Kitango 22

Nanchi ‘Maana Afuma Mwiulu’ Abena Kwingila mu Bwikalo Bwenu Nyi?

1-3. (a) Solomone wamwesheshe byepi maana a kukumya mu jishinda mo apwishishe mapata pa mambo a inetu mwina mwana? (b) Yehoba walaya kwitupa ka, kabiji mepuzho ka ajiko?

AJINGA mambo akatazha bingi—banabakazhi babiji balwijilenga mwana. Bano banabakazhi baikalanga nzubo imo, kabiji bonse babiji basemene au mwana wamulume au mwana wamulume kupusanakotu na moba acheche. Mwana umo wafwile, kabiji bano banabakazhi batendekele kulwila yewa washajilepo mumi awu’mba wami awu naye’mba wami.a Kapajingapo kamonyi wamweneko kyaubiwe ne. Kyamweka nobe ano mambo beatwajile kukochi icheche pano kechi apwile ne. Kyapeleleko beatwajile kwi Solomone Mfumu wa bena Isalela. Nanchi wakonsheshe kuyuka bukine nyi?

² Panyuma ya kuteleka ku bipachikilenga bano banabakazhi, Solomone walombele kumuletela mpoko. Kepo nakumwesha kusumininwa, wakambizhe kuba’mba mwana bamwabanye mu bibese bibiji, kibese kimo kipanwe ku umo ne kibese kikwabo ku mukwabo. Kepo mwine mwina mwana asashijile mfumu amba bapane mwananji—ye atemwa—kuyewa mukwabo mwanamukazhi. Bino awa mukwabo wakoselepotu’mba mwana bamwabanye mu bibese bibiji. Kepo Solomone ayukile bukine. Wayukile kifyele kyajinga na inetu mwina uno mwana wa kwisemena, kabiji kuno kuyuka ko kwamulengejile kupwisha ano mapata. Akifwanyikizhai muchima wa yewa inetu mwina mwana byo abwelelepo munda kimye Solomone kyo amupele mwananji ne kwamba’mba: “Ye mwina mwana.”—1 Bamfumu 3:16-27.

³ Ano ajinga maana a kukumya, ke ibyo nenyi? Bantu byo baumvwine mwachibijile mambo Solomone, bakuminye bingi, ‘mambo bamwene’mba: Maana a Lesa aji mwi aye.’ Ee, maana a Solomone ajinga bupe kufuma kwi Lesa. Yehoba wamupele ‘muchima wa maana ne wa milangwe.’ (1 Bamfumu 3:12, 28) Nga atweba kiji byepi? Nanchi ne atweba twakonsha kwikala na maana afuma kwi Lesa nyi? Ee, mambo byo atangijilwe na mupashi, Solomone wanembele amba: ‘Yehoba ye upana maana.’ (Byambo bya Mana 2:6) Yehoba walaya kupana maana—ko kuba’mba bulume bwa kwingijisha bulongo bintu byo wayuka, maana a kupima bintu ne milangwe ku boba beakeba mu bukishinka. Twakonsha kwikala byepi na maana afuma mwiulu? Kabiji twakonsha kwiengijishanga byepi mu bwikalo bwetu?

‘Kwikala na Maana’—mu Ñanyi Jishinda?

4-7. Ñanyi bintu bina bikebewa pa kwikala na maana?

⁴ Nanchi twafwainwa kwikala bajimukisha nangwa kufunda kufika palepa pa kuba’mba twikale na maana afuma kwi Lesa nyi? Ine. Yehoba ukeba kwitupapo maana anji kechi na mambo a bwikalo bwetu nangwa mfunjilo yetu byo iji ne. (1 Kolinda 1:26-29) Pano bino twafwainwa kwitendekelako, mambo Baibolo witukambizha ‘kwikala na maana.’ (Byambo bya Mana 4:7) Twakonsha kuba byepi kino?

⁵ Kitanshi, twafwainwa kwakamwa Lesa. Byambo bya Mana 9:10 byaamba’mba: ‘Kumwakamwa Yehoba yo ntendekelo ya maana [kyo kintu kitanshi pa kwikala na maana, The New English Bible].’ Kumwakamwa Lesa kyo kitendekesho kya maana a kine. Mambo ka? Vulukai kuba’mba maana avwangamo bulume bwa kwingijisha bulongo bintu byo wayuka. Kumwakamwa Lesa kechi kulumbulula kumuzakama ne, kulumbulula kumunemeka kabiji ne kumuketekela. Kwakamwa kwa uno mutundu kwawama kabiji kutundaikañana bingi. Kwitulengela kwikala bwikalo bwa mwayila kuyuka kyaswa muchima wa Lesa ne mashinda mo obila bintu. Kafwako jishinda ja maana jo twakonsha kulondela ne, mambo mizhilo ya Yehoba kimye kyonse ilengela aba beilondela kumwenamo pakatampe.

⁶ Kya bubiji, twafwainwa kwikepesha ne kwipelula. Maana afuma mwiulu kuba aikalako umvwe kwikepesha ne kwipelula kafwapo ne. (Byambo bya Mana 11:2) Mambo ka o kyaikela bino? Umvwe twikepesha ne kwipelula, twitabizha kuba’mba kechi twayuka byonse ne, kabiji amba milanguluko yetu kechi kimye kyonse kyo ikalatu bulongo ne, kabiji ne kuba’mba twafwainwa kuyuka muchima wa Yehoba pa bintu. Yehoba “ukanya betota,” pakuba usekela bingi kupana maana ku boba baji na muchima wikepesha.—Yakoba 4:6.

⁷ Jishinda jikwabo ja busatu janema ke kufunda Mambo a Lesa anembwa. Maana a Yehoba asololwa mu Mambo anji. Pa kuba’mba twikale na ano maana, twafwainwa kwibikako kwiakebesha. (Byambo bya Mana 2:1-5) Kya buna kikebewa, ke lulombelo. Umvwe twamulomba Lesa maana mu bukishinka, uketupao. (Yakoba 1:5) Milombelo yetu ya kulomba bukwasho bwa mupashi wanji kechi ikabulwa kukumbulwa ne. Kabiji mupashi wanji wakonsha kwitukwasha kutana bya bunema mu Mambo anji byakonsha kwitukwasha kupwisha makatazho, kuchinuzhuka bizumba, kabiji ne kufuukula bintu bya maana.—Luka 11:13.

8. Umvwe kya kine tuji na maana afuma kwi Lesa, akamwekana byepi?

⁸ Byonka byo twamwene mu Kitango 17, maana a Yehoba engila. Onkao mambo, umvwe kine tuji na maana afuma kwi Lesa, akamweka mu bintu byo tuba. Mwana wa bwanga Yakoba walondolwele bipangwa bya maana a Lesa byo anembele amba: ‘Maana afuma mwiulu, patanshi o awamishatu, kabiji o a mutende, o akoka, o apela kusashilwa, o ayula lusa ne bipangwa byawama, o abula misalululo, o abula bujimbijimbi.’ (Yakoba 3:17) Byo tusa kwisambanga ino mbaji yonse ya maana a Lesa, twakonsha kwishikisha atwe bene amba, ‘Nanchi maana afuma mwiulu abena kwingila mu bwikalo bwami nyi?’

“O Awamishatu, Kabiji o a Mutende”

9. Kwikala wawama kilumbulula ka, kabiji mambo ka o kyailamo kuba’mba kuwama kyo kyubilo kitanshi kyatanchikwa kya maana?

⁹ “Patanshi o awamishatu.” Kwikala wawama kulumbulula kutoka kabiji ne kubula biko kechi pangyetu ne, bino ne mukachi ka mubiji. Baibolo wakwatankanya maana na muchima, bino maana afuma mwiulu kuba atwela mu muchima watamishiwa na milanguluko ne bya kusakasaka byatama ne. (Byambo bya Mana 2:10; Mateo 15:19, 20) Pano bino, umvwe muchima wetu wawama, ko kuba’mba ponka pakonsha kupelela bantu bambulwakoloka, ‘tukafumako ku bubi, ne kuba byawama.’ (Masalamo 37:27; Byambo bya Mana 3:7) Nanchi kechi kyailamo kuba’mba kuwama kyo kyubilo kitanshi kya maana kyatanchikwa nenyi? Umvwe twabula kutoka mu byubilo ne ku mupashi, twakonsha kumwesha byepi byubilo bikwabo bya maana afuma mwiulu?

10, 11. (a) Mambo ka o kyanemena kuba’mba twikale ba mutende? (b) Umvwe mwamona amba mwamulenga mambo mupopweshi mukwenu, mwakonsha kumwesha byepi amba mwi bantu baleta mutende? (Monai ne tubyambo twa munshi.)

¹⁰ “O a Mutende.” Maana afuma mwiulu etulengela kulondalonda mutende, kipangwa kya mupashi wa Lesa. (Ngalatiya 5:22) Twibikishako kuchinuzhuka konauna “lufungwa wa mutende” ukwatankanya bantu ba Yehoba. (Efisesa 4:3) Kabiji twibikishako bingi kubwezha mutende umvwe walubankanyiwa. Mambo ka kino o kyanemena? Baibolo waamba’mba: “Ikalai mu mutende: kabiji aye Lesa wa butemwe ne wa mutende ukekala nenu.” (2 Kolinda 13:11) Onkao mambo, umvwe twatwajijila kwikala mu mutende, Lesa wa mutende ukekala ne atweba. Jishinda jo tubilamo na bakwetu janema bingi mu bulunda bwetu na Yehoba. Twakonsha kumwesha byepi amba twi bantu baleta mutende? Akilangulukai pa kino kya kumwenako.

¹¹ Mwafwainwa kuba byepi inge mwamona’mba mwamulenga mambo mupopweshi mukwenu? Yesu waambile’mba: “Byonkabyo inge ko ulambule mulambo wobe ku kyakusokelapo bitapisho, ne kuvuluka’mba, Mulongo wami nji nanji na mambo, sha konka mulambo wobe ku kyakusokelapo bitapisho, kabangijile jimo kupwana na mulongo wobe, mino pa kwiya ulambule mulambo wobe.” (Mateo 5:23, 24) Mwakonsha kwingijisha jino jifunde kupichila mu kwitendekelako kuya ku mulongo wenu. Na ñanyi nkebelo? Na “kupwana” nanji.b Pa kuba’mba mube kino, mwafwainwa kuswa byo abena kwiumvwa ku muchima kechi kukana ne. Umvwe mwamusolomoka na nkebelo ya kupwana kabiji ne kutwajijila na uno mulanguluko, kampe kupusenamo kuji konse kwakonsha kupwa, mwilomba ne lulekelo lwa mambo kabiji ne kwilekelako mambo. Umvwe mwitendekelako kuya na kupwana, mumwesha kuba’mba mubena kutangijilwa na maana afuma kwi Lesa.

“O Akoka, o Apela Kusashilwa”

12, 13. (a) Kyambo kyatuntululwa’mba ‘kukoka’ mu Yakoba 3:17 kyalumbulula ka? (b) Twakonsha kumwesha byepi’mba twakoka muchima?

¹² “O akoka.” Kukoka kulumbulula ka? Kwesakana na bashayuka, kyambo kine kya Kingiliki kyatuntululwa’mba ‘kukoka’ mu Yakoba 3:17, kechi kyapela kutuntululwa ne. Bantuntuluzhi baingijisha byambo nabiji bya kuba’mba “lusa” “kutekanya” ne “kulangulukilako.” Kino kyambo kya Kingiliki kilumbulula “kunekenena.” Twakonsha kumwesha byepi’mba luno lubaji lwa maana afuma mwiulu lubena kwingila mwi atweba?

¹³ Filipai 4:5 waamba’mba: “Kukokamuchima kwenu kuyukanyike ku bantu bonse.” Baibolo mukwabo waamba amba: “Yukanyikwai kwikala bakoka muchima.” (The New Testament in Modern English, by J. B. Phillips) Monai kuba’mba byo twimona atwe bene kechi kyo kintu kyanema ne; kyanemako ke bakwetu byo betumona, byo twayukanyikwa. Muntu wakoka muchima kechi uminatu ngangala ku muzhilo nangwa kukebatu bintu kubiwa mo akebela ne. Umvwina bakwabo, kabiji po kibena kukebewa uswa byo baamba. Kabiji kechi wikala na bukaji nangwa kushinta mu byo oba na bakwabo ne, utekanya. Byo kiji kuba’mba kuba kino kwanema bingi kubena Kilishitu bonse, kyakijishapo kunema kikatakata ku bakulumpe mu kipwilo. Kutekanya kukebulañana, kabiji kulengela bakulumpe kwikala basolomokwa. (1 Tesalonika 2:7, 8) Twafwainwa kwishikisha atwe bene amba, ‘Nanchi nayukanyikwa’mba ndangulukilako bakwetu, kunekenena ne kutekanya nyi?’

14. Twakonsha kumwesha byepi amba ‘twapela kusashilwa’?

¹⁴ “Apela kusashilwa.” Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “apela kusashilwa” kechi kitanwapo kukwabo mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki ne. Kwesakana na shayuka umo, kino kyambo “javula kingijishiwa ku mafunde apanwa ku bashilikale.” Kipana mulanguluko wa “kwitabishiwa bukiji” ne “kunekenena.” Muntu utangijilwa na maana afuma mwiulu ukokela ku byaamba Binembelo. Kechi wayukanyikwa nobe muntu uba inge wafuukula kintu wakana bibena kumubula bakwabo byapusana na byo abena kukeba aye mwine ne. Upelawizha kwaluluka umvwe bamubula bishiino byaumvwanyika bya mu Binembelo bya kuba’mba kyo asalapo kuba kechi kyailamo ne, nangwa mo alangulukila kechi mo imo ne. Nanchi bino byo byo mwayukanyikwa ku bakwenu nyi?

“O Ayula Lusa ne Bipangwa Byawama”

15. Lusa lo lu ka, kabiji mambo ka o kyayilamo kuba’mba “lusa” ne “bipangwa byawama” byatongolwa pamo mu Yakoba 3:17?

¹⁵ “O ayula Lusa ne bipangwa byawama.”c Lusa ke lubaji lwanema bingi lwa maana afuma mwiulu, mambo ano maana aambiwa’mba “ayula lusa.” Monai kuba’mba “lusa” ne “bipangwa byawama” byatongolwa pamo. Kino kyayilamo, mambo mu Baibolo, lusa javula lwamba pa kutesha muchima bakwetu, lupanga bipangwa byavula bya byubilo byawama. Buku umo walumbulula lusa amba “kumvwina mukwenu bulanda pa kintu kyatama kyo ajimo kabiji ne kweseka kubapo kimo.” Onkao mambo, maana a Lesa kechi akanama nangwa kwikala a pakanwatu ne. Asangajika, kabiji alangulukilako. Twakonsha kumwesha byepi’mba twayula lusa?

16, 17. (a) Kununga pa butemwe bwa kutemwa Lesa, ki ka kitulengela kwingilako mwingilo wa kusapwila kabiji mambo ka? (b) Mu ñanyi mashinda mo twakonsha kumweshesha amba twayula lusa?

¹⁶ Jishinda janema ke kubulako bakwetu mambo awama a Bufumu bwa Lesa. Ki ka kitulengela kwingila uno mwingilo? Kintu kine kikatampe ke butemwe bo twatemwa Lesa. Pano bino kumvwina bakwetu lusa nako ko kwitulengela. (Mateo 22:37-39) Bavula lelo jino ‘basubakana ne kupelelwa, pamo no mikooko yabula kafunga.’ (Mateo 9:36) Bebasula ne kwibapofula ku mupashi ku bakafunga babupopweshi bwabubela. Kyafumamo, kechi bayuka lutangijilo lwa maana lutanwa mu Mambo a Lesa nangwa bintu byawama byo bukaleta Bufumu panopantanda katataka ne. Onkao mambo, umvwe twalanguluka pa bikebewa bya ku mupashi bya boba bo tuji nabo, lusa lwetu lufuma panshi ya muchima lwitulengela kuba papelela bulume bwetu kwibabula nkebelo ya Yehoba ya butemwe.

¹⁷ Mu ñanyi mashinda akwabo mo twakonsha kumweshesha’mba twayula lusa? Vulukai kishimpi kya kwa Yesu kya mwina Samaliya wataine yewa kañenda sa alaala ku jishinda, ye balukukile ne kumututaula. Na mambo a lusa, mwina Samaliya “wamubile lusa,” ne kumupomba pa bilonda ne kumulama. (Luka 10:29-37) Nanchi kino kechi kimwesha kuba’mba lusa lwavwangamo ne kukwasha boba bakajilwa nenyi? Baibolo witubula ‘kubila bantu bonse byawama, pa kuba bene bene bonka bakwetu ba mu lwitabilo.’ (Ngalatiya 6:10) Akilangulukai pa bintu bimo. Wakikulumpe mukwetu wa mu lwitabilo wakonsha kukebewa bukwasho bwa ñendelo ya kuya ne kufuma ku kupwila kwa bwina Kilishitu. Mwanamukazhi wafwilwa mu kipwilo wakonsha kukebewa bukwasho bwa kumuwamishisha nzubo yanji. (Yakoba 1:27) Muntu walefulwa wakonsha kukebewa “kyambo kyawama” kya kumukosesha. (Byambo bya Mana 12:25) Umvwe twamwesha lusa mu ano mashinda, tumwesha kuba’mba maana afuma mwiulu abena kwingila mwi atweba.

“O Abula Misalululo, O Abula Bujimbijimbi”

18. Umvwe tutangijilwa na maana afuma mwiulu, ki ka kyo twafwainwa kwibikishako kufumya mu michima yetu, kabiji mambo ka?

¹⁸ “O abula misalululo.” Maana a Lesa kechi akeba misalululo ya mitundu ne kumona nobe kyalo kyenu kyo kyawama kukila kya bakwenu ne. Umvwe tubena kutangijilwa na maana a uno mutundu, twibikishako kufumyamo mu michima yetu byubilo bya kutala ku bilungi bya bantu. (Yakoba 2:9) Kechi tutemwa bakwetu na mambo a mfunjilo yabo, mali, nangwa na mambo a mingilo yo baji nayo mu kipwilo ne; kabiji kechi tulengulula bapopweshi bakwetu baji bonse na mambo a kumweka bayanji ne. Umvwe Yehoba mwine watemwa bano bantu, ne atweba twafwainwa kwibatemwa.

19, 20. (a) Kyambo kya Kingiliki kya “bujimbijimbi” kyafumina pi? (b) Tumwesha byepi “butemwe bwa kine bwa kutemwa balongo,” kabiji mambo ka kino o kyanemena?

¹⁹ “O Abula Bujimbijimbi.” Kyambo kya Kingiliki kwafuma kyambo kya “bujimbijimbi” kitongola “nkaizhi.” Mu moba akala, bankaizhi Bangiliki ne bena Loma bavwalanga bibutwa bikatampe kimye kya kukaya bisela. Byonkabyo, kyambo kya Kingiliki kwafuma kyambo kya “bujimbijimbi” kyatendekele kwingijishiwa ku muntu ubepekezha, nangwa muntu ubena kuba kintu kya bubela. Luno lubaji lwa maana a Lesa kechi lwafwainwa kwitulengela kuyukatu byo twafwainwa kubanga na bapopweshi bakwetu ne, lwafwainwa ne kwitulengela kuyuka byo tulanguluka pe abo.

²⁰ Mutumwa Petelo waambile’mba ‘kukokela kwetu bya bukine’ kwafwainwa kwitulengela kwikala na “butemwe bwa kine bwa kutemwa balongo.” (1 Petelo 1:22) Ee, butemwe bwetu bwa kutemwa balongo kechi bwafwainwa kwikala bwa kubepekezhatu ne. Kechi tuvwala bibutwa nangwa kwibepekezha kuba’mba tujimbaike bakwetu ne. Butemwe bwetu bwafwainwa kwikala bwa kine, bubena kufuma mu muchima. Umvwe bwaikala bino, bakwetu ba mu lwitabilo baketuketekela bingi, mambo bakayuka’mba byonka byo tumweka ne mu muchima byo byo tuji. Bukishinka bwa uno mutundu bulengela kwikala na bulunda bwakishinka pakachi ka bena Kilishitu kabiji bulengela ne kwiketekela mukachi ka kipwilo.

‘Lamai Maana Alumbuluka’

21, 22. (a) Solomone wakankelwe byepi kulama maana? (b) Twakonsha kulama byepi maana, kabiji tukamwenamo byepi mu kuba kino?

²¹ Maana a Lesa ke bupe kufuma kwi Yehoba, bo twafwainwa kulama. Solomone waambile’mba: ‘Mwanami ulame maana alumbuluka ne a kupima bintu.’ (Byambo bya Mana 3:21) Kya bulandatu ke kya kuba’mba Solomone aye mwine wakankelwe kuba kino. Watwajijile kwikala na maana kimye kyo ajinga na muchima wa lukokelo. Bino ko kyakayanga, bakazhi banji bavula ba ku byalo bingi bamongwele muchima kumufumya ku bupopweshi bwatoka bwa Yehoba. (1 Bamfumu 11:1-8) Byafumine mu bwikalo bwa Solomone bimwesha’mba kuyukatu bintu kuba kwitukwasha umvwe ke tubule kwibingijisha bulongo ne.

²² Twakonsha kulama byepi maana alumbuluka? Kechi twafwainwa kutangangatu Baibolo ne mabuku alumbulula Baibolo anengezhiwa na ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ ne, twafwainwa ne kwibikishako kwingijisha byo tufunda. (Mateo 24:45) Tuji na bishinka byavula bya kwingijishisha maana a Lesa. Kilumbulula bwikalo bwawama lonka luno. Kitukwasha ‘kukwachisha ku bumi bonkabwa bwa kine kine’—bumi mu ntanda ipya ya Lesa. (1 Timoti 6:19) Kabiji kyakijishapo, kwikala na maana afuma mwiulu kwitufwenyesha kwipi na nsulo ya maana onse, Yehoba Lesa.

[Tubyambo twa mushi]

Mepuzho a Kulangulukapo

Mpitulukilo ya mu mizhilo 4:4-6 Tumwesha byepi’mba twi bamaana?

Masalamo 119:97-105 Tukamwenamo byepi umvwe ke tufunde ne kwingijisha Mambo a Lesa na mukoyo?

Byambo bya Mana 4:10-13, 20-27 Mambo ka o tukebela maana a Yehoba?

Yakoba 3:1-16 Nga bapewa bukulumpe mu kipwilo bakonsha kumwesha byepi’mba baji na maana ne milangwe?

[Kipikichala pa peja 223]

Pa kuba’mba twikale na maana a Lesa, twafwainwa kwibikishako kwiakebesha

[Kipikichala pa peja 227]

Umvwe twaubila bakwetu lusa, tumwesha ‘maana afuma mwiulu’