Halane—ke Muzhi wa Kala Mmwaingijiwanga Mingilo Yavula

KU BOBA bayuka Binembelo, umvwe baumvwa jizhina ja kuba’mba Halana bafikenatu kuvuluka mushakulu wakishinka aye Abalahama. Byo ajinga pa lwendo lwanji lwa kufuma ku Ula kuya ku kyalo kya Kenana, aye ne mukazhanji Sala pamo ne bashanji ba Tela kabiji ne mwipwa wanji Lota baikele ku Halana. Ku ino mpunzha Abalahama waikele na bya bunonshi byavula. Panyuma ya lufu lwa bashanji, Abalahama watwajijile na lwendo lwanji lwa kuya ku kyalo kyo bamulayile kwi Lesa wa kine. (Nte. 11:31, 32; 12:4, 5; Byu. 7:2-4) Palutwe kacheche, Abalahama watumine kalume wanji mukulumpe ku Halana mpunzha yajinga kwipi, na kukebela Izaka mwanamukazhi wa kusongola. Munkana wa kwa Abalahama aye Yakoba naye waikeleko ku Halana pa myaka yavula.—Nte. 24:1-4, 10; 27:42-45; 28:1, 2, 10.

Lujimuno lwatumine Mfumu Senakelibu wa bena Asilya kwi Mfumu Hezekiya wa bena Yuda lumwesha amba pajinga ne Halana pa “mikoka” yo bashinjile ku bamfumu ba bena Asilya. Jizhina ja kuba amba “Halana” kechi jaikalatu ja muzhi ne, bino jingila ne ku nkambi yonse yazhokolokele uno muzhi. (2 Mfu. 19:11, 12) Bungauzhi bwa kwa Ezikyo bwatongola Halana kuba’mba ye muzhi mo baingijilanga bya busulu na muzhi wa Tila, kino kimwesha kuba’mba Halana wajinga muzhi wanema mwaubiwanga bya busulu.—Ezi. 27:1, 2, 23.

Halana luno ke muzhi mucheche waikela kwipi na muzhi wa Şanlıurfa ku musela wa kyalo kya Turkey. Pa kimye kimo, muzhi wa Halana wa kala mwaingijiwanga bingi mingilo yavula. Halana ke muzhi umo utelwa pa jizhina jonka jo atelwanga kala jiji mu Baibolo. Muzhi mukwabo wa Harranu wa mu Asilya wakonsha kulumbulula “Mukwakwa” nangwa amba “Mukwakwa Mwavula Bantu,” kino kibena kumwesha amba Halana waikejile pasambakenejile mikwakwa ikatampe ya mizhi ikatampe. Kwesakana na mabulañano o batulukile mu Halana, inanja Mfumu Nabonidasi wa bena Babilona wajinga ñanga mukatampe wamukazhi ku nzubo ya Bundengamambo kabiji ye wajinga lesa wa ñondo wa ku Halana. Bamo bamba amba Nabonidasi ye washimukulwile ino nzubo. Panyuma ya bino, Halana watwajijile kwikala muzhi wakosa, bino bufumu bukwabo bwaonawinwenga ne kupingizhapo bukwabo.

Lelo jino, Halana wapusana bingi na byo ajinga kala. Halana wa kala mwavujile bingi bya bukomo kabiji wajinga muzhi wanema bingi, kikatakata mu bimye bimo. Nangwa byonkabyo, uno muzhi wa Halana lelo jino ke muchechetu uji na mazubo a misemi yanzhinguluke. Mizhi ya bukomo yamuzhokolokele yashalatu ke bikulukulu. Mu ntanda ipya ya Lesa, bantu bavula baikalanga mu Halana, kubikakotu ne Abalahama, Sala ne Lota bakebasangula. Kyamweka baketubula byavula bingi pa mambo a byajinga Halana kala, saka mukyubiwa bintu byavula.

[Kipikichala pa peja 20]

Bikulukulu bya muzhi wa Halana

[Kipikichala pa peja 20]

Mazubo a misemi yanzhinguluke

[Kipikichala pa peja 20]

Kipikichala kya muzhi wa Halana lelo jino