Byambo Byo Balumbulula Bijimo
1 MAFUNDE
Mizhilo ya Lesa yaimena pa mafunde. Ano mafunde ke bukine bo tutanga mu Baibolo. Etukwasha kuyuka Lesa byo alanguluka ne mo amwena bintu. Kabiji etulengela kufuukula bulongo bintu byo tukeba kuba mu bwikalo bwetu ne kuba bintu byawama. Etukwasha ne mu bintu byo babula kwambapo mu kushinkamika mu mizhilo ya Lesa.
2 LUKOOKELO
Kukookela Yehoba kulumbulula kuba bintu byo abena kwitukambizha. Yehoba ukeba’mba tumukokelenga mambo twamutemwa. (1 Yoano 5:3) Inge twatemwa Lesa ne kumuketekela, tukalondelanga byonse byo etubuula mu bwikalo bwetu. Tumukookela nangwa kya kuba bintu byakatazha. Twafwainwa kukookelanga Yehoba, mambo aye witufunjisha byo twafwainwa kwikala bwikalo bwawama kabiji witulaya ne kuba’mba tukekala bingi bulongo kulutwe.—Isaya 48:17.
3 LUUSA LWA KWIFUUKWILA BINTU
Yehoba witupa luusa lwa kwifuukwila bintu nangwa’mba bulume bwitukwasha kuba byo tukeba. Kechi witulengele kwikala nobe munkinyi ubula kulanguluka ne. (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 30:19; Yoshua 24:15) Twakonsha kwingijisha luusa lwetu ne kufuukulapo kuba bintu byawama. Pano bino, inge twabula kujimuka, twakonsha kufuukulapo kuba bintu byatama. Byo tuji na luusa lwa kwifuukwila bintu, twafwainwa kusalapo atweba bene kwikala bakishinka kwi Yehoba ne kumwesha’mba twamutemwa nangwa ne.
4 MIZHILO YA KULONDELA
Yehoba witupa mizhilo yaamba pa bya kwikala na byubilo byawama mu bwikalo bwetu. Baibolo wakonsha kwitukwasha kuyuka biji ino mizhilo ne byo yakonsha kwitukwasha kwikala bwikalo bwawama. (Byambo bya Maana 6:16-19; 1 Kolinda 6:9-11) Ino mizhilo itukwasha kuyuka Lesa byo amona bintu byawama ne byatama. Kabiji itukwasha kuyuka byo twafwainwa kutemwa bakwetu, bya kufuukula bintu byawama ne bya kubila lusa bakwetu. Nangwa kya kuba byubilo bibena kuyatu na kutaminako mu ntanda, mafunde a Yehoba kechi aluka ne. (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 32:4-6; Malakai 3:6) Kulondela mikambizho ya Lesa kwituzhikijila ku bintu byakonsha konauna mubiji ne milanguluko yetu.
5 JIWI JA MU MUCHIMA
Jiwi ja mu muchima ke kintu kitukwasha kuyuka bintu byawama ne byatama. Yehoba witupa atweba bonse jiwi ja mu muchima. (Loma 2:14, 15) Pa kuba’mba jiwi jetu ja mu muchima jingilenga bulongo, twafwainwa kwijifunjisha kwingijisha mafunde a Yehoba. Inge twauba bino jiwi jetu ja mu muchima jiketukwasha kufuukulanga bintu bitokesha Lesa ku muchima. (1 Petelo 3:16) Jiwi jetu ja mu muchima jakonsha kwitujimunako inge ke tukebe kuba kintu kyatama kabiji jakonsha kwituzhachisha inge twalenga mambo. Jiwi jetu ja mu muchima jakonsha kuleka kwingila bulongo, bino Yehoba wakonsha kwitukwasha kuba’mba twikale na jiwi ja mu muchima jawama. Jiwi ja mu muchima jawama jitulengela kukasuluka mu milanguluko ne mu bintutu bikwabo.
6 KWAKAMWA LESA
Kwakamwa Lesa kulumbulula, kumutemwa, kumunemeka ne kubula kumufichisha ku muchima. Kwakamwa Lesa kwitukwasha kuba bintu byawama ne kuleka kuba bintu byatama. (Salamo 111:10) Kwitulengela kukookela bintu byonse Yehoba byo etubuula. Kabiji kwitukwasha kufikizha byo tumulaya, mambo twamunemeka bingi. Kwakamwa Lesa kwitukwasha kulanguluka bulongo, kwikala bulongo na bakwetu ne kusala bintu byawama byo tuba pa juba pa juba.
7 KULAPILA
Kulapila ke kumvwa kutama ku muchima na mambo a kintu kyatama kyo twaubile. Bantu batemwa Lesa kibakola bingi ku muchima inge balala mizhilo yanji. Inge twauba kintu kyatama, twafwainwa kulomba kwi Yehoba kuba’mba etulekeleko mambo kupichila mu kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Yesu. (Mateo 26:28; 1 Yoano 2:1, 2) Inge twalapila ne kuja nyenye, twafwainwa kushiinwa’mba Yehoba uketulekelako mambo etu. Kechi twafwainwa kutwajijila kwizhachisha na mambo a bintu byatama byo twaubile kala ne. (Salamo 103:10-14; 1 Yoano 1:9; 3:19-22) Twafwainwa kutwajijila kulondelanga mizhilo ya Yehoba ne kubula kubwezhapo kintu kyatama kyo twaubile ne kuleka kuta muchima pa bintu byatama.
8 KUPANGA MUNTU MU KIPWILO
Inge muntu walenga mambo akatampe wabula kulapila ne kukana kulondela mizhilo ya Yehoba, kechi wafwainwa kwikala mu kipwilo ne. Bafwainwa kumupanga mu kipwilo. Inge muntu bamupanga mu kipwilo, twafwainwa kuleka kupwanañana nanji ne kuleka kwisamba nanji. (1 Kolinda 5:11; 2 Yoano 9-11) Kupanga muntu mu kipwilo, kuzhikijila jizhina ja Yehoba ne kipwilo. (1 Kolinda 5:6) Kupanga muntu mu kipwilo kukwasha muntu walengele mambo kulapila ne kubwela kwi Yehoba.—Luka 15:17.
9 MIZHILO, MIKAMBIZHO NE KUFUNDAÑANAKO
Yehoba witutemwa bingi kabiji ukeba kwitukwasha. O ene mambo o etupela mizhilo ne mikambizho kabiji witufundako kwingijisha Baibolo ne bantu batemwa Lesa. Byo tuji bantu babula koloka, tukeba bingi bukwasho bwanji. (Yelemiya 17:9) Inge saka tumvwina bantu Yehoba bo abena kwingijisha kwitutangijila, tumwesha’mba twamunemeka ne kumukookela.—Bahebelu 13:7.
10 KWITOTA NE KWIPELULA
Na mambo a kuba’mba twibandengamambo, kyapeela bingi kwikala na kyubilo kya kwitota. Pano bino, Yehoba ukeba’mba twikale na kyubilo kya kwipelula. Inge twayuka’mba kechi twaesakana ne Yehoba ne, kiketulengela kwipelula. (Yoba 38:1-4) Kikwabo kyakonsha kwitulengela kwikala na kyubilo kya kwipelula ke kulangulukilako bakwetu ne kwibobila bintu byo batemwa kechi kubatu bintu byo tukeba ne. Javula kwitota kulengela muntu kulanguluka’mba wanema kukila bakwabo. Pakuba muntu wipelula uyuka papelela bulume bwanji ne mo abula kuba bulongo. Muntu wipelula uswa inge walubankanya, ulomba lulekelo lwa mambo kabiji uswa ne bimubulako bakwabo mwa kubila bintu. Muntu wipelula waketekela bingi mwi Yehoba kabiji ulondela mizhilo yanji.—1 Petelo 5:5.
11 BUNTANGI
Buntangi bulumbulula kwikala na luusa lwa kupana mikambizho ne kufuukula bintu. Yehoba ye uji na luusa lonse pa bintu biji mwiulu ne pano pa ntanda. Mambo aye ye walengele bintu byonse, o ene mambo o aikela na luusa lonse pa bya mwiulu ne pano pa ntanda. Wingijisha bulongo luusa lwanji pa kuba’mba tumwenemo bintu byawama. Yehoba wapa bantu bamo luusa lwa kwitutangijila. Bansemi, bakulumpe mu kipwilo ne bakulumpe balama kyalo, abano bonse betutangijila, kabiji Yehoba ukeba’mba twibakokelenga. (Loma 13:1-5; 1 Timoti 5:17) Pano bino, inge mizhilo ya bantu ke itulengele kubula kukookela mizhilo ya Lesa, atweba tusalapo kukookela Lesa kechi bantu ne. (Byubilo 5:29) Umvwe saka tukookela bantu Yehoba bo abena kwingijisha, tumwesha’mba twanemeka Yehoba pa kwibasala kwitutangijilanga.
12 BAKULUMPE MU KIPWILO
Yehoba wingijisha bakulumpe mu kipwilo bafikilamo kutangijila kipwilo. (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 1:13; Byubilo 20:28) Abano balongo betukwasha kukosesha bulunda bwetu ne Yehoba ne kumwingijila bulongo mu mutende. (1 Kolinda 14:33, 40) Pa kuba’mba bakulumpe mu kipwilo bebatongole ku mupashi wazhila, bafwainwa kufikizha bikebewa biji mu Baibolo. (1 Timoti 3:1-7; Titusa 1:5-9; 1 Petelo 5:2, 3) Onkao mambo, atweba tutundaika jibumba ja Lesa inge ketulondele bibena kwitubula bakulumpe mu kipwilo.—Salamo 138:6; Bahebelu 13:17.
13 MUTWE WA KISEMI
Yehoba wapa bansemi mwingilo wa kulama baana babo. Nangwa byonkabyo, Baibolo walumbulula’mba mwanamulume ye mutwe wa kisemi. Inge mu kisemi kafwamo mwanamulume, mwanamukazhi ye ukekala mutwe wa kisemi. Mingilo iji na mwanamulume mu kisemi ke kumwena ba mu nzubo yanji kajo, bya kuvwala ne nzubo mwa kulaala. Kyanema bingi mutwe wa kisemi kukwasha kisemi kyanji kwingijila Yehoba. Kimye kyonse aye ne kisemi kyanji bafwainwa kuyanga na kupwila, kuya na kusapwila ne kufunjilanga pamo Baibolo. Mutwe wa kisemi umona kuba’mba byo bafuukulapo byawama. Aye wibikako bingi kwikala na byubilo byajingapo ne Yesu bya kifyele, kukooka muchima, kubula kukanama nangwa kushinta. Kwikala na byubilo byawama kukwasha bonse mu kisemi kwitemwa, kabiji bakasuluka ne kwikala na bulunda bwakosa ne Yehoba.
14 JIBUMBA JITANGIJILA
Jibumba Jitangijila ke banabalume bakaya mwiulu Lesa bo abena kwingijisha kutangijila mwingilo wanji. Mu myaka kitota kitanshi, Yehoba waingijishe jibumba jitangijila kukwasha kipwilo kitanshi kya bena Kilishitu kupopwela Lesa ne mu mwingilo wa kusapwila. (Byubilo 15:2) Mu ano moba, Jibumba Jitangijila jibena kuzhikijila bantu ba Lesa, kwibatangijila ne kwibapa mikambizho. Bano balongo bengijisha Mambo a Lesa ne mupashi wazhila pa kufuukula bintu. Yesu waambile pa jino jibumba ja bashingwa amba “kalume wa kishinka kabiji wa maana.”—Mateo 24:45-47.
15 KUVWALA KITAMBALA
Kimye kimo nyenga wakonsha kwingila mwingilo mu kipwilo inge balongo bafwapo. Inge ubena kwingila mwingilo wafwainwa kwingila mulongo, wafwainwa kuvwala kitambala ku mutwe, kuba bino kumwesha’mba wanemeka buntangi bwa Yehoba. Kechi mingilo yonse ikakebewanga’mba nyenga avwale kitambala ne. Nyenga wafwainwa kuvwala kitambala inge ubena kufunjisha muntu Baibolo saka paji mwatawanji nangwa mulongo wabatizhiwa.—1 Kolinda 11:11-15.
16 KUBULA KWIVWANGA MU BYA PANO PA NTANDA
Bena Kilishitu kechi bevwanga mu bya pano pa ntanda ne. (Yoano 17:16) Bantu ba Yehoba batundaika Bufumu bwa Lesa. Tuba byonka byaubile Yesu, kechi twivwanga mu bya pano pa ntanda ne.
Yehoba witukambizha “kunekenena ne kukookela makafulumende ne ba luusa.” (Titusa 3:1, 2; Loma 13:1-7) Bino mizhilo ya Lesa yaamba ne kuba’mba kechi twafwainwa kwipayañana ne. Onkao mambo, jiwi ja mu muchima ja mwina Kilishitu kechi jakonsha kumuswisha kuya ku nkondo ne. Inge mwina Kilishitu wafuukulapo kwingilako nkito yabula ya bushilikale, wafwainwa kwisajilapo mwine inge jiwi janji ja mu muchima jamuswisha kuba bino nangwa ne.
Tupopwelatu Yehoba, mambo ye Mulenga wetu. Nangwa kya kuba tunemeka bintu bimo bya kyalo, kechi tupana mushingi ku mbandela nangwa kwimbako lwimbo wa kyalo ne. (Isaya 43:11; Danyela 3:1-30; 1 Kolinda 10:14) Kabiji bantu ba Yehoba bene befuukwilapo kukana kwivwanga mu bya bunsanji. Kechi twivwanga mu bya bunsanji ne, mambo tutundaika kafulumende wa Lesa.—Mateo 22:21; Yoano 15:19; 18:36.
17 MUPASHI WA PANO PA NTANDA
Ino ntanda ibena kulengela bantu kuba bintu bikeba Satana. Twimwena kino, mambo bantu babula kutemwa Yehoba balengulula bingi mizhilo ya Lesa. (1 Yoano 5:19) Byo balanguluka ne byo boba bimwesha mupashi wa pano pa ntanda. (Efisesa 2:2) Bantu ba Yehoba bebikako bingi kuchinuzhuka kwibatangijila ku uno mupashi. (Efisesa 6:10-18) Twatemwa bingi mizhilo ya Yehoba kabiji twibikako kulondela byo etubuula kuba.
18 BUNSATUKI
Bunsatuki ke kulengulula bukine bwa mu Baibolo. Bansatuki balengulula Yehoba ne Yesu, Mfumu ye batongola wa Bufumu bwa Lesa kabiji batundaika bantu kusatuka. (Loma 1:25) Bansatuki bakeba bantu babena kwingijila Yehoba kutendeka kuzhinauka bukine bo babena kufunda. Bantu bamo mu kipwilo kya bena Kilishitu batanshi baikele bansatuki, ne lelo jino bamo babena kuba byonkabyo. (2 Tesalonika 2:3) Bantu bakishinka kwi Yehoba kechi bakwatankana na bansatuki ne. Kechi twafwainwa kuswisha balunda netu kwitulengela kutanga, nangwa kuteleka ku byamba bansatuki ne. Atweba twi bakishinka kwi Yehoba kabiji ye yenkatu ye twafwainwa kwingijilanga.
19 KUFUCHILA MAMBO
Mu Mizhilo Lesa yo apeele Mosesa, bena Isalela balombanga kwi Yehoba kwibalekelako mambo abo. Baletanga milambo ya kufuchila mambo ya kajo ne manyi mu nzubo ya Lesa. Kuba bino kwavululangamo bena Isalela amba Yehoba waswila jimo kwibalekelako mambo abo. Kufumatu kimye Yesu kyo apaine bumi bwanji na mambo a bundengamambo bwetu, milambo yonse yapananga bantu yalekele kwingila. Yesu wapaine kitapisho kyanji kyalumbuluka “jimotu.”—Bahebelu 10:1, 4, 10.
20 KULAMA BULONGO BANYAMA
Mu Mizhilo Lesa yo apeele Mosesa, bantu bebaswishishe kuja nyama. Kabiji bebakambizhe ne kupana milambo ya banyama. (Bena Levi 1:5, 6) Pano bino, Yehoba kechi wakambizhe bantu banji kulama bibi banyama ne. (Byambo bya Maana 12:10) Kabiji mu Mizhilo mwajinga mikambizho yazhikijilanga banyama kubula kwibalama bulongo. Bena Isalela bebakambizhe kulama bulongo banyama babo.—Mpitulukilo ya mu Mizhilo 22:6, 7.
21 TUBIBESE TWA MASHI NE MASHINDA A KUBUKILWAMO
Tubibese twa mashi. Mashi alengwa na bibese bina bikatampe bya mashi, ko kuba’mba maselo achila (red cells), maselo atoka (white blood cells), maselo alengela mashi kuchimba (platelets), ne maselo a mema a mu mashi (plasma). Bino bibese bina bya mashi bafumyako tubibese tucheche to batela’mba, blood fractions.a
Bena Kilishitu bakana kwibabika mashi nangwa bibese bikatampe bitaanwa mu bibese bina bya mashi. Nanchi bakonsha kuswa kwibabika tuno tubibese twa mashi nyi? Mwina Kilishitu mwine wafwainwa kulondela jiwi janji ja mu muchima jo afunjisha bulongo ne kufuukulapo mwine byo afwainwa kubukwa. Mambo Baibolo kechi watongolapo mashinda a kubukilwamo ne.
Bena Kilishitu bamo bakana muchi yense ye balenga kufuma ku tubibese twa mashi. Mambo balanguluka’mba, mizhilo Lesa yo apele bena Isalela yakambizhe bantu kwichila mashi a nyama “panshi.”—Mpitulukilo ya mu Mizhilo 12:22-24.
Bakwabo bakonsha kuswa. Jiwi jabo ja mu muchima jakonsha kwibaswisha kwingijisha tubibese tumo twa mashi. Bakonsha kulanguluka’mba tubibese to baengula ku mashi tuleka kwimenako bumi bwa kintu kyo baji kufumyamo mashi.
Saka mukyangye kufuukulapo tubibese twa mashi to mwakonsha kwingijisha, mwafwainwa kulangulukishapo pa mepuzho alondelapo:
Nanchi nayuka’mba kukana tubibese tonse to bafumya ku bibese bina bya mashi kilumbulula kukana muchi ushinda bikola nangwa muchi ulengela mashi kuchimba nyi?
Nakonsha kulumbulwila byepi dokotala ene mambo o nakaina nangwa o naswila tubibese tumo twa mashi?
Mashinda a kubukilwamo. Atweba bena Kilishitu kechi tupana mashi nangwa kufumya mashi etu ne kwialama pa kuba’mba tukeengijishe kimye kyo baketutumbula ne. Nangwa byonkabyo, kuji mashinda o bengijisha engijisha mashi a mulwazhi mwine. Mwina Kilishitu mwine wafwainwa kufuukulapo mashi anji byo bakeengijisha kimye kyo bakemutumbulanga. Kimye kyo babena kumutumbula, mashi anji bakonsha kwi afumya mu mubiji wanji.—Inge mukeba kuyukilapo bikwabo, monai Kyamba kya Usopa kya October 15, 2000, mapa 30-31.
Kuji jishinda jimo ja kubukilwamo jo bengijisha munkinyi utelwa’mba (hemodilution) uno munkinyi uvuzha mashi mu mubiji, mashi beafumya mu mubiji ne kwialamina mufukuta mo beavwangakenya na muchi wabulamo mashi kuba’mba avule. Pa kutumbula nangwa inge bapwisha kutumbula, mashi beabwezhamo mu muntu.
Jishinda jikwabo ja kubukilwamo, bengijisha munkinyi uwamisha mashi afuma pa kilonda utelwa’mba (cell salvage). Uno munkinyi uwamisha mashi afuma pa kilonda, ovwa nangwa kususa mashi ne kwiabwezha jibiji mu mubiji kimye kyo babena kumutumbula nangwa inge bapwisha kumutumbula muntu.
Badokotala bakonsha kwingijisha ano mashinda kubukilamo bantu mu mashinda apusana pusana. Onkao mambo, mwina Kilishitu saka akyangye kuswa kumutumbula ne muchi ye bakeba kumupa, patanshi wafwainwa kwipuzha byo basakwingijisha mashi anji.
Inge mubena kufuukulapo mashinda a kubukilwamo kwingijisha mashi enu, mwafwainwa kulangulukapo pa mepuzho alondelapo:
Inge kya kuba mashi ami amo bakeafumya mu mubiji ne kwialama pa kimye kimo, kabiji kyakatazha kwiabwezhamo mu mubiji, nanchi jiwi jami ja mu muchima jikanswisha kumona ano mashi amba a kiji ami nyi, inyi kyawamatu ne ‘kwiechila panshi’?—Mpitulukilo ya mu Mizhilo 12:23, 24.
Nanchi jiwi jami ja mu muchima jo nafunjisha bulongo jikankatazhanga inge kya kuba mashi amo pa kuntumbula beafumya mu mubiji ne kwiabika mu bintu bimo apa bino beabwezhamo mu mubiji wami nyi?
Abya nayuka’mba kukana mashinda onse a kubukilwamo avwangamo kwingijisha mashi ami kulumbulula’mba nakana mashinda onse nabiji mashinda o bengijisha kukeba kuyuka mashi ami byo aji, kwingijisha munkinyi ufumya mashi mu mishipeshipe ne kwiawamisha nangwa mashinda o bengijisha munkinyi kumwenako biji muchima nangwa mapwapwa nyi?
Saka tukyangye kufuukulapo bya kwingijisha tubibese twa mashi ne muchi wavwangamo kwingijisha mashi etu, twafwainwa kulomba kwi Yehoba kuba’mba etukwashe kuyuka bya kuba ne kukebapo bishinka bikwabo. (Yakoba 1:5, 6) Inge twauba bino, twafwainwa kufuukulapo bya kuba kwesakana na jiwi jetu ja mu muchima jo twafunjisha bulongo. Kechi twafwainwa kwipuzha bakwetu kuba’mba betubuuleko bya kuba inge bo bajinga mu lukatazho lo tujimo ne. Kabiji bakwetu kechi bafwainwa kwitukanjikizha kuba kintu kyo tubena kubula kukeba ne.—Loma 14:12; Ngalatiya 6:5.
22 BYUBILO BYAWAMA
Kwikala na byubilo byawama kulumbulula kubula kuba bintu byakonsha kufichisha Lesa ku muchima. Byubilo byawama byavwangamo byo tulanguluka, bintu byo twambapo ne byo tuba. Yehoba witukambizha kuchinuzhuka bulalelale. (Byambo bya Maana 1:10; 3:1) Twafwainwa kwinengezhezha jimo kulondelanga mizhilo yaoloka ya Yehoba, mambo kuketukwasha kubula kuba kintu kyatama inge lweseko lwitufikila. Twafwainwa kulombanga kimye kyonse kwi Lesa kuba’mba etukwashenga kwikala na milanguluko yatoka kabiji twafwainwa kwibikako kukana bintu bilengela muntu kuba bulalelale.—1 Kolinda 6:9, 10, 18; Efisesa 5:5.
23 KWIZOZOLA NE BUBIPISHO
Kwizozola kwavwangamo kwamba byambo byatama nangwa kuba bintu bilala mizhilo ya Lesa, kabiji kulengela muntu kuba kintu kwa kubula kumvwa bumvu. Muntu uji na kino kyubilo kechi unemeka mizhilo ya Lesa ne. Inge muntu bamutaana na mambo a kyubilo kya kwizozola, kavoto ka mambo kakatala pa ano mambo. Bubipisho bwavwangamo byubilo byonse byatama. Kwesakana na mambo alenga muntu, inge avwangamo bubipisho, bakonsha kulenga kavoto ka mambo.—Ngalatiya 5:19-21; Efisesa 4:19; pa kuba’mba muyukilepo byavula, monai “Mepuzho Afuma ku Batanga” mu Kyamba kya Usopa kya Kizungu kya July 15, 2006.
▸ Kitango 9, jifuka 7; Kitango 12, jifuka 10
24 KWISUKA
Yehoba waswishatu ba mulume ne mukazhi besongola kwilaala. Bino muntu inge keesuke nangwa kukwataula kwataula ku bwana bulume nangwa ku bwanabukazhi kuba’mba apwishishemo kilaka kya kwilaala, ubena kulenga mambo. Muntu uba bino wakonsha konauna bulunda bwanji ne Yehoba. Kyubilo kya kwisuka kyakonsha kulengela muntu kwikala na milanguluko yatama ne kutendeka kulanguluka pa bya kwilaala. (Kolose 3:5) Bantu baji na kyubilo kya kwisuka, bafwainwa kutwajijila kulomba kwi Lesa kuba’mba ebakwashe kuleka kino kyubilo. (Salamo 86:5; 1 Yoano 3:20) Inge kino kyubilo kimukosela, lombai kwi Yehoba kuba’mba emukwashe. Chinuzhukainga kutamba bantu baji matakotu, mambo bino byakonsha kwimulengela kutendeka kulanguluka pa kwilaala. Inge luno lukatazho lwa kwisuka lwimukosela, buulai bansemi benu bena Kilishitu nangwa mulunda nenu wanemeka mizhilo ya Yehoba kwimubuulako bya kuba pa kuba’mba mwikileke. (Byambo bya Maana 1:8, 9; 1 Tesalonika 5:14; Titusa 2:3-5) Yukai’mba Yehoba ubena kumona ne kusanta byo mubena kwibikako kwikala na byubilo byawama.—Salamo 51:17; Isaya 1:18.
25 MPAJI
Mpaji ilumbulula kusongola banabakazhi bavula. Yehoba wabikileko masongola kuba’mba afwainwa kwikalatu a bantu babiji mwanamulume ne mwanamukazhi kyapwa. Kala, Lesa waswishishe bena Isalela kusongola mpaji, abino kechi byo byo akebelenga ne. Mu ano moba, Yehoba kechi waswisha bantu banji kusongola mpaji ne. Mwanamulume wafwainwa kwikalatu ne mwanamukazhi umo, ne mwanamukazhi naye wafwainwa kwikalatu na mwanamulume umo kwapwa.—Mateo 19:9; 1 Timoti 3:2.
26 KWIKANA NE KWABANA
Yehoba ukeba’mba mwanamulume ne mwanamukazhi besongola kwikala myaka ne myaka mu masongola abo. (Ntendekelo 2:24; Malakai 2:15, 16; Mateo 19:3-6; 1 Kolinda 7:39) Aye waswishatu kwikana inge umo wauba bukende. Kabiji Yehoba waswisha muntu wabula mambo kusalapo kwikana nangwa ne.—Mateo 19:9.
Bimye bimo, bena Kilishitu bamo bafuukulapo kwikana nangwa kya kuba kechi paji mambo a bulalelale ne. (1 Kolinda 7:11) Bishinka biji panshipo byakonsha kulengela mwina Kilishitu kufuukulapo kwabana na mwinakwanji.
Kubula kukwasha kisemi kyanji: Inge mwanamulume keabule kumwena kisemi kyanji kya kuba kisemi kyanji kechi kiji a bya kuja nangwa mali ne.—1 Timoti 5:8.
Umvwe washinta bingi: Kubika bumi bwa mwinakwanji mu kizumba.—Ngalatiya 5:19-21.
Umvwe wamona’mba bulunda bwanji ne Yehoba buji mu kizumba: Ko kuba’mba mwanamulume nangwa mwanamukazhi ubena kukanya mukwabo kuba’mba aleke kwingijila Yehoba.—Byubilo 5:29.
27 KWISANCHILA NE KWITUNDAIKA
Atweba bonse tukeba kwitusanchila ne kwitutundaika. (Byambo bya Maana 12:25; 16:24) Twakonsha kwikosesha ne kwitekenesha inge twitemwa atweba bene na bene ne kwiambila byambo byawama. Kuba bino kwakonsha kukwasha balongo ne banyenga yetu kuchinchika ne kutwajijila kwingijila Yehoba nangwa babena kupita mu makatazho. (Byambo bya Maana 12:18; Filipai 2:1-4) Inge mukwetu walefulwa, kechi twafwainwa kumuchibikizha inge ubena kwitubuula byo abena kupitamo ne. Bino twafwainwa kumutelekesha. Umvwe twauba bino, kiketukwasha kuyuka byambo byo twakonsha kwamba ne byo twakonsha kumukwasha. (Yakoba 1:19) Ibikaiko kuyuka bulongo balongo ne banyenga yenu mu kipwilo pa kuba’mba muyuke bintu byo bakajilwa. Inge mwauba bino, mukebatundaika kuba’mba balombenga kwi Lesa nsulo ya lutekenesho lonse ne lutundaiko, mambo ye wafwainwatu kwibakwasha kuchinchika.—2 Kolinda 1:3, 4; 1 Tesalonika 5:11.
28 MASONGOLA
Baibolo kechi washinkamika mizhilo yaamba pa bya kunengezha masongola ne. Bisho ne bintu bikebewa mu mizhilo byaluka aluka kwesakana na mapunzha. (Ntendekelo 24:67; Mateo 1:24; 25:10; Luka 14:8) Kintu kikatampe kyanema pa juba ja masongola ke luchipo lwamba ba mulume ne mukazhi kwi Yehoba. Inge mwanamulume ne mwanamukazhi babena kwisongola javula betako balongo babo ne balunda nabo kutanwako kimye kyo babena kwamba luchipo lwa masongola. Kabiji basala mukulumpe mu kipwilo kwamba jashi jaimena pa Baibolo. Ba mulume ne mukazhi bo bene bafwainwa kwifuukwilapo inge bakeba kwikala na kijiilo kya masongola nangwa ne. (Luka 14:28; Yoano 2:1-11) Bintu byonse byafuukulapo babena kwisongola, byafwainwa kuleta lukumo kwi Yehoba. (Ntendekelo 2:18-24; Mateo 19:5, 6) Mafunde a mu Baibolo akonsha kwibakwasha kufuukulapo bulongo. (1 Yoano 2:16, 17) Inge ba mulume ne mukazhi basalapo’mba pa masongola abo pakekale maalwa, bafwainwa kumona kuba’mba bantu kechi bapendwa ne. (Byambo bya Maana 20:1; Efisesa 5:18) Inge bafuukulapo’mba pa masongola abo pakekale nyimbo nangwa bya kisangajimbwe, bafwainwa kuyuka’mba abino byonse byafwainwa kuleta lukumo kwi Yehoba. Ba mulume ne mukazhi bafwainwa kuta muchima pa kukosesha bulunda bwabo ne Lesa kukila kutatu muchima pa juba ja masongola.—Byambo bya Maana 18:22; inge mukeba kuyukilapo byavula, monai Kyamba kya Usopa kya November 1, 2006, mapa 12-14.
29 KUFUUKULAPO BULONGO BYO MUKEBA KUBA
Twafwainwa kufuukulanga bulongo byo tukeba kuba kwingijisha mafunde a mu Baibolo. Fwanyikizhai bino, mwina Kilishitu bakonsha kumwambila ku mwatawanji nangwa ku mukazhanji wabula Kamonyi wa kwa Yehoba kuba’mba baye na kujiila pamo kajo kanengezha balongo banji ba ku mubiji pa juba ja kiminshiminshi. Inge kyaikala bino, wakonsha kuba byepi? Inge jiwi janji ja mu muchima jamuswisha kuya, wakonsha kulumbulwila mwinakwanji kuba’mba inge pasakwikala bisho byakanya Baibolo pa kino kijiilo, kechi usakwivwangamo ne. Kabiji wafwainwa kulangulukapo bingi bulongo ne kwiipuzha’mba nanchi inge naya ku kino kijiilo, nkatuntwisha bakwetu nyi?—1 Kolinda 8:9; 10:23, 24.
Nangwa kampe mukulumpe wenu wa nkito wakonsha kwimupa mali pa kiminshiminshi. Nanchi mwafwainwa kukana ano mali nyi? Ine. Anweba bene mukasalapo kutambula nangwa kukana kwesakana na ene mambo mukulumpe wenu wa nkito kyo abena kwimupela oo mali. Nanchi ubena kwimupa buno bupe na mambo a kuba’mba kuji kiminshiminshi nyi? Kuyuka ene mambo o abena kwimupela ano mali ne bishinkatu bikwabo, kukemukwasha kufuukulapo bulongo kutambula bupe nangwa kukana.
Twambe bino, mukwenu wimupa bupe pa juba ja kiminshiminshi ne kwimwambila’mba: “Nayuka namba anweba kechi musekelela jino juba ja kukokoloka ne, pano bino nakebatu namba nemupepo buno bupe.” Kampe uno muntu ujitu na lusa. Nanchi abya uno muntu ubena kweseka lwitabilo lwenu nangwa abya ubena kukebatu’mba mwivwangemo mu kusekelelako kiminshiminshi nyi? Inge mwalangulukapo bulongo, anweba bene mukesajilapo kutambula buno bupe nangwa kwibukana. Onkao mambo, mu bintu byonse byo tufuukulapo kuba, twafwainwa kwikala na jiwi ja mu muchima jawama ne kwikala bakishinka kwi Yehoba.—Byubilo 23:1.
30 BYA BUSULU NE BYA MAMBO
Inge mwapusenamo na mukwenu mu bya busulu kabiji mwaingijilapo bukiji mu mutende, mukapwisha lukatazho. (Mateo 5:23-26) Onkao mambo, bintu byonse byuba bena Kilishitu bonse byafwainwa kuleta lukumo kwi Yehoba ne kukwasha kipwilo kukwatankana.—Yoano 13:34, 35; 1 Kolinda 13:4, 5.
Umvwe bena Kilishitu bapusenamo na bakwabo mu bya busulu, bafwainwa kwisamba kwa kubula kwilobela ku bije. Pa 1 Kolinda 6:1-8, Paulo wajimwineko bena Kilishitu pa mambo a kwitwala ku bije. Kulobela mulongo wetu kwakonsha kuleta mwenga pe Yehoba ne pa kipwilo. Pa Mateo 18:15-17, paji mashinda asatu afwainwa kulondela bena Kilishitu akonsha kwibakwasha kuyuka mwa kubila inge bebabepela nangwa bebajiila mali. (1) Bafwainwa kwisamba bubiji bwabo ne kupwisha luno lukatazho. (2) Inge bakankalwa kuyila mumo, bakonsha kwichilapo umo nangwa babiji balongo nangwa banyenga mu kipwilo bakosa mu lwitabilo kuba’mba bebakwasheko kuyuka mwa kubila. (3) Inge bakankalwa kupwisha lukatazho lwabo, bakonsha kubuula bakulumpe mu kipwilo kuba’mba bebakwashe. Inge kyaikala bino, bakulumpe mu kipwilo bakengijisha mafunde a mu Baibolo kwibakwasha kupwisha lukatazho lwabo mu mutende. Kabiji inge umo wakana kulondela byaamba Baibolo, bakulumpe mu kipwilo bakonsha kulenga kavoto ka mambo.
Kuji mambo amo akebewa kutwala ku kije, mambo nabiji kwikana, mali a kulaminamo baana umvwe bansemi bekana, kumvwañana mali a kupa muntu ye bakana ku mwina kwanji, kutambula mali a bintu byaonaika, kukenda mali enu ku banki ye bashinka ne kunemba bintu byo muji nabyo ne kumwesha byo bakebyabanya inge mwafwa. Inge mwina Kilishitu wafuukulapo kutwala ano mambo ku kije kuba’mba bakebakwashe kwiapwisha mu mutende, kechi walengulula lujimuno lwapaine Paulo ne.
Inge muntu wakuna mwana, kupumana, waiba nangwa kwipayañana, mwina Kilishitu inge watwala ano mambo ku kije kechi walengulula lujimuno lwapaine Paulo ne.
31 BUJIMBIJIMBI BWA KWA SATANA
Kufumatu kimye Satana kyo ajimbaikile bansemi betu mu bujimi bwa Edena, wakitwajijila ne luno na kongola bantu. (Ntendekelo 3:1-6; Lumwekesho 12:9) Satana wayuka’mba inge waonauna milanguluko yetu, kikamupelela bingi kwitutundaika kuba bintu byatama. (2 Kolinda 4:4; Yakoba 1:14, 15) Ubena kwingijisha bya bumulwila ntanda, bya bupopweshi, busulu, bya kisangajimbwe, kufunda kufika palepa ne bintutu bikwabo kutundaikilamo bintu byo akeba ne kulengela bantu kwibitemwa.—Yoano 14:30; 1 Yoano 5:19.
Satana wayukishatu bulongo amba kimye kyanji kya kongwelamo bantu kyapwa. Onkao mambo, ubena kwingijisha mashinda onse kuba’mba ongole bantu bavula. Kikatakata ubena kukebesha kongola bantu babena kwingijila Yehoba. (Lumwekesho 12:12) Inge twabula kujimuka, Diabola wakonsha konauna milanguluko yetu. (1 Kolinda 10:12) Yehoba ukeba’mba masongola ekale myaka ne myaka. (Mateo 19:5, 6, 9) Pakuba bantu bavula lelo jino, bamba’mba masongola a pa kakimyetu kacheche, inge paikala makatazho bakonsha kwikana. Mafilimu ne mitanchi ya pa televizhonyi itundaika bantu kwikana. Onkao mambo, kechi twafwainwa kumonanga masongola byonka bimona bantu ba mu ino ntanda ne.
Jishinda jikwabo Satana jo abena kwingijisha kwitongwelamo ke kwikala na muchima wa kwitolwela. (2 Timoti 3:4) Inge twabula kujimuka, twakonsha kuleka kunemeka bantu Yehoba bo atongola. Mulongo wakonsha kutendeke kulengulula bibena kumubuulako bakulumpe mu kipwilo. (Bahebelu 12:5) Nangwa kampe nyenga wakonsha kutendeka kulengulula lunengezho lwabikako Yehoba lwa mutwe wa kisemi.—1 Kolinda 11:3.
Kange tumuswishe Diabola kutamisha milanguluko yetu ne. Atweba twafwainwa kuketekelatu mwi Yehoba ne kutesha “muchima ku bintu biji mwiulu.”—Kolose 3:2; 2 Kolinda 2:11.
32 MASHINDA A KUBUKILWAMO
Atweba bonse tukeba kwikala bulongo kwa kubula kukolwakolwa ne kukeba mashinda awama a kubukilwamo inge twakolwa. (Isaya 38:21; Mako 5:25, 26; Luka 10:34) Ano moba badokotala ne bakwabotu bataana mashinda apusana pusana a kubukilamo bantu ne michi yavula. Inge tubena kufuukulapo jishinda ja kwitubukilamo, twafwainwa kwingijisha mafunde a mu Baibolo kwitukwasha kuyuka bya kuba. Saka tuvuluka’mba Bufumu bwa Lesa bo bonkatu bukafumyapo bikola byonse pano pa ntanda myaka ne myaka. Onkao mambo, kechi twafwainwa kutatu muchima pa kwikala na butuntulu bwa mubiji bwawama kya kuba twalubako ne kwingijila Yehoba ne.—Isaya 33:24; 1 Timoti 4:16.
Twafwainwa kuchinuzhuka michi yonse ipana bantu bapopwela bandemona. (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 18:10-12; Isaya 1:13) Onkao mambo, saka tukyangye kuswa jishinda jo basakwitubukilamo nangwa muchi ye bakeba kwitupa, twafwainwa patanshi kwibepuzha byo balenga yewo muchi yense. (Byambo bya Maana 14:15) Atweba bonse twayuka’mba Satana ukeba kwitongola ne kuba’mba tutendeke kupopwela bandemona. Inge twamona’mba muchi ye bakeba kwitupa wavwangamo kupopwela bandemona, kyawama kubula kumwingijisha.—1 Petelo 5:8.
a Badokotala bamo bamba’mba, bino bibese bina bikatampe bya mashi bijitu pamo na tubibese tucheche tufuma ku bino bibese bina. Onkao mambo, anweba bene yenu mwafwainwa kusalapo kana kuswa kwimubika mashi nangwa bibese bina bya mashi bitelwa’mba maselo achila (red cells), maselo atoka (white cells), maselo alengela mashi kuchimba (platelets) ne maselo a mema a mu mashi (plasma.)