Hihi nĩ Ũndũ wa Ndũire Kũigua Ũũ?

MŨNDŨ ũmwe wakũĩrĩirũo aandĩkire ũũ: “Ndĩ mũnyinyi bũrũri-inĩ wa Ngeretha, ndaarutĩtwo kũhitha ũrĩa ndĩraigua rĩrĩa ndĩ mbere ya andũ. Nĩ ngũririkana baba witũ ũrĩa tene waarĩ mũmbirarũ, aakĩnjĩra ũũ arakarĩte: ‘ndũkagerie kũrĩra!’ Na nĩ rĩrĩa

ndaarĩ na ruo ngoro. Gwitũ twarĩ ciana inya na ndingĩririkana mami aakĩhĩmbĩria o na ũmwe wiitũ. Baba agĩkua ndaarĩ na mĩaka 56, na nĩ ndaiguire ruo mũno. Ona kũrĩ ũguo, kĩambĩrĩria-inĩ ndiahotire kũrĩra.”

Kũndũ kũmwe, andũ monanagia ũrĩa maraigua matekũhithĩrĩra. Arĩa angĩ no mahote kũmenya rĩrĩa andũ acio marĩ na kĩeha kana gĩkeno. Nakuo kũndũ kũngĩ thĩinĩ wa thĩ, ta Rũraya na Ngeretha, andũ, na makĩria arũme, nĩ mamenyerete kũhitha ũrĩa maraigua. No rĩrĩa wakuĩrũo nĩ mũndũ wendete-rĩ, hihi nĩ ũũru kuonania ihooru? Hihi Bibilia yugaga atĩa?

Andũ arĩa Maarĩrire Thĩinĩ wa Bibilia

Bibilia yaandĩkirũo nĩ Ahibirania a mwena wa irathĩro rĩa Mediterranea, na maarĩ andũ mataahithagĩrĩra ũrĩa maraigua ngoro-inĩ. Ĩkoragwo na ngerekano nyingĩ cia andũ moonanirie ihooru rĩao matekũrĩhithĩrĩra. Mũthamaki Daudi nĩ aacakaire rĩrĩa mũrũwe Amunoni oragirũo. Nĩ ma nĩ ‘aarĩrire mũno.’ (2 Samueli 13:28-39) Ona ningĩ, nĩ aanyitirũo nĩ ihooru rĩrĩa mũrũ wake Abisalomu ũrĩa wageretie kũmũtunya ũthamaki aakuire. Bibilia ĩtwĩraga ũũ: ‘Nake mũthamaki [Daudi] agĩgĩtuĩka nda mũno, akĩambata agĩthiĩ nyũmba ĩrĩa yarĩ igũrũ rĩa itonyero rĩu, akĩrĩra; na rĩrĩa aambataga, agĩthiĩ akiugaga ũũ: Wũi, mũrũ wakwa Abisalomu, mũrũ wakwa, mũrũ wakwa Abisalomu-ĩ! Na arĩ korũo nĩ niĩ nguire ithenya rĩaku, wee Abisalomu, mũrũ wakwa, mũrũ wakwa!’ (2 Samueli 18:33; NW) Daudi aacakaire o ũrĩa ithe wa mũndũ angĩcakaĩra mwana wake. Na githĩ ti maita maingĩ aciari moigaga kaba o mangĩkuire ithenya rĩa ciana ciao! Mwana gũkua mbere ya mũciari wonekaga ũtarĩ ũndũ wa ndũire.

Jesu eekire atĩa rĩrĩa mũrata wake Lazaro aakuire? Nĩ aarĩrire aakinya mbĩrĩra-inĩ yake. (Johana 11:30-38) Thutha-inĩ, Mariamu Mũmagidali nĩ aarĩrire rĩrĩa aakinyire mbĩrĩra-inĩ ya Jesu. (Johana 20:11-16) Ũũma nĩ atĩ, Mũkristiano ũtaũkĩirũo nĩ kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka ndagĩaga na ihooru rĩkĩrĩtie njano, ta andũ arĩa matoĩ ũrĩa Bibilia yugaga igũrũ rĩgiĩ arĩa makuĩte. No tondũ Mũkristiano wa ma no mũndũ, ona arĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka nĩ anyitagwo nĩ ihooru na nĩ acakayaga hĩndĩ ĩrĩa mũndũ endete aakua.—1 Athesalonike 4:13, 14.

Hihi nĩ Wega Kũrĩra?

Twagĩrĩirũo nĩ gwĩka atĩa ũmũthĩ? Hihi nĩ wonaga arĩ ũndũ mũritũ kana wa thoni kuonania ũrĩa ũraigua? Ataarani moigaga atĩa? Kaingĩ mawoni mao ma kĩĩrĩu macokagĩra tu, ũũgĩ ũrĩa ũtongoretio na roho ũrĩ thĩinĩ wa Bibilia. Moigaga atĩ twagĩrĩirũo nĩ kuonania ihooru riitũ, no ti kũrĩhingĩrĩria. Ũndũ ũcio ũtũririkanagia ũhoro wa athuri ehokeku a tene ta Ayubu, Daudi, na Jeremia, arĩa ihooru rĩao rĩtaarĩirio thĩinĩ wa Bibilia. Hatirĩ nganja, matiigana kũhitha ihooru rĩao. Kwoguo-rĩ, ti ũndũ wa ũũgĩ kwĩyeherania na andũ. (Thimo 18:1) Andũ macakayaga na njĩra itiganĩte thĩinĩ wa kũndũ ngũũrani, ningĩ kũringana na mawĩtĩkio marĩa matheremete ma ndini.a

Ĩ ũngĩigua ũkĩenda kũrĩra? Nĩ ũndũ wa ndũire mũndũ kũrĩra. Ririkana o rĩngĩ hĩndĩ ĩrĩa Lazaro aakuire, Jesu nĩ ‘aacaire roho-inĩ na . . . aakĩrĩra maithori.’ (Johana 11:33, 35) Kwoguo-rĩ, onanirie atĩ kũrĩra nĩ ũndũ wĩrehaga rĩrĩa mũndũ aakuĩrũo nĩ mũndũ endete.

Ũndũ ũcio nĩ ũnyitĩtwo mbaru nĩ ũhoro wa mũtumia ũmwe wĩtagwo Anne, ũrĩa waakuĩrĩirũo hinahi nĩ kaana gake geetagwo Rachel. Mũthuri wake oigire ũũ: “Ũndũ wa kũmakania nĩ atĩ niĩ na Anne tũtiarĩrire hĩndĩ ya mathiko. Andũ arĩa angĩ othe nĩ maarĩrire.” Nake Anne agĩcokia, oigire ũũ: “Nĩguo, niĩ ndakoretwo ndĩrĩte nginya magathira mũtwe. Mũthenya ũmwe thutha wa ciumia cigana ũna kuuma ũndũ ũcio wekĩka, ndĩ gwakwa nyũmba nyiki nĩ ndaiguire ũndũ ũcio wahutia mũno. Ndaarĩrire mũthenya mũgima. No ũndũ ũcio nĩ wandeithirie mũno. Nĩ ndaiguire ndahũthahũthĩrũo. No nginya ingĩacakaĩire kaana gaakwa. Njĩtĩkĩtie kũna atĩ arĩa marĩ na ihooru maagĩrĩire kũrekwo marĩre. O na gũtuĩka nĩ kaingĩ andũ moigaga, ‘Tiga kũrĩra,’ ũndũ ũcio ndũteithagia.”

Ũrĩa Andũ Amwe Mekaga

Hihi andũ amwe mekaga atĩa rĩrĩa matigwo nĩ mũndũ mendete? Kwa ngerekano-rĩ, ta wĩcirie ũhoro wa Juanita. Nĩ oĩ ũrĩa mũndũ aiguaga rĩrĩa aakuĩrĩirũo nĩ kaana. Aagĩte nda maita matano ikiumaga. Na rĩu, aarĩ na nda ĩngĩ. Kwoguo rĩrĩa mũtumia ũcio aakomire thibitarĩ nĩ ũndũ wa aksidenti ya ngari-rĩ, ũndũ ũcio nĩ watũmire atangĩke ngoro. Thutha wa ciumia igĩrĩ nĩ aambĩrĩirie kũrũmwo—ihinda rĩtarĩ ikinyu rĩa kuohoka. Kahinda kanini Vanessa gagĩciarũo—gatakinyĩtie o na kilo ĩmwe. Juanita akoiga ũũ: “Nĩ ndakenire mũno nĩ gũtuĩka mũciari!”

No gĩkeno gĩake kĩarĩ gĩa kahinda o kanini. Thutha wa matukũ mana Vanessa gagĩkua. Juanita aroiga ũũ: “Ngĩigua ndorũo nĩ hinya biũ. Ũhoro wa gũkorũo ndĩ mũciari ũgĩthira. Ngĩigua ndatingiara mũno. Wakoragwo ũrĩ ũndũ wa ruo rĩrĩa twainũka tũkona nyũmba ĩrĩa twaharĩirie nĩ ũndũ wa Vanessa na tũkuo twake tũrĩa ndamũgũrĩire. Mĩeri ĩigana ũna ĩrĩa yarũmĩrĩire, ndaiguaga ruo mũno ndaririkana mũthenya wa gĩciarũo gwake. Ndiendaga ũhoro wa mũndũ o na ũrĩkũ.”

Hihi kũu nĩ gũkĩria njano? No ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ andũ angĩ kũmenya wega ũndũ ũcio, no arĩa, maanakorũo ũndũ-inĩ ta ũcio wa Juanita nĩ moigaga atĩ maaiguire ihooru makuĩrũo nĩ kaana o ta ũrĩa mangĩigua nĩ gũkuĩrũo nĩ mũndũ mũgima. Moigaga atĩ aciari magĩaga na wendo harĩ kaana o na gatanaciarũo. Hakoragwo na ndũgũ ya mwanya gatagatĩ ga kaana na nyina. Rĩrĩa kaana gaakua nyina nĩ aiguaga atĩ nĩ akuĩrũo nĩ mũndũ. Na ũguo nĩguo, andũ arĩa angĩ magĩrĩirũo nĩ kũmenya.

Ũrĩa Ũngĩhutio nĩ Marakara na Kũigua ta Ũrĩ na Mahĩtia

Mũtumia ũngĩ nĩ aataarĩirie ũrĩa aaiguire rĩrĩa eerirũo atĩ mwana wake wa mĩaka ĩtandatũ nĩ aakua hinahi nĩ ũndũ wa mũrimũ wa ngoro. “Nĩ ndahĩtũkĩire maũndũ maingĩ —kũgegeara, kwaga gwĩtĩkĩra, kwĩigua ndĩ na mahĩtia, na mangʼũrĩ kwerekera mũthuri wakwa na ndagĩtarĩ nĩ ũndũ wa gũkorũo maationete ũritũ wa mũrimũ ũcio.”

Marakara no makorũo marĩ ndariri ĩngĩ ya ihooru. Rĩngĩ no makorũo marĩ marakara kwerekera arigitani, nĩ kuona ta harĩ ũndũ mangĩekĩte makĩria gũteithĩrĩria ũcio ũkuĩte. Kana akorũo nĩ marakara harĩ arata na andũ a famĩlĩ, arĩa hihi moigaga kana mageka ũndũ ũtaagĩrĩire. Amwe marakaragĩra ũrĩa ũkuĩte nĩ kwaga kũrũmbũiya ũgima wake wa mwĩrĩ. Stella aroiga ũũ: “Nĩ ngũririkana ngĩraakarĩra mũthuri wakwa nĩ kũmenya atĩ gũtingĩathire ũguo. Aakoretwo arĩ mũrũaru mũno, no ndaigana gũthikĩrĩria uuge wa mandagĩtarĩ.” Rĩngĩ na rĩngĩ andũ no marakarĩre ũcio ũkuĩte nĩ ũndũ wa mathĩna marĩa gĩkuũ gĩake kĩamarehera.

Amwe maiguaga marĩ na mahĩtia nĩ kũrakara—ũguo nĩ kuuga atĩ no meecuke nĩ ũndũ wa kũigua marakarĩte. Angĩ nao nĩ mecokagĩrĩria mahĩtia nĩ ũndũ wa gĩkuũ kĩa mũndũ ũcio mendete. “Ndangĩrakuire” ũguo nĩguo meĩraga, “korũo tu nĩ ndamwĩrĩte athiĩ kũrĩ ndagĩtarĩ na ihenya” kana “akone ndagĩtarĩ ũngĩ” kana “korũo nĩ ndamũteithirie kũrũmbũiya ũgima wake wa mwĩrĩ.”

Angĩ nao maiguaga marĩ na mahĩtia, makĩria angĩkorũo mũndũ ũcio mendete arakuire hinahi. Makambĩrĩria kũririkana mahinda marĩa manarakarĩra kana magĩtetania na ũcio ũkuĩte. Ningĩ no maigue ta maatekĩire ũcio wakuire ũrĩa wothe maagĩrĩirũo nĩ gwĩka.

Gũkorũo na ihooru ihinda iraya gwa atumia aingĩ kuonanagia ũũma wa ũrĩa athomi aingĩ moigaga, atĩ gĩkuũ kĩa mwana gĩtigaga ithenya rĩtangĩthira ũtũũro-inĩ wa aciari na makĩria harĩ nyina.

Rĩrĩa Wakuĩrũo nĩ Mũthuri Kana Mũtumia

Gũkuĩrũo nĩ mũthuri kana mũtumia nĩ ũndũ ũngĩ wa kĩeha, na makĩria angĩkorũo maratũire mekaga maũndũ hamwe. No ũtuĩke mũthia wa maũndũ marĩa maramenyerete gwĩkaga hamwe, gũceera, kũruta wĩra, gwĩkenia na gũteithania.

Eunice arataarĩria ũrĩa gwathire rĩrĩa mũthuri wake aakuire hinahi nĩ ũndũ wa mũrimũ wa ngoro. “Kiumia kĩa mbere, gũtirĩ ũndũ ndaamenyaga, nĩ ta mwĩrĩ wakwa watigĩte kũruta wĩra. Ona ndiaiguaga mũcamo kana mũnungo na ningĩ nĩ ndahĩngĩcanĩirũo nĩ meciiria. Tondũ wa gũkorũo ndĩ ho rĩrĩa mageragia gwĩkĩra mũthuri wakwa mĩrukĩ na kũmũhe ndawa-rĩ, ndiarĩ na thĩna ũrĩa andũ kaingĩ makoragwo naguo wa kwaga gwĩtĩkĩra. O na kũrĩ ũguo-rĩ, nĩ ndaiguire ũũru mũno, no ndiarĩ na wa gwĩka.”

Hihi nĩ aarĩrire? “Ĩĩ nĩ ndarĩrire, na makĩria thutha wa gũthoma kadi nyingĩ iria ndaatũmĩirũo cia kũnyũmĩrĩria. O ĩrĩa ndathoma ngaita maithori. Ũndũ ũcio wandeithagia gũtinda wega mũthenya ũcio. No gũtinda ngĩũrio ũrĩa ndĩraigua gũtiandeithagia. Ndahinyĩrĩrĩkĩte mũno.”

Nĩ kĩĩ gĩateithirie Eunice kũhiũrania na ihooru? Aroiga ũũ: “Itekũmenya, ndekorire nduĩte itua rĩa gũthiĩ na mbere na ũtũũro wakwa.” “No ũndũ ũrĩa ũnduuraga nginya ũmũthĩ, nĩ kũririkana ũrĩa mũthuri wakwa aakenagĩra gũkorũo arĩ muoyo, na rĩu ndarĩ ho aũkenere.”

“Ndũkareke Andũ Makwĩre Ũrĩa Wagĩrĩirũo nĩ Gwĩka Kana Kũigua . . .”

Atungi a ibuku rĩtagwo Leavetaking —When and How to Say Goodbye moigaga ũũ: “Ndũkareke andũ arĩa angĩ makwĩre ũrĩa wagĩrĩirũo nĩ gwĩka kana kũigua. Andũ monanagia ihooru na njĩra itiganĩte. Amwe maahota gwĩciria na makwĩre atĩ ndũronania ihooru ũrĩa kwagĩrĩire kana wĩna ihooru ikĩru. Moohere na ũriganĩrũo. Ũngĩgeria kwĩhinyĩrĩria gwĩka ũrĩa andũ marenda noguo ũgũikara ũgĩgathirũo nĩ ihooru.”

Andũ ngũrani mahiũranagia na ihooru rĩao na njĩra itiganĩte. Tũtirageria kũgathĩrĩria atĩ njĩra ĩmwe nĩyo njega gũkĩra ĩrĩa ingĩ harĩ o mũndũ. O na kũrĩ ũguo-rĩ, nĩ kũgĩaga na ũgwati rĩrĩa mũndũ arega gwĩtĩkĩra ũũma wa ũndũ ũcio, na aremwo nĩ gũcokerera ũtũũro wake wa hau kabere. Hĩndĩ ta ĩyo ũteithio no ũbataranie kuuma kũrĩ arata maragũcaĩra. Bibilia yugaga ũũ: “Mũrata wa mũndũ amwendaga o hingo ciothe; aciaragwo atuĩke mũrũ wa nyina hingo ya mĩnyamaro.” Kwoguo-rĩ, ndũgetigĩre, kwaria, gũcaria ũteithio, o na kũrĩra.—Thimo 17:17.

Andũ nĩ magĩagwo nĩ ihooru rĩrĩa maakuĩrũo, kwoguo ti ũũru andũ kũmenya atĩ ũrĩ na ihooru. No nĩ harĩ ciũria ingĩ ibataraga macokio: ‘Ingĩhota atĩa kũhiũrania na ihooru rĩakwa? Hihi nĩ kwagĩrĩire mũndũ kũigua ta arĩ na mahĩtia na kũrakara? Ingĩhiũrania na maũndũ macio atĩa? Nĩ kĩĩ kĩngĩndeithia kũũmĩrĩria gũkuĩrũo na gũkorũo na ihooru?’ Gĩcunjĩ kĩrĩa gĩkũrũmĩrĩra nĩ gĩgũcokia ciũria icio o hamwe na ingĩ.