ГӘЛО ҺʹАЛЕ ПЛАНЕТА МӘ ԜЕ БАШ БӘ?

АВА ТʹӘМЬЗ

БЕ АВ әʹмьр ль сәр әʹрде ве тʹӧнә буйа илаһи бе ава тʹәмьз. Бь рʹасти, ав пʹарәкә гәләк фәрз ә нава әʹфринада. Жь чʹәм, гол, щьмщьм, у жь ава бьне әʹрде мәрьв у һʹәйԝан ава бона вәхԝарьне дьстинә у әв ав әм ӧса жи дьдьнә хәбате бона авдана дәшт у зозана.

Кемасийа Ава Тʹәмьз

Һʹәчʹи зәʹф планета мә жь аве йә. Ле ль гора Тʹәшкиләта Метеороложи йа Һʹәмдьнйайе «жь ава сәр әʹрде тʹәне 0.5% дькарьн бьдьнә хәбате бона вәхԝарьне у хәбьтандьне». Әв ава тʹәмьз гәрәке тʹера жийина сәр әʹрде бькә, ле һʹәчʹи зәʹф әв ԛьреж дьбә йан жи дәст накʹәвә жь бо ве йәке, кӧ гәләк мәрьв әв ав дьдьнә хәбате йан жи жь бо гӧһастьна һәԝайе. Лекʹолинкʹар дьбежьн, кӧ нава 30 салида пенщ милйард мәрьв ԝе нькарьбьн ава тʹәмьз бьстиньн.

Планета Мә—Һатийә Чекьрьне кӧ Бе Хԝәйкьрьне

Планета мә ӧса һатийә чекьрьне, кӧ ав ԝе тʹьме сәр һәбә. Хали, әʹфринед бәʹре у рʹонайа тәʹве тʹәвайи аве тʹәмьз дькьн. Ԝәрен әм һьнә избати бьньһерʹьн йед кӧ нишан дькьн, кӧ планета мә ӧса һатийә чекьрьне, ԝәки бе хԝәйкьрьне.

Хали дькарә аве жь тьштед ԛьреж тʹәмьз кә. Щьмщьмада һәнә шинкайед ӧса, йед кӧ нитрожене, фосфоре у пеститсида кʹӧта дькьн.
Ав жь бәрмайед тʹәбийәте ԛьреж дьбә, ле зандар тедәрхьстьн ԝәки бь сайа просесед физики у биоложи, ав жь ве ԛьрежайе те тʹәмьзкьрьне. Тьштед ԛьреж нава аведа дьһʹәльн у дьбьнә микроорганизм.
Мидейед у молускед аве нава чәнд рʹожада дькарьн аве жь тьштед жәʹр тʹәмьз кьн. Әԝана ве йәке дьһа баш дькьн, нә кӧ шинкайед аве.
Планета мә аве хԝәй дькә бь сайа зьвьрʹока аве, бь наве система һидроложик. Әв зьвьрʹок тʹәви просесед тʹәбийәте наһельн, кӧ ав бьмьчʹьԛә йан жи жь атмосфере дәркʹәвә.

ԜӘ ЗАНЬБУ?

Хали—Аве Тʹәмьз Дькә

Чахе ав халийерʹа дәрбаз дьбә әԝ жь тьштед ԛьреж, бәрмайи, жәʹр тʹәмьз дьбә у чахе әԝ дьгьһижә бьне әʹрде кʹидәре кӧ ав дькʹьшә, әԝ ӧса тʹәмьз дьбә, ԝәки дькарә бе вәхԝарьне.

Тʹәмьзкьрьна Физики

Ԛум у кәвьре һур мина әләке, аве жь һьнә тьштед ԛьреж тʹәмьз дькьн.

Тʹәмьзкьрьна Биоложи

Микроорганизмед халийеда дькарьн аве жь тьштед ӧса тʹәмьз кьн, йед кӧ дькарьн зийане бьдьн сьһʹәт-ԛәԝата мәрьва. Һьнә бактерийа дькарьн рʹуне жәʹр пʹара вәкьн сәр карбондиоксиде у аве.

Тʹәмьзкьрьна Кʹимйайи

Һәла һе халийа енержийа кʹижани кӧ һьндьк ә, дькарә нәһелә ԝәки тьштед жәʹр бькʹәвьнә нава аве. Мәсәлә һәрге енержийа халийа сор минус ә, әԝ дькарә жь аве амониум дәрхә, енержийа кʹижани плус ә у гәләк хоф ә бона әʹфринед бьне аве.

Чь Те Кьрьне

Шькьл: 1. Мер бьне авта хԝәда рʹун тʹәмьз дькә. Әԝ һащәтәкә ӧса дьдә хәбате, йа кӧ рʹун тʹоп дькә. 2. Мер контейнер у ботʹлед кʹимики дьшинә щийе кӧ ԝана кʹӧта дькьн. — Һәрге әм тʹьме дина хԝә бьдьне кӧ рʹуне авта мә нәрʹьжә у һәрге әм рʹаст бәрмайед хоф кʹӧта кьн, ӧса әме бькарьбьн аве тʹәмьз хԝәй кьн.

Зандар дьбежьн, кӧ чьԛас дәст дьдә гәрәке аве бадиһәԝа хәрщ нәкьн. Сәва кӧ ԛьрежайа аве һе кем бә әԝана ширәт дьдьн, ԝәки дина мәрьва сәр рʹуне әʹрәба ԝан бә, кӧ нәрʹьжә сәр әʹрде. Ӧса жи дәрманед нәхәбьтанди нәвежьнә дәставе у тьштед жәʹр нәвежьнә канализасийе.

Инжинер методед тʹәзә дәрхьстьнә, сәва кӧ ава бәʹре жь хԝей тʹәмьз кьн. Нета ве йәке әв ә, кӧ һе зедә ава тʹәмьз дәст кʹәвә.

Ле бь рʹасти дьһа зедә ав лазьм ә. Әԝ сафикьрьнәкә нә ӧса баш ә, кӧ ава бәʹре жь хԝей тʹәмьз кьн, чьмки сәва ве йәке гәләк пʹәрә у енержийа те хәрщкьрьне. Сала 2021 Тʹәшкиләта Мьләтед Йәкбуйи дәрһәԛа хԝәйкьрьна ава тʹәмьз ӧса гот: «Һʹәԝщәтийа ава тʹәмьз чьԛас дьчә һаԛас зедә дьбә, ләма жи әԝ гәрәке дӧ щара зедәтьр бе дәрхьстьне».

Мәʹни Бона Һевийе—Кʹьтеба Пироз Чь Дьбежә

«Хԝәде . . . дьлопед аве бь жорва дькʹьшинә у дьлопед баране бь һьлма хԝә дьсәфинә. Әԝ баране дьһәрькиньн у бь тʹера хԝә бь сәр мьрованва дьлоп дькьн» (Ибо 36:26-28, ИМ).

Хԝәде тʹәбийәтеда зьвьрʹока аве ӧса чекьрийә, кӧ ав тʹьме сәр әʹрде һәбә (Ԝаиз 1:7).

Бьфькьрьн: һәрге Әʹфьрандар әʹрд ӧса чекьрийә, кӧ әв бькарьбә ава тʹәмьз хԝәй кә, гәло әԝе нькарьбә планета мә жь һʹәму зийанед кӧ мәрьв пешда тиньн, бьдә һьлдане? Бьньһерʹьн готар «Хԝәде Соз Дьдә кӧ Планета Мә ԝе Бе Хԝәйкьрьне», сәр рʹупʹела 15.