Kwamba Byambo Bulongo

PA KUBA’MBA mwisambe na bakwenu bulongo, mwafwainwa kwamba byambo saka byumvwanyika. Bintu byo mukeba kwamba byakonsha kwikalatu bulongo ne kunema bingi, pano bino bantu bakonsha kukabulapotu bwishi umvwe kya kuba kechi bibena kumvwanyikisha ne.

Bantu kechi batundaikwa na ñambilo yo babena kubula kumvwisha ne. Nangwatu muntu uji na jiwi ja ntenzhi, umvwe kechi ubena kwamba byambo bulongo ne, kechi byakonsha kukwasha bantu ne. Kyakonsha kwikala nobe ubena kwamba mu mulaka ye babula kuyuka. (Yele. 5:15) Baibolo wituvululako amba: “Umvwe ntolompita ivuma kivumevume ñanyi usakwinyinga’mba, ke nkondo? Byonkabyo ne anweba, umvwe mwaamba na lujimi byambo byabula kumvwanyika, kikayukanyika byepi kyo mwamba? Abyo mwambatu bya mu mwela.”—1 Ko. 14:8, 9.

Ki ka Kilengela Byambo Kubula Kumvwanyika Bulongo? Kintu kyakonsha kulengela ke kubula kwasamisha kanwa. Mibanga ne byatunwa byakosa byakonsha kulengela jiwi kumvwanyikila munshi kabiji ne byambo kubula kumvwanyikisha.

Kwamba lubilo nako kwakonsha kulengela bantu kubula kukwatakanya byambo bulongo. Kiji nobe kujizha tepu mu kijimba pa musenselo ye abula kujijilapo. Byambo byo mo biji, pano bino kechi bibena kumvwanyika ne.

Kimye kimo, kilengela byambo kubula kumvwanyikisha bulongo ke na mambo a bulema mu byako bya mubiji bilengela kwamba. Pano bino, nangwatu aba baji na luno lukatazho bakonsha kwambanga bulongo kupichila mu kwingijisha mashinda aji mu luno lufunjisho.

Nangwa byonkabyo, javula kilengela byambo kubula kumvwanyikisha ke na mambo a kubula kwibyamba bulongo nangwa’mba kwibikulakanya kya kuba byakatazha ne bantu kwibyumvwa. Luno lukatazho lwakonsha ne kuvwangamo kushapo bikomo (syllables) nangwa kubula kwibipwisha bulongo. Umvwe muntu keachapakanye byambo, bakwabo babena kumuteleka bakonsha kumvwako milanguluko ne byambo bimo, pano bino abi byashala bafwainwa kusombatu mo byatala. Onkao mambo, umvwe muntu keabule kushikimika bulongo byambo, kyakonsha kulengela mfunjishisho yanji kuyatu mungi.

Bya Kwamba Byambo Bulongo: Kintu kikatampe kikwasha kwamba byambo bulongo ke kwibiyuka byo biji mu mulaka wenu. Mu milaka yavula byambo bilengwa na bikomo. Bikomo byalengwa na kisopelo kimo nangwa byavula byambiwa mu bukyambo kimo. Mu yoyo milaka, kikomo kyonse kyumvwanyika pa kwamba nangwa kya kuba byonse kechi byakonsha kwambiwa mu jishinda jimotu ne. Umvwe mukeba kwamba byambo bibena kumvwanyika bulongo, kwambanga lubilo ne, kabiji ibikaingako kutongola bulongo bikomo. Pa kimye kitanshi kino kyakonsha kumvwanyika nobe mubena kutela kyambo kimo kimo, pano bino mu kupita kwa kimye mukapitangapotu laa. Pa kukeba kwamba kwa kubula kwisumasuma, bimye bimo mukakulakanyanga byambo bimo pamo, pano bino mwafwainwa kuchinuzhuka kuba bino umvwe mwamona’mba kisakutwala byambo mungi.

Yukai kino: Pa kuba’mba muyuke bya kushikimika byambo bulongo, mwafwainwa kwamba ne kutanganga bulongo kyambo kimo kimo. Pano bino, kino kechi kyafwainwa kwikala pano ke jishinda ja kwambilamo kimye kyonse ne. Mambo kyakonsha kumvwanyika kyenyi kabiji ne kuyatu mungi.

Umvwe byambo byenu kebyumvwanyikile munshi, inunainga mutwe ne kumona’mba kalevu kechi kakinka pa kyaji ne. Umvwe mubena kutanga Baibolo, monai’mba mwamusuntulako kuba’mba kimulengelenga kubula kukunamisha pa kutanga ne pa kutala luonde. Kino kilengela byambo byenu kulupuka bulongo.

Kabiji kubula ntuntwa moyo nako kwakonsha kwimukwasha kwamba bulongo. Kyayukanyikwa’mba kubula kukasuluka kwa kilungi ne kulukusha muchima kwakonsha kulengela lukatazho pa kwamba. Ntuntwa moyo ulubankanya lukwatankano luji pakachi ka milanguluko, byako bya mubiji bilengela kwamba ne mpemeno, mambo bino bintu byafwainwa kwendezhana bulongo.

Mibanga yafwainwa kunekena pa kuba’mba ilondelenga mikambizho kufuma ku bongo. Kabiji byatunwa nabyo kechi byafwainwa kukosa ne. Byafwainwa kunekena bulongo pa kuba’mba bikonshe kulupula mawi aji mu kanwa ne pa mujibu. Umvwe mibanga ne byatunwa byakosa, kanwa kechi kakonsha kwasama bulongo ne, kabiji ne jiwi jilupukila mu meno. Kino kilengela byambo kumvwanyikila munshi ne kubula kumvwanyika bulongo. Nangwa byonkabyo, kunekenesha mibanga ne byatunwa kechi kulumbulula’mba pano twafwainwa kwikala na mukose pa kutela byambo ne. Kino kyafwainwa kusongozhanya bulongo na jiwi kuba’mba byambo bishikimanenga.

Pa kuba’mba mwambenga bulongo, kyakonsha kwimukwasha bingi kutanganga na jiwi jasansuka. Monainga byo mubena kwingijisha byako bya mubiji bilengela kwamba. Nanchi mwasamisha kanwa bulongo kuba’mba jiwi jilupukenga kwa kubula lukatazho nyi? Mwafwainwa kuvuluka’mba lujimi nangwa kya kuba ye wingila javula, kechi kyo kyako bunketu kilengela kwamba ne. Nshingo, mubanga wa kunshi, byatunwa, kilungi ne mujibu, byonse bingila. Kimye kyo mubena kwamba, nanchi kilungi kyenu kimweka kukosakana nyi? Umvwe ibyo, ko kuba’mba byambo byenu kechi byakonsha kumvwanyika ne.

Umvwe muji na kijimba kikopa mawi, kopai jiwi jenu kimye kyo mubena kwamba mu jiwi jenu ja kisemwa, byonka byo mwakonsha kwamba ku muntu mu mwingilo wa mu bujimi. Kopai pa kimye kyabayako ñambilo yenu ya mu bumwisambo. Kuteleka ku jiwi jenu jo mwakopa, kwakonsha kwimukwasha kuyuka lukatazho lo mwakonsha kwikala nalo pa kutela byambo bimo. Monai mo mu babulenga kwamba bulongo, kwambila byambo munshi nangwa kwibichibaula ne kweseka kuyuka kyaji kulengela. Javula luno lukatazho lwakonsha kupwa kupichila mu kwingijisha mafunde aambiwapo.

Nanchi muji na kikukuma nangwa kalukusu nyi? Eseka esekainga kwasamishako kanwa kukila byo mwasama kimye kyonse kabiji ne kumona’mba mubena kushikimika bulongo byambo. Yuzhai mapwapwa na mwela wavula ne kwamba bitende bitende. Kuba bino kwalengela bavula baji na lukatazho lwa kikukuma nangwa kalukusu kwamba bulongo. Umvwe muji na kijimi, lujimi wenu kange akwatenga ku meno pa kwamba byambo byumvwanyika na s nangwa na z ne. Nangwa kya kuba lukatazho lwenu kechi lwakonsha kupwatu lonse ne, kange mulanguluke’mba bunga bwapwila pa mpuki ne. Vulukai’mba Yehoba wasajile Mosesa, muntu wajinga na lukatazho lwa kwamba kuya na kwamba byambo byanema bingi ku bena Isalela ne kwi Felo wa ku Ijipita. (Lupu. 4:10-12) Umvwe mubena kukeba, ne anweba ukemwingijisha kabiji ukemukwasha kwingila bulongo mu mwingilo wenu.