“Byonse bya Buneme bya Maana”

1-3. Yesu waambijile kwepi jashi ja pa mutumba mu 31 C.E., kabiji mambo ka bantu batelekelenga o bakuminye?

KYAJINGA kimye kya mwela wa mebele mu 31 C.E. Yesu Kilishitu wajinga kwipi na Kapenama, muzhi mwavujile bya kubauba. Uno muzhi waikejile ku bitulu bya ku buyeke muzhika wa Kalunga ka Ngalilea. Byoajinga pa mutumba mu yoya mpunzha, Yesu wakishishe na kulomba kwi Lesa. Byo bwakile lukelo, waichile baana banji ba bwanga kabiji pa bonse wasajilepo 12 ne kwibatongola’mba batumwa. Kabiji bantu bavula bingi baishile, pajinga ne bamo bafumine kwalepa bingi balondejile Yesu ne kwikala paesakana. Baikele saka bapembelela kukeba kumvwa byo asakwamba ne kwibabuka bikola byo bajinga nabyo. Yesu wibobijile byo bakebelenga.​—Luka 6:12-19.

² Yesu wayile ko baji ne kubuka bonse bakolelwe. Kyapeleleko, byo amwene’mba bonse babukwa, waikele panshi ne kutendeka kwibafunjisha.a Byambo byo aambile pa kyokya kimye byafwainwa byakumishe bingi bantu bamutelekelenga. Bantu bakuminye mambo kechi bakyumvwinepo kala muntu mukwabo saka afunjisha byonka byafunjishanga Yesu ne. Pa kumwesha buneme bwa bintu byo afunjishanga, Yesu kechi waambanga pa bisho nangwa bintu byafunjishanga Bayudea ne. Pakuba aye waambilenga byambo biji mu Binembelo bya Kihebelu byanembelwe na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa. Byambo byanji byajinga bya kine, byapeela kumvwa ne kukwatankanya. Byo apwishishe kwamba, mabumba a bantu akankamenetu. Ibyo, bafwainwe kukumya mambo kyo kyajinga kimye kitanshi kumvwa ku muntu wajinga bingi na maana waikeleko pano pa ntanda kufunjisha mu jishinda jawama.​—Mateo 7:28, 29.

³ Ajino jashi ja pa mutumba jaambile Yesu ne bintu bikwabo byo aambile ne kuba byanembwa mu Mambo a Lesa. Twafwainwa kukebakeba bintu byaamba pe Yesu biji mu uno buku ye banembele na lutangijilo lwa mupashi wazhila, mambo mwi aye mo muji “byonse bya buneme bya maana.” (Kolose 2:3) Nanchi Yesu wafumishe pi ano maana nangwa’mba bulume bwa kwingijisha milangwe ne kuyuka mwa kubila bintu? Waingijishe byepi ano maana kabiji twafwainwa kulondela byepi byo aubanga?

“Nanchi uno Muntu Wafunjijile Kwepi ano Maana?”

4. Ñanyi bwipuzho bwaipwizhe bantu batelekelenga kwi Yesu mu Nazala, kabiji mambo ka o baipwizhe?

⁴ Kimye kimo byoajinga mu mwingilo wa kusapwila, Yesu wayile ku Nazala, muzhi mo akomejile. Byo afikile mu uno muzhi watendekele kufunjisha bantu mu nshinagoga. Bantu bavula bamutelekelenga bakuminye bingi ne kwamba’mba: “Nanchi uno muntu wafunjijile kwepi ano maana?” Bayukile bansemi banji ne bankasanji ne kuba’mba wafumine mu kisemi kya bayanji. (Mateo 13:54-56; Mako 6:1-3) Kabiji bayukile’mba Yesu wajinga kalipentala wabujile kuya ku masukulu ayile nkuwa a balabi. (Yoano 7:15) Onkao mambo, bwipuzho bo baipwizhe bwajingatu bulongo.

5. Yesu waambile’mba maana anji afumine kwepi?

⁵ Yesu byo afunjishenga kechi waingijishenga maana anji mwine ne. Palutwe kacheche mu mwingilo wanji, pa kufunjisha mu nzubo ya Lesa, Yesu waambile’mba maana anji afumine ku mwine wakila. Waambile’mba: “Byo mfunjisha kechi byami ne,” wanungilepo’mba: “Bino bya yewa wantumine.” (Yoano 7:16) Kwambatu kishinka, maana a kwa Yesu afumine kwi Shanji wamutumine. (Yoano 12:49) Pano watambwile byepi maana kufuma kwi Yehoba?

6, 7. Mu ñanyi mashinda Yesu mo afunjijile maana kwi Shanji?

⁶ Mupashi wazhila wa Yehoba ye wakwashishenga Yesu mu bintu byonsetu byo aubanga. Isaya waambijile jimo pe Yesu Mesiasa walayiwe’mba: “Mupashi wa Yehoba ukekala pe aye, mupashi wa maana ne wa milangwe, mupashi upana maana ne wa bulume, mupashi wa kuyuka bintu ne wa kwakamwa Yehoba.” (Isaya 11:2) Na mambo a kuba’mba mupashi wa Yehoba wajinga pe aye ne kumutangijila mu byo alangulukanga ne kuba, akino kyo kyalengejile Yesu kwikala na maana akila.

⁷ Yesu wafunjile maana kwi Shanji ne mu jishinda jikwabo janema. Byonkatu byo twafunjile mu Kitango 2, kimye Yesu kyo akijinga mwiulu, wafunjijile kwi shanji byo amona bintu. Kechi twakonsha kuyuka kuvula kwa maana Yesu o afunjile kwi Shanji, kimye kyo ajinga “sendwe mwine” wa Lesa mu kulenga bintu byonse, bipema ne bibula kupema ne. Yesu byoajinga mwiulu saka akyangye kwiya pano pa ntanda bamupeele jizhina ja kuba’mba maana. (Byambo bya Maana 8:22-31; Kolose 1:15,16) Mu mwingilo wanji pano pa ntanda, Yesu waingijishenga maana o afunjile kwi Shanji mwiulu.b (Yoano 8:26, 28, 38) Onkao mambo, kechi twafwainwa kukumya kuvula kwa maana a kuyuka ne milangwe yamwekejilenga mu byambo bya kwa Yesu nangwa mu mashinda anji awama o aubilangamo bintu ne.

8. Byo tuji baana ba bwanga ba kwa Yesu, twafwainwa kuba byepi pa kuba’mba twikale na maana?

⁸ Byo tuji baana ba bwanga ba kwa Yesu, ne atweba twafwainwa kulombanga maana kwi Yehoba mambo ye nsulo ya maana. (Byambo bya Maana 2:6) Nangwa byonkabyo, Yehoba kechi witupa maana mu jishinda ja kukumya ne. Pano bino, ukumbula milombelo yetu yo tumulomba maana a kwitukwasha kuyuka mwa kubila na makatazho a mu bwikalo bwetu. (Yakoba 1:5) Pa kuba’mba twikale na ano maana, twafwainwa kwibikako bingi. Twafwainwa kutwajijila kwiakebakeba nobe “bya buneme byafyamika.” (Byambo bya Maana 2:1-6) Onkao mambo, twafwainwa kutwajijila kutanganga Mambo a Lesa, mutaanwa maana ne kwiengijishanga mu bwikalo bwetu. Byaubanga Mwana wa Yehoba byanema bingi mambo bitukwasha kwikala na maana. Twayai twisambe pa mashinda apusana pusana Yesu mo amwesheshanga maana ne byo twafwainwa kulondela byonkatu byo aubanga.

Byambo bya Maana

9. Mambo ka bintu byafunjishanga Yesu o byaikejile bya maana?

⁹ Bantu bavula baishilenga kwi Yesu na kuteleka bintu byo afunjishenga. (Mako 6:31-34; Luka 5:1-3) Kabiji mu kanwa kanji mwafumangatu byambo bya maana. Byo afunjishanga byasolwele patoka’mba wayukile bingi Mambo a Lesa kabiji wafikanga bantu pa muchima. Bintu byo afunjishanga bikwasha bantu bonse. Akimonai bishinka bimo bimwesha maana aji mu byambo bya kwa Yesu, ye baambijilepo jimo’mba “Upana maana.”​—Isaya 9:6.

10. Ñanyi byubilo byawama bitukambizha Yesu kwikala nabyo, kabiji mambo ka?

¹⁰ Jashi ja pa Mutumba jo twaambapo ku ntendekelo, mo muji bintu byavula byafunjishengapo Yesu mo babula kuvwangamo byambo bikwabo ku wanembele uno buku. Mu jino jashi, Yesu kechi wapelejiletu pa kwamba pa bya kwikala na ñambilo ne byubilo byawama ne. Pakuba witubuula ne kine kintu kyafwainwa kwitukwasha kwikala na ñambilo ne byubilo byawama. Yesu wayukile’mba milanguluko ne biji mu muchima wa muntu byo bilengela muntu kwamba ne kuba bintu bimo. Onkao mambo, Yesu witukambizha kwikala na milanguluko yawama pa kuba’mba twikale na byubilo nabiji kukooka muchima, lusa, mutende ne kwikala na nzala ya kukeba bololoke ne kutemwa bakwetu. (Mateo 5:5-9, 43-48) Inge twaikala na bino byubilo, tukekala na ñambilo yawama kabiji tukobanga bintu bitokesha Yehoba ku muchima. Kino, kiketulengela ne kwikala na bulunda bwawama na bakwetu.​—Mateo 5:16.

11. Yesu byo ajimwinengako bantu pa bintu byatama, walumbulwile byepi kine kintu kilengela kuba bintu byatama?

¹¹ Byo ajimwinengako bantu pa bintu byatama, Yesu walumbulwile kine kintu kilengela kuba bintu byatama. Kechi witubuulatu kuchinuzhuka byubilo bya bumbanzhi byonkatu ne, pakuba witujimunako ne kubula kuswisha bukaji kwikala mu michima yetu. (Mateo 5:21, 22; 1 Yoano 3:15) Kabiji kechi witukanyatu kuba bulalelale bonkatu ne. Bino witujimunako pa kine kintu kilengela muntu kuba bulalelale. Yesu witukambizha kubula kuswisha meso etu kwitulengela kwikala na lunkumbwa lulengela kwikala na milanguluko yatama ne kukeba kuba bulalelale. (Mateo 5:27-30) Yesu kechi waambilengatu pa kulenga mambo ne, bino waambile ne pa kine kintu kilengela muntu kulenga mambo. Waambile’mba byubilo ne bisakasaka muchima byo bilengela muntu kulenga mambo.​—Salamo 7:14.

12. Baana ba bwanga ba kwa Yesu bamona byepi lujimuno lwanji, kabiji mambo ka?

¹² Kinetu byambo byaambanga Yesu byajinga bya maana. O ene mambo ‘jibumba o jakuminye bingi mo afunjishishenga.’ (Mateo 7:28) Byo tuji baana ba bwanga ba kwa Yesu, twafwainwa kumonanga lujimuno lwanji kuba’mba lwaikelako kwitukwasha mu bwikalo bwetu. Tukebesha kwikala na byubilo byawama byo aambilepo nabiji lusa, mutende ne butemwe. Inge twaikala na bino byubilo tukobanga bintu bitokesha Lesa ku muchima. Kabiji twafwainwa kufumya mu michima yetu bintu byatama nabiji bukaji ne byubilo bya bulalelale. Inge twauba bino, kiketukwasha bingi kubula kulenga mambo.​—Yakoba 1:14, 15.

Maana Akwasha Bantu Kwikala Bulongo

13, 14. Ñanyi bintu bimwesha’mba Yesu wasajile bulongo jishinda jawama ja kwikelamo?

¹³ Bintu byaambanga Yesu ne byo aubanga byamweshanga’mba wajinga na maana. Maana anji amwekejilenga mu mbaji yapusana pusana ya bwikalo bwanji bonse; mu bintu byo afuukulangapo kuba, byo epelwile ne mu byo aubanga na bantu. Akimonai bintu bimo bibena kumwesha’mba mu bwikalo bwanji bonse, Yesu waingijishanga “maana alumbuluka ne maana a kupima bintu.”​—Byambo bya Maana 3:21.

¹⁴ Kwikala na maana mwavwangwa kufuukula bintu bulongo. Yesu wasajile bulongo jishinda ja kwikelamo. Nanchi mwakonsha kufwanyikizha bwikalo bwa ntentente bo akonsheshe kwikala nabo, nzubo ikatampe yo akonsheshe kushimika, busulu bo afwainwe kwikala nabo nangwa jizhina jo akonsheshe kulenga pano pa ntanda nyi? Yesu wayukile’mba kwikala bwikalo bwa uno mutundu ko ‘kwatu, ko kukabakanatu.’ (Musapwishi 4:4; 5:10) Kubila bintu mu jino jishinda ke kukosama kabiji kechi kumwesha maana ne. Yesu wasajilepo kwikala bwikalo bwapeela. Kechi watele muchima pa kwikala na mali nangwa bunonshi ne. (Mateo 8:20) Kwesakana na bintu byo afunjishenga, wateletu muchima pa kintutu kimo kwapwa, ko kuba’mba kuba kyaswa muchima wa Lesa. (Mateo 6:22) Yesu waingijishenga kimye ne ngovu yanji kutundaika Bufumu, mambo bwanema kukila bunonshi kabiji bukalengela bantu kumwenamo byawama. (Mateo 6:19-21) Onkao mambo, ne atweba twafwainwa kutangizhako Bufumu mu bwikalo bwetu byonka byaubile Yesu.

15. Aba balondela Yesu bakonsha kumwesha byepi’mba babena kutangizhako bufumu mu bwikalo bwabo, kabiji mambo ka kuba bino o kwawamina?

¹⁵ Lelo jino, aba balondela Yesu bamona’mba kutangizhako bufumu mu bwikalo bwabo kwanema bingi. Onkao mambo, bachinuzhuka makongole ne kulondalonda bintu bya pano pa ntanda bitonawina kimye ne ngovu yetu. (1 Timoti 6:9, 10) Bavula basalapo kwikala bwikalo bwapeela kuba’mba bekalenga na kimye kyabaya kya kwingijilamo mwingilo wa bwina Kilishitu, kampe kwingilako ne mwingilo wa kimye kyonse wa kutaya mbila ya Bufumu. Kafwako kintu kikwabo kyawama kuba kukila kukeba Bufumu patanshi ne. Mambo kuba bino kuleta bingi lusekelo.​—Mateo 6:33.

16, 17. (a) Mu ñanyi mashinda Yesu mo amwesheshe’mba wipelwile ne kubula kwiketekela aye mwine? (b) Twakonsha kumwesha byepi’mba twipelula ne kubula kwiketekela atweba bene?

¹⁶ Baibolo umwesha’mba maana etulengela kwipelula, kabiji ne kuyuka bintu byo twakonsha kuba ne kubula kuba. (Byambo bya Maana 11:2) Yesu wipelwile kabiji kechi wiketekejile aye mwine ne. Wayukile’mba kechi bantu bonse bomvwa mambo anji bakamwitabila ne. (Mateo 10:32-39) Kabiji wayukile’mba kechi ukasapwila mambo a Bufumu ku bantu bonse ne. Onkao mambo, wapele uno mwingilo wa kulenga baana ba bwanga ku boba bamulondejilenga. (Mateo 28:18-20) Na mambo a kwipelula, wayukile’mba ‘bakengila mingilo yakila’ yo aubile, mambo bakasapwila ku bantu bavula pa kimye kyalepa bingi mu mapunzha monse mo abujile kufika. (Yoano 14:12) Yesu wayukile’mba bafwainwe kumukwashako mu mingilo yanji. Waswile bukwasho bwa bamalaika baishile na kumukwasha mu kiselebwa ne bwa malaika waishile na kumukosesha mu Ngesemani. Mu kimye kyo apichile mu malwa akatampe, Mwana Lesa walombele bukwasho kwi Shanji.​—Mateo 4:11; Luka 22:43; Bahebelu 5:7.

¹⁷ Ne atweba twafwainwa kwipelula ne kubula kwiketekela atweba bene. Twafwainwa kwingila na mweo yense ne kwibikishako mu mwingilo wa kusapwila ne kulenga baana ba bwanga. (Luka 13:24; Kolose 3:23) Kabiji twafwainwa kuvulukanga’mba Yehoba kechi wesakanya mingilo yetu na ya bakwetu ne, ne atweba kechi twafwainwa kubanga bino ne. (Ngalatiya 6:4) Kwingijisha maana kuketukwasha kwibikila bikonkwanyi byo twakonsha kufikizha. Kunungapo, maana akalengela boba bobapa mingilo mu jibumba ja Yehoba kuyuka’mba kuji bintu byo bakonsha kuba ne kubula kuba, kabiji ne kuba’mba bakebewa bukwasho ne kutundaikwa pa kimye pa kimye. Kwipelula kukalengela bano balongo kuswa bukwasho, ne kuyuka’mba Yehoba wakonsha kwingijisha bakwabo ba mu lwitabilo ‘kwibatekenesha.’​—Kolose 4:11.

18, 19. (a) Ki ka kimwesha’mba, Yesu wakookele muchima ne kutekenya baana banji ba bwanga? (b) Mambo ka o twafwainwa kukookela muchima mu bintu byo tuba na bakwetu, kabiji twakonsha kuba byepi kino?

¹⁸ Yakoba 3:17 waamba’mba: ‘Maana afuma mwiulu . . . kechi ominatu pa kintu kyo akeba’ ne. Yesu wakookele muchima kabiji watekenyanga baana banji ba bwanga. Wayukile bilubo byabo, pano bino aye wakebangatu byawama mwi abo. (Yoano 1:47) Wayukile’mba juba jo bakamukwata, baana banji ba bwanga bakamunyema, pano bino kechi wazhinaukile bukishinka bwabo ne. (Mateo 26:31-35; Luka 22:28-30) Pa bimye bisatu Petelo wakaine’mba kechi wamuyukile Yesu ne. Nangwa byonkabyo, Yesu walombejileko Petelo ne kumuketekela na mambo a bukishinka bwanji. (Luka 22:31-34) Bufuku bwapeleleko mu bwikalo bwanji pano pa ntanda, Yesu pa kulomba kwi Shanji, kechi walombele pa bilubo byaubile baana banji ba bwanga ne. Pakuba aye walombele pa bintu byawama byo baubile kufikatu ne ku bobwa bufuku byo alombele’mba: “Abo balama byambo byenu.” (Yoano 17:6) Nangwa kya kuba bajinga bambulwakoloka, aye wibashijile mwingilo wa kusapwila ne kufunjisha bantu kwikala ke baana ba bwanga. (Mateo 28:19, 20) Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, luketekelo lo ajinga nalo mwi abo lwibakoseshe bingi kwingila mwingilo ye ebakambizhe kuba.

¹⁹ Aba balondela Yesu bafwainwa kulondela byo aubanga. Umvwe Mwana Lesa wajinga muntu waoloka watekenyejilenga baana banji ba bwanga bambulwakoloka, ko kuba’mba atweba bandengamambo twafwainwa kukizhamo kukooka muchima mu byo tuba na bakwetu. (Filipai 4:5) Kechi twafwainwa kutatu muchima ku bintu byatama byuba bapopweshi bakwetu ne, pakuba twafwainwa kukebanga byawama mwi abo. Maana aketukwasha kuyuka’mba Yehoba ye wibakoka. (Yoano 6:44) Kya kine kuba’mba, aye umona byawama mwi abo, ne atweba byo byo twafwainwa kuba. Kwikala na muchima wa uno mutundu kechi kuketukwashatu ‘kulekelako bakwetu mambo’ ne, bino kuketukwasha ne kukebapo mashinda amo a kwibatakaikilamo. (Byambo bya Maana 19:11) Umvwe twaketekela bena Kilishitu bakwetu, tukebalengela kwingijila Yehoba bulongo na lusekelo.​—1 Tesalonika 5:11.

20. Twafwainwa kuba byepi na maana aji mu mashimikila a Mambo awama, kabiji mambo ka?

²⁰ Kwambatu kine, mu mashimikila a Mambo awama aamba pa bwikalo ne mwingilo wa kwa Yesu, muji bingi maana. Twafwainwa kuba byepi na buno bupe bwanema? Mu byambo byanji byapeleleko mu Jashi ja pa Mutumba, Yesu kechi wakambizhetu bantu kumvwa byambo byanji bya maana ne, bino ne kwibyuba nangwa kwibingijisha. (Mateo 7:24-27) Kupimpula milanguluko ne byubilo byetu monka mwayila bintu bya maana Yesu byo aambanga ne kuba, kuketukwasha kwikala bwikalo bwawama kino kimye ne kutwajijila kwenda mu jishinda ja bumi bwa myaka. (Mateo 7:13, 14) Kwambatu kine, jino jo jonkatu jishinda jawama jo twafwainwa kwikelamo.