Кʹе Иро Рʹебәрийе Щьмәʹта Хwәде Дькә?
«Рʹебәред хwә бир биньн» (ИБРН. 13:7).
1, 2. Паши чуйина Иса ль әʹзмана, шандийед wи дьбәкә дәрһәqа чь дьфькьрин?
ШАНДИЙЕД Иса сәкьнибун сәр чʹийайе Зәйтʹуне у әʹзмен дьньһерʹин. Һәма wе дәме бәр чʹәʹве wан, Иса ахайе wан у досте wан, бәрбь әʹзмен һатә һьлатьне у әʹwр әw бәр чʹәʹве wан вәшарт (Кʹар. Шанд. 1:9, 10). Нава wәкә дö салада, Иса wана һин дькьр, дьл дьда wан у рʹебәри wан дькьр. Ле әw ида чу әʹзмен. Гәло шандийа чь гәрәке бькьрана?
2 Пешийа чуйина сәр әʹзмана, Иса готә шагьртед хwә: «Һуне . . . жь Оршәлимеда гьрти тʹәмамийа Щьһустане, Самәрйайе у һʹәта сәре дьне жи бьбьнә шәʹдед мьн» (Кʹар. Шанд. 1:8). Ле гәло wана ча дькарьбу әw шьхöл бькьрана? Иса wанрʹа соз да, wәки әwана wе рʹöһʹе пироз бьстиньн кö али wан бькә (Кʹар. Шанд. 1:5). Ле шьхöле бәлакьрьна мьзгинийе гәрәке нав тʹәмамийа дьнйайе бәла буйа, у ләма лазьм бу рʹебәри сәва әw шьхöл бь организә бьһата кьрьне. Бәре, Йаһоwа бь сайа мәрьва рʹебәри щьмәʹта хwә дькьр. Ләма жи дьqәwьмә шанди дьфькьрин, гәло Йаһоwа wе ньһа жи рʹебәре тʹәзә кʹьфш кә?
3. а) Чахе Иса чу ль әʹзмен, шагьртед амьн кʹижан сафикьрьна фәрз кьрьн? б) Ве готареда әме дәрһәqа чь шеwьр кьн?
3 Һьнәк wәʹдә шунда, чахе Иса чу ль әʹзмен, шагьртед wи гәрәке дәwса Щьһудайе Исхәрйоти кәсәки дьн бьжбартана. Wана Ньвисаред Пироз леколин кьрьн, Хwәдерʹа дöа кьрьн, у ахьрийеда Матийо бьжартьн, wәки бьбә шандийе 12 (Кʹар. Шанд. 1:15-26). Ле чьрʹа әw йәк гәләк фәрз бу бона шагьрта у Йаһоwа? Шагьрта фәʹм дькьр wәки лазьм ә әwана 12 шанди бьн.a Иса шанди бьжартьн wәки әwана нә кö тʹәне тʹәви wи хьзмәт кьн, ле öса жи шьхöләки гәләк фәрз нав щьмәʹта Хwәдеда бькьн. Гәло әw чь шьхöл бу у Йаһоwа ча бь сайа Иса әwана һазьр кьрьн бона wи шьхöли? Ле иро нав щьмәʹта Хwәдеда чь шьхöл те кьрьне? Ча әм дькарьн «рʹебәред хwә бир биньн», илаһи «хöламе амьн у сәрwахт»? (Ибрн. 13:7; Мәт. 24:45)
ИСА СӘРWЕРТИЙЕ КʹОМА РʹЕБӘРИЙЕ ДЬКӘ
4. Qьрʹна йәкеда шанди у рʹуспийед дьн Оршәлимеда чь шьхöл дькьрьн?
4 Рʹожа Пенщийе Һʹәсабе сала 33 Д.М., шандийа дәстпекьрьн рʹебәрийе щьвата Мәсиһити бькьн. Кʹьтеба Пироз дьбежә, «Пәтрус тʹәви һәр йанздәһа», әʹлаләта мәзьнрʹа, Щьһуйа у нәщьһуйарʹа, дәрһәqа рʹастийе гьли дькьр (Кʹар. Шанд. 2:14, 15). Гәләк жь wан мәрьва бунә Мәсиһи. У әw Мәсиһийед тʹәзә «хwә ль һинкьрьна шандийа дьгьрт, ль һәв дьщьвийан» (Кʹар. Шанд. 2:42). Шанди öса жи щабдар бун бона пʹәре щьвате (Кʹар. Шанд. 4:34, 35). Әwана öса жи рʹöһʹанида мьqати щьмәʹта Хwәде бун. Wана дьгот: «Әме хwә бьдьнә дöа у даннасинийа хәбәре» (Кʹар. Шанд. 6:4). Хенщи ве йәке, wана Мәсиһийед щерʹьбанди дьшандьн щийед дьн, сәва мьзгинийе бәла кьн (Кʹар. Шанд. 8:14, 15). Wәʹдә дәрбаз бу, паше рʹуспийед кö бь рʹöһʹе пироз бьжарти бун, тʹәви шандийа рʹебәри щьвата дькьрьн. У чаwа кʹома рʹебәрийе wана рʹебәри һʹәму щьвата дькьрьн (Кʹар. Шанд. 15:2).
5, 6. а) Рʹöһʹе пироз ча qәwат дьда кʹома рʹебәрийе? (Бьньһерʹә шькле әʹwльн.) б) Мьлйакʹәта ча али кʹома рʹебәрийе дькьрьн? в) Кʹома рʹебәрийе ча пәй рʹебәрийа Хәбәра Хwәде дьчун?
5 Мәсиһийед qьрʹна йәкеда баwәр бун, wәки Йаһоwа бь сайа Иса Мәсиһ, сәрwертийе кʹома рʹебәрийе дькә. Ле чьрʹа әwана ве йәкеда баwәр бун? Мәʹнийа пешийе әw бу, кö рʹöһʹе пироз сәр кʹома рʹебәрийе бу (Йуһʹн. 16:13). Рʹаст ә һʹәму Мәсиһийед бьжарти рʹöһʹе пироз стандьбун, ле рʹöһʹе пироз аликʹари дьда илаһи шандийа у рʹуспийед кö Оршәлимеда бун, сәва кö бәрпьрсийартийе бькьн. Мәсәлә, сала 49-да Д.М., кʹома рʹебәрийе бь сайа рʹöһʹе пироз сафикьрьна фәрз кьр бона сьнәткьрьне. Щьвата пьштгьрийа ве сафикьрьне кьрьн, у «щьвин жи баwәрийеда дьшьдийан у рʹож бь рʹож һʹәсабе wан зедә дьбу» (Кʹар. Шанд. 16:4, 5). Дәрһәqа ве сафикьрьне кʹома рʹебәрийе щьватарʹа нәʹмәк ньвисин. Жь wе нәʹмәке рʹьнд те кʹьфше wәки һʹöнöред бәре рʹöһʹе пироз щәм wан һәбун, мәсәлә һʹьзкьрьн у баwәри (Кʹар. Шанд. 15:11, 25-29; Галт. 5:22, 23).
6 Йа дöда, мьлйакʹәта али кʹома рʹебәрийе дькьрьн. Мәсәлә, мьлйакʹәт готә Корʹнелйойе нәщьһу, wәки кәсәки бьшинә пәй Пәтрусе шанди. Чахе Пәтрус һатә бал Корʹнелйо, wи у малбәта wирʹа дәрһәqа мьзгинийе гьли кьр. Рʹаст ә әwана сьнәткьри нибун, ле рʹöһʹе пироз һатә сәр wан. Әw йәк бона шандийа у бьред дьн избаткьрьн бу, wәки Хwәде дьхwазә нәщьһуйед нәсьнәтькьри жи бьбьнә әндәмед щьвата Мәсиһити (Кʹар. Шанд. 11:13-18). Һьн жи, мьлйакʹәта али кʹома рʹебәрийе дькьрьн, wәки шьхöле бәлакьрьна мьзгинийе пешда һәрʹә (Кʹар. Шанд. 5:19, 20). Йа сьсийа, кʹома рʹебәрийе гöһ дьданә Хәбәра Хwәде. Wана сәр һʹиме Ньвисара, пьрсед бона һинкьрьне сафи дькьрьн у рʹебәри щьвата дькьрьн (Кʹар. Шанд. 1:20-22; 15:15-20).
7. Чьрʹа әм дькарьн бежьн wәки Иса рʹебәри щьвата Мәсиһийа дькьр?
7 Рʹаст ә qьрʹна йәкеда һʹöкöме кʹома рʹебәрийе сәр щьвате һәбу, ле wана фәʹм дькьр кö Иса йә Рʹебәре wан. Паwлосе шанди ньвиси: «Әw [Мәсиһ] бу, йе кö пʹешкʹеш данә мәрьва, кö һьнәк бьбьнә шанди». Паwлос зедә кьр: «Пе һʹьзкьрьне . . . һәр алийада бьгьһижьнә сери, кö Мәсиһ ә» (Әфәс. 4:11, 15). Qьрʹна йәкеда шандийед Иса гәләк навдар бун, ле Мәсиһийа наве wан нәдьданә сәр хwә, дәwсе әwана «‹мәсиһи› һатьнә навкьрьне» (Кʹар. Шанд. 11:26). Шанди у бьред дьнә щабдар, рʹебәри Мәсиһийа дькьрьн сәр һʹиме Ньвисара. Паwлос заньбу wәки гәләк фәрз ә пәй wан рʹебәрийа һәрʹә, ле йәкә әwи гот: «Ле әз дьхwазьм кö һун заньбьн wәки сәре һәр мери [öса жи һәр әндәме кʹома рʹебәрийе] Мәсиһ ә, . . . у сәре Мәсиһ Хwәде йә» (1 Корн. 11:2, 3). Бәле, бь рʹебәрийа Йаһоwа Хwәде, Иса Мәсиһ рʹебәри щьвате дькьр.
«ӘWА ШЬХÖЛЕ ДӘСТЕ МӘРЬВА НИНӘ»
8, 9. Рассел хьлазийа qьрʹна 19-да дәстпекьр кʹижан шьхöле фәрз бькә?
8 Хьлазийа qьрʹна 19-да, Чарлз Теиз Рассел у һьнә һәвалед wи нет данә пешийа хwә, wәки һʹәбандьна рʹаст вәгәрʹиньн. Ләма сала 1884, бь qануни Щьвака Бьрща Qәрәwьлийе йа Сийоне һатә сазкьрьне, сәва кö сәр щурʹә-щурʹә зьмана рʹастийа Кʹьтеба Пироз бәла кьн. Пресиденте (сәроке) ве Щьваке wи чахи Рассел бу.b Рассел гәләк кʹур Кʹьтеба Пироз леколин дькьр, у тьрса wи тʹöнә бу wәки әʹйан кә кö дер һинкьрьнед qәлп һин дькьн, мәсәлә дәрһәqа Сейәканә у жийина паши мьрьне. Әwи öса жи жь Кʹьтеба Пироз фәʹм кьр, wәки һатьна Иса wе нәхöйа бә у «wәхте . . . мьләта» гәрәке сала 1914-да хьлаз буйа (Луqа 21:24). Рассел Бьра бь дьл у әшq wәʹде хwә, qәwат у пʹәре хwә хәрщ дькьр, wәки әw рʹастийед жь Кʹьтеба Пироз мәрьв жи пебьһʹәсьн. Әʹйан ә, wәки wи wәʹдәйи Йаһоwа у Иса рʹебәри Рассел дькьрьн, сәва әw шьхöл пешда һәрʹә.
9 Нета Рассел әw нибу wәки мәрьв wи рʹумәт кьн. Әwи сала 1896-да ньвиси: «Әм нахwазьн мә йан жи ньвисаред мә рʹумәт у һöрмәт кьн; әм нә жи дьхwазьн кö мә нав кьн кʹәшиш йан жи Дәрсдар. Öса жи әм нахwазьн wәки кәсәк наве мә һьлдә сәр хwә». Паше әwи öса гот: «Әwа шьхöле дәсте мәрьва нинә».
10. а) Чьчах Иса «хöламе амьн у сәрwахт» кʹьфш кьр? б) Гьли кьн кö чаwа Кʹома Рʹебәрийе жь Щьвака Бьрща Qәрәwьлийе башqә буйә.
10 Иса сала 1919-да, се сал паши мьрьна Рассел, «хöламе амьн у сәрwахт» кʹьфш кьр, wәки «wәхтда хwарьна» рʹöһʹани бьдә хöламед мала wи (Мәт. 24:45). Wи wәʹдәйи кʹомәкә бьчʹук жь бьред бьжарти, хьзмәт дькьрьн Бруклинеда (Нийу Йорк), офиса сәрәкәда. Әwе кʹоме хwарьна рʹöһʹани һазьр дькьр у шагьртед Исарʹа бәла дькьр. Хәбәра «кʹома рʹебәрийе» әʹдәбйәтед мәда һатә хәбьтандьне паши сала 1940. Wи wәʹдәйи, кʹома рʹебәрийе һʹәсаб дькьрьн ча әндәмед Щьвака Бьрща Qәрәwьлийе. Ле сала 1971-да Кʹома Рʹебәрийе һатә башqәкьрьне жь директоред Щьвака Бьрща Qәрәwьлийе, чьмки щьвак тʹәне бона тьштед qануни щабдар бу, нә кö бона хwарьна рʹöһʹани. Жь wи wәʹдәйи, Кʹома Рʹебәрийеда бьред бь рʹöһʹе пироз кʹьфшкьри хьзмәт дькьн, йед кö ида директоред Щьваке ниньн. Wан пашwәхтийада, бьред щабдар жь «пәзед дьн» хьзмәт дькьн ча директоред Щьваке у диса корпорасийед дьнда жи, кʹижан кö тʹәшкиләта Хwәде дьдә хәбате. Бь аликʹарийа бьред дьн, Кʹома Рʹебәрийе һʹьш-аqьле хwә дьдә сәр хwарьна рʹöһʹани у рʹебәрикьрьне (Йуһʹн. 10:16; Кʹар. Шанд. 6:4). «Бьрща Qәрәwьлийе» йа 15 Тирмәһе, сала 2013-да дьһатә шьровәкьрьне, wәки «хöламе амьн у сәрwахт», әw һәйә Кʹома Рʹебәрийе кö жь мәсиһийед бьжарти йә.
Кʹома рʹебәрийе, салед 1950-1960
11. Чаwа Кʹома Рʹебәрийе сафикьрьна дькә?
11 Кʹома Рʹебәрийе тʹәвайи сафикьрьнед фәрз дькьн. Әwана һәр һʹәфти тʹәвайи тʹоп дьбьн, у бь сайа ве йәке һәврʹа незик ьн у йәктийеда ньн (Мәтʹлк. 20:18). Һәр сал жь wана йәк те кʹьфшкьрьне ча бәрпьрсийаре ван щьвина. У әw йәк дьдә кʹьфше wәки тʹö кәс жь wан, хwә жь йед дьн бьльндтьр нагьрә (1 Пәт. 5:1). Бәрпьрсийаред һәр шәш комитейед Кʹома Рʹебәрийе жи һәр сал тенә гöһастьне. Тʹö кәс жь wан хwә бьльнд һʹәсаб накә у хwә сәр бьред хwәрʹа нагьрә. Һәр йәк жь wан жи хwә һʹәсаб дькә ча «хöламед мале», йед кö жь хöламе амьн хwарьна рʹöһʹани дьстиньн у пәй рʹебәрийа wи дьчьн.
Жь сала 1919-да, хöламе амьн бона щьмәʹта Хwәде хwарьна рʹöһʹани һазьр дькә (Бьньһерʹә абзаса 10, 11)
«КʹИ ЙӘ ӘW ХÖЛАМЕ АМЬН У СӘРWАХТ?»
12. Кʹижан пьрса әме ньһа шеwьр кьн?
12 Кʹома Рʹебәрийе жь Хwәде хәwн у хәйала навинә у беqьсур нинә. Ләма жи щара һинкьрьнед Кʹьтеба Пирозда йан жи рʹебәрийа тʹәшкиләтеда шаши һәнә. Мәсәлә, «Индекса Әʹдәбйәта Бьрща Qәрәwьлийеда» һәйә бьнсәри бь наве «Зәлалкьрьна Һинкьрьнед Кʹьтеба Пироз». Wедәре рʹезкьри йә гöһастьнед фәʹмкьрьна рʹастийед Кʹьтеба Пироз, кʹижан кö һатьнә зәлалкьрьне жь сала 1870.c Бәле, Иса нәгот wәки хwарьна рʹöһʹани кʹижан кö хöламе амьн дьдә, wе беqьсур бә. Ле wәки öса нә, пьрс пешда те: «Кʹи йә . . . хöламе амьн у сәрwахт?» (Мәт. 24:45) Гәло чь избат дькә wәки Кʹома Рʹебәрийе әw һәйә хöламе амьн у сәрwахт? Wәрә әм wан се тьшта шеwьр кьн, бь сайа чь жи кʹома рʹебәрийе йа qьрʹна йәке рʹебәри дьбун.
13. Чаwа рʹöһʹе пироз али Кʹома Рʹебәрийе дькә?
13 Рʹöһʹе пироз али wан дькә. Рʹöһʹе пироз али Кʹома Рʹебәрийе кьр, wәки рʹастийед Кʹьтеба Пироз фәʹм бькьн, кʹижан кö бәре фәʹмдари нибун. Мәсәлә, бьфькьрьн кö ча һинкьрьнед Кʹьтеба Пироз зәлал бун, чаwа абзаса жореда һатийә готьне. Мәрьв хwәха пе һʹьш-аqьле хwә нькарә «нет-мәрәмед Хwәдейә» кʹур фәʹм бькә у шьровәкә. (Бьхунә 1 Корьнтʹи 2:10.) Кʹома Рʹебәрийе чʹәʹв дьдьнә Паwлос, йе кö гот: «Әм бона ван тьшта бь готьнед жь сәрwахтийа мәрьвайе һинбуйи хәбәр надьн, ле бь готьнед һинкьрьна жь рʹöһʹе Хwәде хәбәр дьдьн» (1 Корн. 2:13). Чахе һинкьрьнед qәлп нава рʹелигийа Мәсиһида бәла бун qьрʹнә дәрбаз бун, у паше жь сала 1919-да һинкьрьнед Кʹьтеба Пироз зәлал бун. Әw йәк избат дькә wәки рʹöһʹе Хwәдейи пироз ве йәкеда али Кʹома Рʹебәрийе дькә.
14. Ль гора Әʹйанти 14:6, 7, мьлйакʹәт иро ча аликʹарийе дьдьнә щьмәʹта Хwәде?
14 Мьлйакʹәт али Кʹома Рʹебәрийе дькьн. Кʹома Рʹебәрийе нав тʹәмамийа дьнйайеда рʹебәрийа шьхöле бәлакьрьна мьзгинийе дькә. Wи шьхöлида 8 милйона зедәтьр мьзгинван кʹар дькьн. Ле гәло чьрʹа әw шьхöл öса пешда дьчә? Чьмки мьлйакʹәт аликʹарийе дьдьн. (Бьхунә Әʹйанти 14:6, 7.) Гәләк щар мьзгинван дьчьнә щәм wан мәрьва, кʹижана һәма wе дәме Хwәдерʹа дöа кьрьнә wәки али wан бькә.d Хенщи ве йәке, шьхöле бәлакьрьна мьзгинийе wан щийада жи пешда дьчә, кʹидәре кö пәйкʹәтьн һәнә. Әw йәк жи избат дькә wәки әw шьхöл бь аликʹарийа мьлйакʹәта те кьрьне.
15. Чь фьрqи һәйә ортʹа Кʹома Рʹебәрийе у сәрwеред Мәсиһийед ве дьнйайе? Мәсәле биньн.
15 Кʹома Рʹебәрийе пәй Хәбәра Хwәде дьчә. (Бьхунә Йуһʹәнна 17:17.) Wәрә шеwьр кьн кö чь qәwьми сала 1973. «Бьрща Qәрәwьлийеда» йа 1 Һʹәзиране, пьрсәкә öса һәбу: «Гәло мәрьвед кö щьхарә нәтʹәрькандьнә, дькарьн бенә ньхöмандьне?» Щаба ве пьрсе öса бу: «Жь Кʹьтеба Пироз әʹйан ә wәки на». Паши ве йәке, ве «Бьрща Qәрәwьлийеда» сәр һʹиме чәнд рʹезед фәрз һатьбу шьровәкьрьне, wәки чьрʹа мәрьве кö нахwазә щьхаре бьтʹәрькинә, гәрәке жь щьвате бе дәрхьстьне (1 Корн. 5:7; 2 Корн. 7:1). Öса жи ль wедәре һатә готьне: «Әw принсип нә жь мәрьва йә, ле жь Хwәде йә, кʹижан кö бь сайа Хәбәра хwә мәрʹа әʹйан дькә». Qә рʹелигийа öса һәйә кʹижан кö бь тʹәмами пәй Хәбәра Хwәде дьчә, һәрге жи әw йәк һьнә әндәмед ве рʹелигийайерʹа чәтьн ә? Кʹьтебәкеда дәрһәqа рʹелигийед Дәwләтед Йәкбуйида те готьне: «Сәрwеред дине Мәсиһти дина хwә дьдьн кö әндәмед дера wан чь баwәр дькьн у чь wанарʹа дәст дьдә, у ль гора wе йәке тʹьме һинкьрьнед хwә дьгöһезьн». Ле Кʹома Рʹебәрийе пәй фькьред мәрьва начә. Әwана пәй Хәбәра Хwәде дьчьн, у әw йәк избат дькә wәки Йаһоwа хwәха рʹебәрийа щьмәʹта хwә дькә.
«РʹЕБӘРЕД ХWӘ БИР БИНЬН»
16. Ча әм дькарьн Кʹома Рʹебәрийе бир биньн?
16 Бьхунә Ибрани 13:7. Гәло чаwа әм дькарьн «рʹебәред хwә бир биньн»? Мәсәлә, әм дькарьн бона Кʹома Рʹебәрийе дöа бькьн (Әфәс. 6:18). Бьфькьрьн кö щабдарийа чьqас мәзьн сәр wан ә. Әwана хwарьна рʹöһʹани дьдьнә мә у нав тʹәмамийа дьнйайеда рʹебәрийа шьхöле бәлакьрьна мьзгинийе дькьн. Әwана һьн жи рʹебәрийе дькьн wәки пʹәре тʹәшкиләте рʹаст хәрщ бә. Бәле, рʹасти жи лазьм ә әм бона wан тʹьме дöа бькьн.
17, 18. а) Әм ча пьштгьрийа Кʹома Рʹебәрийе дькьн? б) Чахе әм мьзгинийе бәла дькьн, бь ве йәке ча әм пьштгьрийа хöламе амьн у Иса дькьн?
17 Әм бь кьред хwә жи дькарьн бьдьнә кʹьфше wәки Кʹома Рʹебәрийе бир тиньн, мәсәлә чахе пәй ширәт у рʹебәрийа wан дьчьн. Кʹома Рʹебәрийе бь сайа әʹдәбйәта, щьвата у щьватед мәзьн рʹебәрийе дьдә мә. Хенщи ве йәке, Кʹома Рʹебәрийе кʹьфш дькә бәрпьрсийаред мьһале, әwана жи щьватада рʹуспийа кʹьфш дькьн. У чахе бәрпьрсийаред мьһале у рʹуспи һʹәму тьштида пәй ширәт у рʹебәрийа Кʹома Рʹебәрийе дьчьн, әwана дьдьнә кʹьфше wәки бир тиньн рʹебәред хwә. Чахе әм гöрʹа wанда ньн йед кö Иса кʹьфш кьрийә сәва рʹебәрийе мә бькьн, әм дьдьнә кʹьфше кö qәдьре Рʹебәре хwә Иса дьгьрьн (Ибрн. 13:17).
18 Әм öса жи Кʹома Рʹебәрийе бир тиньн, чахе бь дьл у щан шьхöле бәлакьрьна мьзгинийе дькьн. Паwлосе шанди Мәсиһи ширәт дькьрьн, wәки чʹәʹв бьдьнә баwәрийа рʹебәред хwә. Рʹасти жи Кʹома Рʹебәрийе баwәрийа qайим дьдә кʹьфше, чьмки әw бәлакьрьна мьзгинийеда гәләк хирәт ә у әwи шьхöли пешда дьбә. Ле гәло һун wи шьхöлида пьштгьрийа Кʹома Рʹебәрийе дькьн? Һәрге әре, әме ша бьн чахе Рʹебәре мә Иса мәрʹа бежә: «Һәгәр wә qәнщи жь ван хушк-бьред мьнә йе һәри бьчʹук йәкирʹа кьр, wә мьнрʹа кьр» (Мәт. 25:34-40).
19. Һун чьрʹа дьхwазьн пәй Рʹебәре хwә Иса һәрʹьн?
19 Чахе Иса чу ль әʹзмен, әwи шагьртед хwә бей аликʹари нәһишт (Мәт. 28:20). Әwи заньбу кö чахе әw сәр әʹрде бу, рʹöһʹе пироз, мьлйакʹәта у Хәбәра Хwәде али wи дькьрьн, wәки әw рʹебәрийе щьмәʹта Хwәде бькә. Иса аликʹарийа öса дьдә хöламе амьн жи. Хöламе амьн, демәк Мәсиһийед бьжарти, «пәй Бәрх дьчьн, кʹöда кö әw дьчә» (Әʹйан. 14:4). У чахе әм пәй рʹебәрийа wан дьчьн, демәк әм пәй Рʹебәре хwә Иса дьчьн. Зутьрәке, Иса wе мә бьвә бәрбь жийина һʹәта-һʹәтайе (Әʹйан. 7:14-17). Бәле, тʹö сәрwер нькарә әwе йәке мәрʹа соз бьдә!
a Әʹйан ә, wәки qьрара Йаһоwа бу кö 12 шанди ахьрийеда бьбьнә «донздәһ һʹимед сура» Оршәлима ну (Әʹйан. 21:14). Ләма жи чахе кәсәк жь шандийед амьн бьмьра, ида дәwса wи нәлазьм бу кәсәк дьн бьжбартана.
b Жь сала 1955, әw щьвак һатә навкьрьне Щьвака Бьрща Qәрәwьлийе йа Пенсилванийа.
c Öса жи бьньһерʹьн бьнсәри бь наве «Зәлалкьрьна Һинкьрьнед Кʹьтеба Пироз», дь «Рʹебәрийа Леколинкьрьне бона Шәʹдед Йаһоwада».
d Бьньһерʹьн кʹьтеба «Шәʹдәтийе Бьдьн Дәрһәqа Пʹадшатийа Хwәде», рʹупʹ. 58-59.