Makatazho Apitamo Bantu Nanchi Akapwanyi?
SAWAKYA waku Ireland washimwine biji muntanda yonse amba: “Bantu babena kupita mumakatazho avula bingi, bamo baji mubuyanji. Pajuba pajuba bantu 1.3 bilyonyi bajilatu mukajali kacheche bingi kabula kufikapotu nangwa ku $1 ne. Bantu 1 bilyonyi kechi bafundane, 1.3 kechi baji namema awama akutomane, kabiji juba nejuba bantu 1 bilyonyi bazhikilwa nanzala mambo akubula kajo.”
Byokyatamapo bantu byobakankalwa kumona jishinda mwakupwishisha makatazho panopantanda! Ano makatazho abaya bingi mambo bantu bavula baji muoano makatazho atongolwa mu sawakya ke banabakazhi nebaana babacheche babula wakwibakwashakone. Nanchi kechi kyabulanda bingi pakumona kuba’mba ano moba alelo mukitota-myaka yabu 21 bantu “bebamanyika bingi nekukankalwa kumwesha lūsa lwabo pabintu nenyi”?—The State of the World’s Children 2000.
“Ntanda Ipya Mukyonka Kino Kisemi”
Kipamo kya United Nations Children’s Fund (kitala pakuvimbila baana kubikola nekusungijila butuntulu bwabo bwamubiji) kyaambile luketekelo lwakyo amba: “Malwa aleta ano makatazho . . . akabisha bantu kuzhokoloka ntanda yonsetu akonsha kufumishiwapo.” Pano bino, kino kipamo kyamba kuba’mba ano malwa ajimo bantu bavula “kechi akonsha kwalulwane.” Kilomba “nebantu bonse kuvuluka ntanda ipya mukyonka kino kisemi.” Ino ke ntanda bantu “mobakakuulwa kubuyanji nekubipowe byanzala, mukabula misalululo, bumbanzhi, nemisongo.”
Bino byambo bikosesha bingi bantu namambo akuba nangwatu kino kimye, kuji bantu balusa bengila bingi nangovu mukukepeshako “makatazho nemalwañano abula kupwa.” Kyakumwenakotu, pamyaka 15 yapitapo, kipamo kya Chernobyl Children’s Project “kyakwasha bingi kukepeshako misongo yabaana bavula bakolelwe kansa namambo abomba wanyukiliya wasabikile.” (The Irish Examiner, April 4, 2000) Bipamo bikwasha bantu bicheche nebikatampe bikwasha bingi bantu bavula bapuluka munkondo, nemubyamalwa.
Pano bino, bonka bano bantu bakeba kukwashañana bambatu sabayuka nekuyuka. Bayuka kuba’mba makatazho abena kupitamo bantu “akumbanatu konse konse kechi byobyoajinga mumyaka jikumi yapitapone.” David Begg mukulumpe wakipamo kya Irish charity Concern waambile’mba: “Bamingilo nebipamo bikwasha bantu, byakwashishe bingi” bantu mu Mozambique kimye mwajinga muyulo mukatampe. Kabiji waambile’mba: “Atweba bunke kuba twakonsha kukwasha bonse baji mumalwa auno mutundune.” Pamambo abukwasho bwakukwasha mu Africa waambishe nabukine’mba: “Luketekelo lucheche lwakusaka kupwisha ano makatazho lotuji nalo, lujitu nobe kandulu kabena kulakauka aku nobe kaya kazhime aku nobe kakitema.” Bantu bavula bakonsha kulanguluka’mba kwesakana namoaambila, kyakine byobiji panopantanda yonse.
Abya kyakine twakonsha kuketekela kumona “ntanda ipya mukyonka kino kiseminyi”? Nangwa kyakuba mwingilo ubena kwingila bantu wakukwasha bakwabo utakaikwa, kuji nentanda ipya yabololoke kabiji yamutende. Baibolo yalumbulula luno luketekelo, byonka byokyalondololwa mukibaba kyalondelapo.
[Byambo biji pa Kipikichala pa peja 2]
Peja 3, baana: UN/DPI Photo by James Bu