GEORGIA | 1924-1990
Kupwila Kwibakwashishe Kwikala na Lwitabilo Lwakosa
Kupwila kwakwashishe bingi ba katataka kwikala na lwitabilo lwakosa. Byonkatu byaubilenga bantu babanjile mu bukine, bena Kilishitu babatizhiwe katataka nabo bapainenga mazubo abo kuba’mba bapwijilengamo. Bonse baiyanga na kupwila bebatambwilanga bingi bulongo, kabiji kino kyakoseshe butemwe bwa balongo.
Inge bantu bavula babena kufunda Baibolo kebakebe kubatizhiwa, kwaikala lunengezho lwa kupwila kwa bakeba kubatizhiwa mu bufyamfya. Mu August 1973, balongo banengezhezhe kupwila kwa uno mutundu pangye ya muzhi wa Sokhumi, kwipi na kitulu kya Kalunga Kafiita. Bino bakankelwe kubatizha bantu 35 bakebelenga kubatizhiwa. Kupwila saka kukyangye kupwa, bakapokola baishile ne kukwata balongo ne banyenga bamo, kubikapotu ne ba Vladimir Gladyuk.
Ba Vladimir ne balongo bakwabo byo bebakasulwiletu pa kupitapo moba abiji, baichile bantu bonse bakebelenga kubatizhiwa ne kwibabatizha. Ba Vladimir baambile’mba: “Twamwene kuba’mba Yehoba wajinga ne atweba. Lubatizhilo byo lwapwile, twalombele ne kusanchila Yehoba.”
Kwibamanyika Kwakwashishe Kusampanya Mambo Awama
Moba abiji alondejilepo kufuma juba ja lubatizhilo, ba Vladimir Gladyuk bebakwachile jibiji. Palutwe kacheche, abo ne ba Itta Sudarenko, ne ba Natela Chargeishvili bebakashile myaka yavula. Nangwa kya kuba basapwishi bajinga na bulanda na mambo a balongo bo bakashile, bino bafuukwilepo kutwajijila kusapwila saka bajimuka.
Pa kuba’mba babule kwibakwata, basapwishi bayanga na kusapwila mu mataunyi akwabo ne mu mapunzha a mu mizhi, kechi mu mataunyi mo baikalanga ne. Kyafuminemo ke kya kuba’mba kwibamanyika kwakwashishe kusampanya mambo awama ku mapunzha avula.
Mu moba a kafulumende wa kipanyi kya Communist, basapwishi mu mizhi ikatampe basapwilanga bantu mu bufyamfya mu mikwakwa ne mu mapunzha mwa kukookolokela. Bimye byavula basambakananga bantu bafumanga mu mataunyi akwabo ne mu mizhi baiyanga na kufwakesha balongo babo nangwa na kupota bintu. Inge muntu wamwesha’mba ukeba kuyukilapo byavula, basapwishi bamwipuzhanga keyala wanji ne kunengezha kuba’mba bakamonañane nanji jikwabo.
Ba Babutsa Jejelava bo bamo bapitañene bingi mu kibunji kya ku muzhika wa Georgia. Bavuluka’mba: “Na mambo a kuba’mba najinga na balongo bami mu mapunzha apusana pusana, bantu kechi bandangulukilangapo’mba mbena kuya na kusampanya mambo awama ne. Byo papichiletu myaka ibiji, natatwile kufunjisha Baibolo ku bantu kukila pa 20 mu muzhi wa Zugdidi, ne bakwabo 5 mu muzhi wa Chkhorotsku. Bonse babatizhiwe.”
Kwakebewenga Mabuku mu Mulaka wa Bena Georgia
Kyamwekeshetu patoka’mba kwakebewenga mabuku a mu mulaka wa bena Georgia. Pa kubwela ku bantu nangwa pa kufunjisha bantu Baibolo, basapwishi bamwene’mba kwakebewenga Mabaibolo ne mabuku alumbulula Baibolo mu mulaka waumvwishanga bantu bafundanga Baibolo.a
Ba Babutsa bavuluka byo kyakatezhe kufunjisha bantu Baibolo kwa kubula mabuku a mu mulaka wa bena Georgia. Baambile’mba: “Baibolo ye najinga nanji ne mabuku o naingijishanga ajinga mu mulaka wa bena Russia, onkao mambo, javula natuntululanga byambo byo naingijishanga pa kufunjisha bantu Baibolo.” Ba Babutsa baingijishangatu dikishonale kwibakwasha kutuntulula magazini etu kutwala mu mulaka wa bena Georgia. Kabiji batuntulwile ne Mambo Awama anembele Mateo.
Bakamonyi babujile moyo baingijishanga minkinyi ya mimeograph kupulinchilako mabuku mu mazubo abo.
Bantu bakebelenga kufunda baumvwanga bingi bulongo kutanga bibaaba byo batuntulwila mu mulaka wabo kya kuba bakopolwelenga na maboko pa kuba’mba bekalapo na buku wa kyabo kyabo. Na mambo a kuba’mba Mabaibolo a mu mulaka wa bena Georgia akatezhe bingi kutaana, bamo bafundanga Baibolo bekopolwejilenga bene Mambo a Lesa.
“Nazhikishanga Juba Jonse na Kukopolola”
Mabuku o batuntulwijile mu mulaka wa bena Georgia beapananga ku balongo ne bantu bakebanga kufunda kuba’mba batangemo kabiji inge bapwisha, bapako bakwabo. Yense waikalangatu na moba acheche nangwa milungu icheche ya kutanga buku apa bino wapa mukwabo. Onkao mambo, kimye balongo kyo baikelepo na Baibolo wa Binembelo bya Kingiliki mu mulaka wa bena Georgia, kisemi kimo kyafuukwilepo kumukopolola.
Ba Raul Karchava bajingatu na myaka 13 kimye bashabo kyo bebambijile kukopolola Binembelo bya Kingiliki. Baambile’mba: “Batata bampotejile kibokoshi kituntulu kya mabuku ne binembesho bya misombelo yapusana pusana pa kuba’mba bantundaike kwingila uno mwingilo. Nangwa kya kuba namwene’mba uno mwingilo wabaya bingi, bino naswile kwingila. Nazhikishanga juba jonse na kukopolola, naimanangakotu pacheche na kwiolola.”
Kyamba kya Usopa ne kabuku ka Kubalaula Binembelo Moba Onse byo bakopolwelenga na maboko mu mulaka wa bena Georgia.
Balongo ba ba Raul baumvwine bingi bulongo byo bebabuujile’mba balongo bebanungilako milungu ikwabo ya kwikala na uno Baibolo pa kuba’mba ba Raul bapwishe kumukopolola. Bapwishishe kukopolola mabuku onse 27 aji mu Binembelo bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu mu bañondo babiji.
Nangwa kya kuba bano balongo baingijile bingi na ngovu kukopolola mabuku, bino kwakebewenga mabuku avula mambo a kuba’mba bantu bafunjilenga Baibolo bavujijilengako. Pa kuba’mba bekale na mabuku avula, balongo ne banyenga babujile moyo bakopolwelenga mabuku alumbulula Baibolo ne kwiasampanya.
Mwingilo wa kusapwila ku muzhika wa Georgia wayijilengako palutwe. Nga ku musela wa kino kyalo kyajinga byepi? Nanchi mu muzhi mukatampe wa Tbilisi mwajingapo muntu wakonsheshe kukwasha bantu bakebelenga kufunda bukine nabiji ba Vaso Kveniashvili bo twaambapo kala nyi?
Bukine Bwafikile mu Muzhi Mukatampe
Mu myaka ya mu ma 1970, bantangi ba mu kafulumende wa Soviet bakebelenga kupwisha kizaku kya Bakamonyi kupichila mu kwibapanga pa mazubo abo. Kino kyo kyamwekejile ba Oleksii ne ba Lydia Kurdas, ba mukazhi ne mulume bavilukijile mu muzhi wa Tbilisi kufuma ku Ukraine. Baikele myaka yavula bingi mu makampu a lumanamo a kafulumende wa Soviet na mambo a lwitabilo lwabo.
Larisa Kessaeva (Gudadze) mu myaka ya mu ma 1970
Ba Kurdas ne benakwabo bafunjishe ba Zaur Eteri ne benakwabo ba Kessaev bukine, mambo bano ba mukazhi ne mulume batemenwe bingi bya bupopweshi. Mwanabo wamukazhi wajinga na myaka ya kusemwa 15 kimye kitanshi kyo bamonañene ne ba Oleksii ne ba Lydia washimikizha byo kyajinga amba: “Twakebelenga kwibashiina’mba Chechi wa Orthodox ye yenkatu chechi wa kine. Bino byo twisambile pa mitwe yapusana pusana, twakankelwe kwikala na bishinka bya kwibashiina, bino batwajijile kwitulumbulwila mu Binembelo.”
Larisa watwajijile kushimikizha’mba: “Inge naya ku chechi, natanganga Mikambizho Jikumi yanembelwe pa lubumbulu pakachi ka bipikichala bibiji. Bino ba Oleksii byo batangile Kulupuka 20:4, 5 bobwa bufuku, nakuminye bingi. Abwa bufuku kechi nalaajile ne, nalangulukilenga’mba, ‘Nanchi kya kine tubena kulala mikambizho ya Lesa na mambo a kupopwela bipikichala bya bantu nyi?’”
Na mambo a kuba’mba wakebeshe bingi kutaana mukumbu wa buno bwipuzho, Larisa wayile ku chechi lukelo kabiji watangile jibiji mukambizho wa kuba’mba “Kechi mwafwainwa kwilengela kipashañano kya kusonga . . . ne. Kechi mwafwainwa kwibilambila [ne].” Kyo kyajinga kimye kitanshi kumvwisha mwatala uno mukambizho wa kwa Lesa. Byo papichile kimye, Larisa ne bansemi banji babatizhiwe kabiji bo bajinga pa bantu batanshi kwikala Bakamonyi mu Tbilisi.
Bataaine byo Bakebeshenga
Papichile myaka 20 pa kuba’mba ba Vaso Kveniashvili bamonañanepo na Bakamonyi ba kwa Yehoba jikwabo. Basambakene muntu wapwilanga na Bakamonyi ba kwa Yehoba mu Tbilisi. Ba Vaso baumvwine bingi bulongo. Kyo kintu kyo bakebelenga pa myaka yavula.
Ba Vaso Kveniashvili baikele Bakamonyi byo papichile myaka 24 kufuma kimye kitanshi kyo bamonañene na Bakamonyi
Kimye kitanshi, Bakamonyi kechi bakebelenga kupwanañana ne ba Vaso ne, na mambo a byubilo byabo bya kala bya bukapondo. Bakamonyi bamo balangulukilenga ne kuba’mba ba Vaso bebatuma ku kafulumende wa Soviet Union amba bamonenga byuba Bakamonyi. Onkao mambo, ba Vaso bebakanyanga kupwila pamo na Bakamonyi pa myaka ina.
Bino byo bayukile’mba ba Vaso bajingatu na byubilo byawama, bebaswishishe kutendeka kupwila pamo na bena Kilishitu bakwabo ne kubatizhiwa. Ba Vaso baikele balunda na “Lesa uchiba mambo monka mo aolokela” ye bakebelenga kufumatu ku bwanyike. (Isa. 30:18) Batwajijile na kwingijila Yehoba kufikatu ne byo bafwile mu mwaka wa 2014.
Byo kyafikilenga mu 1990, mwingilo wa kusapwila wakumbene monse mu Georgia, ku muzhika ne ku musela. Basapwishi 900 bafunjishenga bantu 942 Baibolo. Kitendekesho kyaajilwe kyakwasha mwingilo kutwajijila kuyilako palutwe.
a Mabaibolo akatezhe kutaana mu kimye kya kafulumende wa Communist, nangwa kya kuba mbaji imo ya Baibolo yatuntulwijilwe mu mulaka wa bena Georgia kala pakachi ka myaka 400 ne 500 Yesu saka asemwa kala.—Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Baibolo mu Mulaka wa bena Georgia.”