Milongi Phala o Yônge, Ukexilu wa Ukidistá ni Ukunji Wetu

3-9 YA KATUTU

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | NZWÁ 1-2

“Jezú u Bhanga o Madiwanu’ê a Dyanga”

(Nzwá 2:1-3) Mu kizuwa kya katatu, anga ku bhita ukaza mu Kaná, sanzala ya Ngalileya. Manyi’a Jezú anga u kala-bhu. ² Jezú we a mu ixana ni jixibulu jê, ku fesa ya ukaza. ³ Kyabhu o vinyu-phe, manyi’a Jezú wa mu ambela, wixi: Ene kala dingi ni vinyu.

Mulangidi 15/06/15 difwe 4 kaxi 3

Kidistu —Mwéne o Kutena Kwa Nzambi

³ Jezú wa bhange o madiwanu’ê a dyanga, mu fesa ya ukaza ya bhitile mu mbanza ya Kanana. Etu ki twejiya se ihi ya bhitile, maji mu fesa yenyóyo, o vinyu ki i sokele phala o ajitu. O dikaza dya ubhe dyeji bhita jisonyi, mukonda ene a tokalele kuzalela kyambote o ajitu. O many’â Jezú, Madiya, wa kexile we mu fesa yenyóyo. O kwila mwene wa bhingi kikwatekesu kwa Jezú, mukonda mwene wa kijidile kwila, Jezú wa kexile ni kutena kwa kubhanga madiwanu? Nange Madiya wa xinganekene mu ikanenu yoso ya lungile ni mon’ê, ni kwijiya kwila, mwene eji mu ixana “Mon’â Nzambi ya Dyulu.” (Luka 1:30-32; 2:52) Mu kidi, ki kale Madiya mba Jezú, a mesenene kyavulu kukwatekesa o dikaza. Mu kiki, Jezú wa bhange o madiwanu a kubhangesa 380 a ji litulu ja menya ku bhiluka “vinyu yambote.” (Tanga Nzwá 2:3, 6-11.) O kwila Jezú wa tokalele mwene kubhanga o madiwanu enyá? Kana. Mwéne wa bhange o madiwanu enyá, mukonda wa mesenene kukwatekesa o athu, ni kukayela o phangu ya Tat’ê, wala ni ukexilu wa kubhana.

(Nzwá 2:4-11) Jezú wa mu vutwila, wixi: Muhatu, ki ku bhingi eye u ngi longa kyoso ki nga fwama o kubhanga. Kumbi dyami kiluwa di bhixila. ⁵ Manyi’â wambela akwa-mbèle, wixi: Mwéne, kyoso kya mi tuma, bhangenu-kyu. ⁶ Bhenyobho anga bhu kala masanga masamanu ma matadi, mbebhu o kìfwa kya Jijudé kya ku di sukula. Kala disanga di ambata makwinyi nake mba hama ya jilitulu já menya. ⁷ Jezú wa ambela, wixi: Izalesenu masang’ama ni menya. Anga a m’ezalesa katé ku mizumbu. ⁸ Anga wa ambela, wixi: katulenu-ku tumenya twòfele, ku masanga yá mu tu bhekele o dilemba dya fesa. Anga a mu bhekela. ⁹ O Dilemba dya fesa, kya zubha kulola o menya ma biluka kyá vinyu, kuma ka k’ijiya bhwoso bhu ya tundu, (inda akwa-mbèle a teke o menya, ene ngó a k’ijiya), mwène wexana nga-yala, wixi: ¹⁰ Athu ene mù kwila, a dyanga ku ta-ku hanji o vinyu ya wabha, se anu kyá kyambote, kwiza kiwa yóyo yala ndenge mu kuwabha. Eye-phe wa bhake o vinyu ya mbote katé kindala. ¹¹ Jezú wa bhange kidiwanu’iki, kya dyanga, mu Kaná ka Ngalileya. Mu kubhanga kiki, wa tukulula o ungana wê, o jixibulu jê anga ji mu xikana.

Jesus—o Caminho pág. 41 parág. 6

Jezú u Bhanga o Madiwanu’ê a Dyanga

Yá ene o madiwanu a dyanga a bhange Jezú. Kyoso o maxibulu a ubhe kya mono o madiwanu yá, o kixikanu kyâ kwa mwene kya dibandekesa dingi. Mu kusuluka, Jezú, many’â ni jiphange jê, ayi ku mbanza ya Kafanawu, ku mbandu ya tundila kumbi ku kikolo kya kizanga kya Ngalileya.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Nzwá 1:1) Ku dimatekenu kyoso o mundu kiluwa a u bhanga, ku kala o Dyambu; o Dyambu anga di kala ni Nzambi; o Dyambu di kala we nzambi.

milongi phala kutokwesa Nz 1:1

o Dyambu: Mba “o Logos.” Mu Ngeleku, ho loʹgos. Bhabha a di zwela kala dijina dya ujitu, kyene kimoxi mu divulu dya Nzwá 1:14 ni Dijingunwinu 19:13. Nzwá wa lombolola kwila o dijina didi dya ujitu, dya tokala kwa Jezú. O dijina didi dya ujitu, a di bhana kwa Jezú, kyoso kyexile ku dyulu, ni kyoso kya boko o njimbu yambote mu ixi kala muthu wa yuka, ni kyoso we kya mu tumbika ku dyulu. Jezú wexile o Dyambu dya Nzambi, mu kubhana jinjimbu ni itendelesu ya Mubhangi, ku ji-anju, ni ku athu mu ixi. Tu tena kuxinganeka kwila, ande dya Jezú kwiza mu ixi, mu veji javulu, Jihova wa kexile mu di zwelesa ni athu bhu kaxi ka Dyambu, o mukunji Wê.—Di 16:7-11; 22:11; 31:11; Ma 3:2-5; Af 2:1-4; 6:11, 12; 13:3.

kumoxi: Mba, “bhu pholo ya.” Mu mbandu yiyi, o kizwelu pros, mu Ngeleku, ki tena kulombolola ku di zukama mba ukamba. Kiki kilombolola we athu a di kexidila, o Dyambu ni Nzambi imoxi-elele ya kidi.

o Dyambu di kala we nzambi: Mba “o Dyambu dyexile muthu mu nzumbi [mba, “kidifwanganu kya Nzambi”].” Bhu kaxi ka kizwelu kiki, Nzwá u lombolola o kidifwa mba ukexilu wa “Dyambu” (mu Ngeleku ho loʹgos; tala o milongi phala kutokwesa o Dyambu mu velusu yiyi), mwéne Jezú Kidistu. O kididi kya Dyambu, kala o muthu a Dyangela o ku mu bhanga ande dya Nzambi kubhanga o ima yoso, ni kwila Nzambi wa bhange o ima yoso bhu kaxi k’ê, kiki ki bhangesa ku mwixana kala “nzambi we; kidifwanganu kya Nzambi; muteni; muthu wa tungu ku dyulu.” Jibibidya javulu jamba kwila “o Dyambu dyexile Nzambi,” phala kulombolola kwila, mwene wa sokela ni Nzambi, o Muteni-a-yoso, mba a di zukama kyavulu. Maji kwene ima yavulu i bhangesa kuzwela kwila, Nzwá ka kexile mu lombolola kwila “o Dyambu” mwéne o Nzambi Muteni-a-Yoso. O izwelu ya dyanga ni ya kayela mu velusu yiyi, ilondekesa ni kidi kyoso kwila, “o Dyambu” dyexile “ni Nzambi.” O kizwelu the·osʹ mu Ngeleku, ki moneka veji jitatu mu velusu ya 1 ni ya 2. Mu veji ya dyanga ni ya katatu, ande dya kizwelu the·osʹ, kumoneka o kizwelu (o) mu Ngeleku; maji mu veji ya kayadi ki ku moneka dingi o kizwelu kiki. Athu avulu ene mu tokwesa o Bibidya a xikina kwila, o kukamba kumoneka o kizwelu (o) ande dya kizwelu kya kayadi the·osʹ ki tu kwatekesa kutendela kyambote o maka yá. Kyoso ki kumoneka o kizwelu (o) mu ukexilu yú, kilombolola o Nzambi Muteni-a-yoso. Ku mbandu ya mukwa, o kukamba kumoneka o kizwelu (o) mu kizwelu the·osʹ, ki tu bhana o kilombolwelu kya tokala ni kulondekesa we o ukexilu wa “Dyambu.” Mu kiki, Jibibidya javulu mu Kingileji, Francês, ni Alemão, ja lungulula o velusu yiyi, kála kya i lungulula mu Bibidya Tradução do Novo Mundo, mu kulondekesa kwila, “o Dyambu” dyexile we “nzambi; muthu mu nzumbi; muteni; muthu wa tungu ku dyulu; kidifwanganu kya Nzambi.” Phala kulondekesa kwila o izwelu yiyi ya kidi, o divulu dya Nzwá dyo lungulule mu dimi dya Saídica ni Boaírica ya versões cópticas, nange ku hama ya katatu ni ya kawana K.K., kala kya lungulula o kizwelu kya dyanga the·osʹ mu divulu dya Nzwá 1:1 ki kyene kimoxi kya lungulula mu mbandu ya kayadi. O Jibibidya jiji jilondekesa o kidifwa kya “Dyambu,” mu kuzwela kwila, wa kexile ni kidifwanganu kya Nzambi, maji ki ji zwela kwila mwene wa sokela ni Tat’ê, o Nzambi Muteni-a-Yoso. Mukonda dya velusu yiyi, o divulu dya Kolose 2:9, di tumbula Kidistu kuma wala ni “unzambi woso wa Nzambi, wa muvimba.” Kala kilondekesa we o divulu dya 2Phetele 1:4, né mwene yó a-nda tumina kumoxi ni Kidistu a-nda “nomona ku kidifanganu kyê kya unzambi.” Ku mbandu ya mukwá, mu Bibidya Septuaginta, o kizwelu mu Ngeleku the·osʹ kyene kimoxi ni kizwelu mu Hebalayiku ʼel ni ʼelo·him kilombolola “Nzambi,” ki bhana o dilombolwelu dya “Muteni; “Mukwa Nguzu.” Mu Hebalayiku, o izwelu yiyi a i zwela phala kutumbula o Nzambi Muteni-a-Yoso, jinzambi ja mukwá, ni athu. (Tala o milongi phala kutokwesa Nz 10:34.) Mu kwixana o Dyambu kala “nzambi we,” mba “muteni,” kiki kyeji soka ni kikanenu ki tu sanga mu divulu dya Izaya 9:6, dya kanena kwila o Mexiya eji mwixana “Nzambi ya Nguzu mba Muteni” (maji ki “Nzambi o Muteni-a-Yoso, mba Suke-ku”) weji kala o “Tata Inangenena” ya yó a mu belesela, a-nda tambula o ujitu wa mwenyu wa kalelaku. Weji tena kubhanga kiki mukonda dya kuswina ni nguzu ya “Jihova dya Ilômbo Yeta.”—Isa 9:7.

(Nzwá 1:29) Kizuwa kya kayadi Nzwá u mona Jezú wala mù kwiza kwa mwene, wixi: Talenu! Mwenyó Kambudi ka Nzambi, ka katula o ituxi ya mundu!

milongi phala kutokwesa Nz 1:29

Kambudi ka Nzambi: Kyoso kya mu batizala ni kyoso kya mu tendala kwala Dyabhu, Nzwá dya Batizu wa mwixana kala “Kambudi ka Nzambi.” O kizwelu kiki ki moneka ngó mu velusu yiyi ni mu divulu dya Nzwá 1:36. (Tala o Apêndice A7, mu Bibidya ya phutu.) Kya fwama o kusokesa Jezú kala kambudi. O Bibidya yoso i londekesa kwila, o mbudi exile mu i satela phala kudyela o ituxi, ni kuzukama dingi kwa Nzambi. Kiki kyexile kizunzumbya kya sata ya kukula yeji bhana Jezú, kyoso kyeji bhana o mwenyu wê wa yuka phala kubhulula o athu. O izwelu “Kambudi ka Nzambi” i tu kwatekesa kutendela jivelusu javulu mu Bibidya, ji zwela ya lungu ni maka enyá. Mukonda dya kwijiya o Mikanda ya Hebalayiku, o izwelu ya Nzwá nange i tena kulombolola: o kambudi ka satela Mbalahamu bhu kididi kya mon’ê Izake (Di 22:13), o Kambudi ka Phasu, ka satela akwa Izalayele kyoso kya kexile mu ixi ya Ijitu, phala kwa bhulula ku ubhika (Ma 12:1-13), mba o kambudi ka kexile mu satela bhu kalatódyo ka Nzambi mu Jeluzaleme mu kamene ni mu usuku (Ma 29:38-42). Nange Nzwá wa banzele we mu kikanenu kya Izaya, ki zwela kwila, o yó a mwixana kwala Jihova “selevende yami,” eji “mu sunga-sunga kala mbundi iya mu ku i jibha.” (Iz 52:13; 53:5, 7, 11) Kyoso poxolo Phawulu kya soneka o mukanda wê wa dyanga ku akwa Kolindo, wexana Jezú kala “Kambudi ka Phasu yetu.” (1Ko 5:7) O poxolo Phetele wa zwela ya lungu ni manyinga ma Kidistu “manyinga ma te kyengi, kifwa ma kambudi ki ka moneka kisému, mba dixaka.” (1Ph 1:19) O divulu dya Dijingunwinu dixana Jezú kala “Kambudi” mu 25 kya jiveji ndenge.—Kala mu jivelusu jiji: Dij 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.

Kitangelu Kya Bibidya

(Nzwá 1:1-18) Ku dimatekenu kyoso o mundu kiluwa a u bhanga, ku kala o Dyambu; o Dyambu anga di kala ni Nzambi; o Dyambu di kala we nzambi. ² Kyenyiki dyene dya kexile ni Nzambi tunde ku dimatekenu. ³ Ima yoso yóbhange, Nzambi wa i bhangela mwa mwène; kana kima kya bhange Nzambi sé mwène. ⁴ Mwa mwène mwa kala o mwenyu; o mwenyu anga u kala mukengeji wa athu. ⁵ Mukengeji u mwika mwa vundu; o kuvunda-phe nuka kutena ku u jima. ⁶ Kwejile diyala a mu tumu kwala Nzambi, dijina dyê Nzwá. ⁷ Mwène wejile mu kala mbangi ya mukengeji, athu oso n’a xikanene kwa mwène. ⁸ Mwène ki mwène mukengeji, wejile ngó mù kala mbangi ya mukengeji. ⁹ Yu wene mukengeji wa kidi, weza mu ngongo mu ku mwikina athu oso. ¹⁰ Mwène Dyambu wa kexile mu ngongo, o Nzambi mundu wa u bhangela mwa mwène, maji o mundu-phe ki wa mu ijiya. ¹¹ Wejile ku athu’ê a mu tokala, athu’ê-phe ka mu tambulula. ¹² Maji amoxi-mu a mu tambulula, ya a xikana dijina dyê; enyá Nzambi wa a bhana o kutena kwa kukala an’ê. ¹³ Ene a di bhange an’a Nzambi, kana mu ku a vwala ku xitu ni ku manyinga, kana ku vondadi ya muthu, kale ngó ku vondadi ya Nzambi. ¹⁴ O Dyambu anga u di bhanga xitu, anga u tunga mu’axaxi ketu, wezala kyadi ni kidi. Etu anga tu mona o unène wê, unène kala wa Mona umoxyèlele wa Nzambi. ¹⁵ Nzwá u mu kalela mbangi, u di kola, wixi: Yó mwene nga mu tange, ngixi: Muthu yú wiza ku dima dyami, maji mwène wa ngi tundu, kuma mwène wa ngi dyangela, mbata wa dyangele kyá kukala-ku, kwila eme kiluwa a ngi vwala. ¹⁶ Ku nzungule ya umvwama wa henda yê, etu oso twa tambula-ku ndumba ya kyadi mu kyadi. ¹⁷ Mbata o Kitumu a ki bhelele kwa Mozé, o kyadi-phe ni kidi, kyejila kwa Jezú Kidistu. ¹⁸ Kiluwa kukala muthu u mona Nzambi. O Mona umoxi-èlele, kuma mwène we nzambi, wene bhu jihata já Tata, mwene wa tu tukulwila Nzambi.

10-16 YA KATUTU

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | NZWÁ 3-4

“Jezú u Bhana Umbangi ku Muhatu Mukwa Samádya”

(Nzwá 4:6, 7) Bhene bhu kixima kya Jakobo. Jezú kuma wa tundu ni kubhwila mu njila, wa xikama kiki bhu mbandu’ a kixima. Dyene kumbi dya mediya. ⁷ Muhatu wa mukwa Samádya anga wiza mù sunga menya. Jezú wa mu ambela, wixi: Ngi bhane-ku tumenya, ngi-nwe, nga ku dyondo!

milongi phala kutokwesa Nz 4:6

kuma wa tundu ni kubhwila mu njila: Mu Bibidya, o velusu yiyi yene ngó i zwela kwila Jezú wa “bhwila” mba wa tohokele. Kiki kya bhiti mu 12 kya ola, mu kamene ka kizuwa kyenyókyo, Jezú wa tundu mu honga ya Njolodá mu Judeya katé mu Sikale mu mbanza ya Samádya. Mwene wende 900 a jimetulu ndenge.—Nz 4:3-5; tala o Apêndice A7 mu Bibidya ya phutu.

(Nzwá 4:21-24) Jezú wa mu ambela, wixi: Muhatu ngi xikane. Kumbi dí diza, dya bhingi kwila né ku mulundu kuku, né mu Jeluzaleme, ki mwene athu mwa bhezela Nzambi. ²² Enu mu akwa Samádya, ki mwa mu bheza ki mu k’ijiya; maji etu ki twa mu bheza twa kijiya, mukonda o kubhuluka kutunda ku Jijudé. ²³ Maji dikumbi dí diza-phe, o dyene dya bhixila kyá, dya abhezi a kidi ku bheza Tata mu nzumbi ni mu kidi. Kuma Tata mwène wandala abhezi a kala kiki, ni a mu bheze. ²⁴ Nzambi nzumbi, oso a mu bheza, ki bhinga a mu bheza mu nzumbi ni mu kidi.

(Nzwá 4:39-41) Mu sanzala yene’oyo akwa Samádya avulu a xikana Jezú, mukonda dya kizwelu kya muhatu wa bhana umbangi, wixi: Mwene wa ngi tangela ima yoso i nga bhanga jinga. ⁴⁰ Ene akwa Samádya kya zubha kusanga Jezú, a mu dyonda ku xala-nâ. Mwène anga u xala-nâ izuwa iyadi. ⁴¹ Amukwá dingi avulu anga a xikana mukonda dya maka mê.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Nzwá 3:29) Mu ukaza, woso wala ni dibhanga, mwène nga-yala. Dikamba-phe dya nga-yala, wa mu imanena ngó ni ku mu ívwa, u sanguluka kyavulu, mukonda dya kwívwa dízwi dya nga-yala. Eme wami ki ng’ívwa yoso ya-lu bhita, kwene o kuzediwa kwami, kwa ngi soko.

milongi phala kutokwesa Nz 3:29

Dikamba-phe dya nga-yala: M’ukulu, o dikamba dya ngayala mwene wexile ku pholo dya kuyudika o ima yoso ya lungu ni fesa ya ukaza. Mwene a kexile mu mu mona kala o mu kwatekexi wa dibhanga ni ngayala. Mu kizuwa kya ukaza, o dikaza di tunda bhu kididi kya ukaza katé mu inzo ya ngayala mba ya tat’ê mweji bhitila o fesa ya ukaza. Mu kithangana kya fesa, mu kwijiya kwila mwene wa bhange yoso ya tokalele o kubhanga, o dikamba dya ngayala di sanguluka kyoso kyévwa o dízwi dya ngayala wa mu zwela ni dibhanga dyê. Nzwá dya Batizu wa disokesa ni “dikamba dya ngayala.” Mu kiki, Jezú mwene o ngayala, o maxibulu mê ene o dibhanga dya kifika. Mu kuyudika o njila phala Mexiya, Nzwá dya Batizu wa londekesa o kibuka kya dyanga kya “dibhanga” kwa Jezú Kidistu. (Nz 1:29, 35; 2Ko 11:2; Ef 5:22-27; Dij 21:2, 9) “O dikamba dya ngayala” kyoso kya zubha o kikalakalu kyê, ki mwene dingi wa kexile ku pholo. Kyene kimoxi we, Nzwá wa di tange mwene mu kuzwela ya lungu ni Jezú: “Kwa bhingi mwène aye ni kukula, eme ngiye ni kutola.”—Nz 3:30.

(Nzwá 4:10) Jezú anga u mu vutwila, wixi: Eye se wejidile o ujitu wene mù bhana Nzambi, o wa ku bhingi menya we, se wa mu ijidile, eye weji ku mu bhinga mwène, n’a ku bhane menya ma mwenyu.

milongi phala kutokwesa Nz 4:10

menya ma mwenyu: O kizwelu kiki mu dimi dya Ngeleku, kilombolola menya a mu kunguluka, kixima kya menya mba menya a kunwa a tunda koxi a mavu. O menya yá k’ene amoxi ni menya o bhake mu disanga. Mu Ijila 14:5, tu sanga-mu o kizwelu kya Hebalayiku ‘menya a kunguluka’ kilombolola “menya ma mwenyu.” Mu divulu dya Jelemiya 2:13 ni 17:13, Jihova a mu tumbula kala “kixima mba “otho” ya menya ma mwenyu,” menya a kifika, a bhangesa kukala ku mwenyu. Kyoso Jezú kya kexile mu zwela ni muhatu mukwa Samádya, mwene wa tumbula o kizwelu “menya ma mwenyu” a kifika, maji o muhatu ku dimatekenu nange wa banzele kwila, o menya a sunga ni kizenzu bhu kixima, mba menya mwene a kúnwa.—Nz 4:11; tala o milongi phala kutokwesa Nz 4:14.

Kitangelu Kya Bibidya

(Nzwá 4:1-15) Ngana kya zubha ku k’ijiya kuma jifalizewu a mu ivu ni kubhanga ni kubatizala jixibulu javulu, Nzwá ndenge, ² (Sumbala Jezú ki mwène wa kexile mù batizala, maji o jixibulu jê.) ³ Mwène wa o Judeya, anga u vutuka dingi ku Ngalileya. ⁴ Mu njila kya mu bhingi kubhita mu Samádya. ⁵ Anga u tula bhu sanzala ya Samádya a ixana Sikale, ya zukama ni mábhya ma bhele Jakobo kwa mon’ê Zuze. ⁶ Bhene bhu kixima kya Jakobo. Jezú kuma wa tundu ni kubhwila mu njila, wa xikama kiki bhu mbandu’ a kixima. Dyene kumbi dya mediya. ⁷ Muhatu wa mukwa Samádya anga wiza mù sunga menya. Jezú wa mu ambela, wixi: Ngi bhane-ku tumenya, ngi-nwe, nga ku dyondo! ⁸ (Kuma jixibulu jê jayi mu sanzala mu sumba kúdya.) ⁹ Muhatu wa mukwa Samádya, wixi: Eye u Judé, wa-lu ngi bhinga kyebhi menya a kúnwa, eme ngi mukwa Samádya? (Mwéne wa zwela kiki, mukonda akwa Judeya ni akwa Samadya a di zemba.) ¹⁰ Jezú anga u mu vutwila, wixi: Eye se wejidile o ujitu wene mù bhana Nzambi, o wa ku bhingi menya we, se wa mu ijidile, eye weji ku mu bhinga mwène, n’a ku bhane menya ma mwenyu. ¹¹ Muhatu, wixi: Ngana, eye kwala ni kizenzu kya kusunga na-kyu o menya, kixima kya zongo. O menya ma mwenyu’ó, u ma sanga kwebhi? ¹² Tat’etu Jakobo, mwéne wa tu bhana o kixim’iki. Ni mwène ni an’ê, ni ibhaku yê, anwa jinga o menya mu kixima kyenyiki. Kífwa eye wa beta kota, o tat’etu Jakobo ndenge? ¹³ Kwala Jezú: Woso u nwa meny’ama, u kala dingi ni dinyota. ¹⁴ Maji woso u nwa o menya mu ngi mu bhana, nuka a kala dingi ni dinyota. Mukonda menya mu ngi mu bhana, ma-ndu bhiluka fixi moxi dyê, i fwáfwa menya ma kalelà-ku ndú ku mwenyu ki wábhwa. ¹⁵ Eme muhatu: Ngana, ngi bhane-ku ku menya menh’ama! Phala dinyota ki di ngi kwate dingi, mbé ki ngize jinge bhabha mu kuteka menya.

17-23 YA KATUTU

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | NZWÁ 5-6

“Kayela Jezú ni Ibanzelu Yambote”

(Nzwá 6:9-11) Bhabha bhwala kamuzangala wala ni jimbolo jitanu ni mbiji jiyadi; ji soka-hi-phe ku mundu wos’ú? ¹⁰ Jezú wixi: ambelenu o mundu woso a xikame bhoxi. (Bhu kidi bhenyobho sayi-bhu yangu yavulu.) Anga a xikama; ku midi jitanu já athu kwa kambe ngó mù kutena. ¹¹ Jezú anga u tambula o jimbolo, u sakidila Nzambi, anga u a wanena, oso a xikama. Wa a wanena we o mbiji anga a dya kyoso kya tena, katé ki ekuta.

milongi phala kutokwesa Nz 6:10

a xikama; ku midi jitanu já athu kwa kambe ngó mù kutena: Matesu ngó wa zwela kwila kwexile we “ahatu ni ana-ndenge” mu kuzwela ya lungu ni madiwanu yá. (Mat 14:21) O athu adi ku madiwanu yá, nange a tenesa 15.000 dya midi ndenge.

(Nzwá 6:14) Athu kya zubha kumona o kidiwanu kya bhange Jezú, exi: Kidi kyene! Yú mwene polofeta a kexi ku mu kinga mu ngongo!

(Nzwá 6:24) Athu kya mono kuma ni Jezú ni jixibulu jê, ene oso kala-bhu, ene a di longa we mu jibâluku’iji, anga aya mu Kafanawu mù sota Jezú.

milongi phala kutokwesa Nz 6:14

mwene Polofeta: Jijudé javulu ku hama ya dyanga K.K. a kingile kwila o polofeta kala Mozé, a mu tange mu divulu dya Matendelelu 18:15, 18, weji kala o Mexiya. Mu kiki, o kizwelu ku mu kinga mu ngongo, nange kilombolola o ku kinga kumona Mexiya. Nzwá mwene ngó wa soneka o izulukutu yo tange mu velusu yiyi.

(Nzwá 6:25-27) O kya zubha ku mu sanga ku sámbwa, a mu ibhula, exi: Mesene, eye kunu weza-ku kyebhi? ²⁶ Jezú wa a vutwila, wixi: Kidi, kidi, ngi mi ambela: Enu ki mwa ngi soto’iki, ki mu ngi sotela mukonda dya kumona idiwanu, maji mukonda dya kúdya jimbolo ni kwikuta. ²⁷ Kana ku kalakalela o kúdya ku bôla, kota o kukalakalela kúdya ku nanga katé ku mwenyu ki wábhwa. Mon’a Muthu u mi bhana na-ku, mukonda Nzambi Tata wa mu te kidimbu kyê.

(Nzwá 6:54) Woso u dya xitu yami, hé u nwa o manyinga mami, wala ni mwenyu ki wàbhwa; eme-phe ngi mu fukununa mu kizuwa kya ka suka-ku.

(Nzwá 6:60) Bhenyobho jixibulu jê jamukwá javulu, ki ja zubha ku mu ívwa kiki, exi: Mak’ama mala kulonga, ma bhonzo! Im’yíyi nanyi u tena ku i xikina?

(Nzwá 6:66-69) Mukonda dya kiki, tunde kyá kumbi dyenyódyo, jixibulu jamukwá já vutuka ku dima, kende dingi ni Jezú. ⁶⁷ Jezú anga wambela kwinyi ni kiyadi, wixi: Enu wenu mwa mesena kuyenu? ⁶⁸ Ximá Phetele u vutula, wixi: Ngana, tuya kwa nanyi? Eye, eye wala ni maka ma mwenyu ki wâbhwa. ⁶⁹ Etu twa xikana, twa k’ijiya kuma eye u Muthu Ukôla wa tundu kwa Nzambi.

milongi phala kutokwesa Nz 6:27, 54

o kúdya ku bôla . . . kúdya ku nangenena katé ku mwenyu ki wábhwa: Jezú wa mono kwila sayi athu a kexile ku mu kayela, mwene ni maxibulu mê mukonda ngó dya kúdya. Mu kidi, o kúdya mu xitu kukwatekesa o muthu kukala ku mwenyu kizuwa ni kizuwa, maji o “kúdya” kwa Mak’â Nzambi, kwa-nda bhangesa o athu kukala ni mwenyu wa kalela-ku ku hádya. Jezú wa dimuna o mundu ku kalakela . . . o “ kúdya ku nangenena katé ku mwenyu ki wábhwa,” kiki kya lungu ni kubhanga nguzu phala kudikila o ibhindamu yâ mu nzumbi, ni kukala ni kixikanu mu ima ya kexile mu dilonga.—Mat 4:4; 5:3; Nz 6:28-39.

u dya xitu yami, hé u nwa o manyinga mami: O jivelusu jamukwá jilondekesa kwila, o yó a dya a nwa, a bhanga kiki, mu kukala ni kixikanu kwa Jezú Kidistu. (Nz 6:35, 40) Jezú wa zwela o maka yá ku muvu wa 32 K.K. Mu kiki, mwene ka kexile mu zwela ya lungu ni Lembalasa ya Kufwa Kwê, yeji bhanga mu kubhita muvu. Mwene wa zwela o maka yá ande dya “fesa ya Phasu ya Jijudé” (Nz 6:4), mu kiki, o jingivwidi jê nange a lembalala o fesa yeji bhita, ni kilombolwelu kya manyinga a kambudi a bhulula o myenyu ya akwa Izalayele mu usuku, kyoso kya xisa o ixi ya Ijitu (Ma 12:24-27). Jezú wa kexile mu zwela we kwila, o manyinga mê eji bhangesa we o maxibulu mê kunganyala o mwenyu wa kalela-ku.

Sentinela 01/09/05 pág. 21 parág. 13-14

Twa-nda Kwenda mu Dijina Dya Jihova Nzambi Yetu

¹³ Né kiki o mundu wa kayela Jezú, yá a mu sange, ‘ku sámbwa dya kalunga,’ kala ki zwela Nzwá. Mukonda dyahi ene a kexile mu kayela Jezú, se mwene wa ditunu ku mu bhanga kala sobha yâ? Sayi yá, a londekesa jihanji ja xitu, mu kuxinganeka mu ima ya bhangele Jihova mu kikangalakata, mu izuwa ya Mozé. Ene a banzele kwila, Jezú weji suluka mu kudikila o ibhindamu yâ mu xitu. Mu kiki, kyoso Jezú kyeza mu kwijiya o ibanzelu yâ yayibha, wa kwata kwa longa o kidi kya maka a Nzambi, kyeji kwa kwatekesa kulungulula o ibanzelu yâ. (Nzwá 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Mukonda dya kiki, ene a mateka ku mu longolola mba kukumujuna, benge-benge kyoso mwene kya te o kifika kiki: “Kidi, kidi, ngi mi ambela: Se mu kamba kúdya xitu ya Mon’a Muthu, se mu kamba kùnwa manyinga mê, ki mu tena kukala ni mwenyu moxi dyenu. Woso u dya xitu yami, hé u nwa o manyinga mami, wala ni mwenyu ki wàbhwa; eme-phe ngi mu fukununa mu kizuwa kya ka suka-ku.”—Nzwá 6:53, 54.

¹⁴ O ifika ya Jezú ya kexile mu bhangesa o athu kulondekesa se a mesenene mwene kubhanga o vondadi ya Nzambi mba kana. Kyene we kya bhiti ni kifika kiki. Kya bhangesa o athu kudivwa kyayibha. O Bibidya yamba: “Bhenyobho jixibulu jê jamukwá javulu, ki ja zubha ku mu ívwa kiki, exi: Mak’ama mala kulonga, ma bhonzo! Im’yiyi nanyi u tena ku i xikina?” Jezú wa suluka mu kwa tangela kwila, ene a tokalele kusota o kilombolwelu kya izwelu yê, mu ukexilu wa nzumbi. Kyoso kyambe: “O nzumbi ya Nzambi yene i bhana o mwenyu; o muthu ka tena-phe ku bhandulula kima. O maka yá, u nga mi tangela-â a nzumbi ni mwenyu.” Maji athu avulu ka bhana mátwi, o musoso u suluka: “Mukonda dya kiki, tunde kyá kumbi dyenyódyo, jixibulu jamukwá já vutuka ku dima, kende dingi ni Jezú.”—Nzwá 6:60, 63, 66.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Nzwá 6:44) Kana muthu u tena kwiza ko-kwami, se Tata wa ngi tumu u kamba ku mu sunga; eme-phe ngi mu fukununa mu kizuwa kya kà suka-ku.

milongi phala kutokwesa Nz 6:44

ku mu sunga: Né mwene o kizwelu “kusunga,” mu Ngeleku, kilombolola ku sunga wanda wala ni jimbiji (Nz 21:6, 11), kiki ki kilombolola kwila, Nzambi wene mu jijidika o athu mu kwa sunga kwa mwene. O kizwelu kiki, ki tena we kulombolola “kubhômba o muthu.” O izwelu ya Jezú, nange ya lungu ni izwelu i tu sanga mu divulu dya Jelemiya 31:3, kyoso Jihova kyambe ku mundu we wokulu, wixi: “Nga ku sungu we ni jihenda ja kulenduka, kokwami.” (O Bibidya Septuaginta i tumbula we o kizwelu kiki mu Ngeleku, mu velusu yiyi.) O divulu dya Nzwá 12:32 di londekesa we kwila, Jezú u sunga athu a mawukexilu oso kokwê. O Bibidya ilondekesa kwila, Jihova wa bhana ku athu o ufolo wa kusola. Kala muthu wa tokala kusola se wa-nda mu sidivila mba kana. (Mate 30:19, 20) Ni henda yoso, Nzambi wene mu sunga kwa mwene, yó ala ni muxima wa yuka. (Jis 11:5; Ji 21:2; Ik 13:48) Jihova u bhanga kiki bhu kaxi ka njimbu ya Bibidya, ni nzumbi ikola. O kikanenu kya Izaya 54:13, kya tumbula mu divulu dya Nzwá 6:45, ki zwela ya lungu ni yó oso a a sunga kwa Tat’a.—Sokesa ni Nz 6:65.

(Nzwá 6:64) Maji o mu’axaxe kenu-phe, sayi-mu ni yá ka xikana, (Mukonda Jezú, wa k’ijiya tunde ku dimatekenu, oso a kambe kuxikana, wa k’ijiya we woso wa-nda ku mu sumbisa).

milongi phala kutokwesa Nz 6:64

Jezú, wa k’ijiya . . . woso wa-nda ku mu sumbisa: Jezú wa kexile mu zwela ya lungu ni Juda dya Kadyota. Jezú wa bhiti usuku wa muvimba ni kusamba kwa Tat’ê, ande dya kusola o 12 kya jipoxolo. (Lu 6:12-16) Kiki kilondekesa kwila, ku dimatekenu Juda wexile fiyele kwa Nzambi. Maji Jezú wejidile kwila, o Mikanda ya Hebalayiku ya kanene kwila, mwene eji ku mu sumbisa ku muthu weji dilunga n’ê, mba kamba dyê. (Jis 41:9; 109:8; Nz 13:18, 19) Kuma Jezú wa kexile ni kutena kwa kumona o mixima ni ibanzelu ya athu, kyoso Juda kya mateka kukala ni ibanzelu yayibha, mwene wa mono kwila Juda wa lungulukile. (Mat 9:4) Mukonda dya kwijiya o ima ya-nda bhita ku hádya, Nzambi wejidile kwila, sayi dikamba dya Jezú, dyeji ku mu sumbisa. Maji se Nzambi wa xindile kwila Juda, mwéne weji sumbisa Jezú, kiki kyeji londekesa kwila, Nzambi ki mukwa henda.

tunde ku dimatekenu: O kizwelu kiki ki kilombolola o uvwalukilu wa Juda, mba kyoso kya mu solo phala kukala poxolo, kyoso Jezú kya bhiti o usuku woso mu kusamba. (Lu 6:12-16) Maji kiki, kilombolola o kithangana kya mateka Juda kukala ni ibanzelu yayibha, Jezú yu wa i mono. (Nz 2:24, 25; Dij 1:1; 2:23; tala o milongi phala kutokwesa Nz 6:70; 13:11.) Kiki kilondekesa we kwila Juda wa kexile mu disokejeka mba kubanza o ima yeji bhanga; ki kyexile kixinganeku kya mwiza ngó mu kithangana kyenyókyo. O kizwelu “kudimatekenu” (ar·kheʹ) mu Mikanda ya Ngeleku ki kyala ni dilombolwelu dimoxi, mu maka oso a moneka. Mu kifika, kyoso o divulu dya 2 Phetele 3:4, di tumbula o kizwelu “bhwa matekena” dya mu zwela kyoso Nzambi kya mateka kubhanga o ima mu ixi. Maji mu veji javulu, a ki tumbula phala kulombolola kima kimoxi ngó. Mu kifika, Phetele wa-mbe kwila, o nzumbi ikola ya tula ku athu a tokalele mu jixi jéngi “wila kya dyangele kutuluka ku thandu dyetu.” (Ik 11:15) Phetele ka kexile mu zwela o kizuwa kya mu vwalele, mba o kithangana kyoso kya mu solo phala kukala poxolo. Mu veji dya kiki, mwene wa kexile mu zwela ya lungu ni kizuwa kya Pendekoxi kya 33 K.K., kyoso o nzumbi ikola ya tulukila kuthandu dyâ, phala kwa kwatekesa kubhanga o kikalakalu kya Nzambi. (Ik 2:1-4) O ifika ya mukwá i londekesa kwila, o maka a moneka ene a kwatekesa kumona se o kizwelu “dimatekenu” kya mu lombolola ihi, tu i sanga mu divulu dya Luka 1:2; Nzwá 15:27; ni 1 Nzwá 2:7.

Kitangelu Kya Bibidya

(Nzwá 6:41-59) Jijudé bhenyobho ji kwata ku mu longolola, mukonda mwène wambe, wixi: Eme ngi mbolo ya tuluka mu dyulu. ⁴² Exi: Mwenyú ki mwène Jezú, mon’a Zuze? Etu twa mu ijiya ni tat’â ni mam’â. Mwène wa-lu kwila kyebhi, kuma: eme nga tuluka mu dyulu? ⁴³ Jezú wa a vutwila, wixi: Kana ku longolola ngó mudyenu! ⁴⁴ Kana muthu u tena kwiza ko-kwami, se Tata wa ngi tumu u kamba ku mu sunga; eme-phe ngi mu fukununa mu kizuwa kya kà suka-ku. ⁴⁵ Kyôsoneke mu divulu dya Jipolofeta, exi: Ene oso á kala òlonge kwa Nzambi. Kyenyiki, woso wevu kwa Tata, yu wa di longo kyá kwa mwène, wiza ko-kwami. ⁴⁶ Kiki-phe ki mukonda dya kwila sayi kyá muthu wa mono Tata; inda yuná ngó wa tundu kwa Nzambi, mwène wa mono Tata. ⁴⁷ Kidi, kidi, ngi mi ambela: Woso u ngi xikana eme, u kala ni mwenyu ki wabhwa. ⁴⁸ Eme ngi mbolo ya mwenyu. ⁴⁹ Jitata jenu ja dile maná mu ixi ya isèkele, maji àfwa. ⁵⁰ Mbolo yiyi-phe, ya tuluka mu dyulu, se muthu u i dya, ka fwê dingi. ⁵¹ Eme ngi mbolo ya mwenyu ya tuluka mu dyulu. Se bhu kala muthu u dya o mbolo yiyi, mwenyu wê ki wa kà bhwa dingi. O mukutu wami, yene o mbolo i nganda kubhana, phala o mundu ni u kale ni mwenyu. ⁵² Jijudé bhenyobho ji di kwata mudyâ, exi: Muthu yú wa-ndu tu bhana kyebhi o mukutu wê ni tu u di? ⁵³ Jezú anga u zwela dingi, wixi: Kidi, kidi, ngi mi ambela: Se mu kamba kúdya xitu ya Mon’a Muthu, se mu kamba kùnwa manyinga mê, ki mu tena kukala ni mwenyu moxi dyenu. ⁵⁴ Woso u dya xitu yami, hé u nwa o manyinga mami, wala ni mwenyu ki wàbhwa; eme-phe ngi mu fukununa mu kizuwa kya ka suka-ku. ⁵⁵ Kuma xitu yami kudya kwa kidi, o manyinga mami kùnwa kwa kidi. ⁵⁶ Woso u dya o xitu yami, hé u nwa manyinga mami, mwène u xala mo-mwami, eme we ngi xala mo-mwê. ⁵⁷ Kala eme kya ngi tumu Tata yami wala ni mwenyu, eme o mwenyu nga u mwena kwa Tata; kyene we woso u ngi dya eme, mwenyu u u mwena ko-kwami. ⁵⁸ Yiyi yene o mbolo ya tuluka mu dyulu. Ki i soko dingi ni mbolo jitata jenu ya dile, anga àfwa. Woso u dya mbolo yiyi, wà kola mwenyu sé dizubhilu. ⁵⁹ Im’yiyi Jezú wa i tange mu dilombe, kya kala mu kulonga mu Kafanawu.

24-30 YA KATUTU

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | NZWÁ 7-8

“Jezú wa Bhana o Kijingu Kwa Tat’ê”

(Nzwá 7:15-18) Jijudé anga ji tukumuka, exi: Yú wejiya kyebhi kyosu’iki o Madivulu, wa kambe ku di longa na-wu? ¹⁶ Jezú u a vutwila wixi: Ima yoso i nga mu longa, ki yami eme; maji ya tundu kwa Nzambi yó wa ngi tumu. ¹⁷ Se muthu u sola kubhanga vondadi ya Nzambi, yó wa-ndu kwijiya ulongelu u nga mu longa, mba wa tundu kwa Nzambi, mba nga zwela ngó ima yami eme-mwène. ¹⁸ Woso u di zwela we mwène, yó wa mu sota ku di fumanesa mwène. Maji woso u sota ku fumanesa yó wa mu tumu, mwenyó mukwa kidi, ku muxima we ki kwala makutu.

‘Venha Ser Meu Seguidor’ cap. 10 pág. 100-101 parág. 5-6

“Kyòsoneke”

⁵ Jezú wa mesenene kwila o mundu wijiya se o milongi yexile mu longa, yexile ya nanyi. Mwene wa ambela, wixi: “Ima yoso i nga mu longa, ki yami eme; maji ya tundu kwa Nzambi yó wa ngi tumu.” (Nzwá 7:16) Mu kithangana kya mukwá, mwene wa ambela, wixi: “Eme ki ngi bhange kima k’ubheka wami ngó, maji nga zwela kala kya ngi longo Tata.” (Nzwá 8:28) Mwene wa ambela dingi, wixi: “Maka moso nga-lu mi ambela, ki eme nga di zwelela-wu. Tat’a-phe wa ngi kala moxi, mwène wa mu bhanga o ikalakalu yê.” (Nzwá 14:10) Phala kulondekesa kwila o ima ya kexile mu zwela ya kidi, Jezú wa tumbula o Mak’â Nzambi ithangana yoso.

⁶ O athu a tokwesa o izwelu ya Jezú, a mono kwila mwene wa tumbula veji javulu o izwelu ya madivulu avulu a Mikanda ya Hebalayiku. Nange ku dimatekenu, kiki ki ki bhangesa muthu kudiwana. Nange u dibhwidisa se mukonda dyahi Jezú, mu ukunji wê wa mivu itatu ni kaxaxi, ka tumbula o izwelu ya madivulu oso a Mikanda Ikola, a kexile mu thembu yenyóyo. Mu kidi, nange mwene wa bhangele kiki. Lembalala kwila, mu Bibidya ka soneka-mu o ima yoso ya zwela, ni ya bhange Jezú. (Nzwá 21:25) Mu kidi, o izwelu yoso ya Jezú, yala mu Bibidya, tu tena ku i tanga mu ithangana yofele. Xinganeka kwila eye wa mu zwela ya lungu ni Nzambi ni Utuminu wê, mu kithangana ngó yofele; maji mu kithangana eye tumbula ibatulu yavulu ya Mikanda ya Hebalayiku! Ku mbandu ya mukwá, Jezú kyoso kya kexile mu longa, mwene ka kexile ni mikanda bhu maku. Kyoso kya bhange o diskursu ku Mulundu wa Midiva, mwene wa tumbula o Mikanda ya Hebalayiku mu veji javulu. Mwene wa i tumbula kala wa kexile mu i tanga!

(Nzwá 7:28, 29) Bhenyobho Jezú, kyoso kyala kulonga mu Tembulu, u di kola, wixi: O kwila enu mwa ng’ijiya mwene kyambote, mwejiya ku nga tundu? Ki eme-phe nga di katula, sayi wa ngi tumu mukwa kidi, enu ki mu mu ijiya. ²⁹ Eme-phe nga mu ijiya, mukonda nga tundu kwa mwène, mwène wa ngi tumu.

(Nzwá 8:29) Woso wa ngi tumu, wala ni eme. Mwène ka ngi xisa k’ubheka, mukonda eme ngi bhanga jinga yoso ya mu wabhela mwène.

Mulangidi 01/03/11 difwe 13 kaxi 19

Tambula o nzumbi ya Nzambi, o ya Mundu Kana

¹⁹ Belesela Jihova ni muxima wê woso. Jezú wa bhangele yoso ya wabhele Tat’ê. Sayi kithangana, Jezú ka banzele kála kya mesenene Tat’ê. Né kiki mwéne ni kidyelelu kyoso wambela Tat’ê: “Maji-phe ki ngindi ku bhanga o vondadi yami, ki kale ngó o vondadi yê.” (Luka 22:42, NW) Dibhwidise: ‘O kwila ngene mu belesela Nzambi, né mwene mu ithangana ya bhonzo?’ Twa bhingi kubelesela Nzambi phala kutambula o mwenyu wa kalela-ku. Mwéne ngó twa tokala ku mu bheza, mukonda mwéne o Mubhangi wetu, mwéne u tu dikila. (Jisá. 95:6, 7) Se-ku kima ki bhingana bhu kididi kya kubelesela. Etu ki tu tena kukala tu makamba a Nzambi, se tu kamba ku mu belesela.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Nzwá 7:8-10) Bandenu enu ku fesa; Eme kindal’iki, ki ngi yi-ku, mukonda kumbi dyami kiluwa di bhixila. ⁹ Jezú kya zubha ku zwela im’yiyi, wa xala hanji mu Ngalileya. ¹⁰ Kya zubha-phe Jiphange jê ku banda ku fesa, mwène we u banda, kana ni kutukuluka, suke ni kuswama.

Sentinela 01/02/07 pág. 6 parág. 4

Mukonda Dyahi Twa Tokala Kuzwela o Kidi?

Phangu yahi ya bhana Jezú Kidistu mu maka yá? Sayi kizuwa, Jezú wa kexile mu zwela ni athu ki abhezi a Nzambi, a mesenene kwijiya kwoso kweji ditela mwene. Ene a mu tangela, exi: “Kunu tunda-ku, uye ku judeya.” Kyebhi kya tambwijila Jezú? “Bandenu enu ku fesa; [mu Jeluzaleme] Eme kindal’iki, ki ngi yi-ku, mukonda kumbi dyami kiluwa di bhixila.” Ki kubhitile thembu yavulu, Jezú wayi ku fesa mu Jeluzaleme. Mukonda dyahi Jezú wa a tambwijila mu ukexilu yú? O jiphange jê kexile ni ufolo wa kwijiya yoso yeji bhanga Jezú, ni kwebhi kweji di tela. Sumbala Jezú ka a dingila, maji ka a bhana o kitambwijilu kya soko, phala ka mu bhekele ibhidi mba kubhekela ibhidi ku akayed’yê. Kiki ki kyexile makutu, kana, mukonda poxolo Phetele wa soneka ya lungu ni Kidistu, wixi: “Mwène muthu ka tele kituxi, mu kanu dyê ki mwa monekene makutu.”—Nzwá 7:1-13; 1 Phetele 2:22.

(Nzwá 8:58) Kwala Jezú: Kidi kyene, ngi mi ambela: Kyoso Mbalahamu kiluwa a mu vwala, Eme ngenyami kyá.

milongi phala kutokwesa Nz 8:58

Eme ngenyami kyá: O o Jijudé a mesenene kububa Jezú ni matadi, mukonda dya kwa tangela kwila, wa “monene Mbalahamu,” sumbala ene ambe kwila, Jezú kexile ‘luwa ni makwinyi atanu a mivu.’ (Nz 8:57) Jezú wa a tambwijila kiki, phala kwa a tangela ya lungu ni mwenyu we kala muthu mu nzumbi ku dyulu ande dya kuvwala Mbalahamu. Sayi akwa kutokwesa amba kwila, mu velusu yiyi Jezú wa dilondekesa kala Nzambi. Ene amba kwila o kizwelu kya Ngeleku kya tumbula bhabha, e·goʹ ei·miʹ (sayi Jibibidya a lungulula “Eme-mwène”), kya lungu we ni kizwelu ki tu sanga mu Septuaginta, mu divulu dya Makatukilu 3:14, ene amba kwila o jivelusu jiyadi jiji a tokalele ku ji lungulula mu ukexilu umoxi. (Tala o milongi phala kutokwesa Nz 4:26.) Mu ukexilu yú, o kizwelu kiki mu Ngeleku ei·miʹ ki mateka kiki “Kyoso Mbalahamu kiluwa a mu vwala” kiki kilondekesa kizwelu kya mu suluka katé lelu. Mukonda dya kiki kima kyambote kulungulula “Eme nga kexile kyá ku mwenyu” mu veji dya kwila “Eme ngenyami kyá.” Jibibidya javulu jo’kulu ni ja lelu, ja lungulula we mu ukexilu yú: “Eme nga kexile kyá ku mwenyu.” Mu kidi mu divulu dya Nzwá 14:9, o kizwelu ei·miʹ mu Ngeleku a ki tumbula phala kulombolola o izwelu ya Jezú: “Tunde bhwoso bhanyá bhu ngala ni enu, Felipe tata, ku ng’ijiya luwa?” Jibibidya javulu, ji tumbula we o kizwelu kimoxi kiki, mu kulondekesa kwila, sé-ku kima kilondekesa kwila, o kizwelu ei·miʹ a tokalele ku ki lungulula “Tunde bhu ngala.” (O ifika ya mukwa ya lungu ni maka yá, tu i sanga mu divulu dya Lu 2:48; 13:7; 15:29; Nz 1:9; 5:6; 15:27; Ik 15:21; 2Ko 12:19; 1Nz 3:8.) Ku mbandu ya mukwá, o kitambwijilu kya Jezú ki tu sanga mu divulu dya Nzwá 8:54, 55, kilondekesa kwila, mwene ka kexile mu di mona kala muthu umoxi ni Tat’ê.

Kitangelu Kya Bibidya

(Nzwá 8:31-47) Jezú anga wambela Jijudé já mu xikana mwène, wixi: Se mu xalela mu mambu mami, mu kala mu kidi mu jixibhulu jami; ³² o kidi mwa-nda ku k’ijiya, o kidi anga ki mi bhana ufôlo. ³³ Ene a mu vutwila, exi: Etu tu akwa mwiji wa Mbalahamu, kiluwa tu kala tu abhika a muthu. Eye wala kwila kyebhi kuma, mu kala ni ufôlo? ³⁴ Jezú u a vutwila, wixi: Kidi kyene, ngi mi ambela: Woso u ta kituxi, mwène mubhika wa ituxi. ³⁵ Mubhika-phe kene kuxala m’onzo, o mona-phe u xalela. ³⁶ O Mona se wa mi bhana ufôlo, mu kala ni ufôlo wa kidi. ³⁷ Eme ngejiya mwene kuma mu akwa mwiji wa Mbalahamu, maji enu-phe mwa bhindamena ku ngi jibha, mukonda o maka mami ki ma mono kididi moxi dyenu ³⁸ Eme nga mi zwela ima i nga mono kwa Tat’a yami; maji enu wenu mu bhanga o ima i mwevu kwa tat’a yenu. ³⁹ Ene anga a mu vutwila, exi: Etu o tat’etu, Mbalahamu! Jezú wixi: Enu se mwa kexile mu an’a Mbalahamu, hinu mweji bhanga o ikalakalu ya Mbalahamu. ⁴⁰ Kiki-phe mwa bhindamena ku ngi jibha, eme nga mi ambela o kidi ki ngevu kwa Nzambi. Mbalahamu ka bhangele kima kya difu kala kiki! ⁴¹ Enu mwa mu bhanga o ikalakalu ya tat’enu. Exi: Etu ki twala tu an’a undumbu, kana! Twala ni tat’a imoxi ngó, mwene Nzambi. ⁴² Kwala Jezú: Se Nzambi wa kexile Tat’a yenu, enu mweji ngi zola eme, mukonda kwa Nzambi kwene ku nga tundu. Ki eme ngó nga d’ijila, maji Nzambi mwène wa ngi tumu. ⁴³ Enu-phe, mwa kambela-hi kwivwa o uzwelelu wami? Mukonda maka mami ngwenu ku a evwa. ⁴⁴ Enu mwa tokala ni tat’enu Dyabhu, o jihanji ja tat’enu jene ji mwa mesena kubhanga. Mwène kijibhangânga tunde ku dimatekenu dya mundu, o mu kidi ka nangyê-mu, mukonda moxi dyê ki mu moneka kidi. Dyabhu kya zwela o makutu, u zwela ima yê-mwène, kuma kyene o kífwa kyê! Mukonda mwène mukwa makutu, mwène tat’a ya makutu oso. ⁴⁵ Eme-phe mukonda nga zwela kidi, enu ki mu ngi xikana. ⁴⁶ Mukwa-hi mudyenu u tena kwidikisa ngó kituxi kyami kimoxi? Se nga mu zwela kidi, mwa kambela-hi ku ngi xikana? ⁴⁷ Muthu woso wa tokala Nzambi, wivwa o maka ma Nzambi. Enu kyene ki mwa kambela ku m’ivwa, mukonda Nzambi ki mwa mu tokala.