Bya Kwikala Inge Meso Afwa

“Natendekele kubula kumwesha aku nsemwatu kimye kyo bannokeshe muchi washinta mu meso. Byo nakomeneko pacheche naikele mpofu kabiji kino kyandengejile kwikala bingi na binyenge.”—Ba Paqui, banabakazhi baji na myaka pakachi ka 40 ne 60, kabiji bamwatawabo nabo bampofu.

KUJI bintu byavula bingi bilengela kupofula nangwa kubula kumona bulongo, bimo bilengela ke kwikozha pa jiso ne bikola. Abino bilengela meso, tumishipeshipe tuji mu meso nangwa bongo kubula kwingila bulongo. Bantu babula kumwesha nangwa boba bafwa meso bekala bingi na bulanda ne moyo. Pano bino, bavula bafunda mwakwikela ne kutwajijila kwikala bwikalo bwa lusekelo.

Meso kyo kintu kikatampe kitukwasha kuyuka bibena kumweka mu ntanda. Onkao mambo, inge muntu wafwa meso, uketekelatu mu bulume bwa kumvwa, kumvwa bwema, kukwata, ne kutompa.

Kwesakana na byaambile magazini wa Scientific American, bafunda pa bongo bataana kuba’mba bongo buji na bulume bwa “kupimpula kwesakana na bibena kupitamo muntu mu bwikalo.” Kino kibaba kyanungilepo’mba: “Bishiino byavula bimwesha’mba inge ku bongo ke kubule kufika bintu bimo bifuma ku kinungwa kimo kya mubiji, bwakonsha kwiwamisha bwine pa kuba’mba bukwashenga binungwa bikwabo bya mubiji kwikala na bulume bwa kwingila mwingilo wa kibese kya mubiji kibena kubula kwingila.” Akilangulukai pa bino byalondelapo.

Bulume bwa kumvwa: Mawi ne mituutu byakonsha kulengela muntu ubula kumona kuyuka muntu ubena kwiya. Mwanamulume wafwa meso wa jizhina ja Fernando waambile’mba: “Nafunda bya kuyuka bantu ku mawi abo ne ñendelo yabo.” Juan naye wafwa meso waambile’mba: “Muntu ubula kumona uyukila muntu ku jiwi janji.” Byonkatu byo kiji kwi atweba bonse, mpofu utako bingi muchima kuyuka bibena kumvwanyika jiwi ja muntu, kana wazhingila, uji na lusekelo nangwa uji na bulanda.

Kutwi kwa mpofu kumukwasha kuyuka biji mpunzha ko aji, kubena kuya myotoka, kubaya kwa kibamba kyo ajimo ne kwaikela bintu bimo.

Bulume bwa kumvwa bwema: Bulume bwa kumvwa bwema nabo bwakonsha kukwasha mpofu kuyuka bibena kumweka, kechi kumvwatu kununkila kwa kajo ne. Inge mpofu ubena kupita mu jishinda jimo, bulume bwa kumvwa bwema bwakonsha kumukwasha kuyuka kwaikela bintu bimo, nabiji mashitolo mo bapotesha kofi, bishimikwa bya kujiilamo, bisankanyi ne bintutu bikwabo. Ne kyungwe kyumvwanyika nakyo kikwashako kuyuka bulongo kwaikela bino bintu, byonkatu bulume bwa kukwata byo bulengela kuyuka kwaikela bintu bimo.

Bulume bwa kukwata. Francisco waambile’mba: “Minwe yami o meso ami.” Ku ano “meso” mwakonsha kunungako ne mukombo. Manasés wasemekelwetu saka afwa meso wafunjile bya kwingijisha mukombo kufumatu ku bwanyike. Waambile’mba: “Ngyuka mpunzha konji na mambo a bulume bukwabo bonji nabo, nabiji bulume bwa kuvuluka bintu ne kuyuka bulongo bintu biji kwapela jishinda byo ñumvwa na mukombo wami ye ñingijisha.”

Muntu ubena kutanga Kyamba kya usopa kya bampofu — Kutanga *Kyamba kya Usopa* kya bampofu

Bulume bwa kukwata bintu nabo bulengela bampofu bavula kutanga mabuku a bampofu. Mu ano moba, kuji mabuku avula bingi a bampofu akonsha kwibakwasha kulanguluka bulongo ne kukosesha bulunda bwabo na Lesa. Kununga pa mabuku a bampofu, kuji ne bintu bikwabo byakonsha kwibakwasha nabiji kuteleka ku mabuku o batangila jimo kwingijisha makompyuta. Kwingijisha bino bintu, bampofu bakonsha kutanga Baibolo ne mabuku alumbulula Baibolo apusana pusana.a

Bino bintu bikwasha bampofu kwikala na bulunda bwakosa na Lesa bitekenesha bingi ba Paqui ne bamwatawabo bo twaambapo ku ntendekelo, ne kwibalengela kwikala na luketekelo lwa bwikalo bwawama kulutwe. Kabiji bebakwasha ne ku kisemi kikatampe kya bena Kilishitu mu kipwilo kya Bakamonyi ba kwa Yehoba ku mpunzha ko bekala. Ba Paqui baambile’mba: “Luno tubena kwikala bwikalo bwalumbuluka ne kwimwena bikebewa atweba bene.”

Kya kine, kuji makatazho avula bingi eya na mambo a kupofula. Pano bino, byo twaambapo bimwesha kuba’mba bampofu bakonsha kwikala bwikalo bwa lusekelo nangwa kya kuba bapita mu ano makatazho.

a Bakamonyi ba kwa Yehoba banemba mabuku a bampofu a kwingijisha pa kufunda Baibolo mu milaka kukila pa 25.

Nangwa kya Kuba Nafwa Meso, Ngikala Bwikalo Bwawama

Ba Marco Antonio baji na bakazhi ne mwana, kabiji bengijila pamo na mukwabo busulu. Nabo basemenwetu saka bafwa meso. Besambile na banembi ba Labainga! pa makatazho o bapitamo ne bintu bibaletela lusekelo.

Byo muji basulu, mwingila byepi busulu?

Nkumbula mafoni, kwisamba na bantu beya na kupota bintu ne boba bo tukungulako bintu, ne kumona bibena kwenda mali.

Ñanyi makayo o mwatemwa?

Natemwa bingi kuteleka ku nyimbo mambo indengela kukookoloka bulongo. Kabiji ñimba ne kijimba kya piyano nangwa kechi kyapela kutanga ne kwimba pa kimye kimo na maboko onse abiji ne. Nguba inge naimbako jimo pa kijimba, bino natanga byambo bya lwimbo na kuboko kwa kilujo. Kabiji mbwezhapo kuba bino saka mpimpula maboko, kukwabo na kwimba pa kijimba kukwabo na kukwata pa byambo. Inge nalabijila byambo bya lwimbo popo ñingijisha maboko onse abiji pa kwimba kijimba kya piyano.

Mwakipitapo kala mu makatazho nyi?

Byo nakomenenga, bansemi bami ne bankasami bankwashanga bingi. Kabiji baubangatu nobe ne amiwa mmona. Javula netuntulanga ne kupona, pano bino mu kuya kwa kimye nayukile mwa kubila bintu byonka byakonsha kuba muntu uji na meso. Byo nakoma, kintu kinkatazha bingi mu milanguluko ke kya kuba’mba kechi ñendesha motoka ne.

Luno nasongola kabiji nji ne na mwana. Kino kisemi kyami kinkwasha bingi. Uno mwanami wa jizhina ja David ne aye kechi umona ne. Nangwa uji bino, mbena kwesekesha na ngovu kumukwasha kwikala na byubilo byawama. Mbena kukeba kumufunjisha kuba’mba inge watekanya ne kukebesha kwingila na ngovu wakonsha kwingila bintu byavula bingi.

Mambo ka o mwaikela na kabwa wa kwimutangijila pa kwenda?

Uno kabwa wa jizhina ja Dante undengela kwenda bingi bukiji kwa kubula lukatazho. Inge naya ku mpunzha kimye kitanshi, mukazhami aye Loli wabula kupofula tuya nanji pa kuba’mba amiwa ne Dante tuyuke bulongo jojo jishinda. Nakonsha ne kwamba’mba kimye kitanshi kyankatezhe bingi kuketekela kabwa wami. Pano bino, mu kuya kwa kimye namuketekejile. Nangwa pamweke bintu bya mutundu ka, aye utatu muchima pa mwingilo wanji. Bino inge namufumya lutambo ye namukasa mu nshingo wikalatu nobe bakabwa bakwabo.

Byo muji Kamonyi wa Yehoba, mutanga byepi Baibolo?

Kimye kyo kwabujile biñambañamba byavula bya kwingijisha bampofu, Loli wantangilanga Baibolo ne mabuku etukwasha kufunda Baibolo. Wankwashishe bingi. Byo aubanga byankwashishe kwamba majashi pa kupwila kwa bwina Kilishitu. Ano moba ntanga amiwa mwine, mambo nji na Baibolo wa bampofu ne mabuku ankwasha kufunda Baibolo a bampofu. Ñingijisha ne keyala wanengezha Bakamonyi ba kwa Yehoba wa jw.org po nkopolola mabuku o batangila jimo. Nji na kiñambañamba kinkwasha kutanga biji pa kompyuta kwingijisha maboko. Kino kiñambañamba kiji na tubintu tumwesha byambo biji pa kompyuta. Uno kompyuta wingila mu jishinda ja kukumya bingi.

Ñingilako ne mwingilo wawama wa kukwashako jibumba jingila mwingilo wa kupitulukamo mu mabuku a bampofu pa ofweshi wa musampi wa Bakamonyi ba kwa Yehoba mu muzhi wa Madrid ku Spain. Pa kuba’mba mabuku a bampofu awame bulongo, aba beanengezha bepuzha ne bampofu bene. Uno mwingilo undengela kumvwa’mba balongo ne banyenga bena Kilishitu batemwa bingi.

Nanchi mwisamba na bantu nyi?

Ee mwane. Nesamba bingi na ba mu kisemi kyami ne Bakamonyi bakwetu mo tuyila na kusapwila ku nzubo ku nzubo. Balongo bami bena Kilishitu bampa mushingi byonka byo bapa bantu bonse. Kimo kimye bamonatu nobe mmona.

Kabiji kusapwila kundengela kubuulako bantu luketekelo lwawama bingi luji mu Baibolo. Pa Isaya 35:5, tutanga’mba mu Bufumu bwa Lesa, “meso a bampofu akalaba.” Kimye Yesu Kilishitu kyo ajinga pano pa ntanda wabukile bampofu, kino kyamwesheshe byo akoba kimye kya kulutwe. (Mateo 15:30, 31) Onkao mambo, kufwa meso ne bulema bonsetu kechi bukatwajijila ne. Mu ntanda ipya ya Paladisa ibena kwiya, kafwako ukamba’mba, ‘Nakolwa nangwa’mba nalemana ne.’—Isaya 33:24; Luka 23:43.