LUFUNJISHO 4
Bashakulu Betu Bajipi?
1, 2. Bantu bavula baitabilaka paboba bafwa?
BANTU bavula mu Africa baitabila’mba lufu kechi yompelo yabumine, kekwalukatu, nangwa’mba kejishinda jakupichilamotu kuya mubwikalo bukwabo. Bavula balanguluka’mba bashakulu babo bafwa bapichile kufuma muino ntanda yotumona nekuya muntanda yotubula kumona, kufuma muntanda mwikala bantu kuya muntanda yabapashi.
2 Bano bashakulu, nangwa’mba mipashi yabashakulu, yaketekelwa’mba ipulusha nekukwasha bisemi byabo panopantanda. Kwesakana nauno mulanguluko, mipashi yabashakulu keilunda iji bingi nangovu, ilengela kwikala nakajo kavula, kwikazha bantu bulongo, nekwibazhikijila kubyamalwa. Bamba’mba umvwe yasulwa nangwa kwiilenga mambo, yakonsha kuleta malwa nabiji bikola, nebuyanji.
3. Bantu bamo bapopwela byepi bashakulu?
3 Bantu bomi boba byubilo nebintu byakishakulu byakunemeka mipashi yabashakulu kuchina’mba bakeizhingijisha. Bino byubilo kikatakata bimweka pamajila, nemubisho byanzhikilo yabantu, nabiji kulaala pangye nekuzha ñoma yakalabula. Kupopwela bashakulu kuji nemumashinda akwabo. Kyakumwenako, bantu bamo sabakyangye kutoma maalwa, patanshi bakichilapo amo panshi amba abashakulu. Kabiji inge bateka kajo, bashamo kamo mumpoto amba bashakulu basakwiya baje.
4. Bantu bavula baitabilapo’mbaka pamambo amweo?
4 Bantu bakwabo baitabila’mba bantu baji namweo ubula kufwa ulupukamo umvwe mubiji wafwa. Bamba’mba umvwe muntu wajinga nabyubilo byawama, mweo wanji uya mwiulu nangwa mupaladisa, pano umvwe wajinga nabyubilo byatama, mweo wanji uya mungehena. Javula bantu bavwanga luno lufunjisho pamo namafunjisho akishakulu. Kyakumwenako, mupepala wabyambo mobanemba mawi akijilo nekubijika bikenda jashi jakijilo muchechi, kimo kimye munembwa mawi akuba’mba awe muntu “waya kubwikalo bukwabo” nangwa’mba “wakatana bashakulu banji.” Abye bisho byonse byaimana pamulanguluko wakuba’mba mweo nangwa mupashi ulupukamo umvwe mubiji wafwa. Baibolo yambapo’mbaka paano mambo?
Mweo ne Mupashi
5, 6. Kwesakana nabyaamba Baibolo, mweo yemuka?
5 Baibolo ifunjisha’mba mweo kechi kintu kiji mukachi kamuntune, mweo yemuntu mwine. Kyakumwenako kekino, Lesa byoamubumbile muntu, aye Adama “waalukile ke [mweo, NW] mumi.” (Ntendekelo 2:7) Adama kechi bamupele mweone, aye mwine yewajinga mweo, muntu mutuntulu.
6 Byonkabyo, tutanga kuba’mba myeo isemwa. (Ntendekelo 46:18) Myeo yakonsha kuja nangwa kuzhikilwa na nzala. (Bena Levi 7:20; Masalamo 35:13) Ijila nekupungila. (Yelemiya 13:17; Yona 2:7) Myeo bakonsha kwiiba, kwiipanga lubilo nekwiikasa mashimbi. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 24:7; Masalamo 7:5; 105:18) Ma Baibolo amo engijisha kyambo kya “mweo” muano mavesi, akwabo engijisha byambo nabiji byakuba’mba “kilengwa,” nangwa’mba “muntu.” Bino byonse bilumbululatu kintu kimo.
7. Ñanyi mavesi amu Baibolo aamba kuba’mba mweo ufwa?
7 Pakuba mweo byoaji muntu mwine, umvwe muntu wafwa, kokuba’mba mweo wafwa. Ezikyo 18:4 wamba’mba: “Awa muntu [mweo, NW] ulenga mambo ye ukafwa.” Kabiji, Byubilo 3:23 byamba’mba: “Bonse [myeo, NW] bakabula kumumvwa awa Ngauzhi wa Lesa, bakonaulwatu mu bantu, pelu!” Onkao mambo, mweo kechi kintu kilupuka mumubiji umvwe wafwane.
8. Mupashi uji mubantu yemuka?
8 Mupashi kechi waesakana pamo namweone. Mubantu mupashi ke bulume bwa bumi bwibalenga kwingila mingilo mubwikalo. Mupashi wakonsha kufwanyikizhiwa kumalaichi. Malaichi alengela fani nangwa filiji kwingila, bino aoene malaichi bunke kuba apuya mwela nangwa kutalazha bintune. Byonkabyo, mupashi wetu witupa bulume bwakuba’mba tumonenga, kumvwa nekulanguluka. Pano bino mupashi bunke bwanji kwakubula meso, matwi, nangwa bongo kuba waingila ne. Oene mambo Baibolo kyoyambila pamuntu’mba: “[Mupashi, NW] wanji ulupuka, ne kubwela ubwela ku mushiji; mu jonkaja juba milanguluko yanji yonaika.”—Masalamo 146:4.
9. Ñanyi bintu mweo nemupashi byobibula kuba?
9 Monka mwaambila Baibolo, mweo nemupashi kechi bilupuka mumubiji umvwe muntu wafwa nekuya nakwikala mubwikalo bwamupashine.
Bwikalo Bwabafu Byobuji
10. Baibolo yambapo’mbaka pabwikalo bwabafu?
10 Pano nanchi bwikalo bwabafu buji byepi? Yehoba byoaji mulenga walengele bantu, wayuka nekitumwekela umvwe twafwa. Byambo byanji bitufunjisha kuba’mba bafu kechi bekala bomine kabiji kechi bomvwa, kumona, kwamba nangwa kulangulukapo kiji kyonsene. Baibolo yamba’mba:
“Bafu kafwako kyo bayuka ne.”—Musapwishi 9:5.
“Butemwe bwabo ne lupato lwabo ne kichima kyabo byaonaika kala.”—Musapwishi 9:6.
“Mu bilende mo mukaya, kafwamo mwingilo nangwa kulanguluka nangwa maana nangwa milangwe ne.’—Musapwishi 9:10.
11. Byoalengele mambo Adama, Yehoba wamwambile’mbaka?
11 Akilangulukai byamba Baibolo pamushakulu wetu mutanshi, Adama. Yehoba wabumbile Adama “na lukungu lwa panshi.” (Ntendekelo 2:7) Umvwe Adama waumvwijile mukambizho wa Yehoba, inge watwajijile kwikala walusekelo myaka nemyaka panopantanda. Pano Adama wasatukijile muzhilo wa Yehoba, nekyafuminemo ke lufu. Adama waile kwepi byoafwile? Lesa wamwambile’mba: ‘Ukabwela ku mushiji jibiji, mambo ku mushiji, ko ko bakufumishe. Kabiji obewa wi lukungu, ne ku lukungu ko ukabwela.’—Ntendekelo 3:19.
12. Kika kyamwekejile Adama kimye kyoafwile?
12 Adama wajinga kwepi Yehoba saakyangye kumubumba kufuma kulukungu? Kafwako koajingane. Kechi wajingakone. Onkao mambo, Yehoba byoaambile’mba Adama ‘ukabwela ku mushiji,’ wikitazhizhe mukuba’mba Adama kechi ukekala mumi jibiji ne, ukekala nobe lukungu. Adama kechi waikelepo mubwikalo bwamupashine. Kechi ‘waile’ kuntanda yamipashi yabashakulune. Kechi wayile mwiulu nangwa ku helone. Waalukile kembulwa bumi; kechi waikele kemumi jibijine.
13. Kika kimwekela bantu bonse nebanyama umvwe bafwa?
13 Nanchi kino kyokimwekela bantu bonsenyi? Ee, kyo kibamwekela. Baibolo ilumbulula’mba: ‘[Bonse bantu nebanyama] baya kuntu kumotu. Bonsetu bafumine ku lukungu, kabiji bonsetu babwela ku lukungu.’—Musapwishi 3:19, 20.
14. Ñanyi luketekelo lujipo pamambo abafu?
14 Baibolo yalaya’mba Lesa ukasangula bafu nekwikala kebomi jibiji mupaladisa panopantanda. (Yoano 5:28, 29; Byubilo 24:15) Bino kimye kyoakobilamo kino kikiji kulutwe. Pakino kimye, bakilaala mutulo twalufu. (Yoano 11:11-14) Kechi twafwainwa kwibachina nangwa kwibapopwelane, mambo kuba betukwasha nangwa kwitumanyikane.
15, 16. Nanchi Satana weseka byepi kuba’mba bantu balangulukenga’mba bafu kine kechi bafwane?
15 Mulanguluko wakuba’mba kechi tufwane kebubela bwakumbanya Satana Diabola. Pakuba’mba ashiine bantu nabuno bubela, aye nebademona banji balengela bantu kulanguluka’mba mipashi yabafu yoileta malwazhi nemakatazho akwabo. Kyakine kuji makatazho amo obaleta bademona. Kabiji kyakine kuba’mba makatazho amo kechi eyatu ao ene kwakubula wialetane. Pano bino kechi kyakine kuba’mba makatazho etwishila afuma kuboba bafwane.
16 Kujipo nejishinda jikwabo bademona jobalengela bantu kulanguluka’mba byaamba Baibolo pamambo abafwa kechi ibyone. Bajimbaika bantu kebalanguluke’mba bamona nekwisamba nabafu. Bademona bobabino kupichila mubimwesho, biloto, mukwisamba nabapashi nemu mashindatu akwabo. Onkao mambo, bantu kechi besamba nabafune, bino besamba nabademona bemwesha kwikala nobe boba bantu bafwa. Oene mambo Yehoba kyoakainya besamba namipashi neboba bepuzha bafu.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 18:10-12; Zekaliya 10:2.