BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w05 3/1 pp. 8-11
  • Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Mitonyi

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Mitonyi
  • Kyamba kya Usopa—2005
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • MAMBO KA MITONYI O YAFWANYIJILWE?
  • (Mitonyi 1:1–3:6)
  • YEHOBA WAIMENYE MITONYI
  • (Mitonyi 3:7–16:31)
  • MAMBO AKWABO MU ISALELA
  • (Mitonyi 17:1–21:25)
  • Kupokololwa kwa Kulutwe
  • Mutanchi wa Mitonyi
    Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya
  • “Naimene Nobe Inabo mu Isalela”
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba—2015
  • Banabakazhi Babiji Bachinchikile
    Buku Wami wa Mashimikila a mu Baibolo
Kyamba kya Usopa—2005
w05 3/1 pp. 8-11

Mambo a Yehoba o Omi

Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Mitonyi

YEHOBA wibobile byepi bantu banji byo bamuvulamine ne kutatula kupopwela bankishi? Wibobilenga byepi umvwe baleka kumukokela kabiji inge mwa kuya mwibapela babwela ko aji ke bamujijile kuba’mba ebakwashe? Nangwa byonkabyo, abya Yehoba wibanengezhezhenga mwa kwibapokolwela nyi? Buku wa Mitonyi wakumbula ano mepuzho ne mepuzhotu akwabo anema. Wanembelwe na ngauzhi Samwela pepi na mwaka 1100 B.C.E., waamba pa bintu byamwekele mukachi ka myaka imo 330, kutatula kimye kyafwile Yoshua kufika kimye kyaikazhiwe mfumu mutanshi mu Isalela.

Buku wa Mitonyi byo aikala lubaji lwa byambo bya Lesa, nangwa’mba mambo, wanema bingi kwi atweba. (Bahebelu 4:12) Mashimikila awama anembwamo etulengela kuyuka byubilo bya Lesa. Mafunjisho o tufunjilako ku ano mashimikila akosesha lwitabilo lwetu ne kwitukwasha kukwachisha ku “bumi, bonkabwa bwa kine kine,” bumi bwa myaka ne myaka mu ntanda ipya yalaya Lesa. (1 Timoti 6:12, 19; 2 Petelo 3:13) Kupokolola Yehoba ko apokolwelenga bantu banji, kwajinga kayukilo ka kupokolola kukatampe kukoba Mwananji, aye Yesu Kilishitu, mu kimye kya kulutwe.

MAMBO KA MITONYI O YAFWANYIJILWE?

(Mitonyi 1:1–3:6)

Panyuma ya kuba bantu bo aimenye Yoshua bashinda bamfumu ba mu ntanda ya Kenana, mikoka ya bena Isalela pa mukoka pa mukoka batambwile ntanda. Bino, bena Isalela kechi bapangilemo bangikazhi ba mu yoya ntanda ne. Kuno kukankalwa kwibapangamo kwaalukile ke kitewa ku bena Isalela.

Kipanyi kyaishile kwikalako panyuma ya kwa Yoshua ‘kechi bamuyukile Yehoba nangwa yewa mwingilo ye ebobijile bena Isalela ne.’ (Mitonyi 2:10) Kabiji, bantu basongwelenga ne kusongolwa ku bena Kenana kabiji baingijilenga balesa babo. Onkao mambo, Yehoba wibapaine mu kuboko kwa balwanyi babo. Bino, bena Isalela byo bamanyikilwenga bamujijile Lesa wa kine kuba’mba ebakwashe. Bino byamwekelenga mu bupopweshi, mu bwikalo ne mu bumulwila ntanda, byasolola ndonda ya mitonyi Yehoba yo aimenye ne kwibengijisha kupokolola bantu banji mu maboko a balwanyi babo.

Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:

1:2, 4—Mambo ka bena Yuda kyo baikajile mukoka mutanshi kutambula ntanda yo bebapele? Kwesakana na byo kyafwainwe kwikala, jino jishuko jajinga ja mukoka wa kwa Lubenyi, mubeji wa kwa Yakoba. Bino Yakoba byo ajinga pepi na kufwa, waawile’mba Lubenyi kechi ukakila mu buneme ne, mambo wakankelwe kunemeka bubeji bwanji. Ba Shimeona ne Levi, babukile bukaji bebabenye ne kwibapalañenya mu ntanda ya Isalela. (Ntendekelo 49:3-5, 7) Onkao mambo, Yuda wajinga wa buna mu baana ba kwa Yakoba ye wafwainwe kutambula. Shimeona watuntukile pamo na Yuda, watambwileko kifulo kicheche monka mu kifulo kikatampe kya kwa Yuda.a—Yoshua 19:9.

1:6, 7—Mambo ka Bamfumu bashinjilwenga kyo bebatetelenga byala ne bikumo? Muntu wabujile byala ne bikumo wachibilweko ku kwikala mushilikale. Mambo mushilikale wabula byala wafwainwe kulama byepi mpoko ne jifumo? Kabiji kubula bikumo kwalengejilenga muntu kubula kwimana bulongo.

Lufunjisho kotuji

2:10-12. Twafwainwa saka tutanga Baibolo kikupu pa kuba’mba ‘kechi twavulama byawama bya Yehoba ne.’ (Masalamo 103:2) Bansemi bafwainwa kufunjishanga baana babo bukine bwa Byambo bya Lesa na kwibafika pa michima.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:6-9.

2:14, 21, 22. Yehoba waswishishe bintu byatama kumwekela bantu banji babujile lukokelo, mu jishinda ja kwibajimuna, kwibatokesha ne kwibalengela kubwela ko aji.

YEHOBA WAIMENYE MITONYI

(Mitonyi 3:7–16:31)

Mashimikila a lujimuno a mu mitonyi atatula na Ontoniela wapokolwele bena Isalela baingijilenga mfumu wa Mesopotamya myaka itanu na isatu. Na maana kabiji na kuchinchika, mutonyi Ehuda waipaile Egalona mfumu wabaile bingi wa Moabu. Shamagala waipayile bena Filishitiya bitota bitanu na kimo na kinsokola. Lutundaiko lwa kwa Debola ngauzhi wa mukazhi ne bulume bwa Yehoba byalengejile Balaka ne banabalume ba nzhita biumbi jikumi kushinda nzhita ya kwa Sisela. Yehoba waimenye Gidiona ne kupana bena Mijanyi mu kuboko kwanji ne kwa bantu banji 300.

Yehoba waingijishe Yefita kupokolola bena Isalela ku bena Amonyi. Ba Tola, Yaila, Ibizana, Elona, ne Abidona nabo bajinga pakachi ka banabalume 12 bachibijile mambo bena Isalela. Samisonyi ye mutonyi wapeleleko, aye washinjile bena Filishitiya.

Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:

4:8—Mambo ka Balaka o akanjikizhizhe Debola ngauzhi wa mukazhi kuya ku nkondo? Kyamweka, Balaka waubile moyo kuya bunke na kulwa na nzhita ya kwa Sisela. Kuya na ngauzhi wa mukazhi kwafwainwe kumukosesha pamo ne bantu banji kuba’mba Yehoba wibatangijilenga ne kwibalengela kwikala na luketekelo. Onkao mambo, kukanjikizha Balaka ko akanjikizhe Debola kuya nanji, kechi bwajinga bukoke ne, bino kajinga kayukilo ka lwitabilo lwakosa.

5:20—Tubangabanga twalwilenga byepi mwiulu kulwilako Balaka? Baibolo kechi ulumbulula kana kuno kulwa kwavwangilemo bamalaika, nangwa kana mabwe aponenenga mwiulu bantu ba maana ba kwa Sisela o balumbulwile amba kayukilo ka malwa, nangwa kampe byambo bya ambile bamfunji batubangabanga pe Sisela byajinga bya bubela ne. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Lesa wafwainwa ye wamukwashishe.

7:1-3; 8:10—Mambo ka Yehoba o aambijile kuba’mba banabalume 32,000 bajinga na Gidiona bafwainwe kulwa na nzhita ya balwanyi babo 135,000 bavujile bingi? Mambo Yehoba ye wapele Gidiona ne bantu bo ajinga nabo bulume bwa kushinda. Lesa wachiine’mba bakeya kwilundumika ku meso anji amba bo bashinjile bena Mijanyi na bulume bwabo bene.

11:30, 31—Yefita byo achipile luchipo, walangulukilenga kupana muntu ke mulambo nyi? Yefita kechi wajipo na mulanguluko wa uno mutundu ne, mambo Muzhilo waambile’mba: “Kechi mukatanwe mukachi kenu nangwa umo ukasoka mwananji wa mulume nangwa wa mukazhi ke mulambo wa kusoka ne.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 18:10) Bino, Yefita wajipo na muntu umo mu mulanguluko, kechi nyama ne. Banyama bawama kupana mulambo bafwainwa kechi balaminwanga mu mazubo a bena Isalela ne. Kupana nyama ke mulambo wa kusoka kechi kyafwainwe kwikala kintu kya kuchipilapo luchipo ne. Yefita walabijile kuba’mba muntu wafwainwe kulupuka mu nzubo yanji na kumutundaila wajinga mwananji wamukazhi. Uno ye wafwainwe ‘kulambulwa ke mulambo wa kusoka’ mu jishinda ja kuba’mba uno muntu wipaine kwingijila Yehoba na muchima yense mu nzubo yazhila.

Lufunjisho kotuji:

3:10. Kwingila bulongo mingilo ya ku mupashi kwaimena pa mupashi wa Yehoba, kechi pa maana a bantu ne.—Masalamo 127:1.

3:21. Ehuda waingijishe mpoko yanji na maana kabiji na kuchinchika. Twafwainwa kwikala basendwe mu kwingijisha ‘mpoko ya kwa aye mupashi, o mambo a Lesa.’ Kino kibena kulumbulula‘mba twafwainwa kwingijisha Binembelo na kuchinchika mu mwingilo wetu.—Efisesa 6:17; 2 Timoti 2:15.

6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Kwipelula kwa Gidiona kwitufunjisha bintu bisatu: (1) Inge twapewa mwingilo, twafwainwa kutesha maana ku mwine mwingilo kechi kukeba kutumbalelamo nangwa kuya nkuwa ne. (2) Umvwe tubena kukwasha bantu baji na lutobo, kumwesha muchima wa kwipelula o maana. (3) Kwipelula kwitulengela kubula kwilundumika.

6:17-22, 36-40. Ne atweba twafwainwa twikale bajimuka, ‘kechi twitabe mipashi yonse ne.’ Twafwainwa ‘nanchi tweseke mipashi kana yo ya kwa Lesa.’ (1 Yoano 4:1) Pakuba amba ashiinwe kuba’mba lujimuno lo abena kupana lwaimena pa Byambo bya Lesa, mukulumpe mu kipwilo wa katataka uji na maana wafwainwa kwisamba na mukulumpe mu kipwilo wapijilwa.

6:25-27. Gidiona waingijishe maana kuchina’mba wakazhingijisha bamulengulwilenga pa kubula mambo. Kimye kyo tubena kusapwila mambo awama, twafwainwa kujimuka kuchina kuzhingijisha bakwetu mu byo tubena kwamba.

7:6. Inge tubena kwingijila Yehoba twafwainwa kwikala nobe banabalume 300 bajinga pamo ne Gidiona—kwikala balaba ne kukenkenta.

9:8-15. Kyatama bingi kwikala na muchima wa kwitota ne kukakachila kifulo umo kyo aji nakyo!

11:35-37. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, kya kumwenako kyawama kya kwa Yefita kyakwashishe mwananji wamukazhi kwikala na lwitabilo lwakosa ne mupashi wa kwipana. Bansemi ba ano moba bakonsha kwikala ba kumwenako ba ye uno mutundu ku baana babo.

11:40. Kutakaika muntu wipana kwingijila Yehoba kikala kya kukosesha bingi.

13:8. Kimye bansemi kyo babena kufunjisha baana babo, bafwainwa kulomba kwi Yehoba kuba’mba ebatangijile ne kulondela mukambizho wanji.—2 Timoti 3:16.

14:16, 17; 16:16. Kukanjikizha muntu na mukoyo kasa ubena kujila konauna bulunda.—Byambo bya Mana 19:13; 21:19.

MAMBO AKWABO MU ISALELA

(Mitonyi 17:1–21:25)

Kibaba kyapelako mu buku wa Mitonyi kyaamba pa mashimikila abiji. Jitanshi jaamba pa mwanamulume wa jizhina ja Mika walengele nkishi mu nzubo yanji ne kutwezha mwingilo mwina Levi amba ekale ñanga wanji. Panyuma ya konauna muzhi wa Laishi, nangwa’mba Leshemu, bena Danyi bashimikile muzhi wabo ne kumutela’mba Danyi. Kwingijisha nkishi wa kwa Mika ne ñanga wanji, batatwile mpopwelo ne ikwabo mu Danyi. Kyamweka muzhi wa Laishi bamwangachile, Yoshua saka akyangye kufwa.—Yoshua 19:47.

Kintu kya bubiji kyamwekele palutweko kacheche Yoshua saka afwa kala. Banabalume bamo ba mu bena Benjamina ba mu muzhi wa Gibea baubile kya bunya kyakebelenga kwipaisha mukoka yense wa bena Benjamina—banabalume 600 bo bapulukiletu. Bino, lunengezho lwawama lwibalengejile kwikala na bakazhi, ne kibelengelo kyabo kyaijileko palutwe kufika pepi na bashilikale 60,000 mu moba a bukalama bwa kwa Davida.—1 Byambo bya Moba 7:6-11.

Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:

17:6; 21:25—Umvwe “bonse pa muntu pa muntu baubilenga byonka bibawamijile ku meso abo bene,” abya kino kyalengejile bantu kubula kwikala mutende nyi? Ine, mambo Yehoba wanengezhezhe lunengezho lwa kutangijila bantu banji. Wibapele Mizhilo ne bañanga ba kwibafunjisha mashinda anji. Kupichila mu kuvwala katumba ka Ulimu ne Tumimu, ñanga mukatampe wakonsheshe kutwela ku meso a Lesa, amba ebachibile mambo akatampe. (Kulupuka 28:30) Muzhi yense wajinga na banabalume bakulumpe bakwibafunjisha. Umvwe mwina Isalela walondela luno lunengezho, waikajilenga na lutangijilo lwawama lwa kutangijila jiwi janji ja muchima. Kuba ‘byonka byamuwamijile ku meso anji mwine’ kwafuminemo byawama. Mu jishinda jikwabo, umvwe wavulama Muzhilo ne kwifuukwila mwine mingilo ne mpopwelo yanji, mwafumine byatama.

20:17-48—Mambo ka Yehoba o alekejile bena Benjamina kushinda jibiji mikoka ikwabo, nangwa kya kuba abo bene bafwainwe kumanyikwa? Kuswisha mikoka ya kishinka kumanama patanshi, Yehoba waesekelenga bena Isalela kumona inge bakonsheshe kufumyamo bubi mu Isalela.

Lufunjisho kotuji

19:14, 15. Kubula kwikala na muchima wa kutambwila benyi kwajinga na bena Gibea kwamwesheshe kuba’mba balubankenye. Bena Kilishitu bebakambizha ‘kwikala na muchima wa kusekelela benyi.’—Loma 12:13.

Kupokololwa kwa Kulutwe

Katatakatu, Bufumu bwa Lesa buji mu maboko a kwa Kilishitu Yesu bukonaune ntanda yatama ne kupokolola baoloka kabiji balumbuluka. (Byambo bya Mana 2:21, 22; Danyela 2:44) ‘Bonse balwanyi ba Yehoba bakonaika, pakuba balunda nanji bakekala nobe juba byo jisela na bulume bwajo.’ (Mitonyi 5:31) Twayai twikale pakachi ka balunda ba Yehoba mu kwingijisha byo twafunda mu buku wa Mitonyi.

Bukine bwaambiwapo javula mu byambo biji mu Mitonyi ke buno: Kukokela Yehoba kuleta mapesho akatampe, bino kubula lukokelo kuleta malwa. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 11:26-28) Byo kyanemapo ‘kukokela na muchima’ kyaswa muchima wa Lesa kyo etusolwela!—Loma 6:17; 1 Yoano 2:17.

[Tubyambo twa mushi]

a Bena Levi kechi batambwileko kifulo nangwatu kimo mu Ntanda ya Mulaye ne, kanatu mizhi 48 yajinga monka mu Isalela.

[Mapu pa paja 9]

(Umvwe mukeba bine byambo, monai mu buku)

‘Yehoba waimenye mitonyi, kabiji abo bebapokolwele ku bulume bwa boba bebapukwilenga.’—Mitonyi 2:16.

MUTONYI

1. Otoniela (Mukoka wa Manase)

2. Ehuda (Mukoka wa Yuda)

3. Shamagala (Mukoka wa Yudah)

4. Balaka (Mukoka wa Nafitali)

5. Gidiona (Mukoka wa Isakala)

6. Tola (Mukoka wa Manase)

7. Yaila (Mukoka wa Manase)

8. Yefita (Mukoka wa Gadi)

9. Ibizana (Mukoka wa Asher)

10. Elona (Mukoka wa Zebuluna)

11. Abidona (Mukoka wa Efelaimu)

12. Samisonyi (Mukoka wa Yuda)

DANYI

MANASE

NAFITALI

ASHELA

ZEBULUNA

ISAKALA

MANASE

GADI

EFELAIMU

DANYI

BENJAMINA

LUBENYI

YUDA

[Kipikichala pa peja 10]

Ñanyi lufunjisho lo mwafunda kwi Balaka lwa kukanjikizha Debola kuya nanji ku bulwi?

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu