Kulondela Byaamba Binembelo pa Mambo a Bijilo—Lubaji 1
1. Makatazho ka apitamo bena Kilishitu umvwe bafwisha mutemwe wabo?
1 Mwapita bwikalo bwa bantu, bantu bayanda bingi na lufu. Bantu ba Lesa nabo bafwa. Byonka byajinga Yesu, bena Kilishitu nabo bomvwa bingi bulanda umvwe mulunda nabo nangwa wa kilongo wafwa. (Yoa. 11:33, 35) Kikatazha bingi ba mu kisemi kuchinchika umvwe mutemwe wabo wafwa kabiji bano bantu bakebewa atweba kwibatekenesha ne kwibakwasha. Kino kikebewa bingi kikatakata mu mapunzha mo banemeka bingi bingelekezha ne kuchina bafu. Mu mapunzha a uno mutundu, mwina Kilishitu wafwisha bakonsha kumukatazha ku ba kilongo ne bakwabo kulondela bisho byubiwa pa bijilo byabula bya mu binembelo. Twakonsha kujila byepi mutemwe wetu wafwa kwa kubula kulondela byubilo ne bisho byubiwa pa bijilo bifichisha Lesa ku muchima?
2. Bukine ka bwaamba pa bantu bafwa?
2 Yukai Bukine pa Mambo a Lufu: Baibolo waamba bulongo amba: ‘Bomi bayuka’mba tukafwa, bino bafu kafwako kyo bayuka ne ... Butemwe bwabo ne lupato lwabo ne kichima kyabo byaonaika kala ... Mu Kalunga ka bafu mo mukaya, kafwamo mwingilo nangwa kulanguluka nangwa maana nangwa milangwe ne.’ (Sapwi. 9:5, 6, 10; Sala. 146:4) Muntu inge wafwa, kafwako kintu kyo ayuka ne. Kechi ulanguluka, kwamba ne kumona nangwa kumvwa bibena kwamba nangwa kuba bakwabo ne. Ku bena Kilishitu, buno ke bukine bwanema bwa mu Baibolo bwitukwasha kuyuka mwa kubila bintu umvwe twafwisha muntu.
3. Mambo ka o twafwainwa kuteshako muchima kulondela bukine pa mambo a lufu?
3 Jimukai na Lufunjisho Lufichisha Lesa ku Muchima: Mu bujimi bwa Edena, Yehoba wabujile ba Adama ne Evwa kuba’mba ‘bakafwa kine’ umvwe babula kukokela mukambizho Wanji. (Nte. 2:17) Bino, Satana wibabujile’mba “kechi mukafwa ne,” umvwe mwasatukila Lesa. (Nte. 3:4) Palutwe kacheche, Satana wabepele jikwabo: Waambile’mba bafu kechi bafwa ne, bino bayuka bintu ne kwikala bomi mu ntanda ya bapashi. Buno bubela bwatama bwaletele bingi mwenga pe Yehoba ne pa jizhina janji. Bapopweshi ba Yehoba bayuka’mba, lufunjisho lwa bubela lwa kuba’mba bafu bayuka bintu ne kukwasha nangwa kukatazha bomi, mwavwangwa byavula. Kino ke kingijisho kikatampe Satana kyo abena kwingijisha kongwelamo bantu ne kufya bukine bwa mu Baibolo. Ke lufunjisho bantu bonse batemwa Lesa lo bafwainwa kushikwa! (Loma 12:9) Nga anweba kiji byepi?
4. Bena Kilishitu bakine bachinuzhuka ka?
4 Yehoba wakambizhe bena Isalela kwipatula ku bantu balondelanga bisho byatundaikanga luno lufunjisho lwa bubela. (Mpitu. 18:9-13) Bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi nabo bashikilwe bisho byonse byatundaikanga luno lufunjisho. (2 Ko. 6: 15-17; Lum. 21: 8) Nangwa kya kuba bafuma ku kikoba, mukoka nangwa ku bisemi byapusana pusana, lelo jino Bakamonyi ba kwa Yehoba bachinuzhuka bisho byonse bitundaika lufunjisho lwa kuba’mba bafu bayuka bintu, kukwasha ne kukatazha bomi.
5. Mambo ka kwisamba pa mafunde a mu Baibolo aamba pa mpopwelo, lufu ne bisho byubiwa mu mapunzha etu, o kwanemena kwi atweba?
5 Kwambañana pa Bisho: Binembelo bimwesha’mba bisho byubiwa pa bijilo kechi byonse bitundaika luno lufunjisho lwa bubela ne. Kyakumwenako, mubiji wa kwa Yesu ‘bamuvungile mu kisapi kya linenyi ne binunka bulongo, mwayijile kisela kya kuzhika kwa Bayudea.’ (Yoa. 19:40) Nangwa byonkabyo, bisho bikwabo byatundaikanga lufunjisho lwa kuba’mba bafu bayuka bintu, bebikainetu nsalansala ku bantu ba Lesa. (Levi 21:5; 19:27, 28; Mpitu. 14:1, 2) Mu ntanda yonse lelo jino, byubilo ne bisho byavula byubiwa pa lufu bitundaika luno lufunjisho mu mashinda apusana pusana. Nangwatu muno mu Zambia, bino bisho byubiwa. Kyanema bingi kwi atweba kwifunjisha “kupima ne kuyuka byawama ne byatama.” (Hebe. 5:14) Kuba kino kuketukwasha kuyuka bisho byakwatankana ne byo bya byabula kukwatankana na bukine bwa mu Baibolo. Mafunde ka a mu Baibolo akonsha kwitukwasha kuyuka bya kuba pa uno mutwe?
6, 7. Bintu ka byo twafwainwa kutalapo bulongo saka tukyangye kwivwanga mu bisho byubiwa pa bijilo?
6 Kulondela Mafunde: Bonse bakeba bibusa bya Lesa bafwainwa kuchinuzhuka kwikasa kikonkoji kimo na babula kwitabila. Baibolo, witukambizha’mba: “‘Fumai mwi abo ne kwabana nabo,’ byo byamba Nkambo, ‘ne kukwatako ku kyabipa nangwa kimo ne.’” (2 Ko. 6:14, 17) Pa mambo a jino jifunde, twafwainwa kwishiki sha’mba, ‘Abya pajipo lukwatankano pakachi ka bisho byubiwa pa bijilo ne lufunjisho lwa kuba’mba bafu bakwasha nangwa kukatazha bomi nyi?’ Umvwe paikala luno lukwatankano, ko kuba’mba lwakonsha kulengela bisho byatama kumweka nobe bijitu bulongo. Kuba bino kwakonsha kwikala mpopwelo ya bubela. Kabiji kwakonsha kuzhingijisha Yehoba ne kubula kwikutambwila kwi Lesa wa bukine.—Monai ne Mitonyi 2:12.
7 Jifunde ja bubiji jitanwa mu 1 Kolinda 10:32. Jaamba’mba: “Kechi mwikale ke ba kwituntulako Bayudea, nangwa Bangiliki, nangwa kipwilo kya Lesa ne.” Twafwainwa kwingijisha byepi jino jifunde? Bakamonyi ba kwa Yehoba bayukanyikwa pa mambo a kufunjisha bukine bwa mu Baibolo bwa kuba’mba bafu kafwako kyo bayuka kabiji kechi bakonsha kukwasha nangwa kukatazha bomi ne. Kyakonsha kwikala byepi umvwe umo mu kipwilo wivwanga mu bisho byubiwa pa bijilo bitundaika kuchina bafu? Kwivwangamo kwanji mu bino bisho, kukatuntwisha boba bayuka bintu byaitabilamo Bakamonyi ba kwa Yehoba ne byo bafunjisha pa mambo a bafu. Kutuntwisha bakwetu kuletela Yehoba bulanda kabiji kwakonsha kulengela ne bantu kukana kumvwa mambo a Bufumu.—Mat. 18:6; Luka 11:52.
8. Bintu ka byafwainwa kwitukwasha kukana byubilo byabula bya mu binembelo?
8 Shikwai Bubi: Umvwe bantu babula kwitabila bevwanga mu bisho bya uno mutundu, kechi bayuka’mba babena kwivwanga mu mpopwelo ya bubela ne. Kabiji javula kechi bomvwisha ne ene mambo o tubujila kwivwanga mu bisho byatama ne. Onkao mambo, kubula kulondela bino bisho kwakonsha kwitukatazha kabiji kwakonsha ne kwitulengela kumona umvwe kya kine twamutemwa Yehoba ne kwikala bakishinka kwi aye nangwa ne. Nangwa byonkabyo, tukeba kwikala ‘babula mambo ne babula bujimuku bubi, ... babula bulema.’ (Fili. 2:15) Butemwe bwetu pe Yehoba bwitulengela ‘kushikwa kyatama ne kukakachila kyawama.’ (Loma 12:9) Twayukishatu bulongo amba kyakonsha kutama nangwa kumwesha bukamfutumfutu kwivwanga mu byubilo bitundaika lufunjisho lwa kuba’mba bafu bayuka bintu kabiji amba bakonsha kukwasha nangwa kukatazha bomi. Pa mambo a ano mafunde aambiwapo, twayai tumone bisho bimo byubiwa pa bijilo mu mpunzha yetu.
Bisho Byubiwa Saka Bakyangye Kuzhika
9, 10. Bamo banengezha byepi bya kuzhika mubiji, kabiji bintu ka bena Kilishitu byo bachinuzhuka?
9 Kunengezha Mubiji: Mu mizhi ikatampe ne icheche, kisemi kyafwisha kyakonsha kwambila bengijila mu kipatela nangwa bantu bakwabo baji pa nzubo paikela kijilo kunengezha mubiji. Nangwa byonkabyo, mu mapunzha akwabo, javula ba mu kisemi, bakulumpe nangwa “banungwe” babo mu yoyo mpunzha bo bengijila pa uno mwingilo. Kimye kimo bamo bakonsha kovwa mubiji saka bakyangye kuzhika na mambo a butooto. (Byu. 9:37) Nangwa byonkabyo, kechi kyakonsha kuwama kuswisha byubilo byabula bya mu binembelo kunengezhezhamo mufu kuya ‘mu ntanda ikwabo’ ne. Umvwe mwaleka aba bachina bafu kunengezha mubiji, bakonsha kwingijisha mema a muchi ne mizhazhi kovwela mubiji. Bakonsha kubika bizhimba ne michi ikwabotu mu bya kuvwala bya mufu nangwa mu kikondo. Bamo balanguluka’mba kuba bino kwanema bingi umvwe bakeba’mba mufu bakamutambwile ku mipashi ya bashakulu.
10 Mu mapunzha amo, bakilongo bamo ba mu mavumo angi bo bovwa mubiji pa kuya na kuzhika. Umvwe muntu wafwa wajinga waitabila, kikebewa bingi kumona’mba balongo banji babula kwitabila kechi banengezha mubiji wanji na bisho byabula kufwainwa mu bufyamfya ne. Kino ke kintu mulongo nangwa nyenga yetu wafwa kyo akonsha kubula kuba umvwe wajinga mumi. Umvwe bakilongo babula kwitabila bakana milanguluko yetu ne kuba byo bakeba na mubiji, kechi tukevwangamo mu byubilo byabo byabula bya bwina Kilishitu ne. Kabiji kino kyakonsha kwitutekenesha kuyuka’mba bantu babula kwitabila kafwako kyo bakonsha kuba pa bwikalo bwa kulutwe bwa mutemwe wetu ne. Aye wafwile na bukishinka bwanji kabiji Yehoba ukamuvuluka.
11, 12. Makatazho ka akonsha kupitamo mwina Kilishitu pa mambo a kumwesha mubiji?
11 Kumwesha Bantu Mubiji: Nangwa kikale byonkabyo, kumwesha bantu mubiji ke kwifuukwilapo kwa muntu mwine. Umvwe ba mu kisemi kya bwina Kilishitu basalapo kumwesha mubiji, kechi bafwainwa kwibakatazha ne. Umvwe mwafuukulapo kumwesha bantu mubiji, kikebewa kulangulukapo bulongo ne kubila mu jishinda jafwainwa kumwesha mushingi ku bintu byaitabilamo bena Kilishitu.
12 Mu mapunzha amo, javula batemwa kuswisha bantu beya na kushinkwapo pa kuzhika amba bamone mubiji. Kino kyafwainwa kubiwa pa mpunzha pafwainwa bulongo nabiji saka mukyangye kuzhika nangwatu konka ku bilende. Bantu babena kujila benda na mushingi mu munongo saka batala palaala kitumbi kyo bavwika bulongo. Nangwa byonkabyo, mu byalo bikwabo kino kisho bekinemeka bingi. Mwanamukazhi wafwilwa bamuvwika kivwalo kitoka kya pa masongola ne kumuvwika tumbalaminwe, malungo ne bintutu bikwabo. Kyaikala ke kisela ku bamo kya kusonena kipikichala kya yewo muntu wafwa pa malaya a majila, tubitambala, kipupushilo kya mwela, makomoki ne bintutu bikwabo. Baleta bino bintu ne kwibipana ku bantu baji pa kijilo kuba’mba bavwale ne kuya nabyo. Kakipikichala kacheche ka muntu wafwa bekalamika ku bivwalo bya bantu baji pa kijilo. Nanchi kyawama kulondela bino byubilo bya panopantanda nyi? Ine. Mambo kuba bino kumwesha kupopwela muntu wafwa.
13. Bintu ka bimwesha bumupashi bwetu mu bintu Yehoba mo abula kupana jine jishinda ja kulondela?
13 Byo kiji kuba’mba Baibolo kechi wakonsha kwamba pa byonse bikebewa pa mambo a kuba na bijilo ne, bantu ba bumupashi bayuka bino amba ‘kechi byo bya Lesa ne, nanchi byo bya panopantanda.’ (1 Yoa. 2:15, 16) Kulondela byubilo bya uno mutundu kwakonsha kutundaika babula kwitabila kuba bintu byabula kufwainwa, nabiji kujila na kukolomoka ne kwipumpaula, kubika mali ne bya bupe bikwabo mu kikondo, kwikumbachilamo na mufu uba nobe mumi. Umvwe kino kyaubiwa pa kijilo kya bena Kilishitu, kyakonsha kuleta mwenga pa jizhina ja Yehoba ne bantu banji. Ee, kuchinuzhuka bisho byuba boba baji mu mfishi ya ku mupashi, ke jishinda jawama bingi ja kubilamo bintu na munema kabiji byafwainwa bena Kilishitu ba kine.—Efi. 5:15-17.
14. Bisho ka bimo byakwatankana na kukisha pa kijilo?
14 Kukisha pa Kijilo: Kukisha mu jino jishinda kubena kulumbulula bantu kubuñana pa nzubo ya majila nangwa pa mpunzha ikwabo po bekalatu bufuku bonse na kusopa kitumbi nangwa po baikalatu na kisemi kyafwisha. Kuno kukisha pa kijilo kutendeka na kimye kya muntuwa muntuwa ne byo bukya. Kino kyapusana na mulanguluko wa kuyatu pa nzubo ya majila na kutekenesha kisemi kyafwisha. Kukisha pa kijilo na kuba bintu byabula kufwainwa kwapusana. Mambo umvwe muntu wafwa, bantu ba mu kinkalankulo batendekako kwinengezha, kuchaba nkunyi ne kubanza mijilo pangye. Mu nzubo bafumyamotu bipona byonse. Bapopa tente nangwa kulenga kimpampa mwakufikila bantu ne kulaala pangye moba avula na kwimba, kulombela ne kutumbijika muntu wafwa. Boba bino na mulanguluko wa kukeba kuzhikijila kitumbi ne kisemi kyashala ku bapashi batama. Byo kiji kuba’mba bisho bitutundaika lufunjisho lwa kuba’mba mupashi wa muntu wafwa utwajijila kwikala mumi, bena Kilishitu ba kine bakana bino bisho byabula bya mu binembelo bya kukonkama pa kijilo na kuba bino bisho. Kwikala pa kijilo pobiwa byubilo byabula bya mu binembelo nangwatu mu kimye kicheche kechi kukamwesha’mba kine ‘twashikwa kyatama’ ne.—Loma 12:9.
15. Mepuzho ka o twafwainwa kwishikisha atwe bene pa mambo a byubilo byubiwa pa kijilo?
15 Umvwe umo mu kipwilo wafwa, twafwainwa kujimuka bingi kubula kumwesha bakwetu amba tubena kubila bintu mo twakebela atwe bene pa mambo a kukisha pa kijilo na kuba bintu byabula kufwainwa. Kyakumwenako, umvwe Bakamonyi bakisha pa kijilo na kwimba ne kulomba saka bakyangye kuzhika, kikamwesha ka ku bantu bangi? Nangwa kya kuba bakonsha kwikimona bene’mba kijitu bulongo kuba bino, kyafwainwa kuwama kulangulukilako bakwabo byo bakeumvwa pa kino. (1 Ko. 10:23) Nanchi kukisha pa kijilo mu jino jishinda kwakonsha kutuntwisha bakwetu baitabila, bayuka kwafuma kino kisho kabiji ne ene mambo bantu o bobila bino bintu pa kijilo nyi? Abya bantu babula kwitabila bakalanguluka’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba nabo bakisha pa kijilo byonka byuba bupopweshi bwavula nyi? Kuji bimye byawama bingi bya kupainamo bukamonyi ne kutekenesheshamo bantu baji na bulanda na mambo a kufwisha balunda nabo. Kulondela ano mafunde kwafwainwa kwitulengela kuchinuzhuka kintu kyonse kyakonsha kumweka’mba tubena kutundaika byubilo byubiwa pa kukisha pa kijilo. Umvwe twauba bino, kikamwesha’mba twapusanako na ino ntanda kabiji twakebesha kwipatulako ku “bintu byabipa.”—2 Ko. 6:17; Mala. 3:18.
16. Mambo ka o tukakebelanga kutanwako pa kwisamba pa byambo byanema byaamba pa byubilo byubiwa pa bijilo mu bañondo ba kulutwe?
16 Kyawama bingi kumvwina luno lujimuno lwa kuba’mba: “Wajimuka pa kumona bileta lufu bibena kwiya ufyama; pakuba kilubi uyatu ne kwiletelela.” (Mana. 22:3) Jino jifunde ja mu Baibolo jaamba kine pa mambo a kukisha pa kijilo ne bintutu bikwabo bya kunza ku bintu byubiwa pa kijilo. Byambo bikwabo byanema pa mambo a byubilo byubiwa pa kijilo bikambiwa mu Mwingilo Wetu wa Bufumu wa mu bañondo ba kulutwe. Bino byambo biketukwasha atweba bonse bena Kilishitu ba kine kuyuka byo twakonsha kwikala na jiwi ja mu muchima jatoka kabiji ne kuchinuzhuka kutuntwisha bakwetu pa byo tulondela byaamba Binembelo pa mambo a bijilo.—1 Ko. 10:32.