Kitango 9
Nanchi Kika Kimwekela Batemwe Betu Bafwa?
1. Bantu beumvwa byepi inge mutemwe wabo wafwa?
“MUNTU yense wikala bingi na bulanda inge mutemwe wanji wafwa mambo pa lufu muntu uzhimañena ku mpunzha yabula kuyukanyikwa.” Byo byaambile nsongwalume umo kimye kyafwile bashanji ne pakupitapotu kimye kicheche bainanji nabo bafwa. Kukola kumuchima kabiji ne bulanda bukatampe “byamupezhezhe bingi mana.” Apo kampe ne anweba mwakiyandapo kala byonkabyo. Kampe mwakilangulukapo kala kuji batemwe benu ne kuzhinauka’mba kana mukebamonapo jibiji nyi nangwa ine.
2. Ñanyi mepuzho apezha mana emana pa mambo a lufu?
2 Bansemi bamo pakujila babulwa kuba’mba, “Lesa usenda bawama pakuba’mba bakekale nanji mwiulu.” Nanchi kya kine nyi? Nanchi batemwe betu bafwa baya ku mpunzha ya mipashi nyi? Inyi baya ku mpunzha yo batongola kubamo’mba Nirvara, kulumbulula’mba kuji byubilo bya lusekelo kwabula misongo yonse ne lwiso? Nanchi batemwe betu batwela pakibelo kya kukekala na bumi bubula kufwa mu paladisa nyi? Nangwa byonka byo bamba bamo kuba’mba, nanchi lufu ko kutwela mu lumanamo lwa bula mpelo ku bobo balengele mambo kwi Lesa nyi? Nanchi bafu bakonsha kwitukabisha nyi? Pakuba’mba tutane mikumbu ya kine ku ano mepuzho, twafwainwa kushikisha Kyambo kya kwa Lesa, Baibolo.
NANCHI “MUPASHI” UJI MU BANTU YE MUKA?
3. Ñanyi mulanguluko ba Socrates ne Plato ye bajinga nanji pa mambo a lufu, kabiji kino kifikila byepi bantu lelo jino?
3 Batemwamana ba mu bimye byakala ba Kingiliki abo ba Socrates ne Plato baitabijile’mba mu mwanamulume ne mu mwanamukazhi muji kintu kimo kibula kufwa—mweo upuluka lufu kabiji kechi ufwa nangwa pachechetu ne. Lelo jino, mamilyoni a bantu kuzhokoloka ntanda yonse ya panshi byo byo baitabila. Luno lwitabilo javula luleta bingi moyo wa kuchina bafu kabiji lulengela bantu kwikala na kijikila kya kukeba kuyuka bwikalo bwa bafu babo byobuji. Bino Baibolo itufunjisha kintu kyapusenshatu pa mambo a bafu.
4. (a) Ñanyi kintu Ntendekelo kyo itubula pa mambo a mweo? (b) Kika Lesa kyo abikile mwi Adama pakuba’mba ekale mumi?
4 Pakulanguluka bwikalo bwa bafu, twafwainwa kuvuluka kuba’mba shetu mutanshi, aye Adama, kechi wajingapo na mweo ne. Aye mwine wajinga mweo. Kupichila mu ñingijilo ya kubumba ilenga moyo, Lesa walengele muntu—mweo—kufuma ku lukungu lwapanshi kabiji ne kupuyilamo “muya wa bumi.” Ntendekelo 2:7 itubula’mba: “Kepo Yehoba Lesa abumbile muntu na lukungu lwa panshi, kabiji wapuyile ne muya wa bumi mu myona yanji, byonkabyo ne muntu waalukile ke [“mweo mumi,” NW].” Kupema ko kwasungijilenga bumi bwa kwa Adama. Bino, kimye Lesa kyoabikile muya mu mapwapwa a muntu, pajinga bintu bikwabo byavwangilwemo kukilatu pa kupuyila muya wa bumi mwi Adama. Baibolo yamba’mba pa “muya wa bumi” wingila mu bilengwa byumi bya panopantanda.—Ntendekelo 7:22.
5, 6. (a) Nanchi “muya wa bumi” ye muka? (b) Kika kimweka inge “muya” watongolwa pa Masalamo 146:4 waleka kusungijila mubiji?
5 Nanchi uno “muya wa bumi” ye muka? Ye lusase wa bumi Lesa ye abikile mu mubiji mwabujile bumi wa kwa Adama. Ino ngovu yasungijilwenga kupichila mu kupema. Bino “muya” [mupashi, NW] watongolwa pa Masalamo 146:4 ye muka? Ino vesi yamba pa muntu wafwa kuba’mba: “Muya wanji ulupuka, ne kubwela ubwela ku mushiji; Mu jonkaja juba milanguluko yanji yonaika.” Kimye banembeshi ba Baibolo kyobaingijishe kino kyambo kyakuba’mba “muya” mujino jishinda, kyo balangulukilengapo kechi kyajinga mweo wabana na mubiji utwajijila kwikala mumi panyuma ya kufwa kwa mubiji ne.
6 “Muya” ufuma mu bantu pa kufwa yo ngovu ya bumi yafumine kwi Mulenga wetu. (Masalamo 36:9; Byubilo 17:28) Ino ngovu ya bumi kechi ipashapo na kilengwa kyo ipa ngovu nangwa pachechetu ne, byonka biji malaiti kechi epashapo na kintu kyoapa ngovu ne. Inge muntu wafwa, muya (ngovu ya bumi) wikileka kupana ngovu ku maselo a mubiji, nobe kyeya byo kizhima kimye malaiti kyo beazhima. Inge ngovu ya bumi yaleka kusungijila mubiji wa muntu, muntu—nangwa’mba mweo— ufwa.—Masalamo 104:29; Musapwishi 12:1, 7.
“KU LUKUNGU KO UKABWELA”
7. Nanchi kika kyafwainwe kubiwa kwi Adama inge kyakuba kechi waumvwijile Lesa ne?
7 Yehoba patokatu too walondolwele kya lumbulwile lufu kwi Adama ndengamambo. Lesa waambile’mba: “Kabiji monka mu jisulwila ja mu kilungi kyobe mo ukamwenanga kajo kobe, poso wabwela ku mushiji jibiji; mambo ku mushiji ko ko bakufumishe; kabiji obewa wi lukungu, ne ku lukungu ko ukabwela.” (Ntendekelo 3:19) Adama wabwelele pi? Ku mushiji, ku lukungu ko bamufumishe. Pa lufu Adama walekele kwikalako!
8. Byo iji myeo, mu ñanyi jishinda bantu mobabujila kupusena na banyama?
8 Pa ano mambo, lufu lwa muntu kechi lwapusana na lwa banyama ne. Nabo pamo myeo, kabiji bapewa bulume ku muya umotu, nangwa’mba ngovu ya bumi imotu. (Ntendekelo 1:24) Pa Musapwishi 3:19, 20, muntu wa mana Solomone witubula kuba’mba: “Byonka bifwa umo mo monka mufwila ne mukwabo. Bonsetu bajitu na muya umo; [mambo pa lufu] muntu kechi wakila banyama ne . . . bonsetu bafumine ku lukungu; kabiji bonsetu babwela ku lukungu.” Muntu wakijiletu banyama mambo walengelwe mu kipasha kya Lesa, kumwesha byubilo bya kwa Yehoba. (Ntendekelo 1:26, 27) Bino, pa lufu bantu ne banyama pamotu babwela ku lukungu.
9. Ñanyi bwikalo bwa bafu, kabiji kwepi kobaya?
9 Solomone walondolola mukunungapo pa bwaluluzhi bwa lufu kuba’mba: “Mambo bomi bayuka’mba tukafwa, bino bafu kafwako kyo bayuka ne.” Ee, bafu kafwako nangwa kimotu kyo bayuka ne. Na mambo a kino, Solomone watundaikile’mba: “Byonse byatana kuba kuboko kwenu, byubai na ngovu yenu yonse; mambo mu Kalunga ka bafu mo mukaya, kafwamo mwingilo nangwa kulanguluka nangwa mana nangwa milangwe ne.” (Musapwishi 9:5, 10) Bafu baya pi? Baya mu Kalunga ka bafu (Kihebelu, she’ohlʹ), ku bilende bya bantu. Batemwe betu bafwa kechi bayukapo kintu nagwa kimotu ne. Kechi babena kuyanda ne, kabiji kechi bakonsha kwitukabishapo nangwa mujishinda jonse ne.
10. Mambo ka o twafwainwa kwambila’mba lufu kechi yo mpelo ya byonse ne?
10 Nanchi atweba bonse ne batemwe betu twikalangakotu myaka icheche ne kuleka kwikalako kikupu nyi? Ine, kwesakana na Baibolo kechi ibyo ne. Pa kimye kyasatukile Adama, Yehoba Lesa ponkapotu wanengezhezhe jishinda jakufumishapo malwa afuma mu bundengamambo bwa muntu. Nkebelo ya kwa Lesa ku bantu kechi yavwangilemo lufu ne. (Ezikyo 33:11; 2 Petelo 3:9) Na onkao mambo, lufu kechi yo mpelo yetu nangwa ya batemwe betu ne.
“WALALA TULO”
11. Mu ñanyi jishinda Yesu moalumbulwijile bwikalo bwa mulunda nanji wafwile Lazalasa?
11 Nkebelo ya kwa Yehoba ke ya kwitupokololako atweba ne batemwe betu ku lufu lwa letele Adama. Onkao mambo, Kyambo kya kwa Lesa kitongola bafu kuba’mba balala mu tulo. Ku kyakumwenako, kimye Yesu Kilishitu kyo aumvwine’mba mulunda nanji Lazalasa wafwa, wabujile bana Banji ba bwanga’mba: “Mukwetu Lazalasa walala tulo; pakuba amiwa ngya, nkamubushe mu tulo.” Pakuba bana babwanga byo babujile kumvwisha ino ñambilo, Yesu wibambijile mukushinkamika’mba: “Lazalasa wafwa.” (Yoano 11:11, 14) Kepo Yesu ayile ku muzhi wa Betani, ako banyenga ya kwa Lazalasa abo ba Mata ne Maliya kobajijilenga lufu lwa kolojabo. Kimye Yesu kyoabujile Mata kuba’mba: “Kolojenu ukasanguka,” Mata wamwesheshe luketekelo mu nkebelo ya kwa Lesa yakufumyapo lufu byo lwaleta pa kisemi kya bantu. Mata waambile kuba’mba: “Nayuka byo akasanguka mu lusanguko lwa mu juba jikapelako.”—Yoano 11:23, 24.
12. Ñanyi luketekelo alo Mata wafwijilwe loajinga nalo pa mambo a bafu?
12 Mata kechi waambilepo kuba’mba kuji mweo ubula kufwa utwajijila kwikala mumi ku kifulo kikwabo panyuma ya lufu ne. Kechi waitabijilepo’mba Lazalasa wayile kala ku mpunzha ya mupashi na ku katwajijila na bwikalo bwanji ne. Mata wajinga na luketekelo lwawamisha lwa lusanguko lwa bafu. Wayukile kuba’mba, awo kolojanji wafwile walekele kwikalako, kechi kuba’mba mweo ubula kufwa yewafumine mu mubiji wa kwa Lazalasa ne. Lusanguko lwa kolojanji ye wajingatu mukumbu.
13. Ñanyi bulume bwapanyiwe na Lesa abo Yesu boajinga nabo, kabiji buno bulume wibumwesheshe byepi?
13 Yesu Kilishitu ye iye Yehoba Lesa yeapa bulume bwa kukuula bantu. (Hoseya 13:14) Onkao mambo, pa kukumbula byaambile Mata, Yesu waambile’mba: “Amiwa yami lusanguko ne bumi: awa wangitabila amiwa, nagwa afwe, ukamona bumi.” (Yoano 11:25) Yesu wamwesheshe bulume bwanji bwamupele Lesa pa mambo a lusanguko kimye kyo ayile ku kilende kya kwa Lazalasa, wafwile moba ana, ne kumubwezha ku bumi. (Yoano 11:38-44) Angilangulukaipotu lusekelo lwajinga na bobo bamwene luno lusanguko nangwa lusanguko lukwabo lwa ubiwe na Yesu Kilishitu!—Mako 5:35-42; Luka 7:12-16.
14. Nanchi mambo ka lusanguko ne lufundo lwa mweo ubula kufwa o bibujila kumvwañena?
14 Angi tulumanaiko pacheche ne kulanguluka bino’mba: Kafwako nangwa umo wafwainwa kusangulwa, nangwa kubwezhiwa ku bumi, inge kyakuba mweo ubula kufwa wapulukanga pa lufu. Mu bukishinka, kechi kyakonsha kumwesha lusa kusangwila muntu na biji Lazalasa ku bumi bwa bumbulwakoloka jibiji panopantanda inge kyakuba watambula kala kilambu kyanji kya mwiulu kyawamisha ne. Mu bukishinka, Baibolo kechi ingijishapo ino ñambilo ya kuba’mba “mweo ubula kufwa” ne. Mukifulo kya byobyo, Binembelo byamba kuba’mba mweo ulenga mambo ye ufwa. (Ezikyo 18:4, 20, NW) Onkao mambo Baibolo yamba pa kukokozha kwa lusanguko kuba’mba ko kwafwainwatu kupwisha lufu.
‘BONSE BAJI MU BILENDE BYA KIVULUKO’
15. (a) Nanchi kyambo kya “lusanguko” kilumbulula ka? (b) Mambo ka kusangula bantu o kukabujila kushupila kwi Yehoba Lesa?
15 Kyambo kyaingijishe bana ba bwanga ba kwa Yesu pa kulumbulula “lusanguko” mukwikilondela kilumbulula “kubuuka” nangwa “kwimana.” Kuno ko kwimana kufuma ku lufu, bwikalo bwa bula bumi—kwimana kufuma mu bilende bya bantu bonse. Kyapela kwi Yehoba Lesa kusangula muntu. Mambo ka? Mambo akuba’mba Yehoba ye Ntendekelo ya bumi. Lelo jino, bantu bakonsha kukopa mawi ne bipasha bya banabalume ne banabakazhi pa ma vidiotepu kabiji bakonsha kwibijizha ne kwibitambisha jibiji panyuma ya lufu lwa bano bantu. Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, Mulenga wetu wa bulume bonse wakonsha kusunga byubilo bya muntu yense ne kusangula yenkao muntu, ne kumupa mubiji mupya.
16. (a) Ñanyi mulaye Yesu yealaile ku bonse baji mu bilende bya kivuluko? (b) Kika kikalengela lusanguko lwa muntu kwikala lwa bumi nangwa lwa kije?
16 Yesu Kilishitu waambile’mba: “Juba jibenakwiya, jo bakomvwa bonse baji mu bilende [bya kivuluko, NW] jiwi janji [Yesu], kepo bakafumamo; baubilenga byawama, ku lusanguko lwa bumi; aba baubilenga byatama, ku lusanguko lwa kije.” (Yoano 5:28, 29) Bonse baji mu kivuluko kya kwa Yehoba bakasangulwa ne kufunjishiwa mashinda anji. Ku bobo benda mwayila kuyuka Lesa, lukekala ke lusanguko lwa bumi. Nangwa kikale byonkabyo, lukekala lusanguko lwa kuzhachishiwilwa ku lufu ku bonse bakana mafunjisho a kwa Lesa ne bukalama bwanji.
17. Bañanyi bakasangulwa?
17 Mu bukishinka, bonse balondela jishinda ja bololoke kwikala bakalume ba kwa Yehoba kwakubula nangwa kuzhinaukatune bakasangulwa. Kyakishinka, luketekelo lwa lusanguko lwakoseshe bingi bavula kutalañana na lufu, nangwatu mu kuyanjishiwa kwakilamo kutama byepi. Bayukile kuba’mba Lesa ukebabwezha ku bumi. (Mateo 10:28) Bino bantu ma milyoni avula bafwatu kwakubula kumwesha kana bakonsha kukokela ku bipimo byaoloka bya kwa Lesa nyi nangwa ine. Bano nabo bakasangulwa. Byoajinga na luketekelo mu nkebelo ya kwa Yehoba pa ano mambo, mutumwa Paulo waambile’mba: “Kasa ngikala na luketekelo kwi Lesa . . . amba, kukekala lusanguko lwa baoloka ne babula koloka.”—Byubilo 24:15.
18. (a) Ñanyi kimwesho kya lusanguko kyamwene mutumwa Yoano? (b) Kika kikonaunwa mu “kizhiba kya mujilo,” kabiji kino “kizhiba” kimenako ka?
18 Mutumwa Yoano watambwile kimwesho kyakusangajika kya basangulwa kasa baimana ku jitanda ja Lesa. Kepo Yoano anembele’mba: “Kabiji kalunga kasolwele bafu bajimo; ne lufu ne Kalunga ka bafu byasolwele bafu bajimo: kabiji bonse bebachibile mambo monka mwayila mingilo yabo. Ne lufu ne Kalunga ka bafu byaelelwe mu kizhiba kya mujilo. Luno lo lufu lwa bubiji.” (Lumwekesho 20:12-14) Angilangulukaipo pa bino! Bafu bonse baji mu kivuluko kya Lesa baji na luketekelo lwa kukasuluka kufuma mu Hades (Kingiliki, haiʹdes), nangwa’mba Kalunga ka bafu, bilende bya bantu bonse. (Masalamo 16:10; Byubilo 2:31) Bakekala na jishuko ja kumwesha byubilo byabo kana bakengijila Lesa nyi nagwa ine. Kepo “lufu ne Kalunga ka bafu” bikelwa mutongolwa’mba “kizhiba kya mujilo,” kimenako konaunwa mupwilapo, byonka biji kyambo kya “Ngehena” nakyo kimenako konaunwa mupwilapo. (Luka 12:5) Bilende bya bantu bikashinkulwa kabiji kechi bikekaleko jibiji kimye kikapwa lusanguko ne. Byo kyaikalapo kya kutekenesha pa kufunda kufuma mu Baibolo kuba’mba Lesa kechi umanyika muntu yense ne!—Yelemiya 7:30, 31.
KUSANGWILWA KWEPI?
19. Mambo ka bantu bamo o bakasangwilwa kuya mwiulu, kabiji Lesa ukebapa mibiji ya mutundu ka?
19 Mpendwatu icheche ya bana balume ne bana bakazhi bobakasangwilwa ku bumi bwa mwiulu. Byobakekala ba mafumu ne bañanga pamo ne Yesu, bakekalamo na lubaji mu kufumyapo byonse byo lufu byo lwaleta, bantu byobaswaine kufuma ku muntu mutashi Adama. (Loma 5:12; Lumwekesho 5:9, 10) Nanchi Lesa ukasenda bantu banga bakalama pamo ne Kilishitu mwiulu? Kwesakana na Baibolo, ke bantu 144,000 kwapwa. (Lumwekesho 7:4; 14:1) Yehoba ukapa kila muntu wa bano bakasangulwa mubiji wa bumupashi pakuba’mba bakekale mwiulu.—1 Kolinda 15:35, 38, 42-45; 1 Petelo 3:18.
20. Kika kikobiwa ku bantu bakyumvwina, kubikapotu ne bonse bakasangulwa?
20 Bavula bafwa bakasangwilwa mu paladisa wa panopantanda. (Masalamo 37:11, 29; Mateo 6:10) Ene mambo akusangwila bamo kuya na kwikala mwiulu ke a kukapwisha nkebelo ya kwa Lesa ku ino ntanda. Yesu Kilishitu pamo ne ba 144,000 mwiulu pachepache bakabwezhezha bantu bakyumvwina kupwijijika kwataile bansemi yetu batanshi. Kino kikavwangamo bakasangulwa, byonka Yesu byo aambile kimye kyo abujile mwanamulume wafwilenga wapopelwe kwiipi ne aye kuba’mba: “Mu[kekala, NW] ne amiwa mu Paladisa.”—Luka 23:42, 43.
21. Mwayila byaambile ngauzhi Isaya ne mutumwa Yoano, kika kikobiwa ku lufu?
21 Mu Paladisa wa panopantanda, lufu, alo lwitulengela kwiumvwa batu tu, lukafumishiwapo. (Loma 8:19-21) Ngauzhi Isaya waambile’mba Yehoba Lesa “ukamina lufu kya kuba’mba kechi lukekalapo jibiji ne.” (Isaya 25:8) Mutumwa Yoano mu kimwesho wamwene kimye bantu bakyumvwina kyo bakeyowa bwana bwa bene bwakubula misongo ne lufu. Ee, “Lesa mwine ukekala nabo, ne kwikala ke Lesa wabo: kabiji aye ukashimuna mipolo yonse ku meso abo; ne lufu kechi lukekalako jibiji ne; nangwa mabingo, nangwa kujila, nangwa misongo, kechi bikekaleko jibiji ne: bintu bitanshi byapichijila.”—Lumwekesho 21:1-4.
22. Kuyuka bya lusanguko kwimulengela kwiumvwa byepi?
22 Mafunjisho a Baibolo omvwanyika afumyapo kuvulañana kuji pa bimwekela bafu. Binembelo byaambishatu patokatu too kuba’mba lufu ye “mulwanyi ukapelako” konaunwa. (1 Kolinda 15:26) Byo tutekenyishiwapo ne kwikala na bulume pa kuyuka luketekelo lwa lusanguko! Kabiji byo twasangalalapo pa kuyuka kuba’mba batemwe betu bafwa baji mukivuluko kya kwa Lesa bakabuka kufuma mu tulo twa lufu ne kwiya na kwiyowa bino bintu byonse byawama byo asungila bonse bamutemwa! (Masalamo 145:16) Mapesho a uno mutundu akafikizhiwa kupichila mu Bufumu bwa kwa Lesa. Bino ñanyi kimye kyatendekele bukalama bwabo? Twayai tumone.
MONAI INGE MWAYUKA
Nanchi muya uji mu bantu ye muka?
Nanchi bwikalo bwa bafu mwakonsha kwibulumbulula byepi?
Bañanyi bakasangulwa?
[Kipikichala pa peja 85]
Byonka Yesu byoaichile Lazalasa kufuma mu kilende, byo bikasangulwa ne bantu ma milyoni avula
[Kipikichala pa peja 86]
Kukekala lusekelo konse konse kimye ‘Lesa kyo akamina lufu kikupu’