Kĩyo gĩa Kũniina Ũthĩni

ANDŨ arĩa atongu nĩ mahotete kwĩninĩra ũthĩni. Ĩndĩ kĩyo gĩa kũniinĩra andũ othe ũthĩni gĩturumaga ihiga hingo ciothe. Nĩkĩ? Nĩ tondũ kaingĩ itonga itiendaga ũtonga wacio ũkĩingĩrĩrũo nĩ mũndũ kana kĩndũ o na kĩrĩkũ. Mũthamaki Suleimani wa Israeli ya tene aandĩkire ũũ: “Ngĩkĩona maithori ma arĩa ahinyĩrĩrie, no matiarĩ na mũmahoreria; na mwena-inĩ wa arĩa mekũmahinyĩrĩria, kwĩ na hinya.”—Kohelethu 4:1.

Hihi anene na arĩa marĩ na ũhoti no mahote kũgarũra mĩikarĩre ya andũ nĩguo ũthĩni ũthire thĩinĩ wa thĩ? Suleimani aatongoririo nĩ roho kwandĩka ũũ: “Atĩrĩrĩ, mothe nĩ ma tũhũ, o na gwĩthĩnia gũtheri. Harĩa hogomu hatingĩrũngarĩka.” (Kohelethu 1:14, 15) Kĩyo kĩrĩa andũ makoretwo nakĩo gĩa kũniina ũthĩni mahinda-inĩ maya nĩ kĩonanĩtie ũndũ ũcio wega.

Mĩbango ya Gũtongia Andũ Othe

Hĩndĩ ya karine ya 19, rĩrĩa mabũrũri mamwe maagĩire na ũtonga mũnene mũno kũgerera biacara na iganda-rĩ, anene amwe nĩ maambĩrĩirie gwĩciria na ũritũ ũhoro wĩgiĩ ũthĩni. Hihi nĩ kũngĩahotekire ũtonga wa thĩ ũgayũo na ũigananu?

Amwe makĩgĩa na rĩciiria atĩ ũsociolisti kana ũkomiunisti nĩ ũngĩaigananirie andũ thĩinĩ wa thĩ yothe. Hatarĩ nganja, rĩĩciria rĩu nĩ rĩekĩrire itonga heho mũno. No ciugo ici, “O mũndũ arutage kũringana na ũhoti wake, no ahũthagĩre kĩrĩa kĩringaine na mabataro make” nĩ ciagucĩrĩirie andũ aingĩ mũno. Andũ aingĩ maarĩ na mwĩhoko atĩ mabũrũri mothe nĩ mangĩetĩkĩrire ũsociolisti nĩguo thĩ ĩtuĩke kũndũ kwega mũno. Mabũrũri mamwe matongu makĩambĩrĩria kũhũthĩra maũndũ mamwe ma ũsociolisti na magĩthondeka matũũra marĩa monekaga ta mangĩarũmbũyirie mabataro ma raia othe “ũtũũro-inĩ wao wothe.” Mabũrũri macio matuaga atĩ nĩ mahotete kũniinĩra raia ao ũthĩni ũrĩa mũnene.

O na kũrĩ ũguo, ũsociolisti, ndwakinyanĩirie muoroto waguo wa kũniina mwĩyendo wa andũ. Itanya rĩa atĩ raia nĩ ĩngĩarutire wĩra nĩ ũndũ wa baita ya mũingĩ handũ ha baita ya mũndũ kĩũmbe rĩtiigana gũkinyĩrĩka. Amwe matiakenaga makĩhe athĩni ũteithio, mooigaga atĩ kũhe athĩni indo na ũtana nĩ kũngĩatũmire amwe ao marege kũruta wĩra. Ũndũ ũcio nĩ wonanĩtie ũũma wa ciugo ici cia Bibilia: “Hatirĩ mũndũ mũthingu gũkũ thĩ wĩkaga o wega mũtheri, na ndehagia. . . . Ngai nĩombire andũ marĩ athingu; no rĩrĩ, o ene nĩmecarĩirie mawara maingĩ.”—Kohelethu 7:20, 29.

Mũbango ũngĩ andũ meehokaga nĩ ũrĩa wetagwo The American Dream—rĩarĩ rĩciria rĩa ũrĩa o mũndũ wothe mwĩrutĩri wĩra na kĩyo angĩatongire. Mabũrũri maingĩ nĩ maambĩrĩirie kũhũthĩra maũndũ ma mũbango ũcio—ta demokrasia, o mũndũ kũgĩa na indo ciake, na wĩyathi wa kĩbiacara—marĩa moonekaga ta arĩ mo maatongirie Amerika. No ti mabũrũri mothe mangĩahotire kũhũthĩra mũbango ũcio wa The American Dream tondũ ũtonga wa Amerika ya Rũgongo ndwoimanire na mũtabarĩre wa wathani wayo wiki. Yatongire nĩ ũndũ wa gũkorũo na indo nyingĩ cia kĩĩmerera na ĩgakorũo handũ ĩngĩhota gũkinyĩra thoko cia thĩ yothe. Ũndũ ũngĩ naguo nĩ atĩ, mũtabarĩre wa thĩ wa kĩbiacara ũrĩa ũkoragwo na macindano, ũtũmaga amwe matonge nao arĩa angĩ mathĩne. Hihi mabũrũri marĩa matongu no mekĩrũo ngoro mateithie mabũrũri marĩa mathĩni?

Hihi Mũbango wa Marshall nĩ Ũngĩaninire Ũthĩni?

Thutha wa Mbara ya Kerĩ ya Thĩ, Europe nĩ yathĩnire mũno na aikari aingĩ ayo makĩgũmĩrũo nĩ ngʼaragu. Amerika nĩ yamakirio nĩ ũrĩa ũsociolisti waiyũkirio thĩinĩ wa Europe. Nĩ ũndũ ũcio gwa kahinda ka mĩaka ĩna ĩkĩhe mabũrũri marĩa meetĩkĩrire mwathanĩre wayo mbeca nyingĩ mũno nĩguo macokie iganda na ũrĩmi. Mũbango ũcio wa gũteithia Europe ĩcokererie, ũrĩa woĩkaine ta Mũbango wa Marshall, woonekaga ta ũngĩgacĩra. Thĩinĩ wa Europe ya Ithũĩro, mwathanĩre wa Amerika ũgĩthiĩ ũgĩtĩkĩrĩkaga, na ũthĩni mũnene ũkinyiha. Hihi mũbango ũcio nĩ ũngĩahotire kũniina ũthĩni thĩinĩ wa thĩ?

Kũgacĩra kwa Mũbango wa Marshall gwatũmire Amerika yambĩrĩrie kũhe mabũrũri marĩa mathĩni thĩinĩ wa thĩ ũteithio, ĩkĩmateithia magacĩrithie ũrĩmi, ũrigitani, gĩthomo, o hamwe na njĩra cia ũkuui. No muoroto wa Amerika waarĩ kwĩguna yo nyene. Mabũrũri mangĩ namo makĩgeria kũgucĩrĩria marĩa mangĩ na njĩra ya kũmahe ũteithio. Thutha wa mĩaka mĩrongo itandatũ maahũthĩrĩte mbeca nyingĩ mũno gũkĩra iria ciahũthĩrirũo nĩ Mũbango wa Marshall, no moimĩrĩro matiarĩ mega. Nĩ ma, mabũrũri mamwe marĩa maarĩ mathĩni nĩ maatongire mũno, makĩria thĩinĩ wa Asia ya Irathĩro. O na gũtuĩka ũteithio ũcio nĩ wanyihirie ikuũ cia ciana, na nyingĩ ciacio ikĩhota gũthoma-rĩ, mabũrũri maingĩ maathire na mbere gũkorũo marĩ mathĩni mũno.

Ũteithio wa Mabũrũri ma Nja Ũremetwo nĩ Kũniina Ũthĩni Nĩkĩ?

Gũteithia mabũrũri marĩa mathĩni meyũkĩrĩrie ũkoretwo ũrĩ ũndũ mũritũ gũkĩra gũteithia mabũrũri marĩa matongu macokererie thutha wa mbaara. Europe yakoretwo na iganda, wonjoria, na njĩra cia ũkuui. Kĩrĩa kĩabataranagia no gũcokanĩrĩria indo cia bũrũri. Ona mabũrũri marĩa mathĩni maheo ũteithio kuuma nja magĩthondeka barabara, macukuru, na mathibitarĩ, andũ maathiire na mbere gũkorũo marĩ athĩni mũno tondũ mabũrũri macio matiarĩ na wonjoria, indo cia kĩĩmerera, na matingĩahotire gũkinyĩra thoko cia thĩ.

Maũndũ marĩa marehaga ũthĩni nĩ maritũ na ti ũndũ mũhũthũ kũmaniina. Kwa ngerekano-rĩ, mĩrimũ nĩ ĩrehaga ũthĩni na ũthĩni naguo nĩ ũrehaga mĩrimũ. Ciana iria itakoragwo na irio iria ciagĩrĩire na cia kũigana no ihinyĩrĩrĩke kĩĩmwĩrĩ na kĩĩmeciria ũũ atĩ o na ciatuĩka andũ agima itingĩhota kũrera ciana ciacio. Ningĩ hĩndĩ ĩrĩa mabũrũri marĩa matongu mahee marĩa mathĩni “ũteithio” wa irio-rĩ, biacara cia arĩmi na onjoria arĩa anyinyi a mabũrũri macio mathĩni nĩ ithũkaga, na kwoguo ũthĩni ũkongerereka. Nakuo kũhe thirikari cia mabũrũri marĩa mathĩni mbeca no kũrehe thĩna ũngĩ: Mbeca icio cia ũteithio nĩ raithi kũiyũo, kwoguo no irehe ungumania, naguo ungumania, no ũtũme ũthĩni wongerereke. Kwoguo, ũteithio wa mabũrũri ma nja ũremagwo nĩ kũniina ũthĩni tondũ ndũhotaga kweheria kĩrĩa kĩrehaga ũthĩni.

Nĩ Kĩĩ Kĩrehaga Ũthĩni?

Ũthĩni ũkĩrĩtie njano uumanaga na mabũrũri, thirikari, na andũ amwe gwĩcarĩria na kũgitĩra o maũndũ ma kwĩguna o ene. Kwa ngerekano, thirikari cia mabũrũri marĩa matongu itiĩkagĩrĩra mũno ũhoro wa kũniina ũthĩni thĩinĩ wa thĩ tondũ ikoragwo ithurĩtwo kĩdemokrasia na no mũhaka irũmbũiye andũ arĩa maacithurire. Nĩkĩo igiragia arĩmi a mabũrũri marĩa mathĩni mendie indo ciao mabũrũri-inĩ marĩa matongu, makĩgitĩra biacara cia arĩmi a mabũrũri macio matongu itigathũke. Ningĩ atongoria a mabũrũri marĩa matongu nĩ maheaga arĩmi a kwao mbeca nyingĩ mũno nĩgetha matoorie arĩmi a mabũrũri marĩa mathĩni.

Hatarĩ nganja, mwerekera wa andũ na thirikari wa kũgitĩra maũndũ mao ma kwĩguna o ene—nĩguo ũndũ ũrĩa ũrehage ũthĩni. Suleimani, mwandĩki ũmwe wa Bibilia oigire ũũ: “Mũndũ agĩaga na ũhoti wa gwatha ũrĩa ũngĩ, agagĩĩthũkia we mwene.”—Kohelethu 8:9.

Kwoguo, kũrĩ na kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ gĩa ũthĩni gũthira? Hihi nĩ kũrĩ thirikari ĩngĩhota kũgarũra mwerekera wa andũ?

[Ithandũkũ]

Watho wa Kũgitĩra Andũ Kuumana na Ũthĩni

Jehova Ngai nĩ aaheete rũrĩrĩ rwa tene rwa Isiraeli watho ũrĩa ũngĩamagitĩrire kuumana na ũthĩni korũo nĩ maawathĩkĩire. Ruungu rwa Watho ũcio, famĩlĩ ciothe nĩ ciaheagwo igai rĩa mũgũnda, o tiga mũhĩrĩga wa athĩnjĩri Ngai wa Alawii. Igai rĩa famĩlĩ nĩ rĩagitĩirũo tondũ rĩtingĩendirio biũ. O mĩaka 50 yathira, mĩgũnda yothe yaagĩrĩirũo nĩ gũcokerio ene kana famĩlĩ ciao. (Maũndũ ma Alawii 25:10, 23) Mũndũ angĩendirie mũgũnda wake tondũ wa mũrimũ, thĩna kana ũgũũta, aagĩrĩirũo nĩ gũcokerio hatarĩ marĩhi mwaka-inĩ wa Jubili. Gũtirĩ famĩlĩ ĩngĩakorirũo ĩrĩ thĩni njiarũa-inĩ ciayo ciothe.

Ningĩ nĩ ũndũ wa tha Ngai nĩ etĩkĩrĩtie Watho-inĩ atĩ mũndũ angĩakorirũo na thĩna mũnene mũno eyendie atuĩke ngombo. Aarĩhagwo mbere nĩguo arĩhe mathirĩ make. Angĩakorirũo atekũũrĩte gũkinyĩria mwaka wa mũgwanja, aagĩrĩirũo nĩ kũrekererio na aheo mbeũ cia kũhaanda na mahiũ nĩguo akambĩrĩrie ũrĩmi rĩngĩ. Makĩria ma ũguo, mũndũ mũthĩni angĩakombire mbeca, Watho nĩ waagirĩtie Mũisiraeli ũcio wa mũkombithĩtie kũmwĩtia na maciaro. Ningĩ Watho nĩ woigĩte atĩ andũ maagĩrĩirũo nĩ gũtiga rũteere rwa mĩgũnda yao rũtagethetwo nĩguo athĩni mahaare matigari. Kwoguo, gũtirĩ Mũisiraeli ũngĩatuĩkire mũhoi.—Gũcokerithia Maathani 15:1-14; Maũndũ ma Alawii 23:22.

O na kũrĩ ũguo, historĩ yonanagia atĩ, Aisiraeli amwe nĩ maatuĩkire athĩni. Nĩkĩ? Tondũ matiathĩkĩire Watho wa Jehova. Nĩ ũndũ ũcio, o ta ũrĩa gũkoragwo mabũrũri-inĩ maingĩ, amwe ao magĩtuĩka itonga irĩ na mĩgũnda mĩnene nao angĩ magĩtuĩka athĩni matarĩ mĩgũnda. Kwagĩire na ũthĩni thĩinĩ wa Isiraeli tondũ andũ amwe nĩ maaregire gwathĩkĩra Watho wa Ngai magĩthingata maũndũ ma kwĩguna o ene handũ ha ma arĩa angĩ.—Mathayo 22:37-40.