Kwarũka na Njĩra Ĩkwarahũra

GĨCUNJĨ gĩa kwambĩrĩria nĩ kĩa bata mũno mĩario-inĩ o yothe. Ũngĩarahũra wendi wa athikĩrĩria aku, nĩ mekũgucĩrĩrio mũno gũthikĩrĩria maũndũ marĩa ũkũrũmĩrĩria. Ũngĩaga kwarũka na njĩra ĩkwarahũra mũndũ rĩrĩa ũrahunjia, no ũremwo gũtwarithia ndeereti na mbere. Ũkĩruta mĩario thĩinĩ wa Nyũmba ya Ũthamaki, athikĩrĩria matingiuma nja ũngĩaga kũnyita meciria mao, ĩndĩ marĩ mũndũ ũmwe ũmwe no mambĩrĩrie gwĩciria maũndũ mangĩ.

Ũkĩhaarĩria ũrĩa ũkaarũka mĩario, korũo na mĩoroto ĩno: (1) kũnyita meciria ma athikĩrĩria aku, (2) kũmaririkania wega kĩrĩa ũraarĩrĩria, na (3) kuonania nĩkĩ ũhoro ũcio nĩ wa bata harĩ athikĩrĩria aku. Rĩmwe na rĩmwe, mĩoroto ĩyo ĩtatũ no ĩhingio ĩrĩ hamwe. Ĩndĩ, kũrĩ hĩndĩ ĩngĩbatara kwarĩrĩrio mwanya mwanya, na mũtaratara ũtiganĩte.

Ũrĩa Ũngĩnyita Meciria ma Athikĩrĩria Aku. Gũkorũo andũ macemanĩtie nĩguo mathikĩrĩrie mĩario ti kuga atĩ nĩ mekũiga meciria mao mothe harĩ yo. Nĩkĩ? Mĩtũũrĩre yao ĩiyũirũo nĩ maũndũ maingĩ marĩa mangĩtũma meciria mao macangacange. No makorũo magĩthumbũrũo nĩ thĩna mũna wa mũciĩ kana mĩtangĩko ĩngĩ ya ũtũũro. Ũndũ ũrĩa mũritũ harĩ we ũrĩ mwaria nĩ kũnyita meciria ma athikĩrĩria na gũtũma mathiĩ na mbere gũgũthikĩrĩria. Kũrĩ na njĩra nyingĩ ũngĩhũthĩra gwĩka ũguo.

Ĩmwe ya mĩario ĩrĩa ĩrĩ ngumo mũno yanaheanwo nĩ Mahunjio ma Kĩrĩma-inĩ. Yaambĩrĩirio atĩa? Kũringana na Injiri ya Luka, Jesu oigire ũũ: “Gũkena-rĩ, nĩ inyuĩ athĩni, . . . Gũkena-rĩ, nĩ inyuĩ mũhũtaga rĩu, . . . Gũkena-rĩ, nĩ inyuĩ mũrĩraga rĩu, . . . Gũkena-rĩ, nĩ inyuĩ rĩrĩa andũ makamũmena.” (Luk. 6:20-22) Tũngiuga ciugo icio ciarĩ cia kwarahũra nĩkĩ? Jesu aahũthĩrire o ciugo nyinyi kuonania mathĩna maritũ marĩa athikĩrĩria ake maacemanagia namo. Handũ ha kwarĩrĩria mathĩna macio na njĩra ndaya, aacokire akĩonania atĩ andũ arĩa maarĩ na mathĩna ta macio no magĩe na gĩkeno, na agĩka ũguo na njĩra yatũmire athikĩrĩria ake mende kũmũthikĩrĩria makĩria.

Ciũria no ihũthĩrũo wega kwarahũra athikĩrĩria, ĩndĩ no mũhaka ikorũo irĩ iria ciagĩrĩire. Ũngĩũria ciũria ironania atĩ maũndũ marĩa ũkwarĩrĩria no marĩa athikĩrĩria aku manaigua-rĩ, wendi wao wa gũthikĩrĩria no ũhwererekere. Ndũkorie ciũria cia gũconora athikĩrĩria aku kana iria cingĩtũma maigue ũũru. Ithenya rĩa ũguo geria gũthondeka ciũria ciaku ũndũ cikwarahũra meciria mao. Tithia hanini thutha wa kũria o kĩũria nĩguo ũhe athikĩrĩria aku mweke wa gũgĩcokia na ngoro. Mangĩona ta arĩ ndeereti-inĩ mũrĩ hamwe nao, nĩ ũgũkorũo ũnyitĩte meciria mao.

Gũtaarĩria ũndũ wanonwo nĩ njĩra ĩngĩ ya kũnyita meciria ma athikĩrĩria. Kũheana rũgano tu no kwage gũgũteithia ũhingie muoroto waku angĩkorũo nĩ rũkũrakaria mũndũ thĩinĩ wa athikĩrĩria aku. Angĩkorũo rũgano nĩ rũkũririkanwo, ĩndĩ ũrutani waruo ũriganĩre, ndũnahingia muoroto waku. Kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mĩario ũngĩtaarĩria ũndũ wonetwo, ũndũ ũcio wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ mũthingi wa ũhoro mũna thĩinĩ wa mĩario yaku. O na gũtuĩka no hakorũo na tũmaũndũ ũngĩbatara gũtaarĩria nĩguo rũgano rwaku rũgĩe cama-rĩ, wĩtheme kũraihia ngʼano.

Aria amwe mambagĩrĩria mĩario na kũgweta ũndũ mũna ũrarĩ mohoro-inĩ, ũndũ ũgwetetwo ngathĩti-inĩ ĩmwe ya kwao, kana ũndũ umĩte rũhonge-inĩ rũna rwĩtĩkĩrĩku nĩ watho. Maũndũ macio o namo no makorũo marĩ mega angĩkorũo nĩ maratwarana na ũhoro ũrĩa ũraheana na nĩ magĩrĩire athikĩrĩria aku.

Angĩkorũo mĩario yaku nĩ gĩcunjĩ gĩa kĩrũmanĩrĩrio kana gĩcunjĩ kĩa Mũcemanio wa Ũtungata, nĩ wega kwarũka na njĩra nguhĩ na ya ĩmwe kwa ĩmwe. Angĩkorũo nĩ mĩario ya andũ othe ũraheana, ndũgakĩrie ndagĩka iria cionanĩtio cia gĩcunjĩ gĩa kwambĩrĩria. Ũhoro ũrĩa ũgũteithia athikĩrĩria aku biũ nĩ ũrĩa ũkwarĩrĩria thĩinĩ wa mĩario.

Rĩmwe na rĩmwe athikĩrĩria arĩa ũraarĩria no makorũo na nganja na ũhoro ũrĩa ũramahe kana makorũo marĩ andũ a ngũĩ. Ũngĩhota atĩa kũnyita meciria mao? Stefano Mũkristiano wa hĩndĩ ya tene ũrĩa tũtaarĩirio atĩ ‘aaiyũrĩtwo nĩ roho o na ũũgĩ,’ nĩ aatwarirũo na hinya mbere ya Kĩama gĩa Sanhedrini. Arĩ mbere ya Kĩama kĩu aateteire Ũkristiano arĩ na ũmĩrĩru. Aarũkire ũhoro atĩa? Na njĩra ya gĩtĩo na akĩarĩrĩria ũndũ meetĩkanagĩria. “Ariũ a baba, na maithe maitũ, ta thikĩrĩriai. Ngai Mwene-riri nĩoimĩrĩire Iburahimu, ithe witũ.” (Atũm. 6:3; 7:2) Mũtũmwo Paulo akĩarĩria kĩama kĩa Areopago thĩinĩ wa Athene, aarũkire mĩario yake na njĩra ngũrani biũ rĩrĩa oigire ũũ: “Athuri aya a Athene, maũndũ-inĩ mothe-rĩ, nĩnguona atĩ mũtũire mũrũmagia mũno maũndũ ma ũndini.” (Atũm. 17:22) Nĩ ũndũ wa ũhoro kwarũkwo na njĩra njega, ikundi icio cierĩ cia athikĩrĩria nĩ ciendire gũthikĩrĩria makĩria.

Nĩ ũkũbatara kũnyita meciria ma andũ, o na rĩrĩa ũrĩ wĩra-inĩ wa kũhunjia. Angĩkorũo mwene nyũmba ndegũkwĩrĩgĩrĩire, no akorũo na mĩhangʼo ĩngĩ. Icigo-inĩ imwe thĩinĩ wa thĩ, mũndũ ũtekwĩrĩgĩrĩirũo atanyagwo oige ĩmwe kwa ĩmwe gĩtũmi gĩa iceera rĩake. Kũndũ kũngĩ nakuo, nĩ kũrĩ ũndũire wa kũrũmĩrĩrũo mbere ya kuga kĩrĩa gĩatũma ũke.—Luk. 10:5.

Kũndũ kũu kwerĩ, mũndũ angĩonania ũrata wa kuuma ngoro no athondeke ũkuruhanu ũgũtũma athikĩrĩrio. Kaingĩ nĩ wega kwambĩrĩria na ũndũ ũkonainie ĩmwe kwa ĩmwe na maũndũ marĩa marĩ meciria-inĩ ma mũndũ. Ũngĩmenya atĩa maũndũ marĩa ũkũhũthĩra? Hihi ũkĩmũkora-rĩ, nĩ harĩ ũndũ egwĩkaga? No kũhoteke nĩ kũrĩma ararĩma, gũtheria mũciĩ, gũthondeka ngari, kũruga, kũhũũra nguo, kana kũrũmbũiya ciana. Hihi wamũkora agĩthoma ngathĩti kana hihi arerorera ũndũ ũrekĩka barabara-inĩ? Hihi maũndũ marĩa marĩ gwake maronania ta arĩ mũndũ wendete gũtega thamaki, mathako, nyĩmbo, kũgenda, kompiuta, kana ũndũ ũngĩ? Kaingĩ andũ meciragia maũndũ marĩa maraigua thĩinĩ wa redio kana wa TV. Kĩũria kana ndeto nguhĩ ĩgiĩ maũndũ ta macio no ĩtũme mũgĩe na ndeereti ya ũrata.

Ũrĩa Jesu aambĩrĩirie ndeereti na mũtumia Mũsamaria gĩthima-inĩ hakuhĩ na Sukaru nĩ kĩonereria kĩega mũno kĩa ũrĩa mũndũ angĩambĩrĩria ndeereti arĩ na muoroto wa kũhunjia.—Joh. 4:5-26.

Nĩ ũrĩbataraga kũhaarĩria wega ũrĩa ũrĩambagĩrĩria, makĩria angĩkorũo kĩũngano kĩanyu nĩ gĩcokagĩra gĩcigo gĩakĩo maita maingĩ. Kwaga ũguo, no ũremwo nĩ kũheana ndũmĩrĩri.

Ririkania Athikĩrĩria Kĩrĩa Ũraarĩrĩria. Kĩũngano-inĩ gĩa Gĩkristiano, mũikarĩri gĩtĩ kana mũrũ wa Ithe witũ ũrĩa waria mbere yaku thĩinĩ wa programu kaingĩ nĩ arĩmenyithanagia kĩongo kĩa mĩario yaku na agakũnyita ũgeni. O na kũrĩ ũguo, ũkĩarũka mĩario no akorũo arĩ wega kũririkania athikĩrĩria aku ũhoro ũrĩa ũkwarĩrĩria. To mũhaka ũcokere kĩongo gĩaku kiugo gwa kiugo. Mũthingi wa mĩario wagĩrĩirũo kwĩguũria o ũrĩa ũrathiĩ ũkĩmĩheanaga. Ciugo-inĩ ciaku cia kwambĩrĩria, wagĩrĩirũo nĩ gwĩkĩrĩra mũno ndeto ĩrĩa ũrarĩrĩria.

Jesu agĩtũma arutwo ake makahunjie nĩ aamerire cara rũkũ ndũmĩrĩri ĩrĩa maagĩrĩirũo nĩ kũhunjia. “Mũgĩthiĩ-rĩ, heanagai ũhoro, mũkiugaga atĩrĩ, Ũthamaki wa Igũrũ nĩũkuhĩhĩirie.” (Mat. 10:7) Igũrũ rĩgiĩ mahinda maitũ, Jesu oigire ũũ: “Ũhoro-ũyũ-Mwega wa ũthamaki nĩũkahunjio.” (Mat. 24:14) Tũhatagĩrĩrio ‘tũhunjagie ũhoro,’ ũguo nĩ kuga tũhũthagĩre Bibilia biũ tũkĩhunjia. (2 Tim. 4:2) O na kũrĩ ũguo-rĩ, mbere ya kũhumbũria Bibilia kana kwarĩrĩria ũhoro wa Ũthamaki, kaingĩ nĩ wega kũgweta ũndũ wa ica ikuhĩ ũrĩa andũ mangĩkorũo magĩciria. No ũgwete ũhoro wa wĩki naĩ, wagi wa wĩra, wagi wa kĩhooto, mbaara, ũrĩa andũ ethĩ mangĩteithio, ndwari, kana gĩkuũ. Ĩndĩ ndũkarie mũno ũhoro wĩgiĩ maũndũ moru; ndũmĩrĩri yaku nĩ ya ũhoro mwega. Wĩrutanĩrie kwerekeria ndeereti Kiugo-inĩ kĩa Ngai na harĩ kĩrĩgĩrĩro kĩa Ũthamaki.

Onania Nĩkĩ Ũhoro Ũcio nĩ wa Bata Harĩ Athikĩrĩria. Angĩkorũo ũraruta mĩario thĩinĩ wa kĩũngano, no ũgĩe na ma atĩ athikĩrĩria nĩ mekuona bata wa ũhoro ũrĩa ũkwarĩrĩria. O na kũrĩ ũguo-rĩ, hihi nĩ megũthikĩrĩria ta ũrĩa mũndũ athikagĩrĩria ũndũ arona nĩ ũmũhutĩtie biũ? Hihi nĩ megũthikĩrĩria na kinyi tondũ wa kuona atĩ ũhoro ũrĩa ũramahe nĩ ũhutĩtie ũtũũro wao, na tondũ nĩ ũramarurumũra moe ikinya rĩna ũndũ-inĩ ũcio? Ũndũ ũcio ũngĩhotekeka tu angĩkorũo ũkĩhaarĩria mĩario yaku nĩ ũrecirĩtie wega maũndũ ma athikĩrĩria aku. Angĩkorũo nĩ ũrekire ũguo, ũkĩarũka mĩario yaku gweta ũndũ ũronania ũguo.

Ũkĩruta mĩario kana ũkĩhunjĩria mũndũ ũmwe, njĩra ĩmwe ya iria njega biũ ya kwarahũra athikĩrĩria harĩ ũhoro ũrĩa ũrarĩrĩria nĩ kũmekĩra thĩinĩ waguo. Onania ũrĩa mathĩna mao, mabataro mao, kana ciũria iria irĩ meciria-inĩ mao ihutanĩtie na ũhoro ũrĩa ũrarĩrĩria. Ũngĩonania wega atĩ ũkwarĩrĩria cara rũkũ ũndũ ũmwe ũmwe-rĩ, nĩ megũgũthikĩrĩria na kinyi makĩria. Nĩguo wĩke ũguo, no mũhaka ũhaarĩrie wega.

Njĩra ya Kũũheana. Ciugo iria ũkwaria ũkĩarũka mĩario yaku nĩcio cia bata mũno, ĩndĩ ningĩ ũrĩa ũgũcigweta no warahũre athikĩrĩria. Nĩ ũndũ ũcio ũkĩhaarĩria wagĩrĩirũo nĩ gwĩciria ciugo iria ũkoiga hamwe na ũrĩa ũgaaciuga.

Gũthuura ciugo nĩ kwa bata mũno harĩ kũhingia muoroto ũcio, kwoguo no akorũo arĩ wega kũhaarĩria ũbacĩrĩire ciugo cia mbere cigana ũna. Kaingĩ ciugo nguhĩ na hũthũ nĩ ikoragwo irĩ njega. Ũkĩruta mĩario kĩũngano-inĩ, no wandĩke ciugo icio handũ, kana ũciige meciria-inĩ nĩguo ũhoro waku wa kwarũka ũkorũo na ũritũ ũrĩa wagĩrĩire. Kwarũka ũhoro na njĩra ĩtarĩ ya ihenya no gũgũteithie gũkindĩria wega ũndũ ũkũhota kũruta mĩario yaku yothe wega.

Wagĩrĩirũo Kũhaarĩria Rĩ? Aria makoragwo na mawoni matiganĩte ũndũ-inĩ ũcio. Amwe arĩa marĩ ũmenyeru monaga atĩ ũhoro wa kwarũka nĩguo wagĩrĩire kwambĩrĩrũo mũndũ akĩhaarĩria mĩario. Angĩ nao monaga atĩ mũndũ agĩrĩirũo kũhaarĩria ũhoro wa kwarũka thutha wa kũhaarĩria maũndũ marĩa mangĩ ma mĩario.

Hatarĩ nganja, ũtanahaarĩria ũhoro ũrĩa waganĩrĩire wa kwarũka nĩ ũkũbatara kũmenya ndeto ĩrĩa ũkaarĩrĩria na nĩ maũndũ marĩkũ ma bata makĩria ũgaathathaũra. Ĩ angĩkorũo ũrahaarĩria mĩario yaku ũkĩhũthĩra matemo macabe? Thutha wa gũthoma matemo macio, ũngĩgĩa na rĩciria rĩgiĩ ũrĩa ũngĩarũka mĩario ĩyo, ti ũũru kũrĩandĩka. Ningĩ ririkana atĩ, nĩguo ndeto yaku ya kwarũka ĩkorũo na moimĩrĩro mega, no mũhaka wĩcirie athikĩrĩria aku na ũhoro ũrĩa ũrĩ matemo-inĩ macio.