BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • bsi07 Kitango 34 pp. 21-23
  • Buku wa mu Baibolo Nambala 34—Nahumi

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Buku wa mu Baibolo Nambala 34—Nahumi
  • “Binembelo Byonse”—bya Kine Kabiji Byawama
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • ENE MAMBO O AWAMINA
  • Funjilai ku Bangauzhi—Nahumi
    Mwingilo Wetu wa Bufumu—2014
  • Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Nahumi, Habakuka ne Zefwaniya
    Kyamba kya Usopa—2007
  • Mutanchi wa Nahumi
    Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya
  • Nanchi Mwayuka Nyi?
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2021
“Binembelo Byonse”—bya Kine Kabiji Byawama
bsi07 Kitango 34 pp. 21-23

Buku wa mu Baibolo Nambala 34—Nahumi

Nembi: Nahumi

Mpunzha ko Anembejilwe: mu Yuda

Kupwisha Kumunemba: mwaka wa 632 B.C.E. saka akyangye kufika ne

“BINO byo byambo bya bungauzhi na mambo a Ninevwa.” (Na. 1:1) Bungauzhi bwa Nahumi bwatendeka na bino byambo bileta bulanda. Pano nga mambo ka o aambijile bino byambo bya malwa? Uno muzhi wa Ninevwa wa ku kala wajinga byepi? Nahumi walondolola mu kuchibawizha byubilo byaubiwanga mu uno muzhi mu byambotu bina amba: ‘muzhi mo bechila mashi.’ (3:1) Pa bituntaulo bibiji biji ku musela wa kitulu kya Mukola wa Tigris (Hidekela) watalañana na muzhi wa Mosul ku kabeta ka ku buyeke bwa Iraq, po pajinga muzhi wa Ninevwa. Uno muzhi wazhikijilwe na nsakwa ne mufolo wa mema wazhokolokele kunyuma ya nsakwa kabiji ye wajinga muzhi mukatampe wa Bufumu bwa bena Asilya mu moba apeleleko a bena Ninevwa. Nangwa byonkabyo, uno muzhi watungilwe kala mu moba a Nimalode, “kibinda wa bukikakashi ku meso a Yehoba. . . . Wayile ku kyalo kya Asilya ne kutunga muzhi wa Ninevwa.” (Nte. 10:9-11) Mu jino jishinda, ntendekelo ya Ninevwa yajinga yatama. Wayile bingi nkuwa kikatakata kimye kya bukalama bwa ba Salegona, Senakelibu, Eshadona ne Osenapa (Ashurbanipal), ku mpelo ya Bufumu bwa bena Asilya. Kupichila mu makondo ne mu kushinda byalo bikwabo, wanonkele bingi na bipukulwa ne kuya nkuwa na mambo a kukanama kwanji, kumwesha bantu malwa a kabotoka bantangi ba uno muzhi o bamweshanga bazha bo bakwatanga.a C. W. Ceram waambile mu buku wanji wa Gods, Graves and Scholars (Balesa, Bilende ne Bashayuka) (1954) pa peja 266 amba: “Ninevwa wayukanyikilwe ku bantu kuba’mba muzhi mwipayiwa bantu, muji bipikulwa, umanyika ne kukabisha balanda; kupichila mu nkondo ne mu misango yonse ya bukapondo; kupichila mu byubilo byatama bya bakalama baikazhanga bantu bufinda kabiji bo baipayanga javula ku balwanyi babo bakijilemo kukanama kukila ne bano bantangi.”

2 Ibyepi pa mambo a bupopweshi bwa bena Ninevwa? Bapopwelanga jibumba ja balesa, kabiji bavula ba mu bano balesa bebafumyanga ku Babilona. Bakalama ba mu uno muzhi basashijilanga bano balesa amba bebakwashe inge kebaye na konauna ne kwipaya bantu, kabiji bañanga bakichima bajingamo banengezhanga mikwekele ya kuya na kulukuka byalo na mulanguluko wa kuba’mba bakebapepo bipukulwa. Mu buku wanji wa Ancient Cities (Mizhi Yakala) (1886, peja 25), W. B. Wright waambile’mba: “Bapopwelanga bulume kabiji balombanga ku bankishi bakatampe bo balengele na mabwe, ne mabokwe ne bañombe balume bajinga na maulu ne maboko anema, byapi bya mpungu ne mitwe ya bantu byaimenangako bulume, kuchinchika ne kushinda. Kulwa ko kwajinga kisela kya uno mukoka kabiji bañanga bo balengelanga makondo. Bamwenangamo bingi mu bipukulwa byafumanga ku byalo byo bashindanga, mambo kwajinga kipimo kyo bebapanga bakwabo saka bakyangye kwabana na mambo a kuba bano batupondo bavula bapukulanga bintu, bajinga bapopweshi.”

3 Nangwa kya kuba bungauzhi bwa kwa Nahumi bwipi, bino muji bintu byawama. Bintu byo twayukakotu pa uno ngauzhi biji mu kyepelo kitanshi kyaamba’mba: “Uno ye buku mo balumbulwila kimwesho kyamwene Nahumi mwina Elekoshi.” Jizhina janji (Kihebelu, Na·chumʹ) jilumbulula’mba “Mutekeneshi.” Byambo byanji kechi byajinga bya lutekenesho ku bena Ninevwa ne, byatekeneshe bantu ba Lesa bakine, kabiji byaambilenga pa kupokololwa kwa kine ku bano balwanyi bashinta kabiji bangovu. Kabiji kitekenesha bingi pa kumona’mba Nahumi kechi watongwelepo bundengamambo bwa bantu banji ne. Nangwa kya kuba mpunzha kwaikejile muzhi wa Elekoshi kechi yayukanyikwa bulongo ne, kibena kumweka nobe buno bungauzhi bwanembejilwe mu Yuda. (Na. 1:15) Lonaiko lwa Ninevwa lwaubiwe mu 632 B.C.E., lwakijinga kulutwe kimye Nahumi kyo anembele bungauzhi bwanji, kabiji waesakenye luno lonaiko ku lonaiko lwa No-amonyi (Tibusi, mu Ijipita) lwaubiwe byo kwashajiletu pacheche kuba’mba uno muzhi onaunwe. (3:8) Ko kuba’mba Nahumi wafwainwa wanembele bungauzhi bwanji mu kyonka kino kimye.

4 Nembelo ya uno buku yapusanako. Kechi muji byambo byabula nkito ne. Bulume ne bukine bwayo bumwesha kuba’mba uno buku naye wanembeshiwa na mupashi byonka biji akwabo. Nahumi wakila bakwabo mu ndondolwelo ya bintu, byo eumvwinenga, ne mu ñambilo ya kusekesha, ñambilo ya mushingi, mfwanyikizhizho yawama kabiji ne ñambilo yumvwanyika. (1:2-8, 12-14; 2:4, 12; 3:1-5, 13-15, 18, 19) Lubaji lukatampe lwa kitango kitanshi lumwekana’mba lwanembwa mu nsansawilo. (1:8) Nembelo ya kwa Nahumi yaamba pa kishina kimo. Washikwa bingi bukamfutumfutu bwa balwanyi ba bena Isalela. Wamwenenga malwa aishijilenga bena Ninevwa.

5 Bukine bwa bungauzhi bwa kwa Nahumi bwayukanyikilwa ku kufikizhiwa kwabo monka mo bwaambijile. Mu moba a kwa Nahumi, ñanyi muntu mukwabo kukila ngauzhi wa Yehoba wakonsheshe kwisulwa malwa kwambila jimo amba muzhi mukatampe wa bwitote wa bena Asilya, wajinga bufumu bukatampe panopantanda ponse pa kyokya kimye bakamutwelela ku “bibelo bya kaombe,” kupalañanya ba nzubo ya mfumu kabiji ne aye mwine ‘muzhi kwikala ke wabulamo bintu, ke masala kabiji ke watu’? (2:6-10) Bintu byalondejilepo byamwesheshe’mba buno bungauzhi kine bwatangijilwe na Lesa. Byanembwa bya Nabopolasa mfumu wa bena Babilona byalondolola bena Ninevwa byo bakwachiwe ku bena Media ne bena Babilona amba: “Muzhi [bamwalwile] ke bikulukulutu ne milumba (ya ndochi) . . . . ”b Muzhi wa Ninevwa waonawinwetu shata kabiji papichile myaka yavula mpunzha paikejile uno muzhi kechi yayukanyikilwe ne. Bakajimbuluzhi bamo batendekele kulengulula Baibolo pa kino kishinka, kwamba’mba muzhi wa Ninevwa kechi wajingako ne.

6 Nangwa byonkabyo, kununga pa kiyukilo kya kuba’mba buku wa Nahumi wa kine, mpunzha paikejile muzhi wa Ninevwa beitaine, kabiji mukwekele wa bya kupoyapoya watendekele mu myaka kitota kya bu 19. Kyaambiwe kuba’mba kubena kukebwa kufumya mushiji wavula pa kubatu’mba bapwishe kumuzhikula uno muzhi yense. Bintu ka byo bazhikwile mu Ninevwa? Bintu byavula byaamba pa bukine bwa bungauzhi bwa kwa Nahumi! Kya kumwenako, bibumbwaloba ne binshabulwila bimwesha bumbanzhi bwa bena Ninevwa, kabiji muji bibumbwaloba bikatampe bya bañombe balume ne mabokwe aji na byapi. O ene mambo Nahumi o atongwejile bena Ninevwa amba “jiyengo ja mabokwe”!—2:11.c

7 Kwitabizhiwa kwa buku wa Nahumi kwikala mu mutanchi wa mabuku aitabizhiwa kwamweshiwa na Bayudea byo bamwitabizhe kwikala lubaji lwa Binembelo byanembeshiwa na mupashi. Wakwatankena pamo na mabuku akwabo a mu Baibolo. Bungauzhi bwaawilwe mu jizhina ja Yehoba, bwatumbijika ne kushimuna bukata bwanji.

ENE MAMBO O AWAMINA

11 Bungauzhi bwa kwa Nahumi bulumbulula mafunde amo anema a mu Baibolo. Byambo bya kushinkwila bya kimwesho byabwezhapo ene mambo Lesa o apanyijile mukambizho wa bubiji wa mu Mikambizho Jikumi kuba’mba: “Aye Yehoba ye Lesa wa mukao ne wa kushinkanya.” Kabiji bukiji bukiji panyuma ya bibye walumbulula bukine bwa ‘kushinkanya nabo bashikwe banji.’ Bena Asilya ba bwitote ne balesa babubela kechi bapulwishe bena Ninevwa ku lukabisho lwa Yehoba ne. Twakonsha kuketekela’mba kulutwe na lwendo Yehoba ukachibila mambo babi bonse. “Yehoba ubanda kuzhingila, kabiji bulume bwanji bo bukatampe bwine, kechi ukebalekatu aba baji na mambo kwa kubula kwibakabisha ne.” Mu jino jishinda, buchibamambo bwa Yehoba ne bukata bwatumbijikwa kukila byaambiwa pa kwipayiwa kwa bena Asilya bakosele. Muzhi wa Ninevwa kine ‘waikele ke wabulamo bintu, watu, kabiji ke masala!’—1:2, 3; 2:10.

12 Kupusanako na bena Ninevwa ‘baonawinwe bonsetu,’ Nahumi waambile pa kubwezhiwa kwa ‘buneme bwa bena Yakoba ne bena Isalela.’ Kabiji Yehoba watumine mbila ya lusekelo ku bantu banji amba: “Talai maulu a muluwe ubenakwiya pa mitumba na kuleta mambo awama, ne kutaya mbila ya mambo a mutende.” Ino mbila ya mutende ibena kwamba pa Bufumu bwa Lesa. Twayuka byepi kino? Kyayukanyikwa na mambo a kuba Isaya naye waingijisha bino byambo bintutu bimo, bino aye wanungako byambo bya kuba’mba: “Yenka uleta mambo awama a lusekelo ne kusapwila bya lupulukilo, kasa amwambila Ziona amba: Lesa wobe ye mfumu mwine.” (Na. 1:15; 2:2; Isa. 52:7) Mutumwa Paulo mu Loma 10:15 waingijisha bino byambo ku boba Yehoba bo atuma kwikala basapwishi ba bwina Kilishitu ba mambo awama. Bano bataya mbila ya “mambo awama a bufumu.” (Mat. 24:14) Kwesakana na jizhina janji byo jilumbulula, Nahumi wapana lutekenesho lukatampe ku bonse bakeba mutende ne lupulukilo lufuma ku Bufumu bwa Lesa. Bano bonse bakayuka kya kine amba, ‘Yehoba ye wawama, ye kyamba kyakosa kya kufyamamo mu juba ja malwa aba bamuketekela.’—Na. 1:7.

[Tubyambo twa mushi]

a Buku wa Insight on the Scriptures, Vol. 1, peja 201.

b Buku wa Ancient Near Eastern Texts, wapitulukilwemo na J. B. Pritchard, 1974, peja 305; brackets and parentheses theirs; Insight on the Scriptures, Vol. 1, peja 958.

c Buku wa Insight on the Scriptures, Vol. 1, peja 955.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu