ОКЙАНУС

ОКЙАНУСАДА нә кӧ тʹәне тьштед бона хԝарьне һәнә, ле ӧса жи тьштед ӧса бь сайа чь жи әм дькарьн дәрмана чекьн. Ниве зәʹф әм жь окйануса оксижене дьстиньн у әԝана карбондиоксиде дькʹьшиньнә хԝә. Хенщи ве йәке окйанус роләкә фәрз дьлизьн бона һәԝайе.

Окйанус бьн Хофеда ньн

Гӧһастьна һәԝайе гәләк хьраб сәр мьрщанед аве, молуска у әʹфринед дьн һʹӧкӧм дькьн. Зандар дьбежьн кӧ 30 салед дьн һʹәму мьрщанед бьне аве, дькарьн кʹӧта бьн. Әв мьрщан чаԝа мал ьн бона 25% әʹфринед бьне аве йед кӧ мәрʹа нас ьн.

Ль гора һʹәсабе зандара, ԝәкә 90% чʹьвикед бәʹре тʹәви хԝарьне, ширмә жи дьхԝьн. Һәр сал жь бо дәрданед ширмә, бь милйона әʹфринед бәʹре дьмьрьн.

Сала 2022, секретаре сәрәкә йе Мьләтед Йәкбуйи Антонйо Гӧтеррес ӧса гот: «Сәд һʹәйф кӧ рʹожа иройин әм окйануса набьнә хԝәйи у ләма жи әм гьһиштьнә ве йәке, кӧ окйанус бьн хофәкә мәзьнда ньн».

Планета Мә—Һатийә Чекьрьне кӧ Бе Хԝәйкьрьне

Һәрге мәрьв окйануса ԛьреж нәкьрана, әԝана ԝе тʹәмьз бьмана, флора у фауна жи ԝе зьраре нәстанда. Чьмки әԝ һәма ӧса һатьбу әʹфьрандьне. Еколож Пол Һоԝкен кʹьтебәкә хԝәда ньвиси, кӧ окйанус дькарьн хԝәха бенә тʹәмьзкьрьне. Демәк һәрге пʹарәкә окйанусе жь бәрмайед кʹархане бе хԝәй кьрьне, әԝ хԝәха дькарә һеди-һеди бе тʹәмьзкьрьне (Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation). Дина хԝә бьдьнә чәнд мәсәла:

Микроорганизм, кӧ тенә навкьрьне фитопланктон карбондиоксиде дькʹьшинә хԝә, жь бо чь жи гәрмбуна гәрдуне пешда те. Фитопланктон һаԛас карбондиоксиде кʹаши хԝә дькьн, чьԛас кӧ тʹәвайи һʹәму бах у шинкайед сәр тʹәмамийа дьнйайе кʹаши хԝә дькьн.
Микроб бәрмайед мәʹсийа дьхԝьн, йед кӧ дькарьн окйанусе ԛьреж кьн. Әԝ микроб жи дьбьнә хӧрәк бона әʹфринед бәʹрейә дьн. Малпәрәкеда, йа кӧ окйануса лекʹолин дькә, те готьне, кӧ «бь сайа һәвгьредана ви щурʹәйи окйанус тʹәмьз дьминьн» (Smithsonian Institution Ocean Portal).
Бь сайа ве йәке кӧ ав навдьле гәләк һʹәйԝанед окйанусерʹа дәрбаз дьбә, тьршайа аве кем дьбә. Әв йәк баш һʹӧкӧм дькә сәр мьрщанед аве, молуска у гәләк организмед дьн.

ԜӘ ЗАНЬБУ?

Шинкайед Бьне Бәʹре бона Тʹәмьзайа Окйануса Хәм Дькьн

Шинкайед аве бьне бәʹре шин дьбьн. Әв шинкайи гьранийед нава аведа дьдьнә сәкьнандьне. Хенщи ве йәке бь сайа шинкайед аве, мьрщан кем нәхԝәш дькʹәвьн у ӧса жи бьльндайа у ԛәԝата пʹелед бәʹре, кем дьбә у ӧса бәʹр жь синоред хԝә дәрнайе.

Чь Те Кьрьне

Шькьл: 1. Мер жь чәнтʹе пʹинә тьшта дәрдьхә у датинә сәр сьфьре. 2. Кʹӧлфәт ботʹле шушә бь аве тʹьжә дькә. — Һәрге әм чәнтʹед пʹинә у ботʹлед шушә бона аве бьдьнә хәбате, окйанус ԝе тʹәмьз бьминьн жь тʹәбахед ширмә у тьштед дьн чь кӧ аве ԛьреж дькә

Һәрге әм окйануса ԛьреж нәкьн, ԝе нә жи лазьм бә ԝана тʹәмьз хԝәй кьн. Ләма жи зандар мәрьва һелан дькьн, кӧ әԝана дәԝса тʹәбах у ботʹлед ширмә, йед шушә бьдьнә хәбате.

Ле тʹәне әԝ бәс нинә. Ԝан пашԝәхтийа, тʹәшкиләтәк йа кӧ бона тʹәбийәте хәм дькә, нава саләкеда 112 ԝәлатада бәр дәве бәʹре зедәтьри 8 300 тон ахп тʹоп кьр. Ле бь рʹасти окйанусада дьһа зедә ахп һәйә.

Журналеда бь наве (National Geographic), те готьне кӧ «зедәбуна тьршайе окйанусада, проблемәкә мәзьн ә йа кӧ найе сафикьрьне». Мәрьв бь сайа пәтроле окйанусе ӧса ԛьреж дькьн, кӧ әʹфринед бәʹре йед кӧ окйанусе тʹәмьз дькьн, ида нькарьн ве йәке бькьн.

Мәʹни Бона Һевийе—Кʹьтеба Пироз Чь Дьбежә

«Һәр тьшт бь сәрԝахтийа Тә чебуйә, әʹфьринед Тәва әʹрд тʹьжи йә. Ва йә әв бәʹра мәзьн у бәр, беһʹәсаб шульки теда нә, һʹәйԝанед бьчʹук тʹәви мәзьна» (Зәбур 104:24, 25).

Әʹфьрандаре мә окйануса ӧса әʹфьрандийә, кӧ әԝана бькарьбьн хԝәха хԝә тʹәмьз кьн. Бьфькьрьн: һәрге Хԝәде әԝ һәр тьшт әʹфьрандийә, гәло әԝе нькарьбә әԝ зийана кӧ мәрьв анинә, рʹаст кә? Бьньһерʹьн готара «Хԝәде Соз Дьдә кӧ Планета мә ԝе Бе Хԝәйкьрьне», сәр рʹупʹела 15.