ntete nde, ‘Bika ngemba kuvanda na nzo yai.’ Ye kana muna kele ti nduku ya ngemba, ngemba na beno tavanda na zulu na yandi.” Ntangu bansadi ya Yehowa kekwendaka na ngemba yonso nzo na nzo ti “nsangu ya mbote ya ngemba,” bau kesosaka banduku ya ngemba. (Bisalu 10:34-36; Efezo 2:13-18) Ya kyeleka, nzo ya Bukristu yina kele ti banduku ya ngemba fwete vanda na ngemba.
13, 14. (a) Inki Noemi vandaka zola sambu na Ruti ti Orpa? (b) Nzo ya Mukristu fwete vanda kisika ya kupema ya inki mutindu?
13 Nzo fwete vanda kisika ya ngemba mpi ya kupema. Noemi, fwola ya mununu, tulaka kivuvu nde Nzambi tapesa babokilo na yandi ya bankento, bayina vandaka bafwola, Ruti ti Orpa, kupema ti ndembikilu yina muntu kezwaka kana yandi kele ti bakala mpi nzo ya mbote. Noemi tubaka nde: “Bika Yehowa kupesa beno dikabu, ebuna konso muntu kuzwa kisika ya kupema na nzo ya bakala na yandi.” (Ruti 1:9, NW) Sambu na yina metala kima ya Noemi vandaka zola, ntendudi mosi sonikaka nde na banzo ya mutindu yina Ruti ti Orpa “zolaka manisa bampasi ti mayindu na bau. Mabanza na bau zolaka kupema. Yau zolaka vanda kisika mosi ya bau lenda bumbana, mpi na kati na yau mawi na bau ya zola ti bansatu na bau ya kuluta mfunu zolaka kulungana mpi bau zolaka kuzwa ngemba. Ngolo ya keswaswanisa ngogo ya Kiebreo . . . kemonika mbotembote na bangogo ya mutindu mosi yina kele na [Yezaya 32:17, 18].”
14 Simba mbote kana nge zola, mukapu yai ya Yezaya 32:17, 18. Kuna beto ketanga nde: “Bantu yonso ta sala kaka mambu ya mbote, bo ta zingaka na ngemba, ebuna ngemba yango ta pesa kupema. Bantu mpi ta wa diaka boma ve tii kuna. Bantu ya Nzambi ta yangisa diaka mabanza ve, banzo na bo ta vanda bisika ya ngemba ti ya pima.” Nzo ya Mukristu fwete vanda kisika ya kupema ya lunungu, ya pima, ya lutaninu, mpi ya ngemba ya Nzambi. Kansi kusala inki kana bampasi, mavwanga, to makambu yankaka kebasika? Na yau, beto fwete zaba kinsweki ya kyese ya dibuta.
Minsiku Iya ya Mfunu
15. Inki mutindu nge lenda tendula kinsweki ya kyese ya dibuta?
15 Kele Yehowa Nzambi, ngangi ya mabuta, muntu kepesaka zina na konso dibuta na zulu ya ntoto. (Efezo 3:14, 15) Na yau, bayina kele na nzala ya kyese ya dibuta fwete sosa lusadisu na yandi mpi kukembisa yandi, mutindu nsoniki-bankunga salaka: “Beno bantu yonso na nsi-ntoto [“mabuta yonso ya bantu,” NW], beno kwisa, beno kumisa kimfumu ti ngolo ya Mfumu Nzambi!” (Nkunga 96:7) Kinsweki ya kyese ya dibuta kele na kati ya Ndinga ya Nzambi, Biblia, ti na kusadila minsiku na yau. Dibuta ya kesadilaka minsiku yina tavanda na kyese mpi tamona ngemba ya Nzambi. Na yau, bika beto tala minsiku iya na kati ya minsiku yina ya mfunu.
16. Inki kima ya mfunu nkadilu ya kudiyala fwete sala na luzingu ya dibuta?
16 Mosi na kati ya minsiku yango ketadila dyambu yai: Kudiyala kele mfunu sambu na ngemba ya Nzambi na kati ya luzingu ya dibuta. Ntotila Salomo tubaka nde: “Kana nge zaba [“kukanga mpeve na nge ve,” NW] nge kele bonso bwala yina ke na bibaka ve.” (Bingana 25:28) Kukanga mpeve na beto—kudiyala—kele mfunu kana beto kezola kuvanda na dibuta ya ngemba mpi ya kyese. Ata beto kele ya konda kukuka, beto fwete kudiyala, yau kele mbuma ya mpeve santu ya Nzambi. (Roma 7:21, 22; Galatia 5:22, 23) Mpeve tabuta kudiyala na kati na beto kana beto kesamba sambu na yau, kesadila ndongisila ya Biblia kepesa sambu na kikalulu yai, mpi kevukana ti bankaka yina kemonisaka yau. Kikalulu yai tasadisa beto na “kutina pite.” (1 Korinto 6:18) Kudiyala tasadisa beto mpi na kubuya mambu ya kingolongolo, kubuya to kununga kimpika ya malafu, mpi kubwisa ntima na kubongisa mambu ya mpasi.
17, 18. (a) Inki mutindu 1 Korinto 11:3 fwete sadilama na luzingu ya dibuta ya Mukristu? (b) Inki mutindu kundima kimfumu keyedisaka ngemba ya Nzambi na kati ya dibuta?
17 Munsiku yankaka ya mfunu lenda tubama mutindu yai: Kundima kimfumu tasadisa beto na kusosa ngemba ya Nzambi na mabuta na beto. Polo sonikaka nde: “Mono zola beno zaba nde Kristo kele mfumu ya konso muntu, bakala kele mfumu ya nkento na yandi, Nzambi kele mfumu ya Kristo.” (1 Korinto 11:3) Yau kezola kutuba nde bakala muntu ketwadisaka dibuta, nkento na yandi kesadisaka yandi na kwikama yonso, mpi bana kevandaka na bulemfu. (Efezo 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Ndyatilu ya mutindu yina tayedisa ngemba ya Nzambi na kati ya luzingu ya dibuta.
18 Mukristu ya bakala fwete yibuka nde kimfumu ya Masonuku kele diktatire ve. Yandi fwete landa mbandu ya Yezu, Mfumu na yandi. Ata yandi ‘tayala bima yonso,’ Yezu “kwisaka ve sambu bantu kusadila yandi, kansi yandi kwisaka sambu na kusadila bantu.” (Efezo 1:22; Matayo 20:28) Mutindu mosi, Mukristu ya bakala kesadilaka kimfumu na zola yonso. Yau kesadisaka yandi na kusungimina mbote bampusa ya dibuta na yandi. Ya kyeleka, nkento Mukristu tazola kusala kumosi ti bakala na yandi. Bonso “nsadisi” mpi “kilungisi” na yandi, yandi kelungisaka bikalulu yina mekonda na bakala na yandi. Yai kele mutindu ya kupesa lusadisu ya yandi kele na yo mfunu. (Kuyantika 2:20; Bingana 31:10-31) Nsadilu ya mbote ya kimfumu kesadisaka babakala ti bankento na kupesana luzitu mpi kepusaka bana na kulemfuka. Ee, kundima kimfumu keyedisaka ngemba ya Nzambi na kati ya luzingu ya dibuta.
19. Sambu na inki kusolula ya mbote kele mfunu sambu na ngemba mpi kyese ya dibuta?
19 Munsiku ya tatu ya mfunu lenda tubama na bangogo yai: Kusolula ya mbote kele mfunu sambu na ngemba ti kyese ya dibuta. Yakobo 1:19 ketubila beto nde: “Konso muntu fweti vanda ya kuyilama na kuwa . . . kansi yandi fweti yindula ntete ebuna yandi tuba; yandi mpi lenda kuwa makasi nswalu ve.” Bantu ya dibuta mosi fwete widikila mpi kusolula bau na bau sambu kusolula na kati ya dibuta kevandaka muntu mosi ketuba, yankaka kewidikila. Ata mambu ya beto ketuba kele masonga, yau lenda sala muntu mpasi mingi, kansi mambote ve, kana beto tuba yau ti nku, ti lulendo, to na mutindu mosi ya kukonda mayele. Ntubilu na beto fwete vanda ya kitoko, “ya kutula mungwa.” (Kolosai 4:6, NW) Mabuta yina kelandaka minsiku ya Masonuku mpi kesolulaka mbote kesosaka ngemba ya Nzambi.
20. Sambu na inki beto lenda tuba nde zola kele mfunu sambu na ngemba ya dibuta?
20 Munsiku ya iya kele yai: Zola kele mfunu sambu na ngemba ti kyese ya dibuta. Zola ya nkento ti bakala lenda vanda mfunu mingi na kati ya makwela, ye zola ya mudindu lenda yela na kati ya bantu ya dibuta mosi. Kansi zola yina kemonisama na ngogo ya Kigreki a·gaʹpe kele mfunu ya kuluta. Yai kele zola ya beto kekunaka sambu na Yehowa, sambu na Yezu mpi sambu na bampangi na beto. (Matayo 22:37-39) Nzambi monisaka zola yai sambu na bantu na kupesaka “Mwana mosi yina kele na yandi, sambu konso muntu yina me ndima yandi na ntima na yandi, yandi kufwa ve, kansi yandi kuvanda na moyo ya mvula na mvula.” (Yoane 3:16) Yau kele kyese mingi na kumona nde beto lenda monisa zola ya mutindu mosi sambu na bantu ya dibuta na beto! Zola yai ya nene kele “kikangilu ya kukuka ya bumosi.” (Kolosai 3:14, NW) Yau kekangisaka bankwelani kumosi mpi kepusaka bau na kusala mambu ya kuluta mbote mosi sambu na yankaka mpi sambu na bana na bau. Ntangu bampasi kebasikaka, zola kesadisaka bau na kubongisa makambu na bumosi. Beto lenda ndima dyambu yai sambu “zola . . . kesosaka ve mambote na yau mosi . . . Yau kekangaka ntima na mambu yonso, kekwikilaka mambu yonso, ketulaka kivuvu na mambu yonso, kevibidilaka mambu yonso. Zola kemanaka ve.” (1 Korinto 13:4-8, NW) Kyese mingi kibeni kele na mabuta yina ya bantu kezolanaka ti zola mosi ya kutungama na zulu ya zola ya Yehowa!
Fula na Kusosa Ngemba ya Nzambi
21. Inki lenda yedisa ngemba ti kyese na kati ya dibuta na nge?
21 Minsiku yai ya beto metendula ti yankaka ya kekatukaka na Biblia kele na kati ya mikanda ya Yehowa kepesaka beto na kyese yonso na nzila ya “mpika ya kwikama mpi ya mayele.” (Matayo 24:45, NW) Mu mbandu, malongi ya mutindu yai kele na mukanda ya balutiti 192: Kinsweki ya Kyese ya Dibuta. Yau basikaka na lukutakanu ya distrike ya Bambangi ya Yehowa, “Binati-Nsangu ya Ngemba ya Nzambi,” yina salamaka na ntoto ya mvimba na mvu 1996/97. Kulonguka Masonuku nge mosi to na dibuta na nsadisa ya mukanda yai lenda nata mambote mingi. (Yezaya 48:17, 18) Ee, kusadila ndongisila ya Masonuku tayedisa ngemba ti kyese na kati ya dibuta na nge.
22. Inki beto fwete tula na kisika ya ntete na luzingu na beto ya dibuta?
22 Yehowa mebumbaka mambu mingi ya kitoko sambu na mabuta yina kesalaka luzolo na yandi. Yau mefwana nde beto kembila yandi mpi beto sadila yandi. (Kusonga 21:1-4) Bika dibuta na nge kutula lusambu ya Nzambi ya kyeleka na kisika ya ntete na luzingu na yau. Mpi bika, Yehowa, Tata na beto ya zola ya kele na zulu, kupesa beno kyese, mutindu beno kesosa ngemba ya Nzambi na kati ya luzingu ya dibuta na beno!
Inki Mutindu Nge Tavutula?
◻ Inki mabuta fwete sala sambu na kuzinga luzingu ya kinzambi?
◻ Sambu na inki mabuta kele na mpasi bubu yai?
◻ Inki kele kinsweki ya kyese ya dibuta?
◻ Tanga minsiku yina tasadisa beto na kuyedisa ngemba ti kyese na luzingu ya dibuta?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 18]
Kusolula ya mbote kesadisaka beto na kusosa ngemba ya Nzambi na kati ya dibuta