Kwalulaalula Jiwi

KUKOSESHA byambo bibena kukebewa kukwasha bantu kumvwa kintu kyo mubena kwambapo. Pano bino, umvwe kemupusanye bulongo jiwi, musenselo, kabiji ne kusuntula nangwa kubwezhako jiwi, bantu bakejumvwa bingi bulongo jashi jenu. Kabiji kino kibalengela ne kuyuka byo mubena kwiumvwa pa bintu byo mubena kwambapo. Mweno yenu ya byambo byo mubena kwambapo yakonsha kwibalengela kulangulukishapo pa byo babena kwiumvwa. Kino byo byo kikala nangwa mubena kwamba pa mutuntamo nangwa ku muntu mu mwingilo wa mu bujimi.

Jiwi ja muntu ke kingijisho kyawama bingi, kyakonsha kwingila mwapusana pusana. Umvwe mwijingijisha bulongo, jakonsha kulengela jashi kuwama, kuzakula ne kufika bantu pa michima kabiji ne kwibatundaika kuba bintu byo mubena kwamba. Nangwa byonkabyo, kino kechi kyakonsha kubiwa kupichilatu mu kushabula pa byambo byo musakusumbapo jiwi (adjust volume), kupusanya musenselo, kusuntula nangwa kubwezhako jiwi ne. Kwalulaalula jiwi mu jino jishinda, kwakonsha kumvwanyika kyenyi. Mu kifulo kya kulengela jashi kumvwanyika kimenge, kwakonsha kulengela bantu kumvwa bibi. Kwalulaalula jiwi bulongo kufuma mu muchima.

Umvwe ñambi kealulealule bulongo jiwi, kikalengela bantu bo abena kwambako kutako muchima ne kumvwisha kyo abena kwambapo.

Kusumba Jiwi. Jishinda jimo ja kupusenyamo ñumvwanyikilo ya byambo byenu ke kusumba jiwi. Pano bino, kino kechi kyafwainwa kwikala muteeto wa kwendatu na kwalula jiwi kyalulealule ne. Kuba bino kulengela byambo byo mubena kwamba kuyatu mungi. Umvwe saka musuntaulatu jiwi javula, bantu kechi bakomvwa bulongo ne.

Jiwi jenu jafwainwa kwesakana na byambo byo mubena kwambapo. Nangwa mubena kutanga mukambizho bantu ye bafwainwa kulondela bukiji bukiji nabiji uji mu Lumwekesho 14:6, 7 nangwa mu Lumwekesho 18:4; nangwa byambo bya kumwesha lwitabilo nabiji byanembwa mu Kulupuka 14:13, 14, kikebewa bingi kusuntulako jiwi. Kyo kimotu umvwe mubena kutanga byambo bya luzhachisho nabiji biji mu Yelemiya 25:27-38, kupusanya ñumvwanyikilo ya jiwi jenu kukalengela byambo bimo kumvwanyikisha.

Kabiji langulukai ne pa kyo mubena kukeba kwamba. Nanchi mubena kukeba bantu bo mubena kwambako kubanga bintu byo mubena kwamba nyi? Nanchi mubena kukeba bishinka bikatampe biji mu jashi jenu kumvwanyikisha? Bino byonse byakonsha kubiwa umvwe saka musuntulako jiwi bulongo. Pano bino, kusuntulatu jiwi konka kechi ko kwakonsha kulengela kintu kyo mukeba kwamba kumvwanyika ne. Mu ñanyi jishinda? Kintu kyo mubena kwamba kampe kikebewatu kwikyamba saka mwakasuluka ne kumwesha byo mubena kwiumvwa mu kifulo kya kusuntulatu jiwi. Tukesambapo pa kino mu Lufunjisho 11.

Umvwe jiwi mwijibwezhako bulongo, jakonsha kulengela bantu kukeba kuyuka kibena kulondelapo. Pano bino mwafwainwa kwijikosesha pa kutendeka kwamba kintu kikwabo. Jiwi ja munshi bino saka jakosa, jakonsha kwingila kumwesha kijikila nangwa moyo. Kabiji kubwezhako jiwi kwakonsha kumwesha’mba kintu kyo mubena kwambapo kechi kyanemesha kukila kyo mwaambapo kala ne. Pano bino, umvwe jiwi jenu kejumvwanyiketu kanyingenyinge kimye kyonse, kyakonsha kulengela bantu kwimuzhinauka nangwa kwimumona’mba kechi mwasumininwa nangwa kutesha muchima ku bintu byo mubena kwambapo ne. Onkao mambo, kikebewa kuyuka bulongo kimye kyo mwafwainwa kwamba na jiwi jakoka.

Kupimpulako Musenselo. Mu ñambilo ya kimye kyonse, byambo bilalumukatu bine pa kwamba. Umvwe ku muchima kwatoka, twamba bingi lubilo. Pano umvwe tubena kukeba bakwetu kuvuluka bintu byo tubena kwamba, twamba bitende bitende.

Nangwa byonkabyo, kechi bañambi bonse bakatataka bayuka kupusanya musenselo wa kwambilapo ne. Mambo ka? Mambo batesha muchima ku byambo byo bakamba. Kimye kimo bakonsha kunembatu byonse polololo. Nangwa kya kuba jashi kechi ja kutanga ne, bakonsha kulamina mu mutwe byambo byonse byo bakamba. Kino kibalengela kwambila pa musenselo umotu. Kutanchika bulongo bishinka kwakonsha kukwasha ñambi kuyuka musenselo ye afwainwa kwambilapo.

Kange mufikenengatu ponkapo kunungako musenselo kya kuba kyalengela ne muntu kuvuluka binyema mpenga na kabwa ne. Kabiji kechi mwafwainwa kwambanga lubilo kya kuba byambo byenu kebibule kumvwanyika ne.

Pa kuba’mba mupusanyenga musenselo wa kwambilapo, kange mufikenengatu kwamba lubilo nangwa bitende bitende ponkapotu ne. Ñambilo ya uno mutundu yakonsha kulengela byo mubena kwamba kubula kumvwanyika bulongo. Kupimpula musenselo wa kwambilapo kwafwainwa kuyilamo na kyo mubena kwambapo, kwiumvwa ko mubena kukeba’mba bantu bayuke kabiji ne kine kintu kyo mukeba’mba kyumvwanyike. Ambainga jashi jenu pa musenselo wafwainwa. Pa kuba’mba mumweshe lusekelo, ambaiko lubilo byonka byo mwakonsha kwamba mu ñambilo ya kimye kyonse. Byo byo mwakonsha ne kuba pa kwamba kishinka kyabula kunemesha nangwa pa kushimikizha kintu kimo kyamwekele muji bintu byabula kunema. Kino kikalengela jashi jenu kumvwanyika bulongo mu kifulo kya kulenga mukose. Pano bino, bishiino, bishinka bikatampe ne pene pa kamina, javula pakebewa kwambako bitende bitende.

Kusuntula Nangwa Kubwezhako Jiwi. Fwanyikizhai muntu ubena kujizha kyombesha pa jiola jimo nangwa kukilapo. Pa kimye kyonse kye, ubena kujizhatu musango umo—patanshi wayako peulu kabiji wabwezhako, katandakano wajizhako lubilo kabiji keajizhe bitende bitende. Ee kuba’mba ubena kupusanyako jiwi ne musenselo, pano bino ñumvwanyikilo ijitu imo kabiji ne “lwimbo” kechi ubena kumvwanyika kimenge ne. Byonkabyo, ne jiwi najo umvwe ketubule kwijisuntula nangwa kwijibwezhako, kechi jikomvwanyikanga kimenge ku bantu ne.

Twafwainwa kuyuka’mba nsuntwilo nangwa mbwezhezho ya jiwi yapusana monka mwapusena milaka. Mu milaka ikebewa kushikimika jiwi nabiji mulaka wa Kikaonde, kusuntula nangwa kubwezhako jiwi kwakonsha kwalula ndumbulwilo ya kyambo. Bino nangwatu mu milaka ya uno mutundu, kobiji bintu muntu byo afwainwa kuba pa kuba’mba ñumvwanyikilo yanji ya jiwi yalukealukenga. Wakonsha kwingijila pa ngalawilo yanji ya jiwi bino saka ashikimika byambo monka mo byafwainwa kwibishikimikila. Mu jino jishinda, wakonsha kulengela jiwi jikebewa kuyako peulu, kwijitwalako peulu kabiji ne jikebewa kubwelako munshi, kwijibwezhako munshi.

Nangwatu mu milaka ibula kukebewa kushikimika jiwi, kusuntula nangwa kubwezhako jiwi kwakonsha kumwesha milanguluko yapusana pusana. Kya kumwenako, kusuntula nangwa kubwezhako jiwi pacheche kabiji ne kwijesakanya bulongo kwakonsha kukebewa pa kukosesha byambo bibena kukebewa. Kabiji kusuntula nangwa kubwezhako jiwi kwakonsha kumwesha bukata nangwa bula bwa kintu. Kusuntulako jiwi ku mpelo ya mukuku wa byambo kwakonsha kumwesha’mba awo mukuku ke bwipuzho. Mu milaka imo kyakonsha kukebewa kubwezhako jiwi.

Pa kumwesha lusekelo ne kizaku, kikebewa kusuntwishako jiwi. Pa kumwesha bulanda ne kijikila, kikebewa kukepeshako jiwi. (Nangwa mu milaka ikebewa kushikimika jiwi, kikebewa kwamba na jiwi jicheche.) Bintu byo twiumvwa byaambiwapo pano byo bilengela ñambi kufika bantu pa michima. Umvwe mukeba kwibimwesha, kechi mwafwainwa kwambatu bine byambo ne. Jiwi jenu jafwainwa kumwesha’mba ne anweba byo byo mubena kwiumvwa byonkabyo.

Pa Kutendekela. Ki ka kyakonsha kwimukwasha kuyuka bya kwalulaalula jiwi? Nsajilo ya byambo bya jashi jenu. Umvwe mwavuzha bishiino nangwa mikambizhotu, kikemukatazhanga bingi kwalulaalula jiwi mu ñambilo yenu. Onkao mambo, saabaulai jashi jenu kabiji ne kumona’mba muji na byonse bikebewa kuba’mba jikomvwanyikenga bulongo.

Pano ibyepi umvwe kya kuba pakachi ka jashi mwamona’mba mukeba kwalulako jiwi na mambo a kuba’mba jibena kulenga mukose? Pimpulai jishinda jo mubena kwambilamo. Mu ñanyi jishinda? Jishinda jimo ke kuzhikula Baibolo wenu ne kwambila luonde nalo kuba byonkabyo kuba’mba mutangile nabo pamo kinembelo mu kifulo kya kwambangatu. Nangwa alulaiko mikuku imo ya byambo kwikala ke mepuzho ne kutulumanangako kuba’mba yumvwanyikenga. Ambaipo kya kumwenako kyapela kumvwa. Ano o mashinda engijisha bañambi bayuka kwamba bulongo. Nangwa mwi ñambi wayuka kwamba bulongo nangwa ne, mwakonsha kwingijisha ano mashinda pa kunengezha jashi jenu.

Kwalulaalulako jiwi ye munyimo wa jashi. Umvwe mwaingijisha wafwainwa kabiji waesakana mu kipimo, ukalengela jashi kunengela ne kumvwanyika bulongo ku bantu.