May

Mu myaka ya kuno kulutwe, mu byalo byavula mwanyemena babipuluka bavula. Onkao mambo, mwakonsha kufunda bya kwimuna bantu baiya mu mpunzha yenu mu milaka yo bamba. Kunungapo, mwakonsha kufundako byambo bimo bya mu milaka yabo pa kuba’mba mwibasapwile mambo awama. Mwakonsha ne kwibabuula biji pa keyala wetu wa jw.org ne kwibamwesha mavidyo ajipo ne mabuku mu milaka yabo. Yehoba witunengezhezha Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo pa kuba’mba twingilenga bulongo mwingilo wa kusapwila. Mikambizho yo tutambwila pa kuno kupwila itukwasha kuyuka bya kubwela ku bantu bakeba kufunda bukine ne bya kufunjisha bantu Baibolo. Anweba bansemi funjishainga baana benu kumweshanga kyeya kupichila mu kukumbulapo mu byambo byabo. Mikumbu yabo ipi kabiji ya kufuma panshi ya muchima yakonsha kulenga baiya na kupwila kimye kitanshi kukeba kufunda bukine.—1 Ko. 14:25. w18.06 22-23 ¶7-9

Twafwainwa kuvulukanga’mba pa kimye kimo, atweba bonse twajinga “benyi” mambo kechi twajinga balunda na Lesa ne. (Efi. 2:12) Pano bino, Yehoba witukokejile kwi aye mwine “na mizhinge ya butemwe.” (Ho. 11:4; Yoa. 6:44) Kabiji Kilishitu naye witutambwijile. Kyajingatu nobe witushinkwijileko kinzhilo pa kuba’mba tutwele ne kwikala mu kisemi kya Lesa. Na mambo a kuba’mba Yesu witutambwijile nangwa kya kuba twibambulwa kulumbuluka, ne atweba kechi twafwainwa kukana kutambwila bantu ne. Mabano, misalululo ne lupato bisakutwajijilatu na kubayilako, kikatakata byo tubena kunangijila ku mpelo ya buno bwikalo bwatama. (Nga. 5:19-21; 2 Timo. 3:13) Bino atweba bakalume ba Yehoba twafwainwa kutwajijila kulomba maana afuma mwiulu, a kwitukwasha kushinda misalululo ne kutundaika mutende. (Yako. 3:17, 18) Kituletela bingi lusekelo kwikala balunda na bantu bafuma mu byalo byapusana pusana, kutambwila bantu ba bisho byapusana ne byetu, ne kufunda milaka ikwabo. Inge twauba bino, tulengela mutende kuvula nobe mema a mu mukola, ne bololoke nobe manyaki a pa kalunga ka mema.—Isa. 48:17, 18. w18.06 12 ¶18-19

Inge mushilikale mwina Loma wabula kuvwala makwabilo ku maulu ko kuba’mba kechi winengezha kuya ku nkondo ne. Makwabilo o bavwalanga bealenganga na biseba byo batentakanya bisatu, onkao mambo, kechi afwanga bukiji ne. Kabiji ano makwabilo kechi akozhanga ku maulu ne, kabiji kechi batezhimukanga pa kwenda ne. Makwabilo avwalanga bashilikale bena Loma ebakwashanga kulwa nkondo, pano bino makwabilo a kifwanyikizho avwala bena Kilishitu ebakwasha kusampanya byambo bya mutende. (Isa. 52:7; Loma 10:15) Pano bino, kikebewa kuchinchika pa kuba’mba tusapwile mambo awama. Nsongwalume uji na myaka 20 wa jizhina ja Bo waambile’mba: “Nachinanga kusapwila bakwetu mo twafunjilanga. Naumvwanga bumvu. Inge navuluka, nkankalwa kuyuka kyandengelanga kumvwa bumvu. Luno ñumvwa bingi bulongo kuspwila bakwetu.” Banyike bavula bataana kuba’mba umvwe benengezha bulongo kusapwila mambo awama, kibapelela bingi kusapwila. w18.05 29 ¶9-11

Yesu wabuujile batumwa banji amba: “Nemupa mutende wami.” (Yoa. 14:27) Mutende wanji witukwasha byepi kupanga bipangwa? Inge twatwajijila kuchinchika, twikala na mutende pa kuyuka’mba Yehoba ne Yesu betutemwa. (Sala. 149:4; Loma 5:3, 4; Kolo. 3:15) Yesu byo apwishishe kwamba’mba ukeba batumwa kwikala na lusekelo ne kuba’mba luno lusekelo lwabo “lubaye,” walumbulwile ne buneme bwa kwikala na muchima wa kwipana. (Yoa. 15:11-13) Wanungilepo kuba’mba: “Nemutela’mba balunda nami.” Ke kintu kyanema bingi kwikala balunda ne Yesu. Batumwa bakonsheshe kuba byepi pa kuba’mba batwajijile kwikala balunda nanji? Bafwainwe ‘kupanganga bipangwa byavula.’ (Yoa. 15:14-16) Myaka ibiji ya kunyuma saka akyangye kwamba pa kupanga bipangwa, Yesu wakambizhe batumwa banji amba: “Byo musakuyanga musapwilenga amba: ‘Bufumu bwa mwiulu bwafwenya pepi.’” (Mat. 10:7) Onkao mambo, mabanga pa juba japeleleko saka akyangye kufwa, wibatundaikile kuchinchika pa kwingila mwingilo ye batendekele.—Mat. 24:13; Mako 3:14. w18.05 20-21 ¶15-16

Anweba banyike langulukaipo bulongo ne kuta muchima pa kwingijila Yehoba. Kino kibena kulumbulula’mba mwafwainwa kuta muchima pa kufikizha bikonkwanyi byenu mu mwingilo wa Lesa. Bakwenu banyike mu ino ntanda batatu muchima pa kukaya kabiji bakeba’mba ne anweba mubenga byonkabyo. Onkao mambo, mwafwainwa kukakachila ku bintu byawama byo mwafuukwilepo. Kange muleke bakwenu bemukanjikizhe kuba bintu byo boba ne. Kuji mashinda avula a kuchinuzhukilamo kuba bintu bimukanjikizha bakwenu. Chinuzhukainga bintu byo mwayuka byakonsha kwimubika mu lweseko. (Maana 22:3) Kabiji vulukainga byatama bifuma mu kwikala na byubilo byatama biji na bakwenu. Kabiji kikwabo kyakonsha kwimukwasha ke kuswa lujimuno. Kwipelula kukemukwasha kuswa bimubuula bansemi ne balongo ne banyenga bakoma mu lwitabilo baji mu kipwilo. (1 Pe. 5:5, 6) Nanchi ne anweba mwipelula ne kuswa bukwasho nyi? w18.04 28-29 ¶14-16

Mu byambo byanji ku bipwilo bya mu Asha Maina, Yesu wasanchijile baana banji ba bwanga pa mingilo yabo. Ku kipwilo kya mu Tiyatila watendekejilepo kwamba’mba: “Nayuka mingilo yobe, butemwe bobe, lwitabilo lobe, mwingilo wobe ne kuchinchika kobe, ne kuba’mba mingilo yobe yapelako yawamisha kukila itanshi.” (Lum. 2:19) Yesu kechi waambiletu pa mingilo yabo ne, bino waambile ne pa byubilo byabo byawama bibalengejilenga kwingila mingilo yawama. Nangwa kya kuba Yesu wibajimwineko bamo mu Tiyatila, bino watendekele na byambo bya lutundaiko ne kupezhako na byambo bya lutundaiko. (Lum. 2:27, 28) Akilangulukai pa luusa luji ne Yesu byo aji mutwe wa bipwilo byonse. Kechi wafwainwa kwitusanchila pa mingilo yo tumwingijila ne. Pano bino, witusanchila pa byo twingila. Bakulumpe mu kipwilo nabo bafwainwa kulondelanga Yesu. w19.02 16 ¶10

Jibumba jatangijilanga mu kimye kya bena Kilishitu batanshi jatundaikanga bingi bakulumpe mu bipwilo ne bena Kilishitu bonsetu. Batumine banabalume babiji bajinga mu jino jibumba, ko kuba’mba Petelo ne Yoano, kuya na kulombelako boba baitabijiletu pa kyokya kimye kuba’mba batambule mupashi wazhila. (Byu. 8:5, 14-17) Filipa ne boba bo afunjishe bukine bafwainwa batundaikilwe bingi pa bukwasho bwafumine ku jibumba jitangijila. Lelo jino, Jibumba Jitangijila ja Bakamonyi ba kwa Yehoba jitundaika ba mu kisemi kya Betele, baji mu mwingilo wiikajila wa kimye kyonse, ne balongo bonse mwaya ntanda. Byonkatu byo kyajinga ku bena Kilishitu batanshi, balongo basekela bingi pa luno lutundaiko. Kunungapo, mu 2015 Jibumba Jitangijila janengezhezhe buloshuwa wa kuba’mba Bwelai kwi Yehoba, kabiji uno buloshuwa utundaika bingi bantu bavula mwaya ntanda. w18.04 19 ¶18-20

Bantu balanguluka’mba inge baikala na luusa lwa kuba byonsetu byo bakeba, bakekala na lusekelo. Pano bino, luusa lwa uno mutundu lujitu nobe mpoko yatwa kubiji. Kwikala na bwana bwa bene kwawama bingi; bino fwanyikizhai ntanda byo yakonsha kwikala inge muntu yense keeubiletu byonse byo asaka. O ene mambo buku wa The World Book Encyclopedia o aambila’mba: “Bantu balenga mizhilo yavula kabiji yakobankana na mambotu a kukeba kwesakanya luusa lwa bantu pa kuba’mba bengijishenga bulongo bwana bwa bene.” Kya kine mizhilo ya bantu “yakobankana.” O ene mambo o kwaikela mabuku a mizhilo avula anemba bantu, kubikapotu ne mitonyi ne bashabyambo bavula balumbulula ino mizhilo. Yesu waambile’mba pa kuba’mba twikale na bwana bwa bene bwa kine, twafwainwa kuba bintu bibiji: Kitanshi ke kukookela bukine bo afunjishe, ne kya bubiji ke kwikala baana banji ba bwanga. Inge twauba bino, tukakasuluka ne kwikala na bwana bwa bene bwa kine. Kukasuluka ko ku ka? Yesu waambile’mba: “Yense ulenga mambo ye muzha wa bundengamambo. . . . Inge Mwana wimukasulula, kine mukakasuluka.”—Yoa. 8:34, 36. w18.04 6-7 ¶13-14

Tumvwa bingi bulongo kwikala na bantu betuta muchima. Besekesha kuyuka byo tubena kulanguluka ne byo tubena kumvwa. Bakeba kuyuka bintu byo twakajilwa ne kwitukwasha, kampe kimye kimo boba bino kwa kubula ne kwibalomba. Atweba bena Kilishitu bonse, tukeba kubila bantu kifyele ne lusa. Nangwa byonkabyo, kechi kyapeela kuba bino ne. Mambo ka? Kishinka kimo ke kya kuba’mba twibambulwa kulumbuluka. (Loma 3:23) Onkao mambo, twafwainwa kwibikako kuleka muchima wa kwitemwatu atweba bene. Kabiji atweba bamo kyakonsha kwitukatazha bingi kubila bakwetu kifyele na mambo a nkomeno yetu nangwa bintu byo twapitamo mu bwikalo. Kikwabo, byubilo bya bantu betuzhokoloka byakonsha kwitulengela kubula kubila bakwetu kifyele. Mu ano moba a kupelako, bantu bavula kechi bobila bakwabo lusa ne, mambo “betemwatu abo bene.” (2 Timo. 3:1, 2) Twakonsha kufunda kubila bantu lusa inge ketulondele Yehoba Lesa ne Mwananji, Yesu Kilishitu. w19.03 14 ¶1-3

Mukambizho wapelako pa Mikambizho Jikumi wakainye lunkumbwa, nangwa’mba kukumbwa kintu kya mukwenu. (Mpitu. 5:21; Loma 7:7) Yehoba wapaine uno muzhilo kuba’mba afunjishe bantu banji kintu kyanema bingi, kya kuba’mba bafwainwe kulama michima yabo, ko kuba’mba milanguluko yabo. Wayuka’mba byubilo byatama bitendekela mu muchima. Mfumu Davida ye umo wafwile mu kino kitewa. Davida wajinga muntu wawama bingi. Pano bino, pa kimye kimo wakumbilwe muka bene. Luno lunkumbwa lwamulengejile kulenga mambo. (Yako. 1:14, 15) Davida walengele mambo a bukende, waesekele ne kujimbaika mwine mwina mukazhi, kabiji wanengezhezhe’mba bakamwipaye. (2 Sam. 11:2-4; 12:7-11) Yehoba kechi umonatu mwekelo ya muntu ne. Aye umona byo tuji mukachi, mu muchima wetu. (1 Sam. 16:7) Kafwako mulanguluko nangwa kyubilo kyakonsha kufyama kwi aye ne. Ukeba byawama mwi atweba ne kwitutundaika. Ukeba’mba tuyukenga milanguluko yatama ne kwiichinuzhuka saka tukyangye kuba byatama.—2 Moba 16:9; Mat. 5:27-30. w19.02 21 ¶9; 22 ¶11

Baibolo walumbulula Mosesa amba “wajinga kimote kukila bantu bonse bajinga pano pa ntanda.” (Bala. 12:3) Nanchi kino kibena kulumbulula’mba wazenzalele, wachinanga kufuukula bya kuba, nangwa wachinanga kuba kyawama inge bakwabo bamwimena ku ntundwa nyi? Bamo byo byo balanguluka pa muntu kimote. Pano bino, ino milanguluko kechi ya kine ne. Mosesa kechi wajinga na moyo ne, wafuukulanga bintu bulongo, kabiji wajinga kalume wa Lesa wachinchikile. Na bukwasho bwa Yehoba, wayile na kwisamba na mfumu wa Ijipita wajinga bingi na bulume, watangijile bantu nobe 3,000,000 mu kiselebwa, ne kukwasha kisaka kya bena Isalela kushinda balwanyi babo. Kechi tupita mu makatazho apichilemo Mosesa ne, pano bino, pa juba pa juba tutaanwa na bantu nangwa tupita mu bintu byakonsha kwitulengela kukankalwa kumwesha bukimote. Nangwa byonkabyo, kuji kintu kitutundaika kwikala na kyubilo kya bukimote. Yehoba walaya’mba “bakimote bakaswana ntanda.” (Sala. 37:11) Nanchi mwakonsha kwamba’mba mwi bakimote nyi? Nanchi bantu bakonsha kwamba’mba mwi bakimote nyi? w19.02 8 ¶1-2

Bantu balengelwe na jiwi ja mu muchima, kufumatu kimye kyalengelwe muntu mutanshi. Jiwi ja mu muchima jo jalengejile Adama ne Evwa kufyama byo balajile muzhilo wa Yehoba. Kino kyamwesheshenga’mba jiwi ja mu muchima wabo jibakatezhenga. Aba baji na jiwi ja mu muchima jo babula kufunjisha bulongo bajitu nobe bwato buji na kampasi waonaika. Kutendeka lwendo na kampasi waonaika ke kwibika mu kizumba. Kipupu ne manyaki a pa kalunga akonsha kukumpula bwato. Kampasi uji bulongo wakonsha kukwasha muntu ubena kwendesha bwato. Jiwi jetu ja mu muchima twakonsha kwijesakanya ku kampasi. Jiwi ja mu muchima ke muntu wa mukachi witukwasha kuyuka kyawama ne kyatama kabiji jakonsha kwitutangijila mu jishinda jawama. Pa kuba’mba jiwi jetu ja mu muchima wetu jitutangijilenga bulongo, twafwainwa kwijifunjisha. Umvwe muntu wabula kufunjisha jiwi janji ja mu muchima, kechi jakonsha kumukanya kuba byatama ne. (1 Timo. 4:1, 2) Jiwi ja mu muchima ja uno mutundu jakonsha kwitulengela kumonanga “byatama amba byawama.” w18.06 16 ¶1-3

Twafwainwa kuyuka ne kukana mashinda a bujimuku engijisha bantu akonsha kwitulengela kwikala na milanguluko ya bantu ba mu ino ntanda. Twambe pa byambo byo tutanga. Mu pepala wa byambo mwakonsha kwikala byambo bibena kutundaika milanguluko ya kipanyi kimo kya bumulwila ntanda. Kabiji masawakya amo a mu mapepala a byambo atundaika bantu kwibikila bikonkwanyi bimo mu bwikalo ne kwikala na bintu bitonga bantu mu ntanda. Mu mafilimu ne mabuku amo batundaika bantu kwitatu muchima bene ne kisemi kyabo kwapwa. Kabiji ino milanguluko beilengela kumweka nobe ijitu bulongo. Pano bino, ino milanguluko yapusana bingi na byaamba Binembelo. Binembelo byaamba’mba atweba bene ne bisemi byetu twakonsha kwikala na lusekelo inge twatemwa Yehoba kukila bintu byonse. (Mat. 22:36-39) Kino kechi kibena kulumbulula’mba kyatama kwikalapo na bya kisangajimbwe byawama ne. Pano bino, twafwainwa kwiipuzha atweba bene mepuzho nabiji a kuba’mba: ‘Nanchi twayuka milanguluko ya bantu ba mu ntanda nangwa kya kuba kechi beimwesha patoka nenyi? Nanchi tuzhikijila baana betu ne atweba bene ku mitanchi imo ya pa TV nangwa bintu byo tutanga nyi? Nanchi tukwasha baana betu kuyuka milanguluko ya Yehoba pa bintu bimo byo bomvwa ne byo bamona nyi?’ w18.11 22 ¶18-19

Yehoba umwesha’mba uji ne atweba byo etuta bingi muchima ne kwitutemwa. Monai byo etumwesha kifyele ne kwitumvwina lusa. Yehoba waamba’mba: “Wanemene bingi kwi amiwa, nakunemekele kabiji nakutemenwe bingi.” (Isa. 43:4) Kafwako kintu kyakonsha kulengela Yehoba kuleka kutemwa bantu bamwingijila ne, kabiji ukatwajijila kwikala wakishinka kwi atweba. (Isa. 54:10) Yehoba kechi walaya kuba’mba ukafumyapo makatazho alengela bwikalo kukatazha ne, pano bino, kechi ukaswisha meseko aji nobe “mikola” kwitukookesha, nangwa meseko aji nobe “lubebe lwa mujilo” kwitulengela kuleka kumwingijila ne. Witulaya kuba’mba ukekala ne atweba ne kwitukwasha ‘kupita’ mu makatazho saka twachinchika. Yehoba uketukwasha byepi? Uketukwasha kushinda moyo pa kuba’mba tutwajijile kwikala bakishinka kwi aye kufika ne ku lufu. (Isa. 41:13; 43:2) Umvwe twaketekela mu mulaye wa Lesa wa kuba’mba ‘amiwa nkakukwasha,’ ne atweba kechi tukekala na moyo ne, kabiji tukakosa ne kuchinchika meseko. w19.01 3 ¶4-6

Inge mwi banyike, bafunjishi ku sukulu, bantu bafundañana maana, nangwa bantutu bakwabo bemutundaika’mba mukaye ku masukulu akatampe ne kutwela nkito ya kufola mali avula. Bino Yehoba wimufunjisha byapusanako. Pano bino, ukeba’mba mutengako muchima ku sukulu pa kuba’mba mukamone mwa kumwena bintu bya mu bwikalo inge mwapwisha sukulu. (Kolo. 3:23) Kabiji Lesa wayuka’mba inge mwi banyike, mukeba kufuukulapo kuba bintu byanema mu bwikalo bwenu. Onkao mambo, wimutundaika kulondela mafunde awama akemukwasha mu bwikalo bwenu bwa kulutwe ne kubula kulubako bintu byo akeba’mba tubenga mu kino kimye kya ku mpelo. (Mat. 24:14) Yehoba wayuka bintu bikamweka kulutwe kabiji wayuka kimye kyashalako kuba’mba ino ntanda ipwe. (Isa. 46:10; Mat. 24:3, 36) Kabiji wituyuka bulongo byo tuji, wayuka bintu byafwainwa kwituletela lusekelo ne byakonsha kwituletela bulanda. Onkao mambo, nangwa kya kuba maana a bantu amweka kuwama, inge kya kuba kechi aimena pa Mambo a Lesa ne, ko kuba’mba kechi maana a kine ne. w18.12 19 ¶1-2

Pakuba “bakimote bakaswana ntanda, kabiji bakasangalelanga mu kuvula kwa mutende.” Kabiji Davida bamutangijile ku mupashi kwambila jimo amba: “Baoloka bakaswana ntanda, kabiji bakekalangamo myaka ne myaka.” (Sala. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2) Nanchi ino milaye yakwashishe bantu bakebelenga kuba kyaswa muchima wa Lesa nyi? Ibalengejile kushiinwa kuba’mba inge bantu baoloka bo bonkatu bakekalanga pa ntanda, ko kuba’mba ino ntanda ikekala paladisa byonka byajinga bujimi bwa Edena. Mu kuya kwa kimye, bena Isalela bavula baambanga’mba bengijila Yehoba, balekele kumwingijila kabiji bakaine bupopweshi bwa kine. Onkao mambo, Lesa waswishishe bena Babilona kulukuka bantu banji, konauna ntanda yabo ne kutwala bavula mu buzha. (2 Moba 36:15-21; Yele. 4:22-27) Nangwa byonkabyo, bangauzhi ba Lesa baambijile jimo kuba’mba inge papita myaka 70, bantu ba Lesa bakabwela mu ntanda yabo. Buno bungauzhi bwafikile. Kabiji bwitukunza ne atweba. w18.12 4 ¶9-10

Mafunde apana bantu ba mu ntanda apusana na bifunjisha Binembelo. Nanchi mafunde a bantu ba mu ino ntanda engila bulongo kukila mafunde a Lesa nyi? Yesu waambile’mba: “Maana amwekela mu bintu byaoloka byuba muntu.” (Mat. 11:19) Ntanda ibena kuyilako bingi palutwe mu bya kulengalenga; pano bino, yakankalwa kupwisha bintu biletela bantu bulanda nabiji nkondo, misalululo ne bumbanzhi. Kabiji bantu mu ino ntanda bamona’mba kijitu bulongo kuba bulalelale. Bantu bavula baswa kuba’mba kino kyubilo kibena kuleta mabano mu bisemi, bikola ne makatazhotu akwabo. Bino bena Kilishitu balondela milanguluko ya Lesa baji na lusekelo mu bisemi byabo, kechi beletela bikola ne, kabiji bekala mu mutende na bena Kilishitu bakwabo mwaya ntanda yonse. (Isa. 2:4; Byu. 10:34, 35; 1 Ko. 6:9-11) Nanchi kino kechi kimwesha’mba milanguluko ya Yehoba yawama kukila ya bantu nenyi? w18.11 20 ¶8-10

Nangwa kya kuba twibikako kumvwañana na balongo betu ne kwibobila lusa, bino twafwainwa kujimuka, mambo inge ne, na mambo a kukeba kwibatokesha ku muchima, twakonsha kulala mizhilo ya Lesa. Bino kechi tukaleka kumvwañana na balongo betu ne, bino twafwainwa kulengatu bulunda bwakosa na bantu batemwa Yehoba. Bonse benda mu bukine bafwainwa kwikala bazhila. (Isa. 35:8; 1 Pe. 1:14-16) Atweba bonse kimye kyo twafunjile bukine, twapimpwile byubilo byetu pa kuba’mba tulondelenga mafunde a mu Baibolo aoloka. Atweba bamo kala twajinga na byubilo byatama bingi. Pano bino, kechi twafwainwa kubwela jibiji ku byubilo bincha bya mu ino ntanda ne. Ñanyi kintu kyakonsha kwitukwasha kukana lweseko lwa kukeba kubwela ku byubilo bincha? Twafwainwa kulangulukanga pa bupe bwanema Yehoba bo etupele pa kuba’mba twikale bazhila. Wapaine bumi bwa Mwananji ye atemwisha aye Yesu Kilishitu. (1 Pe. 1:18, 19) Pa kuba’mba tutwajijile kwikala bazhila kwi Yehoba, twafwainwa kutwajijila kuvulukanga kitapisho kya bukuzhi kya kwa Yesu. w18.11 11 ¶10-11

Bavula baji mu mwingilo wa kimye kyonse bamba’mba kuta muchima pa mwingilo wa kusapwila kwibakwasha kutwajijila kwikala na lusekelo nangwatu inge bwikalo bwapimpulwa. Byonkatu byauba bano balongo ne banyenga, inge twata muchima pa mwingilo wa kusapwila ne kupembelela Yehoba kwitukwasha, tukatwajijila kwikala na mutende. Inge twafunda mwa kwikela umvwe bwikalo bwapimpulwa, tukakosesha bulunda bwetu ne Yehoba. Mu buno bwikalo, bintu byakonsha kupimpulwa kwa kubula kuketekela. Bakonsha kwitupa mwingilo wa katataka mu jibumba ja Yehoba, twakonsha kukolwa, nangwa kwikala na mwingilo wa kulama ba mu kisemi kyetu. Umvwe kyaikala bino, mwafwainwa kuketekela mwi Yehoba kuba’mba wimuta muchima kabiji ukemukwasha pa kimye kyafwainwa. (Hebe. 4:16; 1 Pe. 5:6, 7) Bino pa kino kimye, ubaingapo byo mwakonsha kuba kwesakana na papelela bulume bwenu. Fwenyai kwipi na Shenu wa mwiulu kupichila mu lulombelo, kabiji muketekelai na muchima yense. Umvwe kemube bino, ne anweba mukatwajijila kwikala na mutende wa mu milanguluko nangwatu inge bintu byapimpulwa mu bwikalo. w18.10 30 ¶17; 31 ¶19, 22

Mu Baibolo muji mashimikila amwesha’mba Yehoba ulangulukilako bantu kupichila mu byo alamanga bakalume banji. Jishimikila jimo ke joja jaamba pe Lesa byo akwashishe kalombwana aye Samwela kuya na kwamba byambo bya luzhachisho ku Ñanga Mukatampe aye Eli, byonka byaamba 1 Sam. 3:1-18. Mizhilo ya Yehoba yakambizhe baana kunemeka bakulumpe kikatakata bo bapele luusa lwa kutangijila bakwabo. (Lupu. 22:28; Levi 19:32) Kechi kyapeelejile kalombwana Samwela kubuukatu lukelo ne kuya kwi Eli na kumubuula byambo bya luzhachisho byafumine kwi Lesa ne. Kabiji jishimikila jitubuula’mba Samwela “wachiine kumubuula Eli kimwesho.” Nangwa byonkabyo, Lesa wakwashishe Eli kuyuka’mba ye waichilenga Samwela. Onkao mambo, Eli waambijile Samwela amba amubuule “byonse” byamwekele. Samwela wakookejile kabiji “wamubuujile byonsetu,” kabiji byambo byanji bipasha na byaambile “muntu wa Lesa” mukwabo. (1 Sam. 2:27-36) Jino jishimikila ja kwa Samwela ne Eli jibena kwitufunjisha Yehoba byo etulangulukilako ne byo aji maana. w18.09 23 ¶2; 24 ¶4-5

Kusampanya bubela kwauba ne woo mu ntanda lelo jino. Kibaaba kyanembele ba Y. Bhattacharjee kya kuba’mba “Ene Mambo o Tubepela” kyaambile’mba: “Kwamba bubela ano moba kwaalukatu nobe kisela.” Bantu bamba bubela pa kuba’mba bezhikijile nangwa kukeba kuba’mba batumbalale. Bamba bubela kuba’mba bafye mambo o balenga nangwa kuba’mba banonke ne kumwenamo.” Byonka byaamba kibaaba kyanembele ba Bhattacharjee, kuji bantu “bayuka bingi kubepa, bamba bubela mu bintu bicheche ne bikatampe, ku benyi, ku bo bengila nabo pa nkito, ku balunda nabo, ne ba mu kisemi kyabo.” Ñanyi bintu bifumamo mu kwamba bubela? Bantu bakonsha kuleka kwituketekela ne bulunda na bakwetu bwakonsha kupwa. Nyimbi wa masalamo Davida walombele kwi Yehoba amba: “Anweba musekela mu bukine buji mwine mukachi ka muchima.” (Sala. 51:6) Davida wayukile’mba bukishinka bwetu bufuma mukachi ka muchima. Mu bwikalo bwabo bonse, bena Kilishitu bafwainwa ‘kwambanga bya kine mu lwabo.’—Zeka. 8:16. w18.10 7 ¶4; 8 ¶9-10; 10 ¶19

Bena Isalela byo bafumine mu Ijipita mu mwaka wa 1513 B.C.E., bafwainwa bavujile kukila pa 3 milyonyi. Pa jino jibumba, pajinga baana, bakulumpe, bakolwa ne bilema. Kutangijila jino jibumba jikatampe kufuma mu Ijipita kwakebewenga ntangi wawama kabiji watele bantu muchima. Mosesa ntangi ye basajile kwi Yehoba byo byo ajinga. Kabiji kino kyalengejile bena Isalela kumvwa’mba bazhikijilwa kimye kyo bafuminenga mu muzhi mo bakomejile. (Sala. 78:52) Yehoba walengejile byepi bantu banji kumvwa’mba bazhikijilwa? Kyalengejile ke kya kuba’mba, wibatangijile kufuma mu Ijipita kabiji baendelenga mu mabumba nobe “mabumba a bashilikale.” (Lupu. 13:18) Kwibatangijila mu jino jishinda kwalengejile bena Isalela kushiinwa’mba Lesa wibatangijilenga. Kabiji mu kimye kya mute wibatangijilenga “na jikumbi” kabiji bufuku “na kyeya kya mujilo,” kino kyamwesheshenga’mba Yehoba wajinga nabo. (Sala. 78:14) Mu jishinda jikwabo, Yehoba waambijilenga bena Isalela amba: “Kange uchine ne. Amiwa nji nobe kabiji nkakutangijila ne ku kuzhikijila.” w18.09 26 ¶11-12

Mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, bakalume ba Lesa bakishinka bamo bapichile mu bintu byakatazha bingi kya kuba bakebelengatu kufwa. Na mambo a misongo, Yoba wajilakene’mba: “Nashikwa bumi bwami; kechi mbena kukeba kutwajijila kwikala na bumi ne.” (Yoba 7:16) Yona waumvwine bingi bibi ku muchima na mambo a byamwekele kimye kyo aingijilenga mwingilo wanji kya kuba waambile’mba: “Pano anweba Yehoba, onaunai bumi bwami, mambo kyangwamina kufwa kukila kwikala na bumi.” (Yona 4:3) Kabiji pa kimye kimo bintu byapichilemo ngauzhi wakishinka aye Elaija byamulengejile kulomba kuba’mba afwe. Waambile’mba: “Byawana! Anweba Yehoba tambulai bumi bwami.” (1 Mfu. 19:4) Nangwa byonkabyo, Yehoba wanemekele bingi bano bakalume banji bakishinka kabiji wakebelenga’mba batwajijile kwikala bomi. Kechi wibazhachishe na mambo a kuba’mba bakebelenga’mba bafwe ne, pakuba wibakwashishe kushinda mulanguluko wabo wa kukeba kufwa ne kwibakosesha mu butemwe kuba’mba batwajijile kumwingijila mu bukishinka. w18.09 13 ¶4

Aba bengijila pamo ne Lesa batambwila benyi. Mu Binembelo bya Bwina Kilishitu bya Kingiliki, kyambo kyatuntululwa’mba “kutambwila benyi” kilumbulula “kubila lusa benyi.” (Hebe. 13:2, tubyambo twa munshi.) Mu Mambo a Lesa muji mashimikila etufunjisha bya kutambwila benyi. (Nte. 18:1-5) Umvwe twashukilwapo kimye, twafwainwa kukwashanga bantu, “bakwetu ba mu lwitabilo” nangwa bantutu. (Nga. 6:10) Nanchi mwakonsha kwingijila pamo ne Lesa kupichila mu kutambwila bakalume banji baji mu mwingilo wa kimye kyonse nyi? (3 Yoa. 5, 8) Inge twauba bino, twikala na kimye kya kwikosesha “atwe bene na bene.” (Loma 1:11, 12) Mambo a Lesa atundaika balongo mu kipwilo kwingijila pamo ne Yehoba kupichila mu kukanamina mingilo ya bukulumpe ne bunkwasho mu kipwilo. (1 Timo. 3:1, 8, 9; 1 Pe. 5:2, 3) Aba boba bino, bakeba kukwasha bakwabo mu bintu byo bakajilwa ne kukosesha bulunda bwabo ne Lesa. (Byu. 6:1-4) Aba bengila mingilo yapusana pusana mu kipwilo bakemubuula’mba bomvwa bingi bulongo kukwasha bakwabo. w18.08 24 ¶6-7; 25 ¶10

Nangwa kya kuba Timoti bamupele luusa lwa kutangijila balongo bakoma, bino wafwainwe kwibobila lusa ne kwibanemeka. Pano twafwainwa kupelela pepi mu kulondela jino jifunde? Nanchi twafwainwa kumona’mba kechi twafwainwa kukwasha mukulumpe inge walenga mambo kya nshiji nangwa inge ubena kuba kintu kifichisha Yehoba ku muchima nenyi? Yehoba kechi ukalekelako mambo muntu ulenga mambo kya nshijitu ne, nangwatu inge awo muntu mukulumpe kabiji bamunemeka. Akimonai jifunde jiji pa Isaya 65:20, ja kuba’mba: ‘Mubi ukafwa na mambo a kumufinga nangwa kya kuba uji na myaka kitota.’ Jifunde jikwabo jipasha na jino bejilumbulula mu kimwesho kyamwene Ezikyo. (Ezi. 9:5-7) Onkao mambo, kyo twafwainwa kutapo muchima kimye kyonse ke kunemeka mwine wa Kala Kene aye Yehoba Lesa. (Da. 7:9, 10, 13, 14) Inge twauba bino, kechi tukachina kololako muntu ubena kukebewa bukwasho na mambo a jifumbi janji ne.—Nga. 6:1. w18.08 11 ¶13-14

Atweba bena Kilishitu ba kine twafwainwa kwikala na maana a kupima bintu akonsha kwitukwasha kuyuka byambo byo tubena kutanga inge bya kine. (Maana 3:21-23; 8:4, 5) Inge twabula kwikala na ano maana a kupima bintu Satana ne ntanda yanji byakonsha kwitutwala mungi. (Efi. 5:6; Kolo. 2:8) Umvwe twaikala na bishinka po po tukakonsha kufuukulapo bulongo. Bantu lelo jino babena kuteleka ku masawakya avula bingi pa Intaneti, pa TV, pa waileshi ne mu mapepala a byambo. Kabiji bantu bavula batambwila masawakya pa makompyuta ne pa mafoni kufuma ku balunda nabo ne bantuntu bakwabo. Na mambo a kuba’mba bantu bavula babena kusampanya byambo bya bubela, twafwainwa kujimuka ne kulangulukapo bulongo pa bintu byo tumvwa. w18.08 3 ¶1, 3

Yehoba wasajile kamwale wipelwile aye Maliya kwikala inanji Mwananji aye Yesu. Maliya waikalanga mu muzhi mucheche watelwanga’mba Nazala, muzhi wajinga kwalepa na Yelusalema kwajinga nzubo ya Lesa yabayile bingi. (Luka 1:26-33) Byambo Maliya byo abuujile mulongo wanji aye Elisabeta byamwesheshe’mba wanemekele bingi bulunda bwanji ne Yehoba. (Luka 1:46-55) Yehoba wamonanga byaubanga Maliya, kabiji wamupele mwingilo ye abujile kuketekela na mambo a bukishinka bwanji. Yesu byo asemekelwe, Yehoba kechi wanemekele babinemanga ne bantangi ba mu Yelusalema ne ba mu Betelema kupichila mu kwibabuula’mba Yesu wasemwa ne. Yehoba watumine bamalaika kuya na kubuulañana kusemwa kwa mwananji ku bakafunga bajinga mungye na kusopa matanga. (Luka 2:8-14) Kepo bano bakafunga bayile na kumona mwana wasemenwe. (Luka 2:15-17) Maliya ne Yosefwa bafwainwa baumvwine bingi bulongo pa kumona jishinda Yesu jo bamunemekejilemo. w18.07 9-10 ¶11-12

Mambo ka Yehoba o amuzhingijile Solomone? Baibolo waamba’mba: “Mambo muchima wanji wafumineko kwi Yehoba . . . , yenka wamwekele kwi aye jibiji ne kumujimunako pa mambo a kino kintu, kuba’mba kechi wafwainwa kupopwela balesa bangi ne. Bino aye kechi wakookejile mukambizho wa Yehoba ne.” Kyafuminemo, Lesa walekele kumukwasha. Baswaine Solomone pa bufumu kechi balaminenga kisaka kyonse kya bena Isalela ne, kabiji bisemi byonse byalondejilepo byapichilenga mu bya malwa byavula bingi. (1 Mfu. 11:9-13) Byonkatu byo kyajinga kwi Solomone, kintu kyonawina bingi bantu bulunda bwabo ne Lesa ke kupwanañana na bantu babula kuyuka ne kunemeka mizhilo ya Yehoba. Bamo bakonsha kwikala mu kipwilo, pano bino, bulunda bwabo ne Lesa saka bwakooka. Bakwabo bakonsha kwikala ba mu kisemi, bo mwikala nabo kipikipi, bo mwingila nabo nkito, nangwa bo mufunda nabo sukulu babula kupopwela Yehoba. Inge balunda netu kechi banemeka mizhilo ya Yehoba ne, bakonsha kwitonawina bulunda bwetu ne Lesa. w18.07 19 ¶9-10

Satana wingijisha mafilimu ne mitanchi ya pa televizhonyi kusampanya milanguluko yanji. Wayuka’mba mashimikila etusangajika ne kwitufunjisha byo twafwainwa kulangulukanga ne kuba bintu. Yesu waingijishanga jino jishinda pa kufunjisha bantu. Akilangulukai pa kishimpi kyanji kya mwina Samaliya wawamine muchima ne kya mwana wafumine pa nzubo ne kuya na konauna nsabo yanji. (Mat. 13:34; Luka 10:29-37; 15:11-32) Pano bino, bantu baji na milanguluko ya kwa Satana bakonsha kwingijisha mashimikila kwitulengela kwikala na milanguluko yatama. Twafwainwa kuyuka pa kupelela. Mafilimu ne mitanchi ya pa TV yakonsha kwitusangajika ne kwitufunjishapo bintu bimo kwa kubula kwitutamishisha milanguluko yetu. Bino twafwainwa kujimuka. Pa kusala bya kisangajimbwe, twafwainwa kwishikisha’mba, ‘Nanchi awe filimu nangwa mutanchi wa pa TV ubena kumfunjisha’mba kijitu bulongo kuba bintu bisakasaka mubiji wami nyi?’ (Nga. 5:19-21; Efi. 2:1-3) Mwafwainwa kuba byepi inge mwamona kuba’mba mutanchi wa pa TV ubena kutundaika milanguluko ya kwa Satana? Muchinuzhukaitu byonka byo muchina kikola kyatama bingi kisambukilañana. w19.01 15-16 ¶6-7

Byonkatu kampompo byo kazhikijilanga bongo bwa mushilikale, ne “kampompo ka luketekelo lwa lupulukilo” lwetu kazhikijila milanguluko yetu, ne maana alumbuluka a kupima bintu. (1 Tesa. 5:8; Maana 3:21) Satana wakonsha kwitulengela byepi kuvuula kampompo? Monai byo aesekele Yesu. Satana wayukile’mba Yesu wajinga na luketekelo lwa kukekala Mfumu wa bantu. Pano bino, Yesu wapembejilenga kimye kyatongwele Yehoba. Kabiji saka akyangye kwikala mfumu, wafwainwe kumanama ne kufwa. Onkao mambo, Satana waesekele Yesu kuba’mba akya kyo apembejilenga kifike bukiji. Satana waambijile Yesu amba umvwe amufukamine ne kumupopwela, aye usakumupa luusa lonse pa bufumu bwa pano pa ntanda ponkapotu. (Luka 4:5-7) Ne luno Satana wayuka’mba Yehoba ukobila bantu banji bintu byawama mu ntanda ipya. Pano bino, twafwainwa kupembelela, kabiji twakonsha kupita mu bya malwa kimye kyo tubena kupembelela. Onkao mambo, Satana wakonsha kwituletela bintu bya kwitongola michima kuba’mba twiyowe bwikalo pa kyonka kino kimye. Ukeba’mba tutangizheko bintu bya mu bwikalo, ne kubula kuta muchima pa kukeba Bufumu bwa Lesa.—Mat. 6:31-33. w18.05 30-31 ¶15-17

Kya kine, Yehoba ukeba’mba anweba banyike musangalalenga. Tai muchima pa kufikizha bikonkwanyi mu mwingilo wa Lesa, ne kutangizhako Yehoba mu byonse byo mufuukulapo kuba. Inge mwibikila bikonkwanyi saka mukiji banyike, mukemwena Yehoba byo akemutangijilanga, kwimuzhikijila, ne kwimupesha. Langulukai pa lujimuno luji mu Mambo a Lesa, kabiji umvwinainga lujimuno lwa kuba’mba: “Saka uvuluka Mulenga wobe mu moba a bwanyike bobe.” (Sapwi. 12:1) Twafwainwa kusanchilanga bingi banyike mu kipwilo pa byo bebikako kushinda makatazho ne kutwajijila kuta muchima pa kwingijila Yehoba. Banyike babena kuba bino kupichila mu kwibikila bikonkwanyi mu mwingilo wa Lesa ne kuta muchima pa mwingilo wa kusapwila. Kabiji kechi batabankana na bintu bya mu ino ntanda ne. Banyike bafwainwa kuyuka kuba’mba mu mingilo yabo mukafuma byawama. Bebatundaika ne kwibakwasha ku balongo ne banyenga mu kipwilo, kabiji inge bapana kwi Yehoba bintu byonse byo boba, bintu byo bafuukula kuba mu bwikalo bikalumbuluka. w18.04 29 ¶17, 19