Milongi Phala o Yônge, Ukexilu wa Ukidistá ni Ukunji Wetu

1-7 YA KAMUSASADI

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | NZWÁ 9-10

“Jezú u Langa o Jimbudi Jê”

(Nzwá 10:​1-3) Jezú wixi: Kiki kyene ngi mi ambela: Woso ka bokwena bhu dibhitu mu kibhanga kya ­jimbudi, maji u bandela kwengi, mwène mwíyi ni kifumbe. ² Woso-phe u bokwena bhu dibhitu, mwène mubhidi a jimbudi. ³ Mukwa-dibhitu u mu jikwila. O jimbudi jívwa o dízwi dyê. Wixana jimbudi ja mu tokala, ni majina-mâ, hé u ji tundisa ku kanga.

(Nzwá 10:11) Eme ngi mubidi wambote. O mubidi wambote, u bhana o mwenyu wê bhu kididi kya jimbudi jê.

(Nzwá 10:14) Eme ngi mubidi wambote. . . ng’ejiya jimbudi jami; o jene we ja ng’ijiya.

jividyu ni jifikula

Kibhanga

O kibhanga kyexile kididi phala kulanga o jimbudi ku miyi ni ku yama ya mukwá. M’usuku, o abhidi exile mu ta o jimbudi mu kibhanga, phala ku ji langa. M’ukulu, o ibhanga akexile mu i tunga mu mawukexilu avulu. Akexile mu tunga o ibhanga, benge-benge ni matadi, ni mwelu umoxi ngó. (Dya 32:16; 1Sa 24:3; So 2:⁠6) Nzwá u zwela ya lungu ni ‘kubokwena bhu dibhitu’ dya kibhanga dyexile ni mulangidi. (Nz 10:​1, 3) Se o kibhanga kya tokala o sanzala yoso, abhidi avulu a tena kubheka o ibhaku yâ phala kuzeka-mu, o mulangidi u langa o kibhanga. Mu kamene, mwene u jikula o dibhitu, phala o jimbudi joso kutunda. Kala mubhidi u bhongolola o jimbudi jê, mu ku jixana. Kyoso ki jivwa o dízwi dya ngana yâ, jene ji kayela. (Nz 10:​3-5) Jezú wa te o kifika kiki, phala kulondekesa kyebhi kyexile mu langa o maxibulu mê.​—⁠Nz 10:​7-14.

Mulangidi 01/05/11 difwe 10-11 kaxi 5

Mwiji wa Kidistá​—⁠‘Kalenu ku Mesu Azele’

⁵ O ukamba wa mubhidi ni jimbudi jê, wijila mu ku mwijiya, ni ku mu dyelela. O mubhidi wejiya o jimbudi jê joso, o jimbudi wé jejiya kyambote o mubhidi, ji mu dyelela. Ene a mwivwa, ejiya o dízwi dyê. Jezú wambe: “Eme ngejiya o jimbudi jami, jene ja ngejiya wami.” Mwéne k’ejidile ngó bhofele o kilunga. O kizwelu “kwijiya” mu dízwi dya Ngeleku, kilombolola “kwijiya kyambote o muthu.” Kyenyiki, o Mubhidi Wambote, wejiya kyambote o jimbudi jê. Mwéne wejiya o ibhindamu yâ yoso, o ukexilu wâ wa xitu, ni nguzu yâ. Kama koso-koso ka bhita ni jimbudi jê, Mwene u k’ejiya. O jimbudi jejiya o mubhidi, a dyelela mu ukexilu wê wambote wa ku a endesa.

(Nzwá 10:​4, 5) Kya tundisa o jimbudi jê joso, mwène u ji twamenena ku pholo, o jimbudi anga ji mu kayela, mukonda jejiya o dízwi dyê. ⁵ Muthu wengi ki ji mu kayela, lémbwa! Maji ji mu lenga, mukonda ki jejiya dízwi dya athu engi.

‘Venha Ser Meu Seguidor’ cap. 12 pág. 124-125 parág. 17

Ka a Tangela Kima, sé Kifika’

¹⁷ Mu kutokwesa, George A. Smith, wa soneka mu divulu dyê The Historical Geography of the Holy Land (A Geografia Histórica da Terra Santa): “Sayi ithangana, twa kexile mu nyoha bhu mbandu a kixima kya akwa Judeya, ku mediya. O abhidi kitatu mba kiwana, akexile mu kwiza ni ibhanga ya jimbudi jâ bhu kixima. O jimbudi joso ja kexile mu difunga, etu twa kexile mu dibhwidisa se kyebhi kala mubhidi kyeji tungula o jimbudi jê. Maji kyoso o jimbudi ki jexile mu zubha o kunwa ni kutonoka, o abhidi exile muya bhu mbandu a kixima, akexile mu di kexidila, mu kusuluka, kala mubhidi wixana o jimbudi jê. O jimbudi jexile mu di sondoloka, kala mbudi yexile mu kayela o mubhidi wê, anga ji tunda mu ibuka ibuka, kala ki jejile.” Jezú wa mono kwila, kiki kyene o kifika kya fwamene, phala kulombolola o maka. Mu kiki, se tu xikina o ilongesu yê, tu mu belesela ni ku mu kayela, o ‘mubhidi wambote’ wa-nda tu langa.

(Nzwá 10:16) Ngala wé ni jimbudi jamukwá, ki jala mu kibhanga kiki. Jenyiji ki bhinga ngi ji takana. Jene jívwa o dízwi dyami, hé ji kala kilunga kimoxi ni mubidi umoxi.

milongi phala kutokwesa Nz 10:16

kubheka: Mba “kwendesa.” O kizwelu aʹgo mu Ngeleku, bhabha ki tena kulombolola, “kubheka” mba “kwendesa”. Sayi isoneku mu Ngeleku, nange a i soneka ku muvu wa 200 K.K., i tumbula o kizwelu kya Ngeleku (sy·naʹgo), mu veji javulu a ki lungulula “kwongeka.” Kuma Mubhidi Wambote, Jezú wongeka, wendesa, u langa ni kudisa o jimbudi jê, ja tokala mu kibhanga kyê, (a kixyana we kala “kakilunga kofele” mu divulu dya Lu 12:32) ni jimbudi ja mukwá. Ene a kala kilunga kimoxi ni mubhidi umoxi. O izwelu yiyi, i tu kwatekesa kumona o ukamba weji kala na-u o akayedi a Jezú.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Nzwá 9:38) Mwène, wixi: Ngana, nga xikana. Anga u mu fukamena.

milongi phala kutokwesa Nz 9:⁠38

u mu fukamena: Kyoso kya tumbula o kizwelu sky·neʹo mu Ngeleku, phala kulombolola muthu u fukamena jinzambi, o kizwelu kiki a ki lungulula “kubheza.” (Mat 4:10; Lu 4:⁠8) Maji bhabha, o diyala a mu sakele, wa monene Jezú kala mukunji wa Nzambi, yu wa mu fukamene. O dyala a mu sakele, ka monene Jezú kala Nzambi, maji wa mu monene kala ‘Mon’a muthu,’ o Mexiya a mu bhanene o ungana kwala Nzambi. (Nz 9:35) Kyoso mwene kya fukamene Jezú, nange mwene wa ki bhangele mu ukexilu wa kexile mu bhanga o athu a a tange mu Mikanda ya Hebalayku, kyoso kya kexile mu di sanga ni jipolofeta, jisobha, mba akunji a Nzambi.​—⁠1Sa 25:​23, 24; 2Sa 14:​4-7; 1Ji 1:16; 2Ji 4:​36, 37.

(Nzwá 10:22) Mu Jeluzaleme anga mu bhita fesa ya Kuzelesa mu tembulu, bhu thembu ya kixibhu.

milongi phala kutokwesa Nz 10:⁠22

o Fesa ya Kuzelesa mu Tembulu: O fesa yiyi, mu Hebalayku a ixana Hanukkah (chanuk·kahʹ), ilombolola “kubhakula.” O fesa yiyi, ya bhange dinake dya izuwa. Yene ya mateka mu kizuwa kya 25 kya mbeji ya Kijilewu, ya zukamene mu thembu ya mbambi ni nvula (tala o Apêndice B15 mu Bibidya ya phutu). A bhange o fesa yiyi ku muvu wa 165 A K.K., mu kubhakula o tembulu ya Jeluzaleme. O Sobha Antíoco IV (Epifânio), mukwa Sídya, ka kexile mu xila Jihova, o Nzambi ya Jijudé, mu kuxidisa o tembulu Yê. Mu kifika, wa tumina kutunga kalatódyu ka ubhezelu wa makutu ku thandu dya kalatódyu ka dikota ka Jihova, m’ukulu, mwa kexile mu bhana o jisata izuwa yoso. Ku mbeji ya Kijilewu, mu kizuwa kya 25 kya muvu wa 168 A.K.K., phala kuzanga o tembulu ya Jihova, Antíoco wa satela ngulu ku kalatódyu, wa katula o muzonge wa xitu ya ngulu, wa u sangela mu tembulu yoso. Wa jokotesa o mabhitu a tembulu, wa bulu o maxilu a akunji, wambata o kalatódyu ka ulu, o meza bhwa kexile mu ta o jimbolo, ni kandeya ka ulu. Mu kusuluka, mwene wa bhakula o tembulu ya Jihova ku nzambi ya makutu, Zeus. Mu kubhita mivu iyadi, Judas Macabeu wa tambula o mbanza ni tembulu. Kyoso kya zelesa o tembulu, a i bhakula dingi kwa Jihova, mu kizuwa kya 25 kya mbeji ya Kijilewu kya muvu wa 165 A.K.K., mu kubhita mivu itatu, kyoso Antíoco kya bhakula o sata yê ku kalatódyo, phala o nzambi Zeus. A mateka dingi kubhana o jisata kwa Jihova, mu kizuwa ni kizuwa. O Bibidya ki i londekesa kwila, Jihova wa kwatekesa Judas Macabeu kutambula o mbanza, mba wa mu bhana itendelesu phala kuzelesa o tembulu. Maji Jihova wa solo mayala a ifuxi yengi kala Silu mukwa Pelesa, phala kukumbidila o vondadi yê ya lungu ni ubhezelu Wê. (Iz 45:⁠1) Mu kiki, tu tena kuzwela kwila, Jihova u tena kusola muthu bhu kaxi ka mundu wê, phala kukumbidila o vondadi Yê. Phala ku di kumbidila o ikanenu ya lungu ni Mexiya, o ukunji wê, ni sata ya kukula, o tembulu ya bhingile kukala polondo phala kubhezela-mu dingi. Ku mbandu ya mukwá, o jisata ja kexile mu bhana o Jilevita, a tokalele ku ji bhana, katé Mexiya kyeji bhana o sata ya dikota, o mwenyu wê, phala kubhulula o mundu. (Da 9:27; Nz 2:17; Jih 9:​11-14) O akayedi a Kidistu, ka a tumina kubhanga o Fesa ya Kuzelesa mu Tembulu.​—⁠Ko 2:​16, 17.

Kitangelu Kya Bibidya

(Nzwá 9:​1-17) Kya kala mu ku bhita, Jezú u mona muthu a mu vwala kifôfo. ² Jixibulu jê anga a mu ibhwidisa, exi: Mesene, phala-hi muthu yú a mu vwala kifôfo? Nanyi wate kituxi? Mwène wa te kituxi, inga o jitata jê a te kituxi? ³ Kwala Jezú: Mwène kala kifôfo mukonda dya ituxi yê yate, mba mukonda dya ituxi ya jitata jê; maji mwène wala kifôfo, nda o kutena kwa Nzambi ni ku di londekese mwa mwène. ⁴ Kyoso ki kwala hanji mwanya, kya ngi bhingi ku bhanga ikalakalu ya yó wa ngi tumu. Mukonda usuku yú wiza, mwa bhingi kana muthu utena kukalakala-mu. ⁵ Kyoso ki ngala hanji mu ngongo, ngala ngi mukengeji wa mundu. ⁶ Kya zubha o kuzwela kiki, Jezú u ta mathe bhoxi, u bhanga-bhu malôwa ni mathe-mê, o malôwa u ma ta mu mesu ma kifôfo. ⁷ Anga u mu ambela, wixi: Ndé, ka di sukule mu dizanga dya Silôwa. (Dijin’idi, mu ku dijimbulula dyedi: A mu tumu). Mwène anga uya-bhu, hé u di sukula. O mu kwiza, wa-lu mona kyá kyambote. ⁸ Akwa dyembu dyê, ni oso a mu ijiya okulu kuma mubhingi a jimola, exi: Ki mwenyú wa xikamene jinge mù bhinga jimola? ⁹ Amukwá exi: Mwène! Amukwá exi: Kana, ki mwène! Wa di fwangana-nê ngó. Mwène wixi: Eme-mwène! ¹⁰ Ene bhenyobho a mu ambela, exi: Mesu mé-phe, ma jikuka kyebhi? ¹¹ Mwène wixi: Muthu a mu ixana Jezú, wa bhange malôwa, wa ngi waye-nâ mu mesu, yu wa ng’ambela, wixi: Ndé, kà di sukule mu dizanga dya Silôwa. Eme ngele-bhu, nga di sukula, anga ngi kala mu kumona. ¹² Exi: Mwène yú kwebhi? Wixi: Manyí! ¹³ Mwenyú wa kexile kifôfo, anga a mu bheka ku Jifalizewu. ¹⁴ Kyene-phe kizuwa kya sábhalu kya bhange Jezú o malôwa, anga u mu jikula mesu. ¹⁵ Jifalizewu anga ji mu ibhwidisa dingi, mba wa tena kyebhi o kumona. Mwène wa ambela, wixi: Mwène wa ngi te malôwa mu mesu, eme nga di sukula, kiki ngala kumona. ¹⁶ Jifalizewu jamukwá, jexi: Muthu yó wa bhange kiki, ka tundu kwa Nzambi, mukonda o sábhalu ka i aluka. Amukwa, exi: Mukwa-ituxi utena kyebhi, kubhanga madiwanu kala yá? Anga a di wanuna mudyâ. ¹⁷ Bhenyobho Jifalizewu anga ambela dingi o kifôfo, exi: Eye wambe kyebhi, kwa yó wa ku jikula o mesu? Wixi: Mwène, polofeta.

8-14 YA KAMUSASADI

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | NZWÁ 11-12

“Kayela o Phangu ya Jezú ya Kulondekesa o Henda”

(Nzwá 11:​23-26) ²³ Jezú u mu ambela, wixi: Phang’yé wa-ndu fukunuka. ²⁴ Marta wixi: Ng’ejiya kuma u fukunuka mu difukunukinu dya kizuwa kya kà suka-ku. ²⁵ Jezú wa mu ambela, wixi: Eme ngi difukunukinu ni mwenyu. Woso u ngi xikana eme, né wafu, u kala dingi ni mwenyu. ²⁶ O woso wala ku mwenyu, hé u kala mu ku ngi xikana, ka kà fwa dingi. Eye kyenyiki, wa ki xikana?

milongi phala kutokwesa Nz 11:​24, 25

ng’ejiya kuma wa-nda fukunuka: Marta wa banze kwila, Jezú wa kexile mu zwela ya lungu ni difukunukinu dya-nda bhita ku hádya. (tala o milongi phala kutokwesa Nz 6:39.) Mwene wa xikinine ni kidi kyoso mu milongi ya lungile ni difukunukinu. Sayi atwameni a jingeleja mu izuwa yê, a exana Jisadusewu, ka xikinine ku difukunukinu, maji o milongi yiyi, yexile mu Mikanda Ikola. (Da 12:13; Mar 12:18) Ku mbandu ya mukwá, o Jifalizewu a xikinine kwila, o muthu kya fwa, o nzumbi yê ki i fwé. Marta wejidile kwila, Jezú wa longo ya lungu ni difukunukinu, ni kwila, wa fukunwine kyá athu, maji ka fukunwine luwa muthu wa bhitile kyá izuwa yavulu, kála Lázalu.

eme ngi difukunukinu ni mwenyu: O ufwilu ni difukunukinu dya Jezú, dya jikula o njila phala o athu afú, a vutuke ku mwenyu. Kyoso Jihova kya fukununa Jezú, ka mu bhana ngó o kutena kwa kufukununa o athu afú, maji wa mu bhana we o kutena kwa kubhana o mwenyu wa kalela-ku. (tala o milongi phala kutokwesa Nz 5:26.) Mu divulu dya Dijingunwinu 1:​18, Jezú wambe: ‘Eme-mwéne ni mwenyu, nga kwata o jisabhi ji jikula mu mbila ni mu’alunga.’ Mu kiki, Jezú mwéne o kidyelelu kya athu ala ku mwenyu ni yó afú. Mwene wa kanena kujikula o jimbila, phala kubhana mwenyu ku athu afú, ki kale kwa yó a-nda tumina nê ku dyulu, mba a-nda kala mu ixi yobhe mu utuminu wê.​—⁠Nz 5:​28, 29; 2Pe 3:⁠13.

(Nzwá 11:​33-35) Jezú bhenyobho, kya mono Madiya kudila, ni Jijudé jí dila, eza-nê kumoxi, u kumba ku muxima wê, malamba a mu kwata, ³⁴ Anga wa ebhula, wixi: O mwène mwa mu fundu kwebhi? Exi: Ngana,’ zá u tale. ³⁵ Jezú anga u dila.

milongi phala kutokwesa Nz 11:​33-35

kudila: O kizwelu “kudila” mu dimi dya Ngeleku, mu veji javulu kilombolola kudila ni dízwi dya swina. O kizwelu kiki, a ki tumbula we mu kithangana kyoso Jezú kya zwela ya lungu ni kibwikilu kya Jeluzaleme.​—⁠Lu 19:⁠41.

u kumba . . . malamba a mu kwata: O izwelu yiyi, ilondekesa kyebhi Jezú kya kexile mu divwa mu kithangana kyenyókyo. O kizwelu mu Ngeleku “ku kumba” (em·bri·maʹo·mai) kilombolola ndolo yavulu ku muxima, maji bhabha, Jezú malamba a mu kwata anga u kumba. Mu Ngeleku o kizwelu “ malamba a mu kwata,” (ta·rasʹso) kilombolola kuthandanganya. Kala kyambe o mukwa kutokwesa, bhabha o kizwelu kiki, kilombolola “kubheka ndolo ku muxima; mba kubhangesa kuluwala kyavulu.” O kizwelu kiki, a ki tumbula we mu divulu dya Nzwá 13:​21, phala kulondekesa kyebhi kya divu Jezú, mu kwijiya kwila, eji mu sumbisa kwa Juda.​—⁠milongi phala kutokwesa Nz 11:⁠35.

ku muxima wê: Mu Ngeleku o kizwelu pneuʹma, nange a ki tumbula bhabha phala kulondekesa o ima i tunda ku muxima wa muthu, i mu bhangesa kuzwela mba kubhanga kima.

anga u dila: O kizwelu kya tumbula bhabha (da·kryʹo), mu Ngeleku kya lungu ni kizwelu “masoxi.” Kyene we kya tumbula mu madivulu a Luka 7:38; Ikalakalu 20:​19, 31; Jihebelewu 5:7; Dijingunwinu 7:17; 21:⁠4. Tu mona kala a zwela dingi ya lungu ni kundonda masoxi, o kudila ni dízwi dya swina, ndenge. Mu Mikanda Ikola ya Ngeleku, o kizwelu kiki a ki tumbula ngó bhabha, ki kyene kimoxi ni kya tumbula mu divulu dya Nzwá 11:33 (tala o milongi phala kutokwesa), phala kulombolola o kudila kwa Madiya ni Jijudé. Jezú wa kijidile kwila, weji fukununa Lázalu, maji wa luwalele mu kumona o makamba mê a luwalele mukonda dya ndolo. Mukonda dya henda yê ku makamba mê, mwene wa didi. O musoso yú, ulondekesa kwila, Jezú u divwa kyayibha kya mona athu kufunda jindandu.

(Nzwá 11:​43, 44) Kya zubha o kuzwela kiki, wa di kola ni dízwi dya swina, wixi: Lázalu, tunda ku kanga! ⁴⁴ O Lázalu anga u tunda. Inama yê ni maku, mòwinge mu itetele ya kyaku, ni pholo yòfute ditwaya. Bhenyobho Jezú wixi: Mu ingununyenu o itetele, phal’ende.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Nzwá 11:49) Muthu mudyâ, Kayafa, mwene mukunji wa dikota muvu wenyó, wa ambela, wixi: Enu ki mu ijiya kima?

milongi phala kutokwesa Nz 11:⁠49

mukunji wa dikota: Kyoso o kifuxi kya Izalayele kya di kexidile ku jinguvulu ja mukwá, o mukunji wa dikota wa kexile mu bhanga o kikalakalu kyê ku mwenyu we woso. (Dya 35:25) Maji, kyoso akwa Loma, kya tambula o ixi ya akwa Izalayele, ene a kexile mu sola o mukunji wa dikota ni ku mu katula bhu kididi kiki. (Tala Glossário mu Bibidya ya phutu, “Sumo sacerdote.”) Kayafa, a mu solele ku akwa Loma, phala kukala mukunji wa dikota. Mwene wexile ni uhete wavulu wa kubhanga o kikalakalu kiki, yu wa bhange o kikalakalu kiki mu mivu yavulu, o akwá ndenge. Nange a mu solo ku muvu wa 18 K.K., yu wa nangenena nange katé ku muvu wa 36 K.K. Mu kuzwela kwila, Kayafa wexile mukunji wa dikota ku muvu wenyó, kifwa o muvu wa 33 K.K., tu mona kwila, Nzwá wa mesenene kuzwela kwila, o muvu wa jibha Jezú, Kayafa wexile hanji mukunji wa dikota.​—⁠Tala Apêndice B12 mu Bibidya ya phutu, phala kumona o kididi bhwa kexile o inzo ya Kayafa.

(Nzwá 12:42) Katé-phe ni mu makota a Jijudé amukwá a mu xikana wâ. Maji mukonda-phe dya wôma wa jifalizewu, ka di tange, kuma a lengesa ku a tubhula ni ku a kayesa mu dilombe.

milongi phala kutokwesa Nz 12:⁠42

makota a Jijudé: Bhabha o kizwelu mu Ngeleku “makota a Jijudé,” nange ki lombolola athu a bhanga mbandu ku Inzo ya Dikota ya Kufundisa ya Jijudé. O kizwelu kiki kya tumbula mu divulu dya Nzwá 3:​1, kya lungu ni Nikodemu wa bhangele mbandu ku kibuka kyenyiki.​—⁠tala o milongi phala kutokwesa Nz 3:⁠1.

ku a tubhula ni ku a kayesa mu dilombe: O kizwelu mu Ngeleku a·po·sy·naʹgo·gos a ki tumbula ngó bhabha, ni mu divulu dya Nzwá 12:42 ni kibatulu 16:⁠2. O muthu a mu kaye, akexile mu mu ta kamukonde. Se muthu a mu sandula bhu kaxi ka Jijudé, o mwiji wê u tala hadi yavulu, mukonda a kituka jingadyama. O malombe exile ididi benge-benge phala kulonga-mu, maji exile we ididi phala kufundisa. Ene exile ni kutena kwa kubhana kaxtiku ni kukaya o athu.​—⁠Tala o milongi phala kutokwesa Mat 10:⁠17.

Kitangelu Kya Bibidya

(Nzwá 12:​35-50) Jezú wa ambela, wixi: Kithangana Kyòfele kiki, hanji mwala ni mukengeji, mu’axaxe kenu. Endenu kyá kyoso ki mwala ni mukengeji; myenyu yenu i lunge mwenyomo, phala o usuku ki u mi kwate. Kuma woso wenda m’usuku, kejiya kwoso ku a lunga. ³⁶ Kyoso ki mwala hanji ni mukengeji, xikanenu o mukengeji, nda mu kale mu an’a mukengeji. Jezú wa ambela im’iyi, anga u tunda-bhu, hé uya mu ku di sweka. ³⁷ Sumbala-phe wa bhangele madiwanu mavulu kiki bhu pholo yâ, ene-phe ka mu xikana. ³⁸ Phala o maka ma polofeta Izaya ni ma bhite, wixi: Ngana, nanyi wa xikana ku maka metu? Nanyi mwene a mu tukulwila o kutena kya Ngana? ³⁹ Ene ka tenene kuxikana mukonda Izaya wambe dingi, wixi: ⁴⁰ Nzambi mwene wa a fwisa mesu, n’a yú wa a kolesa o mixima; kulengesa kwila ka mone ni mesu, n’a tongolole ni muxima, n’a lunguluke dingi, eme ni ng’a sake. ⁴¹ Im’iyi Izaya wa i tangele, mukonda wa mwene ungana wa Jezú, yu wa mu tumbula. ⁴² Katé-phe ni mu makota a Jijudé amukwá a mu xikana wâ. Maji mukonda-phe dya wôma wa jifalizewu, ka di tange, kuma a lengesa ku a tubhula ni ku a kayesa mu dilombe. ⁴³ Mbata ene ujitu u tunda ku athu wa a kalela kota, o ujitu u tunda kwa Nzambi, ndenge. ⁴⁴ Jezú anga u di kola wixi: Woso wa ngi xikana eme, ki eme ngó a ngi xikana, wa xikana we ni yó wa ngi tumu. ⁴⁵ Woso wa ngi mono eme, wa mono we woso wa ngi tumu. ⁴⁶ Eme ngeza kuma ngi mukengeji mu ngongo, phala woso u ngi xikana, ka kale dingi mwa vundu. ⁴⁷ Muthu woso wívwa o maka mami, n’a kambe ku ma bhaka, eme ki ngi mu êlesa. Kuma eme ki ngeza mù kwêlesa o mundu, ngeza mu kubhulula o mundu. ⁴⁸ Woso wa ngi di tunu, wa kambe kutambulula o maka mami, sayi woso u mu êlesa. Maka mami moso u nga tange, ene a ka mu êlesa mu kizuwa kya kà suka-ku. ⁴⁹ Mbata ki eme nga di zwelela; maji Tat’a yó wa ngi tumu, mwène u ngi tangela kyoso ki ngi zwela, ni kyoso ki ngi longa. ⁵⁰ Ngejiya kuma kijila kyê mwène, ki bhana mwenyu ki wábhwa. O ima-phe yoso i nga tange eme, nga i tange mwene kala kya ngi tumu Tat’a o kuzwela.

15-21 YA KAMUSASADI

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | NZWÁ 13-14

“Nga mi Bhana Phangu”

(Nzwá 13:⁠5) Anga u lundulwila menya bhu dilonga dya meny’a pholo, hé u mateka o kusukula inama ya jixibulu jê, ni ku i kondona ni ditwaya dya di kutu na-dyu.

milongi phala kutokwesa Nz 13:5

o kusukula inama ya jixibulu jê: M’ukulu, akwa Izalayele akexile mu zwata dingi jisandalya. O idyotelu yiyi, ya kexile ni jingoji ja kexile mu kasa mu inama. Mu kiki, o inama ya kexile mu xila, mukonda dya fufuta ni malôwa akexile mu jinjila. Kyexile kifwa kyá, kuzula o jisandalya ande dya kubokona m’onzo ya muthu. O mukwa dibhata, wa kexile mu bhanga yoso phala kusukula o inama ya ajitu. O Bibidya i tumbula o ukexilu yú mu ibatulu yavulu. (Di 18:​4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Lu 7:​37, 38, 44) Kyoso Jezú kya sukula o inama ya maxibulu mê, mwene wa kexile mu kayela o ukexilu yú, phala kwa longa disá dya kulenduka ni kubhanga ima phala akwá.

(Nzwá 13:​12-14) Kya zubha o ku a sukula o inama, ­Jezú wa tambula o izwatu yê, anga u xikama dingi ku meza, hé wa ambela, wixi: Enu mwejiya kyoso ki nga bhange? ¹³ Enu mwa mu ng’ixana Mesene, mwa mu ng’ixana Ngana. Kidi-phe ki mwa zwela, mukonda eme-mwène-mwene. ¹⁴ Eme-phe ngi Mesene, ngi Ngana, se nga mi sukula inama, enu wenu mwa tokala ku di sukula jinga o inama mudyenu.

milongi phala kutokwesa Nz 13:​12-14

mwa tokala: O kizwelu kiki mu Ngeleku, a ki tumbula dingi benge-benge kyoso kya mu zwela ya lungu ni kitadi. Mu kidi, kilombolola “kukala ni dikongo.” (Mat 18:​28, 30, 34; Lu 16:​5, 7) Bhabha, ni mu jivelusu ja mukwá, a ki tumbula phala kulombolola mawkexilu avulu a makongo.​—⁠1Nz 3:16; 4:11; 3Nz 8.

(Nzwá 13:15) Kuma eme nga mi bhana phangu, enu ni mu bhange kyoso ki nga bhange eme.

Sentinela 01/03/99 pág. 31 Parág. 1

O Muthu wa Beta-Kota, wa Bhange Ikalakalu ya Kulenduka

Mu kusukula o inama ya jixibulu jê, Jezú wa longo disá dya dikota dya lungu ni kulenduka. Kiki kilondekesa kwila, o Jikidistá ka tokala kubanza kwila, ene a beta-kota, ni kukingila kwila, akwá a bhangela ima ithangana yoso. Mu veji dya kiki, ene a tokala kukayela o phangu ya Jezú. Mwéne kejile ‘phala ku mu bhikila, maji phala kubhikila ni kubhana o mwenyu wê mu kukula o mundu.’ (Matesu 20:28) Sé phata, o maxibulu a Jezú a tokala kubhanga ima phala akwá.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Nzwá 14:⁠6) Jezú wixi: Eme ngi njila, ngi kidi, ngi mwenyu. Kana muthu u bhixila kwa Tat’a, wa kambe kwijila ko kwami.

milongi phala kutokwesa Nz 14:6

Eme ngi njila, ngi kidi, ngi mwenyu: Jezú mwéne o njila, mukonda tu tena kuzwela ngó ni Nzambi mu musambu, bhu kaxi ka mwene. Mwene we “njila” phala o athu kubhanga dingi o ukamba ni Nzambi. (Nz 16:23; Lo 5:⁠8) Jezú mwéne o kidi, mukonda o ima ya bhange ni ya zwela, yexile kidi. Mwene wa kumbidila we ikanenu yavulu, ilondekesa o kikalakalu kyexile na-kyu kya kubhangesa o vondadi ya Nzambi ku di kumbidila. (Nz 1:14; Dij 19:10) O ikanenu yiyi ya di kumbidila bhu kaxi kê mwene. (2Ko 1:20) Jezú mwéne o mwenyu, mukonda bhu kaxi ka sata ya kukula, wa bhangesa kwila o athu a tambula o “mwenyu wa kidi,” mba ‘o mwenyu ki wabhwa.’ (1Ti 6:​12, 19; Ef 1:7; 1Nz 1:⁠7) Mwene wa-nda kala we “mwenyu” phala o mazunda ni mazunda a athu, a-nda kwa fukununa phala kukala mu Palayízu mu ixi, katé ku hádya ni hádya.​—⁠Nz 5:​8, 29.

(Nzwá 14:12) Kidi kyene, ngi mi ambela: Woso wa ngi xikana eme, ikalakalu i nga mu bhanga eme, mwène we u i bhanga, katé u bhanga we hanji ya tundu, mukonda eme ngala kuya kwa Tat’a.

milongi phala kutokwesa Nz 14:⁠12

katé u bhanga we hanji ya tundu: Jezú ka kexile mu zwela kwila, o madiwanu eji bhanga o maxibulu mê, eji beta dingi kota, o a bhangele mwene ndenge. Mu veji dya kiki, ni kulenduka kwoso, mwene wa xikina kwila, o maxibulu mê eji kwenda dingi ididi yavulu, eji bokela dingi o athu, eji boka mivu yavulu, o mivu ya boko mwene, ndenge. O izwelu ya Jezú ilondekesa kwila, mwene wa mesenene kwila, o maxibulu mê a suluka ni kubhanga o kikalakalu kya matekene.

Kitangelu Kya Bibidya

(Nzwá 13:​1-17) Kwila kwa kambe ngó kizuwa kimoxi, kyoswiki o Fesa ya Phasu kiluwa i bokona, Jezú kuma wejiya kwila o kumbi dyê dya bhixila, dya kutunda mu ngong’umu n’aye kwa Tat’a, kala kya zola makamba mê mu ngongo, wa a zolo mwene katé ku dizubhilu. ² Jezú ni maxibulu mê, kya kala mù seyala, o Dyabhu wa ki te kyá ku muxima wa Juda, mukwa Kadyota, mon’a Ximá, o ku mu sumbisa. ³ Jezú wejiya kwila Tat’a wa mu bhana kutena kwoso bhu maku mê. Wejiya we kuma mwène wa tundu kwa Nzambi, o kwa Nzambi kwene kyá kwa-nda kuya. ⁴ Kyenyókyo u balumuka ku meza, u zula izwatu yê, anga u nomona ditwaya, u di kuta nadyu bhu kinyonga ⁵ Anga u lundulwila menya bhu dilonga dya meny’a pholo, hé u mateka o kusukula inama ya jixibulu jê, ni ku i kondona ni ditwaya dya di kutu na-dyu. ⁶ Anga u bhixila kwa Ximá Phetele. Phetele-phe, wixi: Kífwa, Ngana, eye u ngi sukula o inama? ⁷ Jezú wixi: Kyoso ki nga-lu bhanga, eye ki kya kutetulukila luwa: maji hadya u k’ijiya. ⁸ Phetele wixi: Kana, Ngana, ngwami eye ni u ngi sukule inama. Jezú wixi: Se nga kambe ku ku sukula, eye ku kala dingi u dixibulu dyami. ⁹ Kwala Ximá Phetele: Se kyene, Ngana, k’o inama ngó; sukula we ni maku, ni mútwe wami. ¹⁰ Eme Jezú: Woso wa dixika kyá, u ­bhinga ngó ku mu sukula inama, n’a zubhe kuzela. Enu-phe mwa zele kyá, suke enu’enu oso kana, kuma umoxi né. ­¹¹ (Mukonda Jezú wejiya woso wa-nda ku mu sumbisa. Kyene kya kyambela, wixi: Ki mwa zele enu’enu oso, kuma umoxi né.) ¹² Kya zubha o ku a sukula inama, Jezú wa tambula o izwatu yê, anga u xikama dingi ku meza, hé wa ambela, wixi: Enu mwejiya kyoso ki nga bhange? ¹³ Enu mwa mu ng’ixana Mesene, mwa mu ng’ixana Ngana. Kidi-phe ki mwa zwela, mukonda eme-mwène-mwene. ¹⁴ Eme-phe ngi Mesene, ngi Ngana, se nga mi sukula inama, enu wenu mwa tokala ku di sukula jinga o inama mudyenu. ¹⁵ Kuma eme nga mi bhana phangu, enu ni mu bhange kyoso ki nga bhange eme. ¹⁶ Mbata ni kidi kyene, ngi mi ambela: Mubhika ka tundu ngana yê, o mukunji ka tundu woso wa mu katula. ¹⁷ Kindala ima yiyi se mwa ijiya, mu zediwa se yene i mu bhanga.

22-28 YA KAMUSASADI

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | NZWÁ 15-17

‘Enu ki mu Bhange Mbandu ya Mundu’

(Nzwá 15:19) Se enu mwa tokalele ku mundu, o mundu weji kuzola o kyê. Maji mukonda ki mu tokala ku mundu, mbata eme nga mi tungula ku mundu, kyene mundu ki wa mi zembela.

milongi phala kutokwesa Nz 15:⁠19

mundu: Bhabha, o kizwelu koʹsmos kilombolola o athu ka mu sidivila Nzambi. Nzwá mwene ngó wa soneka o izwelu ya Jezú, yambe kwila ka bhange mbandu ya mundu mba ka tokala ku mundu. O kizwelu kiki, ki moneka dingi veji jiyadi mu musambu wa sukina wa bhangele Jezú ni jipoxolo jê ja fiyele.​—⁠Nz 17:​14, 16.

(Nzwá 15:21) Jezú wixi: Eme o usobha wami, ki wa mu ngongo mumu. Se wa kexile wa mu ngongo, hinu makwenze mami eju bhânga phala eme ka ngi bhakule bhu maku ma Jijudé. Kala kiki-phe, o usobha wami ki wa kunu!

milongi phala kutokwesa Nz 15:⁠21

mukonda dya dijina dyami: Sayi bhabha, o kizwelu “dijina” mu Bibidya, kilombolola o mukwa dijina, ni ibhangelu yê yoso. (Tala o milongi phala kutokwesa Mat 6:⁠9.) Maji kyoso kya zwela ya lungu ni dijina dya Jezú, di lombolola we o ungana ni kididi kya mu bhana Tat’ê. (Mat 28:18; Fi 2:​9, 10; Jih 1:​3, 4) Bhabha, Jezú u lombolola se mukonda dyahi o athu a mundu, eji bhanga ima yayibha kwa akayedi’ê: Mukonda ene kejiya Yó wa mu tumu. O kwijiya Nzambi, kweji ku a kwatekesa kutendela ni kwijiya se o dijina dya Jezú dilombolola ihi. (Ik 4:12) Kwa lungu ni kwijiya o kididi kya bhana Nzambi kwa Jezú, kala Sobha ya jisobha, ni kwijiya kwila athu oso a bhingi ku mu belesela, phala kutambula o mwenyu.​—⁠Nz 17:3; Dij 19:​11-16; sokesa ni divulu dya Jis 2:​7-12.

(Nzwá 16:33) Nga mi ambela im’iyi phala enu ki mu kala kumoxi ni eme, mu kale ni kutululuka ko kwami. Mu ngong’umu mwa-ndu kala ni hadi, maji kwatenu-phe mwanu, ngongo yiyi eme nga i tolola kyá.

Perspicaz vol. 1 pág. 556-557 parág. 7

Kuswina

O Jikidistá a tokala kukolokota mu kudilanga, phala ka a funyise ku mundu yú wala ni unguma ni Jihova Nzambi. Sumbala o mundu wa a zembe, ene a tokala kukolokota mu ufiyele wâ kwa Nzambi. Jezú Kidistu wambe ku maxibulu mê: “Mu ngong’umu mwa-ndu kala ni hadi, maji kwatenu-phe mwanu, ngongo yiyi eme nga i tolola kyá.” (Nz 16:33) O Mon’â Nzambi kehela kwila, o mundu yú u mu funyisa. Mu veji dya kiki, mwene wa tolola o mundu, mu ku dituna o ima yoso ya mundu. O phangu yambote ya bhana Jezú Kidistu, mu kutolola o mundu ni wendelu wê wa yuka, i tena kukwatekesa o muthu kuswina, phala kukayela o phangu yê ni kudituna o ima yoso ya mundu.​—⁠Nz 17:⁠16.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Nzwá 17:21-23) O ene oso n’a kale umoxi. Tat’a yami! Mukwâ ni eye ki wala mo mwami, eme ngala mo mwé, ene wa a kale mo mwetu, oso mwene a kala umoxi , o mundu phala u xikane kuma eye wa ngi tumu. ²² Nga bhana o kijingu ki wa ngi bhana eme, ene ni a kale umoxi, kala etu ki twala umoxi. ²³ Eme mwa ene, eye mo mwami, ene a zubhe ku di bandeka mu umoxi, mbé o mundu ni u xikane kuma Eye wa ngi tumu, kuma we wa a zola ene, kala ki wa ngi zola eme.

milongi phala kutokwesa Nz 17:21-23

umoxi: Mba “ku di mbunda kumoxi.” Jezú wa sambe phala o akayed’yê a kidi a kale “umoxi,” mu ku kalakala kumoxi, phala disukilu di moxi, kala mwene ni Tat’ê ala “umoxi,” mu kukalakala ni ibanzelu imoxi. (Nz 17:22) Mu divulu dya 1 Kolindo 3:6-9, Phawulu wa lombolola o ukexilu wa ku di mbunda wa Jikidistá, kyoso kya kalakala mudya ni kya kalakala ni Nzambi.—Tala 1Ko 3:8, ni milongi phala kutokwesa Nz 10:30; 17:⁠11.

ene a zubhe ku di bandeka mu umoxi: Mba “a di bunda mu ima yoso.” Mu velusu yiyi, Jezú wa sokesa o ku di bandeka mu umoxi, ni henda i mu londekesa Tat’ê. Kiki kya lungu ni izwelu ya divulu dya Kolose 3:​14, yambe: “O henda yene o dijikita di kuta o uthu watenena.” O ku di mbunda kuku, ki ku lungu mu ima yoso. Kiki ki kilombolola kwila, o idifwa yoso, kala o mawuhete moso a muthu ni muthu, o ijila mba ixinganeku, ya sokela. Kiki kilombolola kwila, o akayedi a Jezú a di bundu mu ibhangelu, mu kuxikana ni mu ilongesu.​—⁠Lo 15:​5, 6; 1Ko 1:10; Ef 4:3; Fi 1:⁠27.

(Nzwá 17:24) Pilatu wa mu ambela, wixi: U sobha-phe! Inga kyebhi? Jezú wa vutula, wixi: Kyene! Eye-mwène wa mu ki tanga, kwila ngi sobha. Eme o kuzwela o kidi, kyene kya ngi vwalela, kyene we ki ng’ejila mu ngongo. Woso wa xikana o kidi, wívwa dízwi dyami.

milongi phala kutokwesa Nz 17:⁠24

‘dimatekenu dya ngongo’: O kizwelu mu Ngeleku “dimatekenu,” mu divulu dya Jihebelewu 11:11 a ki tumbula “kuvwala.” Kyene kya lungu ni kukala ni an’â. Mu kiki, o kizwelu ‘dimatekenu dya ngongo,’ nange kya lungu ni uvwalukilu wa an’â Adá ni Eva. Jezú wa sokesa o izwelu ‘dimatekenu dya ngongo’ ni Abele, nange mwéne o muthu wa dyanga mu kukatula o mbote mu sata ya kukula. Nange mwéne we a dyanga ku mu soneka o dijina “mu divulu dya mwenyu tundé ku dimatekenu dya’xi.” (Lu 11:​50, 51; Dij 17:⁠8) O izwelu yiyi ya Jezú mu musambu kwa Tat’ê, ilondekesa we kwila, ande mwene dya Adá ni Eva kuvwala an’â, Nzambi wa zolele kyá o Mon’ê umoxi-èlele.

Kitangelu Kya Bibidya

(Nzwá 17:​1-14) Kya zubha kuzwela ima yiyi, Jezú u bhetula mesu bhulu, wixi: Tat’a, kumbi dyeza-bhu kyá. Jingisa Mon’é, o Mon’é n’a ku jingise eye. ² Mbata o Mon’a wa mu bhana ungana wa kutumina athu oso, phala oso wa mu bhana-nâ mwène a a bhane o mwenyu ki wábhwa. ³ O mwenyu ki wábhwa wenyú: Kwila oso a ku ijiye eye u Nzambi ya kidi imoxi-èlele, ni kwijiya we Jezú Kidistu, yó wa mu tumu eye. ⁴ Eme nga ku jingisa Eye mu ngongo, eme nga zubha o kikalakalu ki wa ngi bhana kubhanga. ⁵ Tat’a yami! Kiki-phe ngi jingise eye-mwène ni kijingu, ki nga kexile na-kyu m’okulu ni eye, kwila mu ngongo kiluwa mu di bhanga. ⁶ Eme nga tukulula o dijina dyé ku athu u wa ngi bhanga-nâ mu’axaxe ka mundu. Ene a kexile é, eye wa ngi bhana-nâ. Ene a bhake o maka mé; ⁷ ya a k’ijiya we kuma ima yoso i wa ngi bhana, ya tundu ko kwé. ⁸ Mbata eme nga a bhana o maka oso u wa ngi bhele, o ene a ma tambulula, ya a k’ijiya kidi kuma eme nga tundu ko kwé. Ene a xikana, kuma eye wa ngi tumu. ⁹ Eme ngala kwa bhingila ene. Ki nga mu bhingila o mundu, kana, maji nga mu bhingila yó wa ngi bhana-nâ, kuma ene a ku tokala. ¹⁰ Mukonda yoso o yami yé, yoso o yé, yami. Eme o fuma yami ala ku i mwena kwa ene. ¹¹ Eme ki ngala dingi mu ngongo, yá-phe ala hanji mu ngongo. Eme kindala ngiza ko kwê. Tat’a Ukôla! A bhake mu dijina dyé, oso wa ngi bhana-nâ phala ene a kale umoxi, kala etu ki twala mu umoxi, n’eye, n’eme. ¹² Kyoso ki nga kexile-nâ mu ngongo, nga a bhakele mu kutena kwa dijina dyé. Nga engi, oso wa ngi bhana-nâ, ki bhu texika muthu, kikale yuná ngó o kilalu kya mona, wa texika-bhu, mu kubhitisa o maka mòsoneke mu Mikanda Ikôla. ¹³ Kiki-phe ngiza kyá ko kwé. Maji im’iyi-phe nga i zwelela mu ngongo phala o ngalasa yami ni i tenene moxi dya mixima yâ. ¹⁴ Nga a bhana o maka mé. O mundu-phe wa a zembe, mukonda ene ka tokala mu mundu, mukwâ ni eme ki ngi tokala-mu.

29 YA KAMUSASADI–​4 YA KAMOXI

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | NZWÁ 18-19

“Jezú wa Bhana Umbangi wa Kidi”

(Nzwá 18:36) Jezú wixi: Eme o usobha wami, ki wa mu ngongo mumu. Se wa kexile wa mu ngongo, hinu makwenze mami eju bhânga phala eme ka ngi bhakule bhu maku ma Jijudé. Kala kiki-phe, o usobha wami ki wa kunu!

(Nzwá 18:37) Pilatu wa mu ambela, wixi: U sobha-phe! Inga kyebhi? Jezú wa vutula, wixi: Kyene! Eye-mwène wa mu ki tanga, kwila ngi sobha. Eme o kuzwela o kidi, kyene kya ngi vwalela, kyene we ki ng’ejila mu ngongo. Woso wa xikana o kidi, wívwa dízwi dyami.

milongi phala kutokwesa Nz 18:⁠37

kuzwela o kidi: mba “kubhana umbangi.” Kala ki zwela o Mikanda Ikôla ya Ngeleku, o izwelu mu Ngeleku “kubhana umbangi” (mar·ty·reʹo), ni “umbangi” (mar·ty·riʹa; marʹtys), yala ni ilombolwelu yavulu. O izwelu iyadi yiyi, ya lungu ni muthu u bhana umbangi wa ima ya mono mba yejiya, maji yene ilombolola we, “kuzwela, kuxikina ni kuzwela ima yambote ya lungu ni muthu.” Jezú ka bhana ngó umbangi wa lungu ni kidi kya xikinine, maji wa bhana we phangu ya kukayela o kidi kiki, yu wa kumbidila o ikanenu ya Tat’ê. (2Ko 1:20) Nzambi wa jimbulula kyambote kyebhi kyeji di kumbidila o ikanenu ya lungu ni Utuminu wa Mexiya. Ku mwenyu wé woso mu ixi, katé ku ufwilu we, Jezú wa kumbidila o ikanenu yoso ya lungile ni mwene, katé mwene, ni yiyi yexile mu Kitumu kya Mozé, ya di kumbidila kwa mwene. (Ko 2:​16, 17; Jih 10:⁠1) Mu kiki, tu tena kuzwela kwila, Jezú wa ‘bhana umbangi wa kidi,’ mu izwelu ni mu ibhangelu.

o kidi: Jezú ka kexile mu zwela o kidi kya kima kyoso kyoso, maji o kidi kya lungu ni vondadi ya Nzambi. O muthu wa beta-o-kota mu ikanenu ya Nzambi, Jezú, o “mon’a Davidi,” mwene wa mu sidivila kala Mukunji wa Dikota, ni kwila, Nguvulu ya Utuminu wa Nzambi. (Mat 1:⁠1) Jezú wa jimbulula kwila, wejile mu ixi, kya dyanga, phala kubhana umbangi wa lungu ni kidi kya Utuminu. Ande dya kuvwala Jezú, ni kyoso kya mu vwala mu Beleme ya Judeya, o mbanza mwa vwalele Davidi, o ji-anju ja tudile njimbu ya lungu ni kidi kiki.​—⁠Lu 1:​32, 33; 2:​10-14.

(Nzwá 18:38a) Pilatu, wixi: O kidi ki kala kyebhi?

milongi phala kutokwesa Nz 18:⁠38a

O kidi ki kala kyebhi?: Nange Pilatu wa kexile mu zwela ya lungu ni kidi kya kima kyoso-kyoso, kana “o kidi” kyexile mu zwela Jezú. (Nz 18:37) Se wa mesenene mwene kwijiya o kidi, hinu Jezú wa mu tangela o kidi. Pilatu wa londekesa kwila ka mesenene kwijiya o kidi, kyoso kyebhula: “Kidi? Kyene ki kala kyebhi? O kidi ki kyene-ku!” Mu kidi, Pilatu ka kingila o kitambwijilu, mwene wa tundu bhu kanga phala kuzwela ni Jijudé.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Nzwá 19:30) Jezú kya zubha kutambula o mvindangele, wixi: Kwabhu! Yoso yòtenese kyá! Anga u bheteka o mutwe wê, mwenyu anga u batuka.   

Sentinela 15/08/10 pág. 11 parág. 15

Kyebhi Jezú Kya Jingisa o Kuyuka Kwa Nzambi

“kwabhu! Yoso yòtenese kyá”: Sumbala ni hadi ya tale Jezú, mwene wa kolokota mu ufiyele wê, yu wa londekesa kwila, Satanaji mukwa makutu. Kuma mwene wa kolokota mu ufiyele wê, wa londekesa we kwila, Adá ni Eva, exile we ni kutena kwa kukolokota mu ufiyele wâ. O mwenyu ni kufwa kwa Jezú, kwa jingisa o Ungana wa yuka wa Jihova.​—⁠Ji 27:⁠11.

(Nzwá 19:31) Jijudé, phala o imbi ki i xale ku jitaka kya Sábhalu, (mukonda kizuw’iki, kizuwa kya Sesa, kya ku di yudika, o ki kúkya Sábhalu ya dikota) a bhinga Pilatu a a bukujule o inama, a a katule-ku.

milongi phala kutokwesa Nz 19:⁠31

o ki kúkya Sábhalu ya dikota: Mivu yoso, kyoso kyexile mu bhita o Phasu, o kizuwa kya kayela, o kizuwa kya 15 kya mbeji ya Nizá, kya kyexile mu kala sábhalu, né mwene se o kizuwa kiki ki bhixila bhu kaxi ka semana. (Ij 23:​5-7) Se o kizuwa kiki, ki bhita mu Sábhalu ya semana (o kizuwa kya kasambwadi kya semana ya Jijudé, ki mateka kya Sesa, kyoso ki boba o dikumbi, ndu kya Sábhalu kyoso ki boba o dikumbi), kyexile Sábhalu ya dikota. Jezú wa fwile kya Sesa. O kizuwa kya kayela, kyexile o Sábhalu ya “dikota.” Tundé ku muvu wa 29 ndu 35 K.K., o muvu wa 33 K.K. wene ngó o muvu wa bhitile o kizuwa kya 14 kya mbeji ya Nizá, kya Sesa. Kiki kilondekesa kwila, Jezú wafu mwene mu kizuwa kya 14 kya mbeji ya Nizá, kya muvu wa 33 K.K.

Kitangelu Kya Bibidya

(Nzwá 18:​1-14) Jezú kya zubha o kusamba kiki, u tunda ni jixibulu jê, anga uya ku sámbwa dya kahonga ka Kidelone, bhwala kádibhya, anga u bokona momo, mwène ni jixibulu jê. ² Juda we wa mu sumbisa, kidid’iki wa k’ijiya, mukonda Jezú bhene bhwene kuya jinga kyá ni jixibulu jê. ³ Juda-phe wa tambula kyá kibuka kya masoladi ni jipudixa ku makota ma jinganga ni jifalizewu, anga eza bhenyabha ni jikandeya ni jisama ja túbhya ni jixibhata. ⁴ Jezú kuma yoso ya-nda kubhita wa ijiya, u twamenena kuya mu kutakana-nâ, wixi: Mukwa-hi mwala ku mu sota? ⁵ Exi: Jezú dya mukwá Nazalé. Jezú wixi: Eme’ú: Juda we mukwa kikutu, wemana-nâ kumoxi. ⁶ Mwène-phe kya ambela, wixi: Eme’ú, ene a vutuka ni dima, hé a di bhala bhoxi. ⁷ Jezú anga wa ebhudisa dingi, wixi: Mukwa-hi mwala ku mu sota? Exi: Jezú dya mukwa ­Nazalé. ⁸ Jezú wixi: Nga mi ambela kyá kuma eme’ú. Se mwa ngi bhindamena eme, o yá a ambudyenu, ayâ. ­⁹ (Mwène wazwela kiki, mu kubhitisa o maka-mê ma tangele, wixi: Tat’a yami! Oso u wa ngi bhana-nâ, ki bhu ngi texika muthu.) ¹⁰ Bhenhobho, Ximá Phetele, kuma wala ni xibhata yê, u i fomona, anga u i vunda mubhika wa nganga ya dikota, hé u mu batula o dítwi dya kadilu. Mubhika yó dijina dyê Máluku. ¹¹ Jezú anga wambela Phetele, wixi: Fomeka o xibhata yé mu kizu! Eye wa fika kwila dikáwu dya ngi bhana Tat’a, manyi ngi kamba ku di nwa? ¹² Bhenyobho o kibuka kya masoladi, ni fixiyadi, ni jipudixa ja Jijudé, a kwata Jezú, anga a mu kuta. ¹³ Anga aya-nê hanji k’onzo ya Hana, mukonda mwène ukowu’a Kayafa wala ku unganga wa dikota muvu wenyó. ¹⁴ O Kayafa mwene wa longesele Jijudé, wixi: Kota o muthu umoxi kufwila bhu kididi kya mundu.