BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w07 11/1 pp. 4-7
  • Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Yoela ne wa Amosi

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Yoela ne wa Amosi
  • Kyamba kya Usopa—2007
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • “MAMA! LELO TWAFWA!”—MAMBO KA?
  • (Yoela 1:1–3:21)
  • “INENGEZHEZHAI JIMO MAMBO MUKASAMBAKANA NE AMIWA LESA WENU”
  • (Amosi 1:1–9:15)
  • Byo Twafwainwa Kubapo
  • Buku wa mu Baibolo Nambala 30—Amosi
    “Binembelo Byonse”—bya Kine Kabiji Byawama
  • Funjilai Ku Bangauzhi—Amosi
    Mwingilo Wetu wa Bufumu—2013
  • Buku wa mu Baibolo Nambala 29—Yoela
    “Binembelo Byonse”—bya Kine Kabiji Byawama
Kyamba kya Usopa—2007
w07 11/1 pp. 4-7

Mambo a Yehoba o Omi

Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Yoela ne wa Amosi

UNO muntu wilumbulula mwine kuba’mba “Yoela mwana Petwele.” (Yoela 1:1) Mu buku watelwa pa jizhina janji, Yoela waamba bingi pa bungauzhi, kabiji uno buku wanembelwe pepi nobe mu 820 B.C.E., saka papita kala myaka itanu ne ina, kufuma kimye Uziya kyo aikajile ke mfumu wa Bayudea. Mambo ka Yoela kyo abujijile kwitentemesha aye mwine? Kine kintu ke kya kuba’mba wakebele kwamba pa byambo bya Lesa kechi pe aye mwine ne.

Mu moba a Uziya, Amosi ngikazhi wa mu Yuda kabiji “kafunga, ne wa kuwamisha bichi bya mikuyu,” ye bapele mwingilo wa bungauzhi. (Amosi 7:14) Yoela waawijilengatu mu Yuda, bino Amosi aye watuminwe kuya ku kabeta ka ku buyeke ku mikoka jikumi ya bufumu bwa bena Isalela. Buku wa Amosi wapwile kunembwa nobe mu 804 B.C.E. panyuma ya kuba bangauzhi babwela kala ku Yuda. Kabiji uno buku wa Amosi wanembwa mu mulaka wapela, bino byambo bijimo byanema bingi.

“MAMA! LELO TWAFWA!”—MAMBO KA?

(Yoela 1:1–3:21)

Yoela wamwene mu kimwesho kulukukañana kwa bimbotwa, nzhiye ne mpemvu. Abino bibena kwimenako “Nzhita ikatampe yakosa” ne “babiyangala.” (Yoela 1:4; 2:2-7) Yoela waambile’mba, “Mama! twafwa! mambo juba ja Yehoba jafwenya kala ke pepi, jibena kwiya, jo juba ja lonaiko jibena kufuma kwi yewa Wa bulume bonse.” (Yoela 1:15) Yehoba wajimwine bangikazhi ba mu Ziona amba: “Alulukilai kwi amiwa na muchima yensetu.” Inge babwela kwi aye, Yehoba ‘ukebobilako lusa bantu banji’ ne kutwala kwalepa “balwanyi bafuma ku kabeta ka ku buyeke.” Nangwa byonkabyo, juba janji jikatampe saka jikyangye kufika, Yehoba ‘uketulwila mupashi [wanji] pa bantu bonse,’ kabiji ‘ukamwesha bya kukumya mwiulu ne pano panshi.’—Yoela 2:12, 18-20, 28-31.

Mikoka ya bantu beibujile kuba’mba ‘ibunde makasu ayo ne kwialula ke mapoko, ne kubunda biswi bya kunengezhezhako miñanzañanza ne kwibyalula ke mafumo’ ne kwinengezhezha jimo kulwa nkondo. Beibujile ino mikoka ya bantu kuba’mba “iyenga ku kimpachiko kya Yehoshafwata,” ko kwa kwibachibila mambo ne kwibonauna. “Bino mu kyalo kya Yuda mukekalanga bantu myaka yonse.”—Yoela 3:10, 12, 20.

Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:

1:15; 2:1, 11, 31; 3:14—“Juba ja Yehoba” jo ji ka? Juba ja Yehoba ke juba jo akonawinamo balwanyi banji, bino ku bapopweshi bakine kikekala ke kimye kya lupulukilo. Kya kumwenako, Babilona wakala waishile kushindwa ku bena Media ne bena Pelisha mu 539 B.C.E. (Isaya 13:1, 6) Kabiji “juba ja Yehoba” jikwabo jijitu pepi jo akazhachishishamo “Babilona mukatampe,” bupopweshi bwa bubela bwa ntanda yonse.—Lumwekesho 18:1-4, 21

2:1-10, 28—Bungauzhi bwaamba pa kutulwa bulemo ku nzhiye, bwafikizhiwe byepi? Mu Baibolo kechi mujipo jishimikila jaambapo kuba’mba nzhiye yavula bingi yatwelejile kyalo kya Kenana byonka byo kyaambiwapo mu buku wa Yoela ne. Onkao mambo, kutulwa bulemo Yoela ko aambapo ke bungauzhi bwafikizhiwe mu 33. C.E. kimye Yehoba kyo aitulwijile mupashi wanji pa baana ba bwanga ba kwa Kilishitu kabiji ne abo batendekele kusapwila byambo bibashile ku muchima bantangi ba bupopweshi. (Byubilo 2:1, 14-21; 5:27-33) Ke jishuko jikatampe bingi kwingilako uno mwingilo lelo jino.

2:32—Kilumbulula ka ‘kwita pa jizhina ja Yehoba’? Kwita pa jizhina ja Lesa kilumbulula kuyuka jizhina janji, kwijinemeka ne ku muketekela aye yenka mwina jino jizhina.—Loma 10:13, 14.

3:14—“Mu kimpachiko mo bachibila mambo” mo mu ka? Ino ke mpunzha ya kifwanyikizho Lesa yo akachibilamo mambo. Mu moba a Mfumu wa bena Yuda aye Yehoshafwata, jizhina janji jilumbulula amba “Yehoba Ye Mutonyi,” Lesa wapokolwele bena Yuda ku mikoka ibazhokolokele pa kuvulañanya mazhita abo. Onkao mambo, ino mpunzha itelwa jikwabo amba “kimpachiko kya Yehoshafwata.” (Yoela 3:2, 12) Mu ano moba ibena kwimenako mpunzha ya kifwanyikizho mikoka ya bantu ko ‘ikanyantaulwa mu kya kufiinamo binyu.’—Lumwekesho 19:15.

Lufunjisho Kotuji:

1:13, 14. Kulapila kwa kine ke kuyuka Yehoba amba ye Lesa wakine kabiji kwanema bingi mambo kutangijila ku lupulukilo.

2:12, 13. Lulapilo lwa kine lufuma panshi ya muchima. Lwavwangamo ‘kutabula michima yetu, kechi bivwalo ne.’

2:28-32. Kabiji “bonse baketa pa jizhina ja Yehoba bakapuluka” mu ‘juba ja Yehoba jilengesha moyo mukatampe.’ Byo twasangalalapo Yehoba pa kwitulwila mupashi wanji pa bantu bonse, banyike ne bakulumpe, banabalume ne banabakazhi babena kwingilako uno mwingilo wa kwaula, ko kuba’mba kwamba pa “mingilo ikatampe ya Lesa”! (Byubilo 2:11) Juba ja Yehoba byo jafwenya kala pepi, “mwafwainwa kwikala bantu ba byepi mu bwikalo bwazhila ne bwa kunemeka Lesa”?—2 Petelo 3:10-12.

3:4-8, 19. Yoela waawile’mba mikoka yazhokoloka muzhi wa Yuda bakeikabisha pa kuyanjisha mukoka wasalwa wa Lesa. Kya kine bino byambo bya bungauzhi byaishile kufikizhiwa kimye kyaonawinwe muzhi wa Tila na Mfumu wa Babilona aye Nebukaneza. Palutwe kacheche uno muzhi wajinga pa jikuji washinjilwe na Alekasanda Mukatampe. Bashilikale bavula pamo ne babinemanga baipaiwe, kabiji bangikazhi 30,000 basendelwe mu buzha. Bena Filishitiya nabo beamwene akabotoka kwi Alekasanda ne banswanyi banji. Byo kyafikile mu myaka kitota kya buna B.C.E., Edomu washajiletu ke masala. (Malakai 1:3) Kufikizhiwa kwa buno bungauzhi kukosesha bingi lwitabilo lwetu mwi Yehoba kuba’mba ye ufikizha milaye yanji. Kabiji buno bungauzhi bwamwesha patokatu to Yehoba byo akoba na mikoka ibena kumanyika bapopweshi banji lelo jino.

3:16-21. ‘Jiulu ne ntanda bikatenkena,’ kabiji mikoka ya bantu ikatalañana na bukaji bwa Yehoba. “Bino Yehoba mo mwakufyama bantu banji,” kabiji ukebapa bumi bwanengela mu paladisa. Nanchi kuba twibikila kikonkwanyi kya kufwenya kwipi ne Lesa juba ja bukaji bwanji ja kuzhachishishamo ino ntanda ibi byo jafwenya kala pepi nenyi?

“INENGEZHEZHAI JIMO MAMBO MUKASAMBAKANA NE AMIWA LESA WENU”

(Amosi 1:1–9:15)

Amosi wajinga na byambo bya kwamba ku mikoka yazhokolokele bena Isalela, bena Yuda ne abo bene bena Isalela. Lonaiko lwaishijilenga bena Silya, Filishitiya, Tila, Edomu ne bena Moabu na mambo a kukanama ne kuyanjisha bantu ba Lesa. Bangikazhi ba bena Yuda nabo lonaiko lwibafikijile na “mambo a kulengulula mizhilo ya Yehoba.” (Amosi 2:4) Nga ku mikoka jikumi ya bufumu bwa bena Isalela kyaikele byepi? Bundengamambo bwa ino mikoka bwavwangilemo kumanyika bayanji, kuba bulalelale, ne kuba mwenga bangauzhi ba Lesa. Amosi wajimunañene amba Yehoba waamba bino amba: “Nkebyonauna ne byakusokelapo bitapisho biji ku Betele,” “Kabiji nkonauna mazubo mo bekala mu kimye kya mashika, ne mazubo mo bekala mu kimye kya mayoo.”—Amosi 3:14, 15.

Nangwa kya kuba bena Isalela bemwenejile na meso bantu byo bebonawine mu mashinda apusana pusana, abo batwajijiletu na kupopwela bankishi. Amosi wibabujile amba: “Inengezhezhai jimo mambo mukasambakana ne amiwa Lesa wenu.” (Amosi 4:12) Juba ja Yehoba ku bena Isalela jaikajile ke kimye kya “kwibatwala mu buzha kupitaila Damasakasa,” shoo ne ku Asilya. (Amosi 5:27) Nangwa kya kuba Amosi bamumanyikilenga ku bañanga ba mu Betele, aye watwajijile kwikala wakosa. Yehoba waambijile Amosi amba: “Mpelo ibafikila bantu bami bena Isalela, pano kechi nsakwibalekatu kwa kubula kwibakabisha ne.” (Amosi 8:2) Nangwa bakapoya panshi kufika ne mu kalunga ka bafu, nangwa bakafyama peulu ya mutumba, kechi bakafyama ku bukaji bwa Lesa ne. (Amosi 9:2, 3) Yehoba wibalaile kwibabwezha waamba’mba: “Nkebakonkolola mu buzha bantu bami bena Isalela, ne abo bakatungulula mizhi yabo, yaonaika, ne kwikala bakekalanga monka, bakajima majimi a miñanzañanza ne kutoma binyu bikafumamo, kabiji bakajima majimi a kajo ne kuja kajo kakamenamo.”—Amosi 9:14.

Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:

4:1—Bañanyi babena kwimenako “bañombe bakazhi ba ku Bashana”? Ino ke mpunzha ya patuntama ya Bashana ku musela wa Kalunga ka Ngalilea yayukanyikilwe bingi na mambo a kuba’mba kwawamine kusemena banyama ne bañombe. Kuno kuntu kwawamine bingi mambo kwajinga munyemvu. Amosi waesakenye banabakazhi ba ku Samaliya ku bañombe ba ku Bashana na mambo a buya bwabo. Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, bano banabakazhi bajinga bingi na lukondo ku bamwata wabo lwa kusaka kujiila bayanji pa mutwe kuba’mba abo bamwenemo kajiilo.

4:6—Nanchi ñambilo ya kuba’mba “kubula kwikala na nseke mu meno” yatala mu ka? Ino ñambilo yalumbulwilenga “kukajilwa kajo,” kabiji yakonsha ne kulumbulula kimye kya kipowe mambo kino kimye meno ekala bingi atooka na mambo a kubula bya kuja.

5:5—Mu ñanyi jishinda bena Isalela mo ‘balekejile kukeba Betele’? Yeloboma walengele mwana ñombe mu Betele amba bantu bamupopwelenga. Kufumatu kyokya kimye, Betele waalukile ke muzhi wa mpopwelo ya bubela. Giligala ne Belesheba nao afwainwa aikele ke mapunzha mwajinga bantu babulanga kwakamwa Lesa. Pa kubatu amba bena Isalela banyeme malwa aambijilwe jimo, bafwainwe kuleka kuya ku ino mpunzha kwajinga mpopwelo ya bubela, ne kutendeka kumukeba Yehoba.

7:1—“Kuyokola nsono ya mfumu” kwatala mu ka? Kwatala ku bya nsomo mfumu byo akambizhe bantu kupananga kuba’mba ajishishengamo bantu banji baendanga pa bambili ne banyama. Bino bya nsomo byapanwanga kimye ‘kyatendekelenga nsono kumena jibiji.’ Panyuma ya kuba bantu bapana kala bya nsomo, kepo banowanga kajo kabo. Saka bakyangye kunowa kajo kabo, Nzhiye yajiile kajo kabo konse ne bijimwa kumo.

8:1, 2—“Kilukwa kya bipangwa bipya mayoo” kyaimenejilengako ka? Kyaimenejilengako juba ja Yehoba jafwenya kala pepi. Bipangwa bipya mayoo byo byapelangako kubungizha mu kimye kya kunowa, ko kuba’mba pa kupwa kwa mwaka kimye kyo babungizhanga bijimwa byabo. Kimye Yehoba kyo amumwesheshe Amosi “kilukwa mwajinga bipangwa bipya mayoo,” kyalumbulwilenga amba mpelo ya bena Isalela yafwenyenye pepi. Onkao mambo, Lesa waambijile Amosi amba: “Mpelo ibafikila bantu bami bena Isalela, pano kechi nsa kwibalekatu kwa kubula kwibakabisha ne.”

Lufunjisho Kotuji:

1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Yehoba wibazhingijile bena Isalela, bena Yuda, ne mikoka itanu ne umo ibazhokolokele ne kwibambila amba: “Kechi nkaleka kwibakabisha ne.” Onkao mambo, kafwako wafwainwa kunyema bukaji bwa Yehoba.—Amosi 9:2-5.

2:12. Kange tulefulenga bapainiya, bakulumpe benda, bamishonale, ne bengijila pa musampi kuba’mba basankilepo mwingilo wabo wa kimye kyonse ne kukeba bwikalo bwa ntentente ne. Kyawama kwibatundaika kutwajijila na mingilo yawama yo babena kwingila.

3:8. Byonka muntu byo omvwa boma nangwa kuchina pa kwimba kwa bokwe, ne Amosi byo eumvwine byo bamubujile kwi Yehoba amba akasapwile. Wamwambijile’mba: “Yanga, ukaule ku bantu bami.” (Amosi 7:15) Ee, moyo wa kwakamwa Lesa wafwainwa kwitukwasha kwikala ba mukoyo pa kusapwila mambo a bufumu.

3:13-15; 5:11. Na bukwasho bwa Yehoba, Amosi awo wajingatu kafunga, wasapwijile bantu bajinga banonshi nangwa kya kuba kechi bateleko muchima ku byo aambilenga ne. Yehoba kine wakonsha kwitufunjisha bya kusapwila mambo awama kechi na mambo a kutama kwa bantu baji mu nyaunda ne.

4:6-11; 5:4, 6, 14. Nangwa bena Isalela bakankelwenga kubwela kwi Yehoba, bebakambizhe amba, “Mukebai Yehoba, mwikale na bumi.” Yehoba byo akiswisha buno bwikalo buncha kukitwajijila, twafwainwa kutundaika bantu bakwabo kubwela kwi Lesa.

5:18, 19. “Kusakisha kumona juba ja Yehoba” kasa mwabula ne kwinengezha ko kubula maana. Kyauba nobe muntu wanyema bokwe, kabiji wasambakana mbeyala, kabiji amba anyeme mbeyala ponkapo mulolo wa musuma. Twafwainwa ‘kujimuka’ ku mupashi ne kwikala bakutengelela jimo juba ja Yehoba.—Luka 21:36.

7:12-17. Twafwainwa kwikala bakubula moyo ne kwamba mambo a Lesa na kuchinchika.

9:7-10. Bantu basajilwe na Lesa byo bajinga baana ba bashakulu bakishinka ne byo ebapokolwele kufuma mu buzha mu Ijipita, kino kechi kyalengejile bena Isalela babujile kwikala bakishinka kubula kutalwa bibi kwi Lesa byonka byo kyajinga ku bena Kushi ne. Kwitabilwa kwi Lesa wabula misalululo kechi kwaimenejile pa ndonda ya kisemi mo bafumine ne, bino kwaimenejile pa ‘kumwakamwa ne kuba byaoloka.’—Byubilo 10:34, 35.

Byo Twafwainwa Kubapo

Juba ja kuzhachishishamo ino ntanda ya kwa Satana jafwenya pepi. Yehoba waitulwila mupashi wanji pa bapopweshi banji kuba’mba bajimune bantu ku jino juba jibena kwiya. Twayai atweba bonse twingileko uno mwingilo wakukwasha bantu kuyuka Yehoba ne ‘kwita pa jizhina janji.’—Yoela 2:31, 32.

Amosi wajimunañana amba: “Shikwai bubi, temwaiko byawama, mwibwikajike buchibamambo bwaoloka mu kije kyenu.” (Amosi 5:15) Juba ja Yehoba byo jafwenya kala pepi, kyawama bingi kufwenya kwipi ne Lesa ne kwifumya ku ino ntanda ibi ne byubilo byayo bincha. Byo aikalapo mafunjisho awama o twafunda mu buku wa Yoela ne wa Amosi!—Bahebelu 4:12.

[Kipikichala pa peja 4]

Yoela waawile amba: “Juba ja Yehoba jijitu pepi!”

[Bipikichala pa peja 7]

Byonka byajinga Amosi, ne atweba twafwainwa kusapwila mambo a Lesa kwakubula moyo ne na kuchinchika

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu