Andũ Arĩa Angĩ Mangĩteithia Atĩa?

“ANGĨKORŨO harĩ ũndũ ingĩteithia no ũnjĩre.” Ũguo nĩguo aingĩ aitũ twĩraga arata kana andũ a famĩlĩ rĩrĩa makuĩrĩirũo. Tũkoragũo tũkiuga ũguo kuuma ngoro. No twĩke ũndũ o wothe nĩguo tũteithie. No hihi nĩ ũkuona ta arĩ kaingĩ ũcio ũkuĩrĩirũo angĩtwĩta atwĩre: “Nĩ ndeciria harĩ

ũndũ mũngĩndeithia”? Ti kaingĩ. No tũbatare kuoya ikinya angĩkorũo biũ nĩtũrenda gũteithia na kũũmĩrĩria mũndũ ũrĩ na ihooru.

Thimo ĩmwe ya Bibilia yugaga: “Kiugo gĩa kwario o ihinda rĩagĩrĩire, no ta matunda ma thahabu me tũtiti-inĩ twa betha.” (Thimo 15:23; 25:11) Ũũgĩ nĩ ũbataranagia harĩ kũmenya ũrĩa wagĩrĩirũo nĩ kwaria na ũrĩa ũtagĩrĩirũo nĩ kwaria, ũrĩa wagĩrĩirũo nĩ gwĩka na ũrĩa ũtagĩrĩirũo nĩ gwĩka. Haha harĩ na ciugo ciumĩte maandĩko-inĩ iria andũ makuĩrĩirũo monete irĩ na ũteithio.

Ũrĩa Ũngĩka . . .

Tuĩka wa gũthikĩrĩria: Jakubu 1:19 yugaga ũũ: ‘Hiũhaga gũthikĩrĩria.’ Ũmwe wa maũndũ marĩa mangĩteithia mũno ũrĩa ũkuĩrĩirũo nĩ kũgwatanĩra ruo rwake na njĩra ya kũmũthikĩrĩria. Amwe arĩa makuĩrĩirũo no mende kwaria maũndũ makoniĩ mũndũ ũcio marendete, mũrimũ kana aksidenti ĩrĩa ĩramũragire, na ũrĩa maraigua kuuma akua. Kwoguo no ũmoorie kana hihi no mende kwaria ũhoro ũcio. Reke meyamũrĩre. Akĩririkana rĩrĩa ithe aakuire mwanake ũmwe oigire ũũ: “Nĩ ndateithĩkaga mũno rĩrĩa andũ maanjũragia ũrĩa gwekĩkire na magaathikĩrĩria na kinyi.” Thikĩrĩria ũrĩ na ũkirĩrĩria na ũcayanĩri, na ndũkone ta arĩ o mũhaka ũheane macokio kana kĩhonia. Reke meyarie o ũrĩa wothe mangĩhota.

Momĩrĩrie: Monie atĩ nĩ meekire ũrĩa wothe mangĩahotire (kana ũndũ ũngĩ ũĩ wa ma na mwagĩrĩru). Monie atĩ ũguo maraigua—kĩeha, marakara, kũigua marĩ na mahĩtia, kana ũndũ ũngĩ—ti ũndũ ũtarĩ wa ndũire. Mahe ũhoro wa andũ ũĩ maahotire gũcokereria wega kuuma harĩ ũndũ o ta ũcio. Thimo 16:24 yugaga “ndeto njega” ta icio ‘nĩ ũgima harĩ mahĩndĩ’—1 Athesalonike 5:11, 14.

Tuĩka wa kuoneka: Maceeragĩre, to mĩthenya ya mbere rĩrĩa arata aingĩ na andũ a famĩlĩ marĩ kuo, no o na mĩeri ĩngĩ thutha wa andũ gũcokereria mĩhangʼo-inĩ yao ya o mũthenya. Na njĩra ĩyo nĩ ũkuonania atĩ ũrĩ “mũrata” wa ma ũrĩa ũngĩmũteithia hĩndĩ ya “mĩnyamaro.” (Thimo 17:17) Teresia ũrĩa wakuĩrĩirũo nĩ mwana wake aksidenti-inĩ ya barabara oigire ũũ: “Arata aitũ maatigagĩrĩra atĩ, hwa-inĩ marĩ hamwe na ithuĩ nĩguo tũtigakorũo na mahinda maingĩ tũrĩ ithuiki mũciĩ.” “Ũndũ ũcio waatũteithirie gũtooria kwĩigua tũtarĩ na hinya.” Ona thutha wa mĩaka mĩingĩ, ihinda rĩa kĩririkano ta kĩa ũhiki, kana gĩa gĩkuũ kĩa mũndũ ũcio, no rĩkorũo rĩrĩ iritũ kũrĩ arĩa matigĩtwo. Kwoguo, ĩkĩra rũũri karenda-inĩ yaku nĩguo mĩthenya ĩyo yakinya ũgaathiĩ kũmomĩrĩria angĩkorũo nĩ kũrabatarania.

Oya ikinya rĩrĩa rĩagĩrĩire: Hihi nĩ kũrĩ mawĩra ũngĩmateithia? Hihi nĩ kũrabatarania mũndũ wa kũrora ciana? Hihi arata na andũ a famĩlĩ arĩa mokĩte nĩ marabatara kũndũ gwa kũrara? Kaingĩ andũ arĩa makuĩrĩirũo ica ikuhĩ makoragwo marĩ ahĩngĩcĩku mũno ũũ atĩ o na matihotaga kũmenya kĩrĩa marabatara gwĩka, o na kana kwĩra arĩa angĩ ũrĩa mangĩmateithia. Kwoguo, ũngĩona harĩ ũndũ ũbatiĩ nĩ gwĩkwo, tiga gweterera o nginya wĩrũo; wĩke. (1 Akorintho 10:24; ringithania 1 Johana 3:17, 18.) Mũtumia ũmwe waakuĩrĩirũo nĩ mũthuri wake akĩririkana oigire ũũ: “Andũ aingĩ maanjĩraga, ‘Ongorũo nĩ harĩ ũndũ ingĩteithia no ũnjĩre.’ No mũrata ũmwe wakwa ndaanjũririe. Aingĩrire nginya nyũmba ya gũkoma, akĩarũra ũrĩrĩ, na akĩhũra nguo iria mũthuri wakwa aakomagĩra. Nake ũngĩ akĩoya ndoo, maĩ na indo cia gũthambia aagĩkumutha kũrĩa mũthuri wakwa aatahĩkĩire. Thutha wa ciumia nyinyi, mũthuri ũmwe wa kĩũngano agĩũka arĩ na indo na nguo ciake cia wĩra akĩnjĩra, ‘Nĩnjũĩ no mũhaka gũkorũo kũrĩ na kĩndũ kĩngĩbatara gũthondekwo. Hihi nĩ kĩĩ?’ Mũthuri ũcio nĩ aangenirie mũno nĩ gũthondeka mũrango waarĩ mũthũku na kũnjĩkĩrĩra kanyamũ ga thitima!”—Ringithania Jakubu 1:27.

Tuĩka mũtugi: Bibilia ĩtũririkanagia ũũ: “Mũtikanariganĩrũo nĩ gũtuga ageni.” (Ahibirania 13:2) Na makĩria nĩ twagĩrĩirũo kũririkana gũtuga arĩa marĩ na ihooru. Handũ ha kũmeera magũcerere “hĩndĩ o yothe” mahe mũthenya na mathaa. Mangĩaga gũgũcerera-rĩ, ndũgakue ngoro na ihenya. No mabatare gwĩkĩrũo ngoro na njĩra ya ũhoreri. Rĩngĩ na rĩngĩ no maage gwĩtĩkĩra gũceera nĩ ũndũ wa kuona ta makũremwo nĩ kũgirĩrĩria ihooru rĩao mbere ya andũ. Kana hihi makona ta arĩ ũũru gũkena makĩrĩanĩra hamwe na andũ ihinda ta rĩu. Ririkana Ludia mũtumia mũtaana ũgwetetwo thĩinĩ wa Bibilia. Thutha wa kũnyitwo ũgeni gwake mũciĩ, Luka oigaga ũũ: “agĩtũringĩrĩria o nginya tũgĩthiĩ.”—Atũmwo 16:15.

Korũo ũrĩ na ũkirĩrĩria na ũtaũku: Ndũkamakio mũno nĩ ũrĩa arĩa makuĩrĩirũo mangĩaria kĩambĩrĩria-inĩ. Ririkana, no makorũo makĩigua ũũru na marĩ na marakara. Mangĩkwerekeria marakara mao, nĩ ũkũbatara ũũgĩ na ũkirĩrĩria nĩguo ndũkamarakarĩre. Bibilia yugaga ũũ: “Wĩhumbei mwĩhumbĩre wa ngoro ũrĩa wa kũiguanĩra tha, na wa gũtugana, na kwĩnyihia, na kũhorera, o na gũkirĩrĩria.”—Akolosai 3:12, 13.

Andĩka marũa: Kaingĩ andũ mationaga bata wa kwandĩka marũa kana kadi cia kũũmĩrĩria arĩa makuĩrĩirũo. Bata wacio nĩ ũrĩkũ? Cindy, ũrĩa nyina oragirũo nĩ mũrimũ wa kansa aracokia ũũ: “Mũrata wakwa ũmwe aanyandĩkĩire marũa maarĩ mega mũno. Marũa macio maandeithirie mũno tondũ nĩ ingĩahotire kũmathoma rĩngĩ na rĩngĩ.” Kadi kana marũa ta macio ma kũũmĩrĩria no makorũo na “ciugo nyinyi” no ciagĩrĩirũo gũkorũo ciumĩte ngoro thĩinĩ. (Ahibirania 13:22) No monanie nĩ ũrarũmbũiya na ũkaririkana ũcio ũkuĩte na njĩra ya mwanya, ningĩ no monanie atĩ o nawe nĩ ũhutĩtio nĩ gĩkuũ kĩa mũndũ ũcio.

Hoya hamwe nao: Ndũkahũthie bata wa kũhoya hamwe na arĩa makuĩrĩirũo na kũmahoera. Bibilia yugaga ũũ: “Ihoya rĩa mũndũ mũthingu . . . nĩrĩtũmaga maũndũ manene mekĩke.” (Jakubu 5:16) Kwa ngerekano, gũkũigua ũkĩhoya nĩ ũndũ wao no kũmateithie gũtooria kwĩmena na kwĩigua ta marĩ na mahĩtia.—Ringithania Jakubu 5:13-15.

Ũrĩa Ũtagĩrĩirũo nĩ Gwĩka . . .

Ndũkamaraihĩrĩrie atĩ tondũ ndũramenya ũrĩa ũngĩka kana ũngiuga. Twahota kwĩĩra atĩ kahinda-inĩ ta kau andũ acio marabatara kwĩikaria. No rĩngĩ kĩrĩa kĩratũma tũmaraihĩrĩrie nĩ gwĩtigĩra kwaria kana gwĩka ũndũ ũtagĩrĩire. No rĩrĩ, kũraihĩrĩrio nĩ arata, andũ a famĩlĩ kana arĩa mathathayagia nake no gũtũme mũndũ ũcio ũkuĩrĩirũo akorũo arĩ na ihooru makĩria, na ruo rwake ruongerereke. Ririkana, kaingĩ ciugo na ciĩko iria cia ũtugi makĩria to nginya ikorũo ĩrĩ nyingĩ. (Aefeso 4:32) Gũkuona gwiki tu no kũmomĩrĩrie. (Ringithania Atũmwo 28:15.) Akĩririkana mũthenya ũrĩa mwarĩ aakuire, Teresia oigire ũũ: “Thuutha wa ithaa rĩmwe, nyũmba ya kwamũkĩra ageni ya thibitarĩ ĩyo yaihũrĩte arata aitũ; athuri othe a kĩũngano na atumia ao nĩ mookĩte. Atumia amwe mookire o ũrĩa njuĩrĩ ciao ciathondekagwo, angĩ nao mookire o ũrĩa maarutaga wĩra. Magĩtiganĩria ũrĩa wothe meekaga magĩũka. Aingĩ ao moigaga matirĩ na wa kuuga, no ũcio ndwarĩ ũhoro amu nĩ mookire.”

Ndũkamahatĩrĩrie matige kuonania ihooru: Twahota gwĩciria kũmeera matige kũrĩra. No nĩ wega kũreka maithori macio maitĩke. Akĩririkana gĩkuũ kĩa mũthuriwe Katherine oigaga: “Ngwĩciria nĩ wega kũreka arĩa makuĩrĩirũo maitũrũre biũ maũndũ marĩa marĩ ngoro-inĩ ciao.” Regana na mwerekera wa kwĩra arĩa angĩ ũrĩa magĩrĩirũo nĩ kũigua. Na ndũgatue atĩ we ndwagĩrĩirũo nĩ kũrĩra atĩ nĩguo nao matikarĩre. Handũ ha ũguo-rĩ, ‘rĩragai na arĩa mararĩra,’ ũguo nĩguo Bibilia yugaga—Aroma 12:15.

Ndũkahiũhe kũmataara mate nguo kana indo ingĩ cia mũndũ ũcio matehaarĩirie gwĩka ũguo: Twahota kuona ta magĩrĩirũo nĩ gũte indo iria ingĩmaririkania mũndũ ũcio ũkuĩte tondũ hihi ciahota gũtũma ihooru rĩikare ihinda iraya. No, gũkorũo matekuona indo icio ti kuuga atĩ nĩ mekũriganĩrũo nĩ mũndũ ũcio marendete. Ũrĩa ũkuĩrĩirũo no abatare kũriganĩrũo nĩ mũndũ ũcio ũkuĩte o kahora. Ta ririkana ũrĩa Bibilia, ĩtaaragĩria ũrĩa Jakubu eekire rĩrĩa eerirũo atĩ Jusufu mũrũ wake ũrĩa warĩ mũnyinyi nĩ oragĩtwo nĩ nyamũ. Thutha wa kuona kanjũ ya Jusufu ĩrĩ na thakame Jakubu, “agĩkĩrĩrĩra mũriũ matukũ maingĩ. Nao ariũ ake othe, na airĩtu ake othe, magĩũkĩra makamũkirie maithori; no akĩrega gũkirio.”—Kĩambĩrĩria 37:31-35.

Ndũkanere mũndũ, ‘Nĩ ũkũgĩa mwana ũngĩ’: Mũtumia ũmwe wakuĩrĩirũo nĩ mwana wake oigire ũũ: “Ndaiguaga ũũru mũno ngĩrũo atĩ nĩ ngũgĩa mwana ũngĩ.” Andũ no makorũo matarĩ na ũũru makiuga ũguo, no harĩ mũciari ũracakaya, ciugo ironania atĩ mwana ũcio ũkuĩte no acokio-rĩ, no ‘imũthece ta rũhiũ.’ (Thimo 12:18) Gũtirĩ mwana ũngĩcoka ithenya rĩa ũrĩa ũngĩ. Nĩkĩ? Tondũ gũtirĩ ũkoragwo ahaana ũrĩa ũngĩ.

Ndũgetheme kũgweta ũcio ũkuĩte: Mũtumia ũmwe oigire ũũ: “Andũ aingĩ matiendaga o na kũgweta rĩĩtwa rĩa mwana wakwa Jimmy kana kwaria ũndũ ũmwĩgiĩ.” “Reke njuge atĩ nĩ ndaiguaga ruo rĩrĩa andũ meka ũguo.” Kwoguo-rĩ, ndũkagarũre ũhoro rĩrĩa ũcio ũkuĩte agwetwo. Ũria mũndũ ũcio kana no ende kwaria ũhoro wa ũcio ũkuĩte. (Ringithania Ayubu 1:18, 19; na 10:1.) Andũ amwe arĩa makuĩrĩirũo nĩ makenagĩra kũigua arata makĩgweta ngumo njega cia mũndũ ũcio ũkuĩte iria iratũmaga mamwende.—Ringithania Atũmwo 9:36-39.

Ndũkahiũhe kuuga, ‘o na nĩ kaba ũguo kũrathiire’: Kũgeria kuonania ta gĩkuũ kĩu kĩraagĩrĩire ti hingo ciothe ‘kũmagĩrĩria arĩa ahũthũ ngoro’ arĩa marĩ na ihooru. (1 Athesalonike 5:14) Akĩririkana rĩrĩa nyina aakuire mũirĩtu ũmwe, oigire ũũ: “Kũrĩ andũ matwĩraga, ‘Rĩu ndaratuurũo’ kana, ‘Rĩu ndaragiĩka.’ No ndiakenaga makiuga ũguo.” Ciugo ta icio no itũme arĩa makuĩrĩirũo mone ta matagĩrĩirũo gũkorũo na kĩeha kana ta gĩkuũ kĩu arĩ o ũndũ mũnini. No rĩrĩ, no makorũo marĩ na ihooru mũno nĩ ũndũ wa gũtigwo nĩ mũndũ marendete.

Nĩ wega kwaga kwĩra mũndũ ‘Nĩ ndĩramenya ũrĩa ũraigua’: Hihi kũna no ũmenye? Kwa ngerekano-rĩ, no ũhote kũmenya ũrĩa mũciari ũkuĩrĩirũo nĩ mwana araigua angĩkorũo we mwene ndũrĩ wakuĩrũo nĩ mwana? Ningĩ o na angĩkorũo wanakuĩrũo-rĩ, menya atĩ arĩa angĩ no makorũo matekũigua ta ũrĩa waiguire. (Ringithania Macakaya 1:12.) No ũngĩona nĩ kwagĩrĩire, no ũmeere ũrĩa wacokereirie kuumana na gĩkuũ kĩa mũndũ wendete na no magunĩke. Mũtumia ũmwe ũrĩa mwarĩ wake oragirũo nĩ omĩrĩirio, rĩrĩa nyina wa mũirĩtu ũngĩ wakuĩte aamũtarĩirie ũrĩa we aacokereirie. Oigire ũũ: “Mũtumia ũcio wakuĩrĩirũo nĩ mwarĩ ndambĩrĩirie rũgano rwake na kũnjĩĩra ‘Nĩ njũĩ ũrĩa ũraigua.’ Ũrĩa eekire no kũndaarĩria ũrĩa maũndũ maatariĩ harĩ wee akĩndiga ndĩĩmecũranie.”

Gũteithia mũndũ ũkuĩrĩirũo kũbataraga ũkorũo na tha, ũtaũku, na wendo mũingĩ. Ndũgeterere o rĩrĩa mũndũ ũkuĩrĩirũo arĩũka kũrĩ we. Tiga kuuga atĩ, “Angĩkorũo nĩ harĩ ũndũ ingĩteithia . . . ” Wĩcarĩrie “ũndũ” ũngĩka we mwene na ũcoke ũwĩke.

Harĩ ciũria ingĩ ndigaru: Ĩ nakĩo kĩĩrĩgĩrĩro kĩa Bibilia kĩgiĩ kũriũka? Hihi kĩĩrĩgĩrĩro kĩu kĩrakũhutia atĩa we na mũndũ ũcio wendete ũkuĩte? Tũngĩgĩa na ma atĩa atĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩu nĩ gĩa kwĩhokeka?