Buku wa mu Baibolo Nambala 29—Yoela

Nembi: Yoela

Mpunzha ko Anembejilwe: mu Yuda

Kupwisha Kumunemba: nobe mu 820 B.C.E. (?)

BISAMBA ne bisamba bya bilongolo byaonawine ntanda. Mujilo wapilenga palutwe yabyo ne lubebe lwajinga kunyuma yabyo lwaonawinetu ntanda yonse pelu. Mu ntanda monse mwaikele kipowe. Juba jaalukile ke mfishi ne ñondo waalukile ke mashi, mambo juba jikatampe ja Yehoba jilengesha moyo mukatampe jajingatu pepi. Wakambizhe kutola kikwakwa ne kupwizha pamo mikoka ya bantu ku lonaiko. Nangwa byonkabyo, bamo ‘bapulukile.’ (Yoe. 2:32) Kufunda bino binkunka bikatampe byamwekele kulengela bungauzhi bwa kwa Yoela kuwama bingi kabiji ne kwitulengela kumwenamo pakatampe.

² Uno buku watendeka na byambo bya kuba’mba “jino jo jiwi ja Yehoba jaishile kwi Yoela mwana Petwele.” Bino byo byonkatu Baibolo byo etubulako pa mambo a Yoela. Byambo bya bungauzhi byo byaambiwako pakatampe kukila nembi mwine. Jizhina ja “Yoela” (Kihebelu, Yoh·ʼelʹ) jumvwanyika kulumbulula’mba “Yehoba Ye Lesa.” Yoela byo ayukishe bulongo Yelusalema, nzubo ya Lesa kabiji ne byaingijiwenga mingilo mu ino nzubo kyakonsha kumwesha’mba uno buku wanji wamunembejile mu Yelusalema nangwa mu Yuda.—Yoe. 1:1, 9, 13, 14; 2:1, 15, 16, 32.

³ Buku wa Yoela wanembelwe kimye ka? Kine kimye kechi kyakonsha kutongolwa’mba kyo kikye ne. Bashayuka batongaula myaka yapusana pusana kufuma mu mwaka wa 800 B.C.E. saka akyangye kufika kwiya kufika nobe mu 400 B.C.E. Ndumbulwilo ya buchibamambo bwa Yehoba bwaishijilenga mikoka ya bantu mu kimpachiko kya Yehoshafwata, imwesha kuba’mba Yoela wanembele bungauzhi bwanji panyuma ya lushinjilo lukatampe lwa Yehoba lo ashinjijileko Yehoshafwata Mfumu wa bena Yuda, kabiji ne panyuma ya kuba Yehoshafwata waikala mfumu mu 936 B.C.E. (Yoe. 3:2, 12; 2 Moba. 20:22-26) Ngauzhi Amosi kyamweka wanembelepo byambo bimo bijipo mu Yoela. Kino kyakonsha kulumbulula’mba bungauzhi bwa kwa Yoela bo bwanembelwe patanshi kukila bobwa bwa kwa Amosi watendekele kwaula kimye kya pakachi ka 829 ne 804 B.C.E. (Yoe. 3:16; Amo. 1:2) Uno buku byo abikwa pakachi ka buku wa Hoseya ne wa Amosi mu mutanchi wa mabuku aitabizhiwa a Kihebelu kyakonsha kumwesha’mba wanembelwe mu myaka ya kunyuma. Onkao mambo mwaka wa 820 B.C.E. ye walangulukwa’mba kampe ye mwaka wa bungauzhi bwa kwa Yoela.

⁴ Bukine bwa buno bungauzhi bwayukanyikilwa kupichila mu byo bwanembwa ne kwambiwapo mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki. Pa juba ja Pentekosta, Petelo waambile pe ‘ngauzhi Yoela’ ne kwingijishapo bungauzhi bwanji bumo. Paulo waambilepo pa bonka buno bungauzhi buntutu bumo ne kumwesha byo bwafikizhiwe ku Bayudea ne ku boba babujile Bayudea. (Yoe. 2:28-32; Byubilo 2:16-21; Loma 10:13) Bungauzhi bwa kwa Yoela bwaambile pa lonaiko lwa mikoka yajinga kipi kipi, bwafikizhiwe. Muzhi mukatampe wa Tila watayilwe mu kañumbwañumbwa kwi Nebukaneza kabiji mu kuya kwa moba uno muzhi wajinga pa jikuji, bamonawine kwi Alekasanda Mukatampe. Filishitiya naye waonawinwe. Muzhi wa Edomu waishile kwikala ke kiselebwatu. (Yoe. 3:4, 19) Bayudea kechi bazhinaukilekotu nangwa pacheche kubikwa kwa buku wa Yoela mu mutanchi wa mabuku aitabizhiwa ne, kabiji bamubikile uno buku kwikala wa bubiji mu ndonda ya mabuku atelwa’mba bangauzhi babacheche.a

⁵ Nembelo yanembelwamo buku wa Yoela yumvwanyika kabiji ilumbulula bintu bulongo. Wabwezhabwezhapo kuba’mba bishinka byumvwanyike kabiji waingijisha ñambilo ya kupashañanya kintu ku kintu. Nzhiye yatongolwa kwikala amba mukoka, bantu, kabiji ne kuba’mba nzhita. Meno ayo aji nobe oa a mabokwe, mwekelo yayo nobe yoya ya bambili kabiji ne kululuma kwayo nobe kokwa kwa makalaki a nzhita abena kuya ku nkondo. Baibolo wa The Interpreter’s Bible waamba pa byambo byanembwa mu buku waamba pa bya kuzhiisha nzhiye kuba’mba: “Kafwako buku mukwabo walumbulula bulongo kulukuka kwa nzhiye byonka byo kwalumbululwa mu buku wa Yoela ne.”b Pano umvwai Yoela byo aaula pa mambo a juba jikatampe ja Yehoba jilengesha moyo mukatampe.

ENE MAMBO O AWAMINA

¹² Bashayuka bamo bamba pa bintu bamutela Yoela amba ngauzhi wa bya bulanda. Pano bino kumona pa byajinga bantu ba mwine Lesa, umwekana’mba watayanga mbila yawama bingi ya kupokololwa. Mutumwa Paulo waambishepo bingi pa uno mulanguluko mu Loma 10:13 kuba’mba: “Mambo bonse baketa pa jizhina ja Nkambo [Yehoba, NW] bakapuluka.” (Yoe. 2:32) Kwajinga kufikizhiwa kukatampe bingi kwa bungauzhi bwa kwa Yoela pa juba ja Pentekosta mu 33 C.E. Pa joja juba Petelo watangijilwe na mupashi kulumbulula’mba kwitululwa kwa mupashi wa Lesa pa baana ba bwanga ba kwa Kilishitu kwajinga kufikizhiwa kwa bungauzhi bwa kwa Yoela. (Byubilo 2:1-21; Yoe. 2:28, 29, 32) Petelo waambishepo bingi pa buneme bwa byambo bya bungauzhi bwa Yoela kuba’mba: “Kabiji bonse baketa pa jizhina ja Nkambo [Yehoba] bakapuluka.”—Byubilo 2:21, 39, 40.

¹³ Mwalo wa nzhiye ye alondolola Yoela wipasha bingi na yewa waambiwapo mu Lumwekesho kitango 9. Mu kino kitango namo mwaambiwa’mba juba jaaluka ke mfishi. Nzhiye yapasha bambili babena kuya ku nkondo, kululuma kwayo kubena kumvwanyika nobe kwa makalaki kabiji iji na meno nobe oa a mabokwe. (Yoe. 2:4, 5, 10; 1:6; Lum. 9:2, 7-9) Bungauzhi bwa kwa Yoela mu Yoela 2:31 bwaamba pa juba kwaluka ke mfishi, bwakwatankana na kintu kyaambiwapo mu Isaya 13:9, 10 ne Lumwekesho 6:12-17 kabiji ne mu Mateo 24:29, 30, Yesu mo amwesha bungauzhi bukafikizhiwa kimye kyo akeya nobe Mwana muntu na bulume ne na lukumo lukatampe. Byambo bya mu Yoela 2:11 bya kuba’mba, “juba ja Yehoba jo jikatampe, jo jileta moyo mukatampe,” kyamweka byo byaambiwapo ne mu Malakai 4:5. Ñambilo ya byonkabye ya ‘juba ja mfishi kabiji ja makumbi afitatu bwi,’ itanwa ne mu Yoela 2:2 ne Zefwaniya 1:14, 15.

¹⁴ Bungauzhi buji mu Lumwekesho bukafikizhiwa pa “juba jikatampe” ja bukaji bwa Lesa. (Lum. 6:17) Yoela naye waawile pa mambo a kyokya kimye kumwesha’mba ‘juba jikatampe ja Yehoba’ byo jikeshila pa mikoka ya bantu, aba beta pe aye kuba’mba ebazhikijile ne kwibapokolola “bakapuluka.” “Yehoba mo mwakufyama bantu banji.” Buwame bwa Edena bukabwezhiwa: “Kabiji mu joja juba mitumba ikasumishanga binyu bya bintonto, ne tutumbatumba tukatupaulanga mukaka, ne tukola twa mu kyalo kya Yuda tukapitanga mema, ne mu nzubo ya Yehoba mukekala nsulo ikatupaulanga mema.” Pa kwamba ino milaye yawama ya kubwezhiwa kwa bintu, Yoela watumbijika ne bumfumu bwa Yehoba Lesa kabiji ne kusashijila boba ba michima ya kishinka na mambo a lusa lukatampe lwa Lesa amba: ‘Alulukilai kwi Yehoba Lesa wenu, mambo aye ye wa bibusa ne wa lusa, ubanda kuzhingila, wayula butemwe bubula kwaluka.’ Aba bonse bomvwina luno lusashijilo lwanembeshiwa na mupashi bakamona bintu byawama myaka ne myaka.—Yoe. 2:1, 32; 3:16, 18; 2:13.

[Tubyambo twa mushi]