BYA KUKWASHA KISEMI | KUKOMESHA BAANA
Bya Kukaina Baana
LUKATAZHO
Fwanyikizhai kuba’mba mwanenu wimukatazha pa kuba’mba mumupe byo abena kukeba. Inge mwakana, ukizhamo ne kukizhamo. Kafwako byo mwamba bimutekenesha ne, kabiji kino kilengela ke mulanguluke amba kyawamatu ne kumupa byo abena kukeba. Kampe na mambo a kuba mwakoka na kukana, ko kyakayanga mwamupa kyo abena kukeba.
Mwakonsha kufunda bya kukana. Pano bino twayai tumone bintu bimo byo mwafwainwa kuyuka pa kukaina baana.
BYO MWAFWAINWA KUYUKA PA KUKAINA BAANA
Kukana kechi kulumbulula amba mwakanama ne. Bansemi bamo bakonsha kulanguluka’amba kyawama kwisamba bulongo na mwana ne kumulumbulwila bulongo ene mambo o bakaina kumupa kyo abena kukeba. Bakankalwa kukaina mwana mambo bachina’mba usa kuzhingila.
Kya kine, kukana kupa mwanenu kyo abena kukeba kwakonsha kumuzhingijisha. Pano bino, kumufunjisha lufunjisho lwanema bingi, lwa kuba’mba inge wakoma, kechi byonse byo akakebanga byo bakamupanga ne. Pakuba inge kemukokele byonse byakeba mwanenu, luusa lwenu pa mwanenu luya na kukepa, kabiji mwanenu utendeka kulanguluka’mba mumupanga byonse byo akeba inge wajila. Juba jo mukamukaina, ukemuzhingijila. Mwana kechi wakonsha kunemeka bansemi bobatu kyonse kyo ajijila bamupa ne.
Kukaina mwanenu kumufunjisha kuyuka bya kuba na makatazho inge wakoma. Kumufunjisha buwame buji mu kwikanya ku bintu bimo. Inge mwana wafunda kino kishinka, pa kukoma kikamukwasha kukana kuswa kuba bintu bikamukanjikizhanga bakwabo nabiji kwingijisha bizhima nangwa kuba bulalelale.
Kukaina mwanenu kukamufunjisha kuyuka bya kuba inge wakoma watendeka kwiikela. Shayuka wafunda bya kukomesha baana, aye David Walsh wanembele’mba: “Kishinka ke kya kuba’mba atweba bakulumpe kechi twikala na bintu byonse byo tukeba kwikala nabyo ne. Umvwe ketupe baana betu byonse byo babena kukeba, ko kuba’mba kechi tubena kwibakwasha kukoma bulongo ne.”a
BYO MWAKONSHA KUBA
Tai muchima pa byo mukeba baana benu kwikala. Kyo mukeba ke kuba’mba baana benu inge bakoma bakekale bantu bafikilamo mu bintu byonse, bayuka kwikanya ku bintu ne kwikala bwikalo bwalumbuluka. Bino inge kemwibape byonse byo bakeba, kechi bakakoma bulongo ne. Baibolo waamba’mba: “Awa ukokela kalume wanji kufuma ne ku bwanyike bwanji, palutwe awa kalume ukaluka nobe ye nkambo yanji.” (Byambo bya Mana 29:21) Onkao mambo, kukaina mwana ke jishinda jimo jawama ja kumufunjishishamo. Kumufunjisha mu jino jishinda kechi kwatama ne, bino kukamukwasha.—Jifunde ja mu Baibolo: Byambo bya Mana 19:18.
Inge mwamukaina mwanenu, imenai pa kyo mwafuukulapo. Mwanenu kechi waesakana ne anweba ne. Onkao mambo, kechi mwafwainwa kwipachikanga na mwanenu pa byo mwafuukulapo nobe ye uji na luusa lwa kwibiswisha ne. Ibyo, baana pa kukoma bafwainwa kwikala na “maana a kupima bintu ne kuyuka kyawama ne kyatama.” (Bahebelu 5:14) Onkao mambo, kechi kyatama kwisambapo bulongo na mwanenu pa bintu ne. Pano bino, kechi mwafwainwa kwipachikanga na baana benu babacheche pa ene mambo o mwakaina kwibapa bintu byo babena kukeba ne. Inge mwatwajijila kwipachika na mwanenu pa byo mufuukulapo, ukatendeka kulanguluka nobe kiji ko aji kulondela byo mwaamba nangwa ne.—Jifunde ja mu Baibolo: Efisesa 6:1.
Londelainga byo mwafuukulapo. Mwanenu wakonsha kwimweseka kuba’mba mumupe byo abena kukeba kupichila mu kujila nangwa kwimukanjikizha. Inge wauba bino pa nzubo, mwakonsha kuba byepi? Buku wa Kizungu wa kuba’mba Loving Without Spoiling waamba’mba: “Mwafwainwa kumwambila kuya na kujijila kwa bunke. Kabiji mwafwainwa kumubula’mba inge ke ukeba kujila, kijitu bulongo, bino kechi mbena kukeba nkumvwe ubena kujila ne. Uye na kujijila mu kibamba mo ulaala kufikatu ne kimye kyo usakuleka kujila.” Kimye kitanshi, kyakonsha kukatazha kuba bino, ne mwanenu naye wakonsha kukana kuba byo mwamwambila. Bino, ukatendeka kukokela umvwe wamona’mba kechi mupimpula milanguluko yenu pa kyo mwafuukulapo ne.—Jifunde ja mu Baibolo: Yakoba 5:12.
Ikalai bakoka muchima. Kechi mwafwainwa kukainanga baana benu byonse byo bakeba pa kubatu’mba mumweshe luusa lo muji nalo lwa bunsemi ne. Bino, “kukoka muchima kwenu kuyukanyikwe ku bantu bonse.” (Filipai 4:5) Kuji bimye bimo byo mwakonsha kuswa bibena kukeba mwanenu inge kya kuba kintu kyo abena kukeba kyamufwainwa, kabiji inge kya kuba kechi ubena kujilajila ne.—Jifunde ja mu Baibolo: Kolose 3:21.
[Tubyambo twa mushi]
a Bino byambo byafuma mu buku wa Kizungu wa kuba’mba No: Why Kids—of All Ages—Need to Hear It and Ways Parents Can Say It.
[Mabulañano pa peja 12]
Kechi mwafwainwa kukainanga baana benu byonse byo bakeba pa kubatu’mba mumweshe luusa lo muji nalo lwa bunsemi ne
[Kitenguluzha pa peja 12]
BINEMBELO BYAKONSHA KWIMUKWASHA
“Mujimune mwanobe kasa akikosama.”—Byambo bya Mana 19:18.
“Anweba baana, kokelainga bansemi benu.”—Efisesa 6:1.
“Ee wenu ekale Ee, ne Ine wenu naye ekale Ine.”—Yakoba 5:12.
“Kange muzhingijishenga baana benu ne, kuchina amba bakapopomenwa.”—Kolose 3:21.
[Kitenguluzha pa peja 12]
BUWAME BUJI MU KUKAINA BAANA
Shayuka aye David Walsh wanembele’mba: “Kisemwa kyetu atweba bantu ke kya kukeba kusangajika baana betu kimye kyonse. Pano bino, yukai kuba’mba inge kechi tukainapo baana betu bintu bimo ne, ko kuba’mba kechi tubena kwingila bulongo mwingilo wetu wa bunsemi ne. Umvwe kemupe baana benu byonse byo bakeba, bakafunda byepi bya kuba inge balefulwa na mambo a kubula kutana bintu byo babena kukeba? Baana benu bakafunda byepi bya kwikanya ku bintu inge mwabula kwibafunjisha? Ke mwingilo wenu wa kwibafunjisha bino bintu byanema mu bwikalo kupichila mu kukanako bintu bimo byo bemulomba.”