Kika Kibena Kubiwa ku Machechi?
NTANGI wa chechi imo mu Uganda, aye Stephen Tirwomwe, washimuna’mba, “bantu ba mu Britain baitabila mwi Lesa, pano kechi bakeba kwitabila mwi Kilishitu ne.” Pepi na myaka 20 yapitapo, uno ntangi wapulukile kimye kyo balukukile kipwilo kyanji mu Uganda. Lelo jino, usapwila bantu mu bishimikwa mo bakaila bisela ku Leeds, mu kyalo kya England. Usapwila maminiti 10 bantu saka bakyangye kutemañena ku bisela byabo bya kubekya.
Ba Anglican Mishonyi bena Britain baji mu America, nabo bakatazhiwa byonkabye ku mupashi. Web site ya ba mishonyi yaamba’mba, “Kyalo kya United States pano kyo kyalo kiji na bantu bavula babula kuya ku chechi, kabiji bo bantu bamba mulaka wa Kizungu bepatulako ku bya ku mupashi kuzhokoloka mwaya ntanda yonse. Kino kyalo kyo kibena kukebewa ba mishonale kwingijilamo.” Uno mishonyi walengelwe katataka byo alefwilwe pa kukankalwa kukomesha chechi yabo, balekele kwingila byo baingilanga ne kuya na kwivwanga na bantangi ba mu Asia ne Africa kutendeka mukwekele wa “kufunjisha bamishonale bakwabo kuba’mba bakaye na kufunjisha mu United States.”
Pano nga mambo ka ba mishonale ba mu Africa, Asia ne Latin America o ‘basapwila bantu’ mu byalo byamba’mba bya bwina Kilishitu bya mu Europe ne North America?
Bañanyi Nanchi Babena Kukwasha Bakwabo?
Kukilaila pa myaka 400, bamishonale ba ku Europe bepaine, batwajijile kuya na kwingijila mu byalo byavula byatangijilwanga na byalo bya mu Europe nabiji byalo bya mu Africa, Asia, Pacific ne South America. Mulanguluko wabo wajinga wa kuleta bupopweshi bwabo mu byalo bitelwa’mba kafwamo bupopweshi. Mu kuya kwa moba, byalo byo batangijilanga ku bena America byatendekele kulondela mafunde a bwina Kilishitu ne kwingijila pamo, kabiji panyuma byaikele na bamishonale bavula kukilaila ne bene bamishonale ba mu Europe, ne kyapeleleko batendekele mishonyi wabo bene wa evangelical mwaya ntanda yonse. Bintu pano byapipulwa.
Andrew Walls, mwine mukulumpe watendekeshe bya Kufunda bwina Kilishitu pa Sukulu mukatampe wa mu Non-Western World, waamba’mba, “Mpunzha [ya bantu baambanga amba bena Kilishitu] yapimpulwa.” Mu 1900, mapesenti 80 a bantu baambanga amba bena Kilishitu bajinga bena Europe nangwa bena North America. Pano lelo jino, mapesenti 60 a bantu bonse bamba amba bena Kilishitu bekala mu Africa, Asia ne Latin America. Pepala wa byambo umo wakatataka washimuna’mba: “Machechi a kina Katolika mu Europe aketekela mu bantangi ba bupopweshi kufuma mu byalo bya bena Philippine ne India, kabiji pa bantangi batanu na umo baji pa mishonyi ya Katolika mu America, umo wa mwi abo wafuma mu kyalo kingi.” Ba evangelical ba mu Africa baji mu Netherlands, bavula bafuma mu kyalo kya Ghana, bemona bene amba “chechi ya bamishonale yo batwezha nkito mu kyalo kinonshi.” Kabiji ba evangelical bafuma ku Brazil, luno bekala na bipwilo mu mapunzha apusana pusana a mu Britain. Munembeshi umo wa byambo waambile’mba: “Bamishonale ba bwina Kilishitu bavula babwela bingi panyuma.”
Kimweka Nobe Kulutwe na Lwendo Kukekala Malwañano
Bamishonale babena kukebewa mu byalo bya mu Europe ne North America mubena kuvujilakotu bantu babula kukeba kuya ku machechi. Pepala umo wa byambo waambile’mba: “Mu Scotland mapesenti 10 kubwela panshi a bena Kilishitu bo batanwatu ku chechi kimye kyonse.” Kabiji mu France ne mu Germany namo kimotu. Pepala wa byambo mukwabo naye waambile panyuma ya kupesapesa bulongo amba: “Bantu bamba’mba baya ku chechi kimye kyonse mu America bajitu mapesenti 40 kabiji mu Canada namo bajitu mapesenti 20.” Mu kupusanako, kyashimunwa’mba mu byalo bya bena Philippine, bantu batanwa ku chechi baji pepi na mapesenti 70, kabiji po pamotu ne mu byalo bikwabo biyanji.
Ne kyakilamo kumwekanyikisha ke kya kuba’mba, Aba bekala ku Kabeta ka ku Bulenge balondela bingi bisho bya bupopweshi bwabo kukila boba bekala ku Kabeta ka ku Buyeke. Kya kumwenako, umvwe Bakatolika ba mu United States ne ba mu Europe ke bebatebawizhe, jonse batwajijilapotu na kuzhinauka buntangi bwa bupopweshi ne kwamba’mba uji yense wafwainwa kwikalako na mwingilo wa kuba mu chechi, kabiji ne babakazhi kwesakana pamo na babalume. Pakuba Bakatolika ba ku Kabeta ka ku Bulenge abo basangalela bingi mu bisho bya bupopweshi bwabo. Byubilo bitundaika chechi byo bibena kutwajijila kufuma ku kabeta ka ku buyeke shoo ne ku kabeta ka ku bulenge, kibena kumwesha kuba’mba kulutwe na lwendo kukekala makatazho. Shayuka wa mpito kabiji mukulumpe mu bupopweshi, aye Philip Jenkins, waambila jimo’mba: “Kyamwekeshatu patooka amba mu myaka 10 nangwa 20 kulutwe kwe, mabumba onse a bupopweshi abena Kilishitu a ku kabeta ka ku Bulenge ne Buyeke akatendeka kuzhinauka jibumba jikwabo pakachi kabo kuba’mba kechi bena Kilishitu bakine ne.”
Pa bino byonse byaambiwapo, Andrew Walls waamba’mba kishinka kibena kukebewa kuyukanyikwa bukiji ke, “bena Kilishitu ba mu Africa, Asia, Latin America, North America ne Europe byo bakonsha kwikala mu chechi imo, mu bukine kasa bamwesha lwitabilo lumo.” Mwalangulukapo’mba ka? Nanchi machechi akonsha kutwajijila mu ino ntanda ya mabano nyi? Nga kika kilengela bena Kilishitu bakine kukwatankana? Kibaba kyalondelapo kisakukumbula mikumbu ya mu Binembelo, ne kumwesha kishiino kyaumvwanyika kuba’mba kojiji jibumba ja bena Kilishitu jibena kuyilakotu palutwe mwaya ntanda yonse.
[Kipikichala pa peja 4]
Ino yajinga kala chechi, pano luno ke mwa kuvumishatu bijimba
[Byambo bya Muntu Ungi]
AP Photo/Nancy Palmieri