Wajinga wa mu Kisemi kya kwa Kaifasa
Bimye bimo, bapoya bya kupoyapoya bazhiikula bintu bimo panembwa muntu wa mu Baibolo. Kyakumwenako, mu 2011, bashayuka bena Isalela banembele byambo bimo pa mambo a muntu umo wa mu Baibolo. Banembele pa kintu kimo kyaikala myaka 2,000 kyo bazhiikilemo muntu kyo bawamisha bulongo na mabwe a laimo mo babikile bikupa bya muntu.
Pa kino kintu panembelwe amba: “Milyama mwana wa kwa Yeshua mwana Kaifasa, ñanga wa kwa Maaziya wa ku Bete-Imuli.” Ñanga mukatampe wa Bayudea wazhachishe Yesu kuba’mba bamwipaye wajinga Kaifasa. (Yoa. 11:48-50) Shayuka wa bya kala aye Flavius Josephus umutela’mba, “Yosefwa, ye batelanga’mba Kaifasa.” Kino kintu kyamweka kyajinga kya mulongo wanji. Byo kiji kuba’mba byanembelwe pa kintu kitanshi kyo bazhiikwile byamwesheshenga’mba kyajinga kyanji uno ñanga mukatampe witelanga mwine amba Yehosef bar Caiapha nangwa’mba, Yosefwa mwana Kaifasa,a kibena kumwesha’mba Milyama wajinga mulongo Kaifasa.
Kwesakana na byambo byanembele kabungwe ka kuba’mba, Israel Antiquities Authority (IAA) (Kabungwe ka bena Isalela Katala pa Bantu Bajingako Kala), kintu mwajinga bikupa bya kwa Milyama bekyangachile ku bangivi baonawine kilende kya kala. Kupesa pesa kino kintu ne byanembelwepo kumwesha’mba kino kintu kyajingako.
Kabiji kino kintu mwajinga bikupa bya kwa Milyama, kitubulapo kintu kimo kya katataka. Kyaambapo ne pe “Maaziya,” wapeleleko mu bipamo bya bañanga 24, baingijilanga mu nzubo ya Lesa mu Yelusalema. (1 Moba 24:18) Kabungwe ka IAA kaambile kuba’mba byanembwa pa kino kintu bimwesha’mba “ba mu kisemi kya kwa Kaifasa baingilanga mwingilo waingilangapo Maaziya.”
Byanembelwe pa kino kintu byatongola ne Bete-Imuli. Bino byambo byakonsha kulumbulula bintu bibiji. Kabungwe ka IAA kaambile’mba: “Kitanshi, ke kya kuba’mba Bete-Imuli ke jizhina ja kisemi kya bañanga, baana ba kwa Imela (Eze. 2:36, 37; Ne. 7:39-42) kabiji ba mu kisaka kyanji bajinga ba mu “kipamo kya kwa Maaziya.” “Kya bubiji, ke kya kuba’mba Bete-Imuli ke mpunzha kwafumine Milyama nangwa kisemi kyanji kyonse.” Monse mo kyakonsha kwikela, kintu muji bikupa bya kwa Milyama kyasolola kuba’mba bantu banembwa mu Baibolo bajingako kabiji bafumine mu bisemi bya kine.
[Tubyambo twa mushi]
a Pa mambo a kintu kyo babikilemo bikupa bya kwa Kaifasa, monai mutwe wa kuba’mba “Shimapepo Mukalamba Uwapingwilile Yesu Ukwipaiwa,” mu Kyamba kya Usopa kya Kibemba kya January 15, 2006, mapa 10-13.
[Kipikichala pa peja 30]
Mpunzha mo babikanga kintu mwaikalanga bikupa bya bantu
[Byambo bya Muntu Ungi]
Todd Bolen/BiblePlaces.com
[Byambo bya Muntu Ungi]
Boaz Zissu, Bar-Ilan University, Israel