Kitango 35

Jashi ja pa Mutumba Jaya Nkuwa jo Aambile

KUJI mpunzha yayukanyikwa bingi iji mu Baibolo: Yesu waikajile ku mutumba saka amba Jashi janji ja pa Mutumba jaya nkuwa. Ino mpunzha yajinga kwipi na Kalunga ka Ngalilea kampe kwipi na Kapenama. Panyumatu ya kulomba bufuku bonse, Yesu po po asalulwile mu baana banji ba bwanga bantu 12 kwikala batumwa. Kepo aye ne abo bonse bakunkulukile ne kwikala paesakana pa uno mutumba.

Mwakonsha kulanguluka’mba pa kikye kimye Yesu wakokele bingi kabiji wakebelenga kulaala. Pano bino, jibumba jikatampe jaishile kwi aye. Bamo bafumine ku Yudea ne ku Yelusalema pajinga makilomita 100 kufika ku 110. Bakwabo bafumine ku musezho wa Tila ne Shidona wajinga ku kabeta ka buyeke. Baishile na kumvwa kwi Yesu ne kuba’mba ebabuke bikola byabo. Kabiji pajinga ne bantu bo bakatazhanga ku bandemona, bamalaika batama ba kwa Satana.

Yesu byo akunkulukile, bantu bajinga na bikola baishile kwipi ne kumukwata ne aye wibabukile bonse. Byo apwishishe kwibabuka, kyamweka Yesu wakanjijile patuntamako pa mutumba. Waikele ne kutatula kufunjisha jibumba jaikele paesakana na koajinga. Akifwanyikizhaitu! Kafwako muntu nangwa umo mu luonde wamanaminenga na kikola ne!

Bantu bakebeshe bingi kuteleka ku mufunjishi waubilenga bino bya kukumya. Nangwa byonkabyo, Yesu waambile jashi janji kuba’mba akwashe baana banji ba bwanga, kampe baikele kwipi ne aye. Pano bino, pa kuba’mba tumwenemo ne atweba, bonse babiji Mateo ne Luka banembele jino jashi.

Jishimikila ja kwa Mateo pa jino jashi jalepa kukila ja kwa Luka. Kabiji byambo bimo byanembele Mateo, Luka aye wibinembele nobe Yesu wibyambile pa kimye kikwabo mu mwingilo wanji byonka byo kiji umvwe twaesakanya Mateo 6:9-13 na Luka 11:1-4, ne Mateo 6:25-34 na Luka 12:22-31. Bino kechi twakonsha kukumya kino ne. Yesu wafunjishanga bintutu bimo pa bimye byapusana pusana, kabiji Luka wasajilepo kunemba mafunjisho amo mu jishinda jikwabo.

Kintu kyalengejile jashi jaambile Yesu kunema kechi kyaimenejiletu pa bintu bya ku mupashi byonkatu ne, bino ne na mambo a ñambilo yapela yo alumbulwijilengamo bukine. Waingijishenga byakumwenako byayukile bantu. Kino kyalengejile bintu byo aambilengapo kwibikwatakanya ku bonse bakeba kwikala bwikalo bwawama monka mukebela Lesa.

Nanchi Kine Bañanyi Baji na Lusekelo?

Bantu bonse bakeba kwikala na lusekelo. Yesu byo ayukile kino, watatwile Jashi janji ja pa Mutumba kupichila mu kulumbulula aba baji na lusekelo lwakine. Byonkatu byo twakonsha kufwanyikizha, kino kyalengejile bantu bo aambilengako kuteshako muchima. Pano bino, bamo bakonsha kumona byambo bitanshi byo aambile nobe kechi byayijilemo ne.

Yesu watatwile kwamba ku baana banji ba bwanga amba: “Mwi balusekelo anweba balanda, mambo Bufumu bwa Lesa bo bwenu. Mwi balusekelo anweba mufwa nzala luno, mambo mukekuta. Mwi balusekelo anweba mujila, mambo mukaseka. Mukasekele umvwe bantu bemushikwa . . . Mukasekele ne kusangalala mu joja juba, mambo mfweto yenu ya mwiulu yabaya.”

Jino jo jishimikila jaamba Luka pa byatatwile Yesu jashi. Bino kwesakana na jishimikila janembele Mateo, Yesu waambile’mba bakoka michima, bamwesha lusa, baji na michima yatoka ne bapwanya bantu bo balusekelo. Yesu waambile’mba bano bo balusekelo mambo bakaswana ntanda, bakobilwa lusa, bakamumona Lesa kabiji bakatelwa’mba baana ba Lesa.

Nangwa byonkabyo, Yesu byo aambile’mba balusekelo, kechi waambilenga pa bantu basekaseka nangwa basangalala byonka byo kikala umvwe muntu ubena kuba bya kisangajimbwe ne. Lusekelo lwakine lwakila pa kusangalala, lulumbulula kusekela mu byo uji nabyo ne kubula kulanguluka pa bintu bikwabo.

Onkao mambo, byonka byaambile Yesu, aba baji na lusekelo lwakine ke koba baji na muchima wa kukeba kuyuka Lesa, baji na bulanda na mambo a bumbulwakulumbuluka bwabo kabiji bakebesha kuyuka Lesa ne kumwingijila. Nangwa kya kuba bebashikwa nangwa kwibamanyika na mambo a kuba kyaswa muchima wa Lesa, bekala na lusekelo mambo bayuka’mba babena kutokesha Lesa ku muchima kabiji bakatambula bumi bwa myaka ne myaka.

Nangwa byonkabyo, bantu bavula bamutelekelenga Yesu byonkatu biji bantu bamo lelo jino, baitabijile’mba kubila ne kwiyowa bya kisangajimbwe ko kulengela muntu kwikala na lusekelo. Bino Yesu kechi byo byo aitabijile ne. Byo aambile pa kintu kyapusanako kyalengejile bantu bavula kukumya, waambile’mba:

“Malwa enu anweba banonshi, mambo mwatambwila kala jimo mfweto yenu. Malwa enu anweba mwaikuta luno, mambo mukafwa nzala. Malwa enu anweba museka luno, mambo mukekala na bulanda ne kujila. Malwa enu umvwe bantu bonse bemwambila byawama, mambo byo bintutu bimo bashakulu babo byo baambilanga bangauzhi babubela.”

Yesu byo aambile bino, watazhizhe mu ka? Mambo ka kwikala na bunonshi, kukeba bya kisangajimbwe ne kutakaikwa ku bantu o kuletela malwa? Ke na mambo a kuba umvwe muntu uji na bino bintu ne kwibinemeka, kechi utako muchima kwingijila Lesa ne, kintu kilengela muntu kwikala na lusekelo. Kabiji Yesu kechi walumbulwilenga’mba umvwe muntu waikala muyanji, kufwa nzala ne kujila byakonsha kumulengela kwikala na lusekelo ne. Nangwa byonkabyo, javula bantu ba uno mutundu bakonsha kwitabila mafunjisho a kwa Yesu ne kwibalengela kwikala na lusekelo lwakine.

Kabiji byo abujilenga baana banji ba bwanga, Yesu waambile amba: “Anweba mwi mukele wa pano pa ntanda.” Kechi walumbulwilenga amba baana banji ba bwanga ke mukele yenkawe ne. Bino mukele ulengela kintu kubula kubola. Mushinshi wa mukele bamulumbikanga kwipi na kya kusokelapo bitapisho kyajinga ku nzubo ya Yehoba kabiji bañanga baingijilangako baingijishanga uno mukele kubika ku bitapisho.

Baana ba bwanga ba kwa Yesu ke “mukele wa pano pa ntanda” mambo babena kukwasha bantu. Ibyo, byambo byo basapwila bikapulusha aba bonse bebyumvwa. Kabiji bikalengela bantu kwikala bakishinka ne kwibazhikijila ku mupashi ne kubula kwikala na byubilo byatama.

Yesu wabujile baana banji ba bwanga amba: “Anweba mwi kyeya kya pano pa ntanda.” Lampi kechi bamubika mwafyamika ne, bino bamubika pa kya kutulapo lampi. Onkao mambo, Yesu waambile’mba: “Byonkabyo, kyeya kyenu kimweke ku bantu bonse.” Baana ba bwanga ba kwa Yesu baubilenga kino kupichila mu mwingilo wabo wa kusapwila ne kwikala bakumwenako mu byubilo byawama mwayila mafunde a mu Baibolo.

Wabujile Baana Banji ba Bwanga Kintu kya Kulondela

Bantangi ba bupopweshi bamwenenga Yesu amba wazhilulwilenga Mizhilo ya Lesa kabiji bamumvwañejile amba bamwipaye. Onkao mambo, Yesu watwajijile kwamba Jashi janji ja pa Mutumba amba: “Kange mulanguluke amba naishile kufumyapo Mizhilo nangwa bungauzhi ne. Kechi naishile na kwibifumyapo ne, poso na kwibifikizha.”

Yesu wanemekele bingi Mizhilo ya Lesa kabiji watundaikile bantu nabo kwiinemeka. Waambile’mba: “Onkao mambo, yense ukazhilulula muzhilo mucheche wa ino mikambizho ne kufunjisha bantu kubula kwiilondela, kechi wafwainwa Bufumu bwa mwiulu ne,” kino kibena kulumbulula’mba muntu wa uno mutundu kechi ukatwelamo mu Bufumu ne.

Na mambo a kubula kulengulula Mizhilo ya Lesa, Yesu wakainye byubilo bilengela muntu kulala mizhilo. Panyuma ya kutongola byaamba Muzhilo amba, “Kwipayañana ne,” Yesu wanungilepo amba: “Pano bino, amiwa nemwambila namba, yense ubukila bukaji mulongo wanji, bakamutwala ku kije.”

Byo kiji kuba’mba kuzhingijila mukwenu pa kimye kyabaya ke mambo akatampe, kampe kyakonsha kulengela ne muntu kwipayañana, Yesu walumbulwile kintu muntu kyo afwainwa kuba pa kuba’mba apwane na mukwabo. Wakambizhe amba: “Umvwe ke ulete mulambo wobe ku kya kusokelapo bitapisho kabiji wavuluka amba uji na mambo na mulongo wobe, sha konka mulambo wobe. Patanshi kapwane na mulongo wobe apa bino ubwele ulambule mulambo wobe.”

Byo aambile pa mukambizho wa butanu na bubiji wa pa Mikambizho Jikumi, Yesu watwajijile kwamba’mba: “Anweba mwaumvwine byo baambile kala amba: ‘Kuba bukende ne.’” Nangwa byonkabyo, Yesu wakainye ne kwikala na muchima wa kulangulukalanguluka pa bukende. “Amiwa nemwambila namba, yense utwajijila kutala mwanamukazhi na lwiso, wauba nanji kala bukende monka mu muchima wanji.”

Yesu kechi waambilenga pa kulangulukatu mu kakimye kacheche pa byubilo byatama ne, bino waambilenga pa ‘kutwajijila kutala.’ Kutajisha kwa uno mutundu kulengela kwikala na milanguluko yatama, kya kuba umvwe yatwajijila yakonsha kulengela muntu kuba bukende. Nanchi muntu wakonsha kuba byepi pa kuba’mba kino kibule kumumwekela? Yesu walumbulwile kintu kyafwainwa kubiwa. Waambile’mba: “Umvwe jiso jobe ja ku kilujo jakutuntwisha jilobolemo ne kwijela. . . . Umvwe kuboko kobe kwa kilujo kwakutuntwisha kuchibeko ne kwikwela.”

Javula bantu baswa kwibachiba kuboko nangwa kulu kuji na lukatazho pa kuba’mba bekale bulongo. Bino kwesakana na byaambile Yesu kyanema bingi ‘kwela’ kintu kyonse nangwatu kintu kyanema nabiji jiso nangwa kuboko, kuchina kwikala na milanguluko ne byubilo byatama. Mambo umvwe muntu wabula kuba bino, Yesu walumbulwile’mba bantu ba uno mutundu bakebataya mu Ngehena (kimbo kyajinga kwipi na Yelusalema mo basokanga biswaswa), kino kibena kwimenako lonaiko lwa myaka ne myaka.

Kabiji Yesu waambile ne pa bya kuba na bantu bakozha bakwabo ne kwibazhingijisha. Waambile’mba: “Kange mulwe na muntu mubi ne.” “Bino yense wimupuma ku jibuta ja ku kilujo mupai ne ja ku kipiko.” Yesu kechi walumbulwilenga amba muntu kuba wipokolola aye mwine nangwa kisemi kyanji umvwe bamulukuka ne. Umvwe muntu bamupuma ku jibuta kechi kyalumbululanga kukozha muntu ne, bino kyamweshanga kumuba mwenga. Onkao mambo, Yesu walumbulwilenga amba umvwe muntu wabala mukwabo amba balwe nangwa kutoboka kupichila mu kumupuma lupi nangwa kumwambila mwenga, kechi kyawama kushinkanya ne.

Panyuma ya kwamba pa muzhilo wa Lesa wa kutemwa bakwetu, Yesu waambile amba: “Pakuba amiwa nemwambila namba: Temwainga balwanyi benu ne kulombelako aba bemumanyika.” Byo aambile ene mambo a kubila kino, wanungilepo amba: “Kuba amba mwikale baana ba Shenu wa mwiulu, mambo aye usamisha kyeya pa bantu babi ne bawama.”

Yesu wapezhezhe kino kipungu kya jashi janji kupichila mu kwamba’mba: “Mwafwainwa kwikala balumbuluka, byonka biji Shenu wa mwiulu.” Yesu kechi walumbulwilenga amba bantu bakonsha kwikala balumbuluka babula kulenga bilubo ne. Bino bakonsha kwikala balumbuluka kupichila mu kulondela Lesa, kubayisha butemwe bwabo ne kutemwa balwanyi babo. Luka wanembele jishimikila ja byambo byaambile Yesu amba: “Mweshainga lusa byonka Shenu byo aji wa lusa.”

Lulombelo, ne Kuketekela mwi Lesa

Yesu byo atwajijile kwamba jashi janji, walengulwile bukamfutumfutu bwa bantu bemweshanga koloka. Waambile’mba: “Pa kupana bya bupe kechi mwafwainwa kwimbila jimo ntolompita byonka byuba bakamfutumfutu ne.”

Yesu watwajijile kwamba’mba: “Kabiji pa kulomba, kechi mulombenga bilomba bakamfutumfutu ne, mambo batemwa kwimana na kulomba mu mashinagoga ne pa mansanga a mikwakwa kuba amba bebatote ku bantu.” Bino wakambizhe’mba: “Anweba pa kulomba twelai mu kibamba mwa bunke, kabiji pa kushinkako ku kibelo, lombai kwi Shenu ubula kumweka.” Yesu naye walombanga milombelo ya pa mvula bantu, onkao mambo kechi wakainyenga kuba bino ne. Milombelo yo akainyenga ke yo ya yo balombanga ya kutokesha bantu ku muchima ne kuba’mba bebatote.

Kabiji Yesu wafunjishe’mba: “Pa kulomba, kechi mwambengatu bintutu bimo byonka byuba bantu ba mu bisaka bingi ne.” Yesu kechi waambilenga’mba kubwezhabwezhapo byambo kwatama ne. Mambo pa kimye kimo ne aye wabwezhezhe bwezhezhepo “byambo bintutu bimo” kimye kyo alombelenga. Bino kintu kyo akainye ke kulamina byambo ku mutwe ‘kwambanga bintutu bimo’ byonka byuba bantu bengijisha malungo pa kulomba milombelo yabo ya kubwezhabwezhapo.

Pa kukwasha bantu bamutelekelenga kuyuka bya kulomba, Yesu wapaine lulombelo lwa kumwenako mwavwangilwe lusashijilo lutanu na lubiji. Misashijilo itanshi isatu yaamba pa bumfumu bwa Lesa ne nkebelo yanji. Kabiji kuji milombelo ya kuzhijika jizhina ja Lesa, Bufumu bwanji kufika ne kyaswa muchima wanji kubiwa. Milombelo ina yashala ya kulomba bintu bikeba muntu mwine nabiji, kulomba kajo ka pa juba, lulekelo lwa mambo, kulomba kubula kwesekwa kukila pa bulume ne kupokololwa kwi aye mubi.

Byo atwajijile na kwamba, Yesu waambile pa kizumba kiji mu kutesha muchima ku bintu bya ku mubiji. Wakambizhe’mba: “Lekai kwibikila nsabo pano pa ntanda paji tunzumbulu ne ndalabwa byonauna, kabiji paji bangivi.” Nsabo ya uno mutundu kechi yonaikatu ne, bino ilengela ne muntu kubula kwikala mulunda na Lesa.

Onkao mambo, Yesu waambile’mba: “Ibikilai nsabo mwiulu.” Kino kyubiwa kupichila mu kutangizhako mwingilo wa Lesa mu bwikalo bwenu. Kafwako muntu nangwa umo wakonsha kupwisha bulunda bwenu ne Lesa nangwa kwangata mfweto yenu ikatampe ne. Kepo Yesu anungilepo amba: “Konka kuji nsabo yenu, ne muchima ko ko aji.”

Kabiji byo aambilenga pa kizumba kiji mu kutemwa bintu bya ku mubiji, Yesu waingijishe kyakumwenako amba: “Lampi wa mubiji jo jiso. Byonkabyo, umvwe jiso jenu jijitu bulongo ne mubiji wenu yense ukekala mu kyeya. Pakuba inge jiso jenu jatama, ne mubiji wenu yense ukekala mu mfishi.” Jiso jingila bulongo ku mubiji jiji nobe lampi utema mwafita. Pano bino, pa kuba’mba jimonenga bulongo, jiso jafwainwa kwikala jijitu bulongo, ko kuba’mba jafwainwa kuzanzatu pa kintu kimo. Jiso jibula kuzanza pa kintu kimo jilengela kubula kumona bintu bulongo, kabiji jilengela muntu kutesha muchima ku bintu bya ku mubiji mu kifulo kya kuta muchima ku mwingilo wa Lesa, kifumamo ‘mubiji yense’ wikala mu mfishi.

Pa kukosesha kino kishinka, Yesu waingijishe kyakumwenako amba: “Kafwako muntu wakonsha kwingijila bankambo babiji ne, mambo ukatemwapo umo ne kushikwa mukwabo, nangwa kukokela umo ne kukana mukwabo. Kechi mwakonsha kwingijila Lesa ne nsabo pa kimye kimo ne.”

Byo apaine luno lujimuno, Yesu walayile bamutelekelenga amba kechi bafwainwa kubambisha michima yabo pa mambo a bintu bya ku mubiji umvwe batangizhako mwingilo wa Lesa ne. Waambile’mba: “Talai bañonyi; kechi babyala nkunwa, kunowa nangwa kulonga mu matala ne. Pano bino, Shenu wa mwiulu wibajisha.” Kepo ebashikishe’mba: “Nanchi anweba kechi mwanema kukila bañonyi nenyi?”

Kabiji Yesu watongwele maluba a mungye ne kwamba’mba “nangwatu Solomone mu lukumo lwanji lonse kechi wavwajile nobe maluba ne.” Watwajijile kwamba’mba: “Inge Lesa wiivwika byonkabye nsono ya mungye, . . . nanchi kechi wafwainwa kwimuvwika anweba baji na kalwitabilo kacheche nenyi?” Onkao mambo, Yesu wapezhezheko amba: “Kange mubambishenga michima ne kwamba amba, ‘Lelo tusakuja ka?’ nangwa amba, ‘Tusakutoma ka?’ nangwa amba, ‘Tusakuvwala ka?’ ine . . . Pakuba Shenu wa mwiulu wayuka amba mwibikeba bino bintu byonse. Onkao mambo, twajijilai na kukeba Bufumu patanshi ne bololoke bwanji, ne bino bintu byonse bikemubikilwapo.”

Jishinda ja ku Bumi

Jishinda ja ku bumi jaimena pa kukokela mafunjisho a kwa Yesu. Bino kechi kyapela kuba bino ne. Kyakumwenako, Bafaliseo batemenwe bingi kuzhachisha bakwabo kabiji kyamweka bavula balondelanga byo baubanga. Onkao mambo, Yesu watwajijile kwamba Jashi janji ja pa Mutumba kabiji wapaine luno lujimuno amba: “Kilekai kuzhachisha bakwenu kuchina amba ne anweba Lesa wakeya kwimuzhachisha.”

Kyatama bingi kulondela byubilo bya Bafaliseo bya kuzhachisha bakwetu. Kwesakana na jishimikila ja kwa Luka, Yesu waingijishe kyakumwenako kimwesha kizumba kiji mu kuba kino. Waambile’mba: “Nanchi mpofu wakonsha kutangijila mukwabo mpofu nyi? Nanchi bonse kechi bakaponena mu kimbo nenyi?”

Kukizhamo kuzhachisha bakwetu, kubayisha bilubo byabo ne kutesha muchima pa bilubo byabo, ke mambo akatampe bingi. Onkao mambo, Yesu washikishe’mba: “Wakonsha kwambila byepi mulongo wobe amba, ‘Leka nkupepule kakibalabala kaji mu jiso jobe,’ bino obewa saka ubena kubula kutala pa mwamba uji mu jiso jobe? Obewa kamfutumfutu! Patanshi akipepula mwamba uji mu jiso jobe, apa bino umone bulongo bya kupepula kakibalabala kaji mu jiso ja mulongo wobe.”

Kino kechi kibena kulumbulula’mba baana ba bwanga ba kwa Yesu kechi bafwainwe kwikala na milangwe pa kuba bintu na bakwabo ne, mambo waambile’mba: “Kange mupane kintu kyazhila ku bakabwa ne, nangwa kutayila bankumba mabwe a mangalite ne.” Bukine bwa mu Mambo a Lesa bwazhila. Buji nobe mabwe a mangalite a kifwanyikizho. Bino umvwe bantu bamo baji nobe bakabwa nangwa nobe bankumba babula kumwesha lusanchilo pa buno bukine bwanema, baana ba bwanga ba kwa Yesu bafwainwa kuleka bantu ba uno mutundu ne kukebako aba bakeba kufunda bukine.

Nangwa kya kuba Yesu mu kipungu kitanshi kya Jashi janji ja pa Mutumba waambilepo pa lulombelo, wabwezhezhepo jikwabo kwamba pa buneme bwa kutwajijila na kulomba na mukoyo. Wakambizhe’mba: ­“Lombainga, mukekitambula.” Byo aambile pe Lesa byo enengezhezha jimo kukumbula milombelo, Yesu washikishe’mba: “Ñanyi mwi anweba uba umvwe mwananji wamulomba shinkwa, wamupa jibwe? . . . Onkao mambo, umvwe anweba byo muji babi mwayuka kupana byawama ku baana benu, ko kuba amba Shenu wa mwiulu ukakilapo kupana byawama ku boba bamulomba!”

Kabiji Yesu wapaine kintu kyayukanyikwa kya muzhilo wa byubilo byawama utelwa’mba Jifunde Jikatampe. Waambile’mba: “Onkao mambo, bintu byonse byo mukeba amba bantu bemubile, ne anweba mwafwainwa kwibobilabyo.” Kulondela uno muzhilo mwavwangwa kubila bakwetu bintu byawama, kwibobila bintu byonka byo tukeba’mba betubile.

Jishinda ja ku bumi kechi japela kwendamo ne, byonka Yesu byo akambizhe’mba: “Twelai pa kibelo kyakepa mambo jishinda jabaya jitwala ku lonaiko, ne bayamo bo bavula; pakuba kibelo kyakepa ne jishinda jakatazha kwendamo, jitwala ku bumi kabiji bejitana bachechetu.”

Kizumba kiji mu kujimbaikwa kyabaya, onkao mambo Yesu wajimwineko amba: “Jimukai na bangauzhi babubela beya kwi anweba mu biseba bya mikooko, bino mu michima yabo yo misuka ikaji.” Mambo nangwatu kichi kyawama ne kichi kyatama mwakonsha kwikiyukila ku bipangwa byakyo, Yesu waambile’mba bangauzhi babubela mukebayukila ku byubilo ne mafunjisho abo.

Yesu watwajijile kulumbulula’mba muntu kyo amba kechi kyo kyonka kimulengela kwikala mwananji wa bwanga ne, poso kyo oba. Bantu bamo bamba’mba Yesu Nkambo yabo, bino umvwe kechi babena kuba kyaswa muchima wa Shanji ne, Yesu waambile amba: “Nkebambila namba: Kechi nemuyuka ne! Fumai papo, anweba muba byatama!”

Yesu wapezhezheko jashi janji na bino byambo. Waambile amba: “Yense umvwa bino byambo byami ne kwibilama, ukekala nobe muntu wa maana washimikile nzubo yanji pa jibwe jikatampe. Kabiji mvula wanokele ne mikwe yapomokele konka, ne kinkunkwila kyapupilenga ponka pa nzubo, bino kechi yakundukile ne, mambo wiishimikile pa jibwe.”

Kabiji Yesu wanungilepo amba: “Yense umvwa bino byambo byami ne kwibilama ne, ukekala nobe muntu wabula maana, washimikile nzubo yanji pa busenga. Kabiji mvula wanokele ne mikwe yapomokele konka, ne kinkunkwila kyapupilenga ponka pa nzubo kabiji yakundukilepotu yonse.”

Yesu byo apwishishe kwamba jashi, jibumba jakuminye bingi mo afunjishishenga, mambo wibafunjishenga na lūsa lwamupele Lesa kupusanako na byafunjishanga bantangi babo ba bupopweshi. Luka 6:12-23; Mateo 5:1-12; Luka 6:24-26; Mateo 5:13-48; 6:1-34; 26:36-45; 7:1-29; Luka 6:27-49.

▪ Yesu wajinga kwepi kimye kyo aambile jashi jaya nkuya, bañanyi bajingapo, kabiji ñanyi kintu kyamwekele saka akyangye kwamba jino jashi?

▪ Mambo ka o twafwainwa kubujila kukumya pa mafunjisho amo a jashi Luka o anembejile mu jishinda jikwabo?

▪ Mambo ka jashi jaambile Yesu o janemejile?

▪ Bañanyi baji na lusekelo kabiji mambo ka?

▪ Bañanyi bamwene malwa kabiji mambo ka?

▪ Baana ba bwanga ba kwa Yesu baikele byepi “mukele wa pano pa ntanda” ne “kyeya kya pano pa ntanda”?

▪ Yesu wamwesheshe byepi amba wanemekele Mizhilo ya Lesa?

▪ Ñanyi mukambizho Yesu ye apaine pa mambo a kuchinuzhuka bintu bilengela kwipayañana ne kuba bukende?

▪ Yesu watazhizhe mwepi byo aambile pa kupana jibuta jikwabo?

▪ Nanchi twakonsha kwikala byepi balumbuluka byonka biji Lesa?

▪ Ñanyi mikambizho Yesu yo apaine pa mambo a kulomba?

▪ Mambo ka nsabo ya mwiulu o yanemena, kabiji muntu wakonsha kwiitambula byepi?

▪ Ñanyi byakumwenako byo aambile bya kukwasha muntu kubula kutemwa bintu bya ku mubiji?

▪ Mambo ka Yesu o aambijile’mba kechi kikebewa kubambisha muchima ne?

▪ Yesu waambilepo amba ka pa kuzhachisha bakwetu; kabiji wamwesheshe byepi baana banji byo bafwainwa kwikala na milangwe pa kwingila na bantu?

▪ Yesu waambilepo amba ka pa mambo a kulomba, kabiji ñanyi muzhilo wa byubilo byawama ye apaine?

▪ Yesu wamwesheshe byepi amba jishinda ja ku bumi kechi japela ne, kabiji amba kuji kizumba kya kujimbaikwa?

▪ Yesu wapezhezheko byepi jashi janji, kabiji jalengejile bantu kuba byepi?