Byo Twafwainwa Kupesapesa

MFUMU SOLOMONE “wapimine bishimpi byavula ne kweseka kumvwisha mo byayila ne kwibilondankanya bulongo.” Mambo ka? Mambo wakebele kunemba “bulongo byambo bya bukine.” (Sapwi. 12:9, 10) Luka ‘waipwizheipwizhe ne kumvwa bulongo bintu byonse kufumya ne ku bya ku ntendekelo’ pa kuba’mba ashimikizhe byamwekelenga mu bwikalo bwa Kilishitu monka mo byalondankenenjile. (Luka 1:3) Bano bonse bakalume ba Lesa bapesele peselenga.

Kupesapesa ko ku ka? Ke kukebakeba bulongo mabulañano abena kwamba pa kintu. Kwavwangamo kutanga, kabiji kukebewa ne kwingijisha mafunde o tulondela pa kufunda. Kwakonsha kuvwangamo ne kwipuzhaipuzha bantu.

Bintu ka bilengela kupesapesa? Akimonai bino bya kumwenako bichechetu. Bintu byo mubena kufunda mu lufunjisho lwa pa bunke nangwa byo mubena kutanga mu Baibolo byakonsha kwimulengela kwikala na mepuzho anema bingi. Muntu ye mwasapwila wakonsha kwimushikisha bwipuzho bo mukeba kukumbula kintu kyoashikisha. Nangwa kampe bemupa kwamba jashi.

Akilangulukai pa uno mwingilo wa kwamba jashi. Byambo mwafuma jashi jenu kampe bya kumpankanyatu bintu byonse. Pano mwakonsha kwijamba byepi kwesakana na byo kiji koko kwenu? Pesapesai pa kuba’mba mukejambe bulongo. Umvwe mwabikamo bibelengelo bimo nangwa kya kumwenako kimo kyafwainwa byobyo byambo byo mukamba kabiji kyakonsha ne kufika luonde pa muchima, kishinka kyo mubamonenga nobe bantu bekiyukila jimo kyakonsha kwibafunjisha nangwa kwibatundaika. Abyo byambo byanembwa byo mubena kunengezha kampe bebinengezhejile bantu bonse mwaya ntanda, pano bino mwafwainwa kulumbulula ne kwingijisha bishinka ku kyokyo kipwilo nangwa ku yewo muntu ye mubena kwisamba nanji. Mwakonsha kuba byepi bino?

Saka mukyangye kutatula kupesapesa, akilangulukai pa bantu bo mukambangako. Bintu ka byo bayukila jimo? Bi ka byo bafwainwa kuyuka? Apa bino muyuke nkebelo ya jashi jenu. Nanchi kulumbululatu nyi? kushiina nyi? kukana nyi? inyi kutundaika? Kulumbulula kukebewa kunungapo ne mabulañano akwabo a kulengela kintu kyo mubena kwambapo kumvwanyika. Nangwa kya kuba bishinka bikatampe byakonsha kumvwanyika, mwakonsha kunungapo ne byambo bikwabo bibena kwamba pa kimye kya kwingijisha byobyo bishinka ne jishinda ja kwibingijishishamo. Kushiina kukebewa kwamba bishinka bya ene mambo akyo kintu o kyaikela byobyo, kubikapo ne kumwesha bishiino. Kukana kukebewa kuyukisha bulongo mbaji yonse ibiji ya yewo mutwe kubikapo ne kusaabaula bulongo bishiino bya byobyo byo mubena kwambapo. Pano bino, kechi tukebatu byambo bya kubilamo mapata ne, tukebako mashinda a kwambilamo bishinka na mushingi. Kutundaika kwavwangamo kufika bantu pa muchima. Kulumbulula kutundaika bantu bo mubena kwambako ne kwibalengela kuba mwayila kyo mubena kwambapo. Bya kumwenako bya kine bya mu bwikalo bwa bantu baubapo kala kyokyo kintu, nangwatu mu kimye kya lumanamo, byakonsha kukwasha kufika bantu pa muchima.

Nanchi pano mwakonsha kutatula nyi? Ine kwakishala. Akilangulukai byambo binga byo mubena kukeba. Kimye kyo kyakonsha kwikala kintu kyanema. Umvwe mukamba byobyo byambo ku bakwenu, mukekala na kimye kyabaya byepi kya kwibyambilamo? Maminiti atanu nyi? Inyi maminiti 45? Nanchi kimye bekitongwela jimo byonka byo kikala pa kupwila kwa kipwilo nyi, inyi kyaluka alukatu byonka byo kikala pa lufunjisho lwa Baibolo nangwa pa mwisambo wa bukafunga?

Kyapelako, bingijisho ka bya kupesapesamo byo muji nabyo? Kununga pa byo muji nabyo ku nzubo, nanchi mu butala bwa mabuku (library) bwa pa Nzubo ya Bufumu mujipo ne bikwabo nyi? Abya balongo baingijila Yehoba myaka yavula bakonsha kwimwitabizha kwingijishako bingijisho byabo bya kupesapesamo nyi? Nanchi kujipo butala bwa mabuku bwa bena kengi mu mpunzha yenu kwakonsha kutanwa mabuku a kupesapesamo nyi?

Kwingijisha Kingijisho Kyetu Kikatampe kya Kupesapesamo—Baibolo

Umvwe kintu kyo mubena kupesapesapo kyavwangamo ne kuyuka mwatala kinembelo, tatulai na Baibolo yenka.

Langulukai Kibena Kwambiwapo. Ishikishai anwe bene’mba: ‘Nga bino byambo bibena kwamba ku bañanyi? Nga byepelo bikwabo bibena kumweshapo ka pa kyalengejile kikye kintu nangwa kyalengejile byubilo bya bano bantu bo babena kwambapo?’ Bishinka bya uno mutundu byakonsha kwitukwasha kumvwisha kyokyo kinembelo, kabiji byakonsha ne kuwamisha jashi mo mwakonsha kwibyambila.

Kya kumwenako, byambo biji mu Bahebelu 4:12 binembwa javula kumwesha’mba bulume bwa Mambo a Lesa bufika bantu pa michima ne kwibalengela kupimpula bwikalo bwabo. Kintu kyo baambapo mu kino kinembelo kitukwasha kumvwisha kino byo kyakonsha kwikala. Kibena kwamba pa bintu byo bapichilemo bena Isalela mu kiselebwa myaka 40 saka bakyangye kutwela mu ntanda Yehoba yo alayile Abalahama. (Hebe. 3:7–4:13) “Mambo a Lesa,” aye mulaye wanji wa kwibaleta mu mpunzha mwa kukokolokela kwesakana na lulayañano loalayañene na Abalahama, kechi afwile ne; ajinga omi kabiji ayilenga na kufika. Bena Isalela bajinga na bishinka byavula bya kumwesha lwitabilo mu uno mulaye. Nangwa byonkabyo, Yehoba byo ebatangijile kufuma mu Ijipita kuya ku Mutumba wa Sinai kabiji ne byo banangijilenga Ntanda ya Mulaye, javula bamweshanga kubula lwitabilo. Mu kuba bibye, bamweshanga byajinga mu michima yabo kupichila mu byubilo byabo ku bintu bibobilanga Lesa. Ne mu ano moba etu a lelo, mambo a Lesa a mulaye amwesha biji mu michima ya bantu.

Monai Tubisopelo Tubena Kumwesha Binembelo Bikwabo. Ma Baibolo amo aji na tubisopelo tumwesha binembelo bikwabo (Cross-References). Nanchi Baibolo wenu uji nato nyi? Umvwe uji nato, twakonsha kwimukwasha. Akimonai kya kumwenako kiji mu Baibolo wa New World Translation of the Holy Scriptures. Petelo mutanshi 3:6 watongola Sala kwikala wa kumwenako ye bafwainwa kulondela banabakazhi ba bwina Kilishitu basongolwa. Ka kisopelo kabena kumwesha kinembelo kikwabo kamwesha Ntendekelo 18:12 yaamba kuba’mba Sala waichile Abalahama’mba nkambo mu “muchima wanji.” Onkao mambo lukokelo lwanji lwajinga lwa mukachi ka muchima. Kununga pa kwimukwasha kumvwisha, tubisopelo tumwesha binembelo bikwabo twakonsha kwimutwala ku binembelo bikwabo bibena kwamba pa kufika kwa bungauzhi bwa mu Baibolo nangwa kufika kwa Mizhilo ya lulayañano. Pano bino yukai kuba’mba, binembelo bimo biji pa tuno tubisopelo, kechi byalumbulula bintu nabiji bibye ne. Byakonsha kwambatu pa milanguluko yaesakanako na bintu byo mubena kutangapo nangwa jishimikila ja bwikalo bwa muntu nangwa kwamba pa mpunzha byo iji.

Pesapesai Kwingijisha Buku wa Bible Concordance. Buku wa Bible concordance ke mutanchi wa byambo byanembwa mu ndonda ya bisopelo biji mu Baibolo. Wakonsha kwimukwasha kutana binembelo byalamata ku mutwe ye mubena kupesapesapo. Inge kemukebekebemo, mukafunda ne bishinka bikwabo byakonsha kwimukwasha kumvwisha yewo mutwe. Mukamona kiyukilo kya “musango” wa bya bukine utanwa mu Mambo a Lesa. (2 Timo. 1:13) Baibolo wa New World Translation uji na “Nteeta ya Byambo Biji mu Baibolo.” (Bible Words Indexed) Kabiji buku wa Comprehensive Concordance aye uji na byambo byavula byanembwa mu ndonda. Umvwe muji nanji mu mulaka wenu, ukemumwesha binembelo byonse mu Baibolo biji na byambo muji bishinka.

Kufunda Kwingijisha Bingijisho Bikwabo bya Kupesapesamo

Mu kakitenguluzha kaji pa peja 33 mwatanchikwa bingijisho bikwabo bya kupesapesamo byo anengezha ‘kalume wa kishinka kabiji wa maana.’ (Mat. 24:45-47) Bino bingijisho, byavula biji na mutanchi wa bijimo, kabiji byavula biji ne na nteeta ya kuyukilako mitwe kunyuma yabyo yo banengezha kwimukwasha kutana paji byambo byo mubena kukeba. Pa mwaka pa mwaka, nteeta ya kuyukilako mitwe ya mu yewo mwaka yense inembwa mu Kyamba kya Usopa ne Loleni!

Kuyukisha bulongo byambo bitanwa mu mabuku a kufundamo Baibolo kwakonsha kwimukwasha kutana bukiji bintu byo mubena kupesapesa. Kya kumwenako, kampe mubena kukeba kuyuka mwatala bungauzhi, lufunjisho, byubilo bya bwina Kilishitu, nangwa bya kwingijisha mafunde a mu Baibolo. Kyamba kya Usopa kyakonsha kwikala na byobyo bintu byo mubena kukeba. Loleni! wamba pa bintu bibena kumweka, makatazho ajiko luno, bupopweshi, bya sayansi, ne bantu ba mu byalo byapusana pusana. Kwambapo kwa pa mashimikila alondankana aji mu Mambo awama kutanwa mu buku wa Umuntu Wakulisha Uwabalile Abako Uwa Mweo. Mwisambo wa kwisamba pa kyepelo pa kyepelo mu mabuku a mu Baibolo utanwa mu mabuku nabiji Ukusokolola—Akalume ka Kuko Kakalamba Nakapalama!, Angweniko ku Kusesema kwa kwa Daniele! ne mabuku abiji a Ukusesema kwa kwa Esaya—Ulubuuto lwa Bantu Bonse. Mu buku wa Ukupelulula Ukufuma Mu Malembo mukatanamo mikumbu yawama ya kumbula mepuzho avula a Baibolo bantu o bepuzha javula mu mwingilo wa mu bujimi. Pa kuba’mba mumvwishe bupopweshi bukwabo byo buji, mfunjishisho yabo, ne ko bwafumine, monai buku wa Ukusapika Lesa Ukwa Mutundu wa Muntu. Jishimikila jibena kwamba pa Bakamonyi ba kwa Yehoba jiji mu buku wa Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom. Umvwe mukeba sawakya wa katataka ubena kwamba pa byaingijiwa mwingilo wa kusapwila mambo awama kuzhokoloka ntanda yonse, monai Mwingilo Wetu wa Bufumu wa February. Mabuku a Insight on the Scriptures ke mabuku aji na bishinka byaamba pa mitwe yavula ya mu Baibolo kabiji aji ne na mamapu. Umvwe mukeba bishinka bya pa bantu, mapunzha, bintu, milaka, nangwa bintu bya mu mpito biji mu Baibolo, ano o mabuku awama mo mwakonsha kwibitana.

“Watch Tower Publications Index.” Uno buku wa Index (Nteeta) wanembwa mu milaka 20, ukemumwesha byambo biji mu mabuku etu apusana pusana. Waabanwa mu nteeta ya mitwe ne ya binembelo. Umvwe mubena kukeba kwingijisha nteeta ya mitwe, monaipo kyambo kijipo mu yewo mutwe ye mubena kukeba kupesapesapo. Umvwe mubena kukeba kwingijisha nteeta ya binembelo, yai pa nteeta ya binembelo mumonepo kinembelo kyo mukeba kumvwisha bulongo. Umvwe pajipo kintu kimo kyanembwa mu mulaka wenu pa yewo mutwe nangwa pa kyokyo kinembelo kiji mu yoyo myaka ya yewo Index, mukatana mutanchi wa mabuku o mwakonsha kupesapesamo. Ingijishai mutanchi uji ku ntendekelo ya Index pa kuba’mba muyuke ngipipishilo ya mazhina a mabuku anembwamo. (Kya kumwenako, mwakonsha kutana kuba’mba w99 3/1 15 ibena kwimenako Kyamba kya Usopa kya March 1, 1999, peja 15.) Mitwe ikatampe nabiji “Bimweka mu Mwingilo wa mu bujimi” (Field Ministry Experiences), “Mashimikila a mu Bwikalo bwa Bakamonyi ba kwa Yehoba” (Life Stories of Jehovah’s Witnesses) yakonsha kwimukwasha bingi pa kunengezha bya kumwenako bya kutundaika kipwilo.

Na mambo a kuba kupesapesa kusangajika bingi, jimukai kuchina kulabikwa. Teshai muchima ku kyonka kintu kyo mubena kupesapesa kuba’mba mutane byambo byo mubena kukeba. Umvwe Index imutongwela buku umo mwa kukeba byambo, patanshi yai pa yonkayo peja nangwa mapeja o batongola, apa bino mwingijishe tumitwe twatucheche ne mikuku ya byambo ya kutatwilako mu mafuka kuba’mba imutangijile ku byambo bibena kwamba pa kyo mubena kukeba. Umvwe mubena kukeba kuyuka mwatala kyepelo kimo kya mu Baibolo, patanshi akitanai kyokyo kyepelo pa peja yo bemubula. Apa bino mumone byambo byo baambapo.

“Watchtower Library” pa Kaselechi ka CD-ROM. Umvwe muji na kompyuta, mwakonsha kumwenamo mu Watchtower Library pa kaselechi ka CD-ROM kaji na mabuku etu avula. Kano kaselechi kaji na mutanchi wapela bingi kwingijisha wa kupesapesamo wakonsha kwimukwasha kukeba kyambo kimo, byambo byakila pa kimo, nangwa kinembelo kyanembwa mu buku yense uji mu Watchtower Library. Nangwa kya kuba kino kingijisho kya kupesapesamo kechi kiji mu mulaka wenu ne, mwakonsha kwikitanga mu mulaka ungi ye mwayuka wambiwa mu byalo byavula.

Mabuku Akwabo a ku Mupashi

Mu nkalata yanji ya bubiji kwi Timoti yo anembele na lutangijilo lwa mupashi, Paulo waambijile uno nsongwalume kumuletela “mabuku, ne biseba bya binembelo” ku Loma. (2 Timo. 4:13) Paulo wanemekele binembelo bimo ne kwibilama. Ne anweba mwakonsha kuba byonkabyo. Nanchi mulama makope enu a Kyamba kya Usopa, Loleni!, ne a Mwingilo Wetu wa Bufumu nangwatu panyuma ya kwibifunda pa kupwila kwa kipwilo nyi? Umvwe ibyo, bikekala ke bingijisho bya kupesapesamo, kubikapo ne mabuku a kwabo a bwina Kilishitu. Bipwilo byavula bilama mabuku a ku mupashi mu butala bwa mabuku bwa mu Nzubo ya Bufumu. Ano mabuku onse ekala ke a kwingijisha bonse ba mu kipwilo kimye kyo baji pa Nzubo ya Bufumu.

Lamainga Fwailo Wenu

Labijilai bintu bimo byawama byo mwakonsha kwingijisha kimye kyo mubena kwamba ne kufunjisha. Umvwe mu pepala wa byambo nangwa mu magazini mwatanamo sawakya umo, bibelengelo, nangwa kya kumwenako kyo mwakonsha kwingijisha mu mwingilo wenu, chibai nangwa kopololai byobyo byambo. Nembai juba, mutwe wa yewo pepala wa byambo nangwa magazini, kabiji kampepo ne jizhina ja nembi. Pa kupwila kwa kipwilo, nembai bishinka ne bishimpi byakonsha kwimukwasha kulumbulula bukine ku bakwenu. Abya mwakilangulukapo kala kishimpi kyawama, bino kechi mwajingapo na jishuko ja kwikingijisha ponkapotu nenyi? Kinembai, ne kwikilama mufwailo. Panyuma ya kwikala moba avula mu Sukulu wa Mwingilo wa Lesa, mukanengezha majashi avula bingi. Mu kifulo kya kutaya byambo byo mukanengezhanga mu ano majashi, bilamai. Kupesapesa ko mwauba kwakonsha kukemukwasha kulutwe na lwendo.

Shikishai Bantu

Bantu bayuka bintu byavula bingi. Kimye Luka kyo anembelenga jishimikila ja Mambo awama, kyamweka wakonkenye pamo byambo byavula kupichila mu kwipuzha bantu bemwenejilenga na meso byobyo bintu. (Luka 1:1-4) Kampe mwina Kilishitu mukwenu wakonsha kwimulumbulwila bingi bulongo kintu kyo mubakebeshenga kupesapesapo. Kwesakana na Efisesa 4:8, 11-16, Kilishitu wingijisha “byabupetu ku bantu” kwitukwasha kukoma mu ‘maana alumbuluka a kuyukisha Mwana Lesa.’ Kushikisha baingijila Lesa myaka yavula bakonsha kwimubula bishinka bimo byawama bingi. Kwisamba na bantu nako kwakonsha kusolola byo babena kulanguluka, kabiji kino kyakonsha kwimukwasha kunengezha byambo byakonsha kwibakwasha.

Monai Byafumamo

Panyuma ya kunowa mebele, beapula kufumyako makunzhi. Byo byo kiji ne na byo mwapesapesa. Saka mukyangye kwibingijisha, mwafwainwa kwabanya byanema ne byabula kunema.

Umvwe mukengijisha byobyo bishinka mu jashi, ishikishai anwe bene’mba: ‘Nanchi kishinka kyo nkeba kwingijisha kikalengela jashi kumvwanyika bulongo nyi? Nangwa kya kuba kino kishinka kyanengelatu bulongo, nanchi kikatwala bantu mungi bakabule kutesha muchima pa mutwe ye nkambangapo nyi?’ Umvwe mubena kukeba kwingijisha bintu bibena kumweka katataka nangwa bishinka byendatu na kwalukaaluka mu mabuku abya sayansi nangwa abya michi, monai kuba’mba abyo bishinka bya katataka. Kabiji yukai kuba’mba bishinka bimo biji mu mabuku etu a kala byakonsha kwalulwa, onkao mambo monai kuba’mba mubena kwamba bishinka bya katataka byanembwa pa yewo mutwe.

Mwafwainwa kujimuka umvwe mubena kukeba kwingijisha bishinka bya mu mabuku a ku kyalo. Kange mulubeko kuba’mba Mambo a Lesa bo bukine ne. (Yoa. 17:17) Yesu uji na mwingilo mukatampe bingi wa kufikizha nkebelo ya Lesa. Onkao mambo, Kolose 2:3 waamba’mba: ‘Monka mwi aye mo byafyamikila bya buneme byonse bya milangwe ne maana.’ Mwenai bintu byo mwapesapesa mu uno mulanguluko. Pa mambo a kupesapesa mu mabuku a ku kyalo, ishikishai anwe bene’mba: ‘Nanchi bino bishinka banungako bubela, basombatu, nangwa kafwamo kijimo nyi? Nanchi bebinembele na mulanguluko wa lwiso nangwa wa kutundaikilamo busulu nyi? Nanchi mabuku akwabo aketekelwa aitabunzhanya na kino nyi? Kyakila pa byonse, nanchi byaswañana na bukine bwa mu Baibolo nyi?’

Byambo bya Mana 2:1-5 bitutundaika kutwajijila na kukebesha maana ne milangwe ne maana a kupima bintu ‘nobe siliva, kabiji nobe bya buneme byafyamika.’ Kino kibena kulumbulula kwibikishako pa kuba’mba mumone mfweto ikatampe ifumamo. Kupesapesa kukebewa kwibikako, bino kuba kino kukemukwasha kutana milanguluko ya Lesa pa byobyo bintu, kolola milanguluko yalubankana, kabiji ne kukosesha ñumvwino yenu ya bukine. Kabiji kikalengela majashi enu kwikala na bishinka, kya kuba anwe bene ke mwiomvwe bulongo pa kwiamba kabiji bakwenu babena kwiomvwa nabo kebeomvwe kilela.