Bintu Bilengela Kisemi Kwikala Kya Lusekelo
Funjishainga Baana Benu Byubilo Byawama
Ba Loida,a bansemi babakazhi bekala mu kyalo kya Mexico baambile’mba: “Pa sukulu bafolesha mipila, kyo kyalengela bakyanyike kulangulukanga’mba kwilaala kechi kwatama ne, kikulutu mwizhikijila ku bikola pa kwilaala.”
Ba Nobuko bansemi babakazhi bekala mu kyalo kya Japan baambile’mba: “Naipwizhe mwanami wamulume byo afwainwa kuba inge bajitu babiji na mulunda nanji wamukazhi. Wakumbwile’mba, kechi wayuka ne.”
MWANENU byo akijinga mucheche, nanchi mwamuzhikijilanga ku byonse byakonsha kuleta mapuso mu nzubo yenu nyi? Kampe mwavwetanga pa bintu bya malaichi ne kufya byela byatwa byakonsha kukozhañana ne kumona’mba mwanenu wazhikijilwa.
Nangwa kya kuba kechi kyapelele kuzhikijila mwanenu ne, pano luno kyakilamo, mambo muji na bijikila bikatampe bya kulangulukapo nabiji bya kuba’mba: ‘Nanchi mwanami ubena kutamba bipikichala bya mulekese nyi?’ ‘Abya mwanami wamukazhi watendeka kwikopa bipikichala bya mulekese ne kutumina banabalume pa ka mulupi nyi?’ Bwipuzho bwakatazha ke bwa kuba’mba: ‘Nanchi mwanami wakoma kya kuba keakebe babalume nangwa babakazhi nyi?’
Kulondalonda Baana Kechi Kukwasha Ne
Bansemi bamo bakizhamo kulondalonda baana babo kimye kyonse. Bamo bekitana kuba’mba kuba bino kulengela baana kutendeka kufya byo boba. Mwanabo wamulume nangwa wamukazhi ujimuka ne kutendeka kufya byubilo byatama byonka byo bamukanya bansemi banji.
Kwambatu kine, kwibalondalonda kechi kukwasha ne. Yehoba Lesa kechi witulondalonda pa kuba’mba tumukokelenga ne, bansemi nabo byo bafwainwa kuba na baana babo. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 30:19) Pano mwakonsha kukwasha byepi baana benu kuchinuzhuka byubilo byatama?—Byambo bya Mana 27:11.
Kintu kyanema kyo mwafwainwa kuba ke kutwajijila kufunjisha baana benu kufumatu ku bwanyike.b (Byambo bya Mana 22:6) Kabiji nangwa bakoma twajijilai kwibafunjisha. Byo muji bansemi, yenu mwafwainwa kufunjishanga baana benu bya kine. Alicia nsongwakazhi wikala mu kyalo kya Britain waambile’mba: “Bantu bavula balanguluka’mba kyawamako kwisamba na bakwenu pa bya kwilaala, pano bino kechi ibyo ne. Tusanchila bingi bansemi inge betubula bino byambo, mambo twibaketekela bingi.”
Ene Mambo o Kyawamina Kwibafunjisha Byubilo Byawama
Monka mu kuya na kukoma, baana bafwainwa kuyuka byavula pa bya kwilaala kechi kuyukatu’mba jo jishinda ja kwikelamo na baana ne. Bafwainwa ne kwikala na “mana alumbuluka a kupima ne kuyuka byawama ne byatama.” (Bahebelu 5:14) Mwafwainwa kwibafunjisha mizhilo yaamba pa kwilaala yo mwaitabilamo pa kuba’mba bachinenga kuba bulalelale. Mwakonsha kufunjisha byepi mwanenu byubilo byawama?
Tendekelaipo kwisamba pa mizhilo yo mwanemeka. Kyakumwenako, mwaitabila kuba’mba bulalelale, ko kuba’mba kulaala na muntu ye wabula kwisongola nanji mambo. (1 Tesalonika 4:3) Baana benu bayuka byo mumona uno muzhilo wa mu Baibolo, bakonsha ne kwamba byambo biji pa binembelo byaamba pa uno muzhilo. Inge mwibepuzha bakonsha ne kukumbula’mba bulalelale bwatama.
Bino bafwainwa kuyuka byavula. Buku umo waambile pa bakyanyike kuba’mba baitabila byamba bansemi babo pa bya kwilaala. Uno buku waambile’mba: “Bakankalwa kufuukula bulongo. Inge batalañana na bintu byakonsha kwibalengela kuba bulalelale, bakankalwa kuyuka bya kuba, kifumamo bavulañana maana.” (Sex Smart) O ene mambo o kyanemena kufunjisha baana byubilo byawama. Pano mwakonsha kukwasha byepi baana benu kwikala na byubilo byawama?
Balumbulwilai mizhilo yo mwanemeka. Nanchi mwaitabila kuba’mba bantu bafwainwatu kwilaala inge besongola nyi? Inge ibyo, nanchi bulainga baana byo kiji. Kwesakana na buku umo, byo bapeselepesele bimwesha’mba “baana bo balumbulwila bulongo byo kiji ku bansemi babo saka bakiji banyike kuba’mba kyatama kuba bulalelale, javula kechi batendeka bukiji kuba bulalelale ne.” (Beyond the Big Talk)
Byonka byo twaji kwambapo kala, kwibabula mizhilo yo mwanemeka kechi kilumbulula’mba baana benu bakeilondelanga ne. Nangwa byonkabyo, mizhilo yo mwanemeka mu kisemi ikakwasha baana benu kwikala na kitendekesho kya byubilo byawama mu bwikalo bwabo. Mu kupesapesa kwaubiwe kyatainwe kuba’mba bakyanyike bavula balondela mizhilo yanemeka bansemi babo nangwa kya kuba ku bwanyike kechi beilondelanga ne.
ESEKAI BINO: Tendekai mwisambo wenu na byatama byamweka pa kulumbulwila baana benu mizhilo yo mwanemeka. Kyakumwenako, umvwe mwaumvwa’mba kuji wakunañana, mwakonsha kwamba’mba: “Nakumya banabalume byo babena kumanyika banabakazhi. Mulanguluka’mba bafumya kwepi ino milanguluko yatama?”
Babulainga bya kine pa bya kwilaala. Kyawama bingi kwibajimunako. (1 Kolinda 6:18; Yakoba 1:14, 15) Nangwa byonkabyo, Baibolo waamba’mba kwilaala ke bupe kufuma kwi Lesa, kechi kitewa kya kwa Satana ne. (Byambo bya Mana 5:18, 19; Lwimbo wa Solomone 1:2) Kubulatu bakyanyike bizumba bijimo kwakonsha kwibalengela kwikala na mweno yatama, yapusana na byaamba Baibolo. Corrina nsongwakazhi wikala mu kyalo kya France waambile’mba: “Bansemi bami baambanga bingi pa bizumba biji mu bulalelale, kino kyandengejile kwikala na mweno yatama pa bya kwilaala.”
Monai kuba’mba baana benu mwibabula bishinka byonse pa bya kwilaala. Ba Nadia bansemi babakazhi bekala mu kyalo kya Mexico baambile’mba: “Baana bami nebabula kuba’mba kwilaala kwawama bingi kabiji kisemwa, mambo Yehoba Lesa mwine ye wapele bantu kino kya bupe kuba’mba bakeyowenga. Bino bafwainwa kuba bino kanatu bonka baji mu masongola. Kwilaala kwakonsha kwituletela lusekelo nangwa bulanda, kwesekana na byo twingijisha kino kya bupe.”
ESEKAI BINO: Kimye kikwabo kyo mukesambanga na baana benu pa bya kwilaala, monai kuba’mba mwapwisha mwisambo bulongo. Kange muchinenga kubula baana benu amba kwilaala kya bupe kyawama kyafuma kwi Lesa ne, akyo nabo kyo bakonsha kwiyowa kulutwe na lwendo inge batwela mu masongola. Bulainga baana benu kulondela mizhilo ya Lesa kufikatu ne kimye kyo bakatwela mu masongola.
Kwashai mwanenu kulanguluka pa bifuma mu kuba byatama. Pa kuba’mba bafuukulengapo bulongo pa bintu, bakyanyike bafwainwa kuyuka bya kuba na bintu ne kulanguluka pa bifumamo. Kange mulangulukenga’mba inge bayukatu kyawama ne kyatama ko kuba’mba kyawaina ne. Ba Emma bansemi babakazhi ba bwina Kilishitu bekala mu kyalo kya Australia baambile’mba: “Inge nalanguluka pa bilubo byo naubanga saka nkiji mwanyike, nakonsha kwamba’mba kuyukatu mizhilo ya Lesa kechi kulumbulula’mba usakwiilondelanga ne. Kyanema ke kuyuka buwame bwa yoyo mizhilo ne bintu byatama bifuma mu kubula kwiilondela.”
Baibolo wakonsha kukwasha, mambo mikambizho ijimo yaamba pa bifuma mu kuba byatama. Kyakumwenako, kinembelo kya Byambo bya Mana 5:8, 9 kyatundaika nsongwalume kushikwa bulalelale “kuchina’mba wakapana buneme bwa mubiji wobe ku bangi.” Byonka byaamba bino byepelo, aba boba bulalelale betamishisha jizhina, kwisebanya ne konauna bulunda bwabo na Yehoba. Kabiji kibakatazha bingi kumonapo muntu wakutwela nanji mu masongola uji na byubilo byawama. Kulanguluka pa bintu byatama bifuma mu kubula kulondela mizhilo ya Lesa kwakonsha kulengela baana benu kufuukulapo kwiilondela.c
ESEKAI BINO: Ingijishainga byakumwenako byakonsha kukwasha baana benu kumona buneme bwa mizhilo ya Lesa. Kyakumwenako, mwakonsha kwamba’mba: “Mujilo wa kubanza wawama kukila mujilo upyatu mungye. Ñanyi lupusano luji pa bino bintu bibiji, kabiji mukumbu wobe wipasha byepi na mizhilo ya Lesa yaamba pa bya kwilaala?” Isambai pa byambo biji mu Byambo bya Mana 5:3-14 pa kukwasha mwanenu kuyuka bintu byatama bifuma mu kuba bulalelale.
Takao nsongwalume wa myaka ya kusemwa 18 wikala mu kyalo kya Japan waambile’mba: “Nkeba kuba bintu byawama, pano bino kinkatazha bingi kwibyuba na mambo a kusakasaka kwa mubiji.” Bakyanyike beumvwa bino kyakonsha kwibatekenesha bingi pa kuyuka’mba kechi bo bonka ne. Nangwatu mutumwa Paulo, mwina Kilishitu wakishinka naye waambile’mba: “Byo nasaka kuba kyawama bubi bwankosela.”—Loma 7:21.
Bakyanyike bafwainwa kuyuka’mba kumvwa bino kechi kyatama ne. Kwakonsha kwibalengela kulanguluka pa byo bakekala kulutwe na lwendo. Kyakonsha kwibalengela kulanguluka pa buno bwipuzho: ‘Nanchi nsakwilama ne kuyukanyikwa’mba ne wakishinka nyi, inyi muntu witayaikatu ne kuba bisaka mubiji wanji nyi?’ Kuyuka mizhilo yawama kukakwasha mwanenu kukumbula bulongo buno bwipuzho.
[Tubyambo twa mushi]
a Mazhina amo apimpulwa mu kino kibaba.
b Pakuba’mba muyuke byo mwafwainwa kutendeka kwisamba na baana benu pa bya kwilaala ne byo mwakonsha kwisamba nabo kwesakana na jifumbi jabo, monai Kyamba kya Usopa kya January 1, 2011, pa mapa 30-32.
c Umvwe mukeba kuyukilako byavula, monai kibaba kya kuba’mba: “Ifipusho Abacaice Bepusha . . . Bushe Nga Nalaala Nankwe E Lyo Akantemwa Sana?” kiji mu Loleni! wa July 2010 wanembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.
ISHIKISHAI ANWEBA BENE . . .
▪ Ñanyi bintu byakonsha kundengela kushiinwa’mba mwanami uji na byubilo byawama?
▪ Inge mbena kwisamba na mwanami pa bya kwilaala, nanchi ñamba’mba kwilaala kya bupe kufuma kwi Lesa nyi, inyi kitewa kya kwa Satana?
[Kitenguluzha pa peja 20]
Baibolo Ukwashañana Kufumatu ne Kala
“Mikambizho iji mu Baibolo yaamba pa bya kwilaala ne luno ikingila. Ano moba bakyanyike babena kufumyako kalulu kuvimba meso ku bulalelale, nabiji kupula memi, kikola kya muzenzempuya ne bikola bikwabotu. Lujimuno lwa mu binembelo lwa kuba’mba baji mu masongola bo bonkatu bafwainwa kwilaala lwanema bingi . . . mambo ko kwilaala kwafwainwa.”—Parenting Teens With Love and Logic.