Mulangidi KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Mulangidi
KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Kimbundu
  • BIBIDYA
  • MADIVULU
  • YÔNGE
  • wp17 No. 4 jimb. 4-7
  • Ihi i Longa o Bibidia ia Lungu ni Muenhu ni Kufua

O vidyu iwasolo seku luwa.

Tuloloke, kwamoneka kibhidi mu kujikula o vidyu.

  • Ihi i Longa o Bibidia ia Lungu ni Muenhu ni Kufua
  • O Mulangidi U Bhana Ngolokela ia Utuminu ua Jihova (Phala o Athu)—2017
  • Tudyambu
  • Milongi Yadifu
  • O I LONGA O BIBIDIA KI I BHONZO KU I TENDELA
  • O ULONGELU UA MAKUTU U DI MUANGA
  • ‘O KIDI KI MI BHULULA’
  • Kuebhi Kuala Athu Afú?
    Mu Kidi Ihi i Longa o Bibidia?
O Mulangidi U Bhana Ngolokela ia Utuminu ua Jihova (Phala o Athu)—2017
wp17 No. 4 jimb. 4-7
Kimbi kiala mu mbila

DIAMBU DIA KAPA | IHI I LONGA O BIBIDIA IA LUNGU NI MUENHU NI KUFUA?

Ihi i Longa o Bibidia ia Lungu ni Muenhu ni Kufua

Kioso ki tu tanga o musoso ua lungu ni ibhangelu, o musoso u tu sanga mu Bibidia mu divulu dia Dimatekenu, tua-nda mona kuila Nzambi ua tangela o diiala dia dianga, Adá, uixi: “Ku mixi ioso mu díbhia u die-ku kioso ki ua mesena; maji ku muxi-phe ua kuijiia kiauabha ni kiaiibha kana kudia-ku; mukonda o kizuua ki ua kà dia-ku, ijiia na-kiu kuma ua kà fua muene.” (Dimatekenu 2:16,17) O izuelu iii ilondekesa kiambote kuila, se Adá ua beleselele o kitumu kia Nzambi, muene keji fua kana, ueji kalelaku ku muenhu mu jaludim ia Edene.

Adá ni Eva mu ukukilu uâ

Maji mu veji dia kusola kubelesela phala kukala ku muenhu, Adá ua solo kubhukumukina o kitumu kia Nzambi. Muhatu uê Eva ua mu bhana o kibundu ka tokalele ku ki dia, muene ua ki tambula anga u ki dia. (Dimatekenu 3:1-6) Mukonda dia Adá kudia ku kibundu, katé kiki tua mu tala hanji hadi. Bhu kaxi ka maka enhá, poxolo Phaulu ua lombolola kiki: “Mukuâ ni kia bokona o ituxi mu ngongo ku muthu umoxi, o kufua kù kuejila mu ituxi; kiene ue kia bhiti o kufua ku thandu dia athu oso, kuma ene oso ituxi a i te.” (Loma 5:12) O “muthu umoxi” iu, Adá. Maji kituxi kiahi? Mukonda diahi o kituxi kiki ki bhekesa o kufua?

O kia bhange Adá​—kubhukumukina o kitumu kia Nzambi mu vondadi iê-muene​—kiexile kituxi. (1 Nzuá 3:4) Nzambi ua tangela Adá kuila o futu ia kituxi, o kufua. Se Adá ni muiji uê uoso, a belesele o kitumu kia Nzambi, ene keji ta kituxi, nuka ue eji fua. Nzambi ka bhange o athu phala kufua kana, ua a bhange phala kukala ku muenhu katé ku hádia ni hádia.

Kidi, o kufua kua bhiti “ku thandu dia athu oso,” kala kia tange o Bibidia. Maji o kuila sai kima moxi dietu ki kala ku muenhu kioso ki tu fua? Athu avulu eji tambuijila kuila sai​—kima kiki o nzumbi​—o nzumbi ki i fu. Maji kiki kieji lombolola kuila Nzambi ua dingila Adá. Kiki ki bhita kiebhi? Mukonda se tuala ni kima kiia kididi kiengi kioso ki tu fua, o kufua-phe ki kueji kala o futu ia kituxi kala kia tange Nzambi. O Bibidia iamba: ‘Nzambi ka tena ku kala ni makutu.’ (Jihebeleu 6:18) Mu kidi, Satanaji muéne ua tange o makutu kua Eva, kuila: “Ki mua-nda kufua.”​—Dimatekenu 3:4.

Mu kiki nange tu dibhuidisa, se o ulongelu ua kuila o nzumbi ki i fu, ulongelu ua makutu, ihi-phe i bhita ni muthu kioso kia fua?

O I LONGA O BIBIDIA KI I BHONZO KU I TENDELA

Ia lungu ni ibhangelu, o divulu dia Dimatekenu diambe kiki: “Jihova Nzambi anga úmba muthu ni mavu ma bhoxi, anga u mu bhusila mu mazulu o mûha ua muenhu; o muthu anga u di bhanga muthu ua muenhu.” O kizuelu “muthu ua muenhu” kia tundu mu kizuelu kia Hebalaiku nefesh, kilombolola “kima ki bhuima”​—Dimatekenu 2:7.

Mu kiki, o Bibidia ilondekesa kiambote kuila, Nzambi ua bhana kua Adá o “mûha ua muenhu” bhenhobho Adá ua kituka muthu ua muenhu. O Bibidia ki i zuela kuila Nzambi ua bhana kua Adá kima a k’ixana nzumbi ki i fu, kana. Mukonda dia kiki, né se u tokuesa mu Jibibidia javulu, kua-nda sanga-mu kuila o “nzumbi ki i fu.”

Se o Bibidia ki i longa kuila o athu ala ni nzumbi ki i fu, mukonda diahi-phe jingeleja javulu a longa kiengi? Phala kutambuijila o kibhuidisu kiki tua tokala kuvutuka katé mu Ijitu iokulu.

O ULONGELU UA MAKUTU U DI MUANGA

Herodotus, mukua Ngeléxia, ngijiie ia misoso ku hama ia katanu A.K.K., uambe kuila akua Ijitu éne “o athu a dianga mu ngongo kuxikina kuila o muthu uala ni nzumbi ki i fu.” Akua Babilonha a xikinine ue mu milongi íii. Mu kithangana kioso Alexandre ia Dikota kia tambula o jixi ja Oriente Médio ku muvu ua 332 A.K.K., o jingijiie akua Ngeléxia, ja muange o ulongelu uenhó, mu kubhita thembu ulongelu uenhó ua bhixila mu ididi ioso ia tokalele mu Utuminu ua Ngeléxia.

Kua-nda sanga Bibidia izuela kuila “o nzumbi ki i fu”

Mu hama ia dianga K.K., ngeleja jiiadi ja Jijudé, Jiessênios ni Jifalizeu, ja kexile mu longa kuila o mukutu uene ngó u fua, o nzumbi kana. Sai divulu (The Jewish Encyclopedia) diambe: “O Jijudé ja xikinine mu ulongelu ua kuila o nzumbi ki i fu mukonda dia Jingeleku, o Jingeleku mukonda dia ulongelu ua Platão.” Kiene kimoxi ue, o mukua Juda, Josefo, ngijiie ia misoso mu hama ia dianga, uambe kuila o ulongelu iú ki u tundu mu Mikanda Ikôla kana, maji “ulongelu ua ana a Ngeléxia.” Phala muene o ulongelu iú kifua ua tundu mu misabhu ia makutu.

Kioso o ibanzelu ia Jingeleku ki ia kexile mu di muanga kiavulu, o Jikidistá a mateka ua kuxikina mu ulongelu uenhó ua makutu. O mukua musoso ngana Jona Lendering, uambe kuila “o ulongelu ua Platão ua kuila o nzumbi ia kexile mu kididi kiambote maji kindala iai mu kididi kiaiibha, a u bundu ni ulongelu ua Jikidistá.” Mu kiki, o ulongelu ua makutu ua kuila o nzumbi ki i fu ua bokona mu ngeleja ia “Jikidistá.” Ulongelu iú ua kituka ulongelu ua dikota phala o jingeleja.

‘O KIDI KI MI BHULULA’

Mu hama ia dianga, o poxolo Phaulu ua tendelesa o Jikidistá uixi: ‘O Nzumbi ia Nzambi ia ki ambe ni kujimbuluka kuoso kuma, mu jithembu ja sukidila, sai athu a ká jimbila o kuxikana. A kà kaiela jinzumbi ji sendula, ni maulongelu ma madimonho.’ (1 Timote 4:1) O izuelu iii iexile muene ia kidi! O ulongelu ua kuila o nzumbi ki i fu, ‘ulongelu ua madimonho.’ Ulongelu iú ki uala mu Bibidia kana, ua tundu mu jingeleja ja makutu j’okulu.

Phala o kusanguluka kuetu, Jezú uambe: “O kidi mua-nda ku k’ijiia, o kidi anga ki mi bhana ufôlo.” (Nzuá 8:32) Mukonda dia kuijiia o kidi kia Bibidia, a tu bhulula ku maulongelu, ni ibhangelu i xingisa Nzambi iene mu longa o jingeleja javulu ku mundu. O kidi kia Mak’â Nzambi, ki tu bhulula ue ku makutu a lungu ni kufua.​—Tala o kaxa ““Kuebhi Kuala o Athu Afu?”

O Mubhangi uetu ka bhange o athu phala kukala ngó mu ixi 70 mba 80 a mivu, anga a fua phala kuia mu tunga mu kididi kiengi katé ku hádia ni hádia. Ku dimatekenu Nzambi ua mesenene kuila o athu a tunga muene mu ixi mumu ni ku mu belesela. Mu kubhanga kiki Nzambi ua londekesa o henda iê ku athu oso, sé-ku kima kia-nda mu fidisa kubhanga kiki. (Malakiia 3:6) Kiki kia bhangesa o mukua jisálamu kuzuela uixi: “Ixi-phe i xalela ku athu iá aiuka, ene a i lundula, muene mua tunga, o thembu iâ ki ibhu.”​—Jisálamu 37:29.

Phala kuijiia dingi ia lungu ni ihi i zuela o Bibidia, tanga o kibatulu 6 kia divulu Mu kidi ihi i longa o Bibidia? a di bhange ku Jimbangi ja Jihova. Diala ue mu www.pr418.com, mba katula o kidimbu kiki.

O Kuila o Athu a Tena Kukala ni Muenhu ua Kalelaku?

Mivu ku dima akua kutokuesa a tange kuila a sange isasa i kala ngó koxi’a menha a kalunga​—ene a xikina kuila o isasa iii iala kiá ku muenhu ku jimidi ni jimidi ja mivu, nange iene dingi o ibhangelu iala ni mivu iavulu mu ixi. O isasa iii ia tokala ku kidifua kia pozidonia oceanica, i kala koxi’a menha a kalunga ka Mediterrâneo, mu kaxi ka jixi ja Espanha ni Chipre.

Se o isasa i tena kukala mivu iavulu ku muenhu, abha o athu? Sai jingijiie ji di longa o mivu, a dielela kuila athu oso a tena kukala ni mivu iavulu ku muenhu. Mu kifika, sai divulu diambe kuila o jingijiie “ja mu dilonga kiavulu, mu kusanga ndunge” i tena kuvudisa o mivu ia mienhu ia athu. Maji ki tuijiie’etu luua se o ima ia mu tokuesa o jingijiie, hádia ia-nda vudisa o mivu ia mienhu ia athu, manhi kiá.

Maji o kukala ni muenhu ua kalela-ku, ki kualé bhu maku a jingijiie kana. O Mubhangi uetu Jihova Nzambi, muéne ngó u tena ku tu bhana o muenhu, o Bibidia iamba: ‘Ko kué kuene kuala o kithó mba fixi ia muenhu.’ (Jisálamu 36:9) Mu kusamba kua Nzambi, Jezú Kristu uixi: “O muenhu ki uábhua uenhú: Kuila oso a ku ijiie eie u Nzambi ia kidi imoxi-èlele, ni kuijiia ue Jezú Kristu, ió ua mu tumu eie.” (Nzuá 17:3) Mu kiki, tua tokala kubhanga ioso mu ioso phala kuijiia ni kubhanga o vondadi ia Jihova Nzambi ni Mon’ê Jezú Kristu. Se kiki tu ki bhanga, tua-nda tambula o dibesá dia muenhu ua kalela-ku.

Isasa i kala ngó koxi’a menha a kalunga

Akua kutokuesa a xikina kuila sai isasa ia menh’a kalunga iala kiá ku muenhu ku jimidi ni jimidi ja mivu

KUEBHI KUALA O ATHU AFU?

Jezú u fukununa Lazalu

Mu izuelu iofele, o Bibidia iamba kuila o athu afu, ala mu mbila a mu kingila kua fukununa. (Nzuá 5:28, 29) Ene ka mu tala hadi mba kuívua ndolo, mukonda “ió afu kiá k’ejiia dingi kima kioso-kioso.” (Ndongixi 9:5) Jezú uambe kuila, o kufua kua difuangana ni kilu kia zongo. (Nzuá 11:11-14) Mukonda dia kiki, ki tu tokala kukala ni uôma ua madifundu, mba kua bhana maujitu. Ene ka tena ku tu kuatekesa mba ku tu bhanga kima kiaiibha, “mukonda o mu mbila mu ua-nda kuia, kana-mu dingi kikalakalu, mba ufunu, mba uhete, mba kuijiia kuoso-kuoso.” (Ndongixi 9:10) Maji bhu kaxi ka difukunukinu, Nzambi ua-nda zubha o kalunga katé ku hádia ni hádia.—1 Kolindo 15:26, 55; Dijingunuinu 21:4.

Mukonda diahi u tena kuxikina mu milongi ia Bibidia?

Tu tena kudielela ni kidi kioso kuila o Bibidia i longa o kidi. Mukonda diahi? Xinganeka mu izuelu ku luiji:

Lusala mu kitutu kia tinda
  • Ia Tokala Kua Nzambi: O Bibidia iala ni 66 a madivulu. O madivulu iá o soneke nange ku 40 a maiala, mu 1.600 ja mivu, tundé ku muvu ua 1513 A.K.K. katé ku muvu ua 98 K.K. Né muene kiki o Bibidia i zuela ngó kima kimoxi, iene ki i zuela kima mu kididi kimoxi, o mu kididi kia mukuá ni i zuela kiengi. Kiki kilondekesa kuila o Bibidia ia tokala muene kua Nzambi. Muéne ua tumina o asoneki, kusoneka o Bibidia.

  • I Tanga Misoso ia Kidi: O ima i sanga o jingijiie koxi’a mavu, i londekesa kuila o misoso i tanga o Bibidia ia kidi muene. O divulu Muzokedi u Tokuesa o Bibidia (A Lawyer Examines the Bible) diambe: “O athu a tanga misabhu ni misoso, a zuela kuila iene ia bhiti dikanga, mu thembu ia xahulu, . . . maji o misoso ia Bibidia i zuela ni kidi kioso, o kididi ni muvu mua bhiti o izulukutu.”

  • Ia Lungu ni Kuijiia, Iene i Zuela o kidi: O Bibidia ki divulu dia jingijiie, maji kioso ki i zuela maka a lungu ni jingijiie iene izuela ni kidi, sumbala divulu diosoneke ukulu. Mu kifika o ibatulu 13 ni 14 ia divulu dia Ijila, muala itumu ia lungu ni kuzela, i zuela ima ia tokalele o kubhanga akua Izalaiele, se kua kexile muthu ua kate. Ioso íii ande dia athu kuijiia maka a lungu ni uhaxi u sambukila muthu uéngi. O Bibidia i zuela kuila o ixi iala kala dikende, sé-ku kima kia i kuata, phala o jingijiie kuijiia o kidi kiki, kua bhitile jihama javulu ja mivu.​—Jobe 26:7; Izaia 40:22.

Iii ifika ngó i londekesa kuila o Bibidia ia lungué mu kuzuela: “Kuma Mikanda ioso ia bhusu Nzambi, mikanda ia kubhandulula, ni mu kulonga o kidi, ni mu kubazela itondalu, ni mu kuiukisa iabhengalala.”​—2 Timote 3:16.

    Madivulu Muoso Kimbundu (2008-2025)
    Kutunda
    Kubokona
    • Kimbundu
    • Kuwanena akwenu
    • Yakuwabhela
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ijila
    • Kikutu Kyetu
    • Definições de privacidade
    • JW.ORG
    • Kubokona
    Kuwanena akwenu