Kitango 21
Yesu Wasolola ‘Maana Afuma kwi Lesa’
1-3. Nga bantu Yesu bo aikelepo nabo kala baubilepo byepi pa byo afunjishenga, kabiji i ki ka kyo bakankelwe kuyuka pe aye?
JIBUMBA jakankamenetu. Nsongwalume Yesu waimene kulutwe yabo mu nshinagoga na kufunjisha. Kechi wajinga mwenyi kwi abo ne—wakomejile mu muzhi wabo, kabiji pa myaka yavula waingijilenga mwi abo mwingilo wa bukalipentala. Kampe bamo baikalangapo ne mu mazubo o atungile Yesu, nangwa kampe baingijishanga mapulao ne bikonkoji bya kujiminako byo alengele Yesu.a Pano baubilepo byepi pa byafunjishenga uno wajinga kalipentala?
2 Bavula bamutelekelenga Yesu bakuminye bingi ne kushikisha amba: ‘Lelo uno muntu ano maana wiafumya pi?’ Banungilepo ne kuba’mba: ‘Uno kechi ye sendwe kabiji, mwana Maliya nenyi?’ (Mateo 13:54-58; Mako 6:1-3) Kya bulandatu ke kya kuba’mba, bantu bo aikelepo nabo kala balangulukilenga’mba, ‘Uno kalipentala ke muntutu uji byonka byo tuji atweba.’ Nangwa kya kuba byambo byanji mwajinga maana, bamukaine. Kechi bayukilepo’mba maana o ebabulangako ajinga a ungi ne.
3 Nga ano maana Yesu wiafumishe pi? Waambile amba: “Kufunjisha kwami kechi kwamitu ne, nanchi kwa aye wantuma.” (Yoano 7:16) Mutumwa Paulo walumbulwile amba Yesu ‘waikala kwi atweba ke maana afuma kwi Lesa.’ (1 Kolinda 1:30) Maana a Yehoba amwekela mu Mwananji aye Yesu. Kino kyajinga kya kine kya kuba Yesu wakonsheshe ne kwamba’mba: “Amiwa ne Batata twi umo.” (Yoano 10:30) Twayai tubalaule mbaji isatu Yesu mo amwesheshe ‘maana afuma kwi Lesa.’
Byo Afunjishenga
4. (a) Byambo bya kwa Yesu byajinga na ñanyi kishina, kabiji mambo ka kino o kyanemejile? (b) Mambo ka mafunde a kwa Yesu o aingijilanga kimye kyonse kabiji ne kukwasha banteleki banji?
4 Patanshi akilangulukai pa byo afunjishenga Yesu. Kishina kya byambo byanji kyajinga “mambo awama a bufumu.” (Luka 4:43) Kino kyanemene bingi mambo a mwingilo Bufumu bo bukengila mu kubingisha bumfumu bwa Yehoba kabiji ne kuletela bantu bintu byawama bya myaka ne myaka. Kabiji mu lufunjisho lwanji, Yesu wafundañeneko ne pa bya bwikalo bwa moba onse. Wimwesheshe mwine amba ye ‘Upana maana Wa kukumya’ watongwejilwe jimo. (Isaya 9:6) Abya nanchi mafunde anji kaafwainwe kwikala a kukumya nenyi? Wayukishe bingi Mambo a Lesa ne kyaswa muchima wanji, kabiji wayukile bingi ne bantu byo baji. Wajinga ne na butemwe bukatampe pe abo. Onkao mambo, mafunde anji kimye kyonse aingilanga kabiji ne kukwasha banteleki banji. Yesu waambilenga “byambo bya bumi bwa myaka.” Ee kine, umvwe mafunde anji alondelwa, alengela kumona lupulukilo.—Yoano 6:68.
5. Ñanyi mitwe imo Yesu yo aambilepo mu Jashi ja pa Mutumba?
5 Jashi ja pa Mutumba kyo kya kumwenako kikatampe bingi kya maana akatampe atanwa mu mafunjisho a Yesu. Jino jashi byonka byo janembwa mu Mateo 5:3–7:27, inge kwijambatu jakonsha kwambiwatu mu maminiti 20. Pano bino, lufunjisho lwajo kechi lupwa nkito ne—lwanema bingi lelo jino byonka byo lwajinga pa kimye kitanshi kyo lwaambiwe. Yesu waambile pa mitwe yapusana pusana, nabiji kwikala bulongo na bakwetu (5:23-26, 38-42; 7:1-5, 12), bya kwikala na byubilo byawama (5:27-32), kabiji ne bya kwikala bwikalo bwalumbuluka (6:19-24; 7:24-27). Pano bino, Yesu kechi wabujilengatu banteleki banji bintu bya maana byonka ne; wibamwesheshenga ne kwibamweshabyo kupichila mu kulumbulula, kwambañana kabiji ne kupana bishiino.
6-8. (a) Bishinka ka byo apaine Yesu bya kuchinuzhukilamo bijikila? (b) Ki ka kimwesha amba mafunde a Yesu amwesha maana afuma mwiulu?
6 Akimonai kya kumwenako kya mafunde alumbuluka a kwa Yesu pa mambo a kuyuka mwakubila na bijikila bya kukeba bintu bya ku mubiji byonka byo kyaambiwa mu Mateo kitango 6. Yesu witufundako amba: “Kechi mubambishe michima na mweo wenu ne, nangwa na byo mukaja, nangwa na byo mukatoma; nangwa na bya mibiji yenu, byo mukavwala ne.” (Kyepelo 25) Kajo ne bivwalo byo bine bintu byanema, kabiji kijitu bulongo kwikala na kijikila mwa kwibitaina. Pano bino, Yesu witubula ‘kuleka kubambisha michima’ pa bino bintu.b Mambo ka?
7 Pano akyumvwai Yesu byo abena kulumbulula. Yehoba byo etupa bumi ne mibiji, nanchi kechi wakonsha ne kwitupa kajo ka kulama buno bumi ne bivwalo bya kuvwika uno mubiji nenyi? (Kyepelo 25) Umvwe Lesa umwena bañonyi kajo ne kuvwika buluba kwikala bwa buya, nanchi kechi ukakonsha kulama bapopweshi banji nenyi? (Byepelo 26, 28-30) Kwambatu kine, kukizhamo kubambisha michima kechi kwayilamo ne. Kechi kwakonsha nangwa kunungako bumi bwetu nangwa pachechetu ne.c (Kyepelo 27) Twakonsha kuchinuzhuka byepi bijikila? Yesu witufundako amba: Twajijilai kutangizhako kupopwela Lesa mu bwikalo bwenu. Aba boba kino bakonsha kuketekela’mba bintu bikebewa pa juba pa juba ‘bikebabikilwapo’ kwi Shabo wa mwiulu. (Kyepelo 33) Kyapelako, Yesu wapana jishinda jingila bingi bulongo—kukebatu kibena kukebewa pa jojo juba. Nga mambo ka a kunungilako bijikila bya kesha ku bya lelo? (Kyepelo 34) Kabiji, nga mambo ka a kwikela na kijikila pa bintu bikabula kampe ne kumwekatu ne? Kulondela ano mafunde kwakonsha kwitwamunako ku bulanda bwa mu ino ntanda ya makatazho.
8 Kine, mafunde aambile Yesu engila bingi lelo jino byonka byo ajinga kimye kyo aambiwe pepi nobe myaka 2,000 yapitapo. Nanchi kino kechi kishiino kya maana afuma mwiulu nenyi? Mafunde awama afuma ku bantu bamaana javula apwa nkito kabiji apimpulwa nangwa kupingizhapo angi. Pano bino, mafunjisho a Yesu nangwa papitatu myaka yavula byepi, akinema ne luno kabiji akwasha bingi. Kino kechi kyafwainwa kwitukumisha ne, mambo uno Upana maana Wa kukumya waambilenga “byambo bya Lesa.”—Yoano 3:34.
Mfunjishisho Yanji
9. Bashilikale bamo baambilepo’mba ka pa mfunjishisho ya Yesu, kabiji mambo ka kino o kyabujile kwikala bubela?
9 Lubaji lwa bubiji Yesu mo amwesheshenga maana a Lesa lwajinga mfunjishisho yanji. Pa kimye kimo bashilikale batuminwe kuya na ku mukwata, babwelelekotu mabokotu ne kwamba’mba: “Nangwa kala kene kafwako muntu waambile byo āmba uno muntu ne.” (Yoano 7:45, 46) Bino byambo kechi byajinga bya bubela ne. Pa bantu bonse bajingako, Yesu aye wafumine “kwiulu” wayukile bintu byavula bingi byo aambanga. (Yoano 8:23) Kine wafunjishanga byakonsheshe kubula kufunjisha muntu ungi. Akimonai ano mashinda abijitu a uno Mufunjishi wa maana.
10, 11. (a) Mambo ka o twakonshesha kukumya Yesu byo aingijishenga bya kumwenako? (b) Bishimpi byo bi ka, kabiji kya kumwenako ka kimwesha bishimpi bya kwa Yesu kyo byaingijilanga bulongo pa kufunjisha?
10 Kwingijisha bulongo bya kumwenako. Betubula kuba’mba ‘Yesu waambilenga ku mabumba kupichila mu bishimpi nangwa’mba bya kumwenako.’ Ee, ‘kwakubula kishimpi nangwa’mba kya kumwenako kechi waambilenga nabo ne.’ (Mateo 13:34) Tukumya bingi busendwe bwanji bukatampe bwa kufunjisha bukine kupichila mu bintu byubiwa jonse. Banjimi babena kukusa nkunwa, banabakazhi babena kunengezha kusoka bashinkwa, banyike babena kukayila mu bisankanyi, bepaya masabi babena kukoka makonde abo, bakafunga babena kukeba mikooko yalubilamo—bino byajinga bintu banteleki banji byo bamwene bimye byavula. Umvwe bukine bwaesekanyiwa ku bintu byayukanyikwa, bupelawizha kukakachila mu milanguluko ne mu muchima.—Mateo 11:16-19; 13:3-8, 33, 47-50; 18:12-14.
11 Javula Yesu waingijishanga bishimpi, mashimikila epi mwa kufunjishisha mafunde nangwa bukine bwa ku mupashi. Na mambo a kuba mashimikila apela kukwatakanya ne kwiavuluka kukila bintu byabula kuyukanyikwa, bishimpi byakwashanga mafunjisho a Yesu kumvwanyika. Mu bishimpi byavula, Yesu walumbulwile Shanji na bya kumwenako bya kubula kulubamo. Kya kumwenako, ñanyi wakonsha kukankalwa kukwatakanya kishinka kiji mu kishimpi kya mwana walubile—kuba’mba umvwe muntu wapondoka wamwesha lulapilo lwa kine, Yehoba umumvwina lusa kabiji ne kumutambula?—Luka 15:11-32.
12. (a) Mu ñanyi jishinda Yesu mo aingijishe mepuzho mu mfunjishisho yanji? (b) Yesu wazhindamikilepo byepi boba bamwipwizhe pa lūsa lo ajinga nalo?
12 Kwingijisha bulongo mepuzho. Yesu waingijishanga mepuzho kukwasha banteleki banji kwimwena bene kishinka, kupesapesa milanguluko yabo, nangwa kwifuukwila bene bya kuba. (Mateo 12:24-30; 17:24-27; 22:41-46) Kimye bantangi babupopweshi kyo bamushikishe kana lūsa lo ajinga nalo lwafumine kwi Lesa nyi, Yesu wibakumbwile amba: “Nanchi lubatizhilo lwa Yoano, lwafumine mwiulunyi, inyi lwaji lwa ku bantu?” Buno bwipuzho byo bwibakankamikile, ponkapo ke bambañane bene na bene amba: “Kana twambe’mba, Lwa mwiulu; usakwitwambila’mba, Kabiji mambo ka byo mwabujile kumwitabila? Kabiji kana twambe’mba, Lwa bantu twachina jibumba; pa kuba bonse bamwitabila Yoano amba, Wajinga ngauzhi.” Kepo bakumbwile amba: “Kechi twayuka ne.” (Mako 11:27-33; Mateo 21:23-27) Na bwipuzho bwapelatu, Yesu wibomishe mate mukanwa kabiji ne kusolola bujimbijimbi bwajinga mu michima yabo.
13-15. Nga kishimpi kya mwina Samaliya kimwesha byepi maana a Yesu?
13 Bimye bimo, Yesu waingijishilanga pamo mashinda onse a kufunjishishamo, kupichila mu kubikamo mepuzho a kulangulukapo mu bya kumwenako byanji. Kimye shabyambo umo Muyudea kyo ashikishe Yesu kyakebewenga pa kumona bumi bwa myaka, Yesu wamubujile Mizhilo ya Mosesa, yaamba pa kutemwa Lesa ne mukwenu. Na mambo a kusaka kwibingisha mwine, uno mwanamulume washikishe’mba: “Nanchi mukwetu ye ñanyi?” Yesu wakumbwile kupichila mu kushimikizha jishimikila. Muntu umo Muyudea wayilenga bunke bwanji kimye kyo bamututawile ku batupondo ne kumusha pepi na kufwa. Kwaishile Bayudea babiji, mutanshi kusolomokelapo wajinga ñanga wa Lesa bino palondela ne mwina Levi. Bonse bamusansawijile. Pakuba umo mwina Samaliya waishile ponka. Wamubile lusa ne kumupomba pa bilonda byanji kabiji ne kumuleta ku nzubo ya bwenyi ne kumulama. Pa kupwisha jishimikila, Yesu washikishe uno wamwipwizhe amba: “I ñanyi wa mu busatu bwabo ye mwalanguluka’mba, wimwesheshe ke wa kwanji awa ye babelamijile ku batupondo?” Uno muntu kyamulengejile kukumbula amba: “Yenkawa wamubile lusa.”—Luka 10:25-37.
14 Kino kishimpi kimwesha byepi maana a Yesu? Mu moba a Yesu, Bayudea baingijishanga kyambo kya “mukwetu” ku boba balamangatu bisho byabo—kechi bena Samaliya ne. (Yoano 4:9) Inge kya kuba Yesu waambile jino jishimikila kuba’mba mwina Samaliya ye ye balukukile kabiji Muyudea ye wamukwashishe, nanchi kino umvwe kyafumishepo misalululo nyi? Yesu na maana waalwile jishimikila kuba’mba mwina Samaliya na lusa ye wakwashishe Muyudea. Kabiji akimonai bwipuzho bo aipwizhe ku mpelo ya jishimikila. Watesheshe muchima kukeba kulumbulula kyambo kya “mukwetu.” Kiji nobe uno shabyambo washikishenga amba: ‘Ñanyi ye nafwainwa kutemwa?’ Bino Yesu washikishe amba: “I ñanyi wa mu busatu bwabo ye mwalanguluka’mba, wimwesheshe ke wa kwanji?” Yesu kechi watesheshe muchima ku yewa waubijilwe lusa ye batutawile ne, watele muchima ku yewa mwina Samaliya wamwesheshe lusa. Mukwetu wa kine witendekelakotu mwine kumwesha butemwe ku bakwabo nangwa kya kuba ba mutundu ungi. Jino jo jishinda Yesu jo akonsheshe kulengela kino kishinka kyanji kumvwanyikisha.
15 Kyo kine kintu nanchi bantu kyo bakuminye na mo “afunjishenga” ne kwiya ko aji! (Mateo 7:28, 29) Pa kimye kimo, “jibumba jikatampe” jaikele ne aye pa moba asatu, kwakubula nangwa kajo ne!—Mako 8:1, 2.
Bwikalo Bwanji
16. Mu ñanyi jishinda Yesu mo ‘amwesheshe’ amba watangijilwenga na maana a Lesa?
16 Lubaji lwa busatu Yesu mo amwesheshe maana a Yehoba lwajinga bwikalo bwanji bo aikelangamo. Maana engila. Mutumwa Yakoba washikishe amba: ‘Ñanyi mwenu uji na maana?’ Wabwelele wakumbula aye mwine bwipuzho bwanji amba: “Amweshe na bwikalo bwanji bwawama byubilo byanji.” (Yakoba 3:13) Jishinda Yesu jo aubilangamo bintu ‘jamweshanga’ kuba’mba watangijilwenga na maana a Lesa. Twayai twisambeko byo amweshanga ndangulukilo yawama, mu bwikalo bwanji ne mu byo aubanga na bantu.
17. Bya kumwenako ka bijiko bimwesha kuba’mba Yesu wa esakenye bingi bulongo bintu mu bwikalo bwanji?
17 Nanchi kechi mwamonapo kuba’mba bantu inge ke babule kulanguluka bulongo javula bakizhamo kuba bintu nenyi? Ee, kikebewa maana pa kuba’mba wesakanyenga bintu bulongo. Byo amweshanga maana a Lesa, Yesu wayukile bingi kwesakanya bintu. Pa bintu byonse, watangizheko bintu bya ku mupashi mu bwikalo bwanji. Wapayankene bingi mu mwingilo wa kusapwila mambo awama. Waambile’mba, “o mambo o naishila.” (Mako 1:38) Bintu bya ku mubiji kwi aye kechi byanemene ne; kyamweka nobe wajingatu na bintu bicheche bya ku mubiji. (Mateo 8:20) Nangwa byonkabyo, kechi wajinga muntu wizhijika ku byonse ne. Byonka biji Shanji, ‘Lesa wa bibusa nangwa’mba wa lusekelo,’ Yesu wajinga muntu wasangalala, kabiji walengelanga ne bakwabo kusangalala bingi. (1 Timoti 1:11; 6:15) Kimye kyo atainwe ku kijiilo kya masongola—kijiilo pekala nyimbo, kwimba, ne kusekela—kechi watainweko’mba alefule bantu ne. Kimye binyu kyo byapwile, waalwile mema ke binyu byawama, bya kutoma “bisangajika muchima wa muntu.” (Masalamo 104:15; Yoano 2:1-11) Yesu waswanga javula byo bamwitanga kuya ku bijiilo, kabiji javula waingijishanga bino bimye kufunjishishamo.—Luka 10:38-42; 14:1-6.
18. Yesu wamwesheshe byepi ndangulukilo yawama mu byo aubilenga na baana banji ba bwanga?
18 Yesu wamweshanga ndangulukilo yawama mu byo aubanga na bantu. Kuyuka bantu byo baji kwamulengejile kuyuka baana banji ba bwanga byo bajinga. Wayukishetu bulongo kuba’mba bajinga bambulwakoloka. Nangwa byonkabyo, wamwene byubilo byabo byawama. Wamwene byubilo byawama mu bano banabalume Lesa bo akokele. (Yoano 6:44) Nangwa kya kuba baubanga bilubo, Yesu wamwesheshe muchima wa kwibaketekela. Pa kumwesha luno luketekelo, wapele baana banji ba bwanga mutembo wanema bingi. Wibakambizhe kusapwila mambo awama, kabiji waketekejile mu bulume bwabo kuba’mba bakengila uno mwingilo. (Mateo 28:19, 20) Buku wa Byubilo umwesha’mba baingijile mu bukishinka uno mwingilo ye ebakambizhe. (Byubilo 2:41, 42; 4:33; 5:27-32) Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, Yesu waubile bingi bulongo kwibaketekela.
19. Yesu wamweshanga byepi amba wajinga “kimote ne kukoka pa muchima”?
19 Byonka byo twamwene mu Kitango 20, Baibolo wakwatankanya kwikepesha ne bukimote na maana. Bino Yehoba ye wakumwenako wakila umwesha bino byubilo. Nga Yesu kyajinga byepi? Kisangajika bingi pa kumona kwikepesha Yesu ko amwesheshe pa kwingila na baana banji ba bwanga. Byo ajinga walumbuluka, wibakijile bingi. Pano bino kechi wibalengulwile baana banji ba bwanga ne. Kabiji kechi wibalengejilepotu nangwa pacheche kwiumvwa bapanshi nangwa babula kufikilamo ne. Aye wibalangulukilangako na mambo a kupelelwa kwabo kabiji ne kwibatekenya na mambo a bilubo byabo. (Mako 14:34-38; Yoano 16:12) Nanchi kechi kyo kine kintu kyalengelanga ne baana ba bacheche kumukasulukila Yesu nenyi? Kine, bamukasulukijile bingi mambo bamwene kuba’mba wajinga “kimote ne kukoka pa muchima.”—Mateo 11:29; Mako 10:13-16.
20. Yesu wamwesheshe byepi kukoka muchima mu byo aubile na mwanamukazhi Mugentila wajinga na mwananji wamukazhi ye bamanyikile bingi ku mudemona?
20 Yesu wamwesheshe kwikepesha kwa Lesa mu jishinda jikwabo. Wakokele muchima, nangwa amba kunekenena, umvwe lusa lwamwesha’mba kino kyafwainwa. Kya kumwenako, akivulukai kimye mwanamukazhi Mugentila kyo amusashijile amba abuke mwananji wamukazhi ye bamanyikile bingi ku mudemona. Mu mashinda asatu apusana pusana, Yesu wamwesheshe amba kechi usa kumukwasha ne—jishinda jitanshi, kupichila mu kukana kumukumbula; ja bubiji, kupichila mu kwamba kwakubula kupita mu mbaji amba watuminwe ku Bayudea kechi ku Bagentila ne; kabiji ja busatu, kupichila mu kwamba kya kumwenako mu jishinda ja mushingi jamwesheshe kishinka kintutu kimo. Nangwa byonkabyo, uno mwanamukazhi wakoseleko bingi, kumwesha lwitabilo lwakila. Pano Yesu waubilepo byepi pa kino? Waubile byonka byo akaine amba kechi obe ne. Wabukile yewa mwana wa uno mwanamukazhi. (Mateo 15:21-28) Kuno ke kwikepesha kwa kukumya, ke ibyo nenyi? Kabiji vulukai kuba’mba kwikepesha ko kufuma maana a kine.
21. Mambo ka o twafwainwa kwibikilako kulonda bumuntu, ñambilo ne mashinda a Yesu?
21 Byo twasantapo kuba’mba Mambo awama etusolwela byambo ne byubilo bya muntu wa maana wajingako! Tuvulukenga kuba’mba Yesu wajinga kipasha kyalumbuluka kya biji Shanji. Umvwe ke tulonde bumuntu bwanji, ñambilo, ne jishinda Yesu jo aubilangamo bintu, tukekalanga na maana afuma mwiulu. Mu kitango kyalondelapo tukamona byo twakonsha kwingijisha maana a Lesa mu bwikalo bwetu.
[Tubyambo twa mushi]
a Mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, bakalipentala bebatwezhanga mwingilo wa kutunga mazubo, kubasa bya kubasabasa, kabiji ne kulenga bya kwingijisha mu majimi. Justin Martyr wa mu myaka kitota kya bubiji C.E., wanembele pe Yesu amba: “Waingilanga bukalipentala kimye kyo ajinga na bantu, sa alenga mapulao ne bikonkoji.”
b Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba ‘kubambisha michima’ kilumbulula “kutabankana mu milanguluko.” Byonka byo kyaingijishiwa mu Mateo 6:25, kibena kutongola kwakamwa kuvulañanya nangwa kwabanya milanguluko ne kulengela kubula kwikala na lusekelo.
c Kupesapesa kwa bashayuka ba byasayansi kumwesha kuba’mba kukizhamo kubambisha michima ne bijikila kwakonsha kwitulengela kwikala na kikola kya muchima kabiji ne kwikalatu na bikola bikwabo byakonsha kuchibikizha bumi bwetu.
Mepuzho a Kulangulukapo
Byambo bya Mana 8:22-31 Maana alumbululwa mu bumuntu akwatankana byepi na byaamba Baibolo pa mambo a Mwana mubeji wa Yehoba?
Mateo 13:10-15 Bya kumwenako bya kwa Yesu byaingilanga byepi bulongo mu kusolola byajinga michima ya banteleki banji?
Yoano 1:9-18 Mambo ka Yesu o akonsheshe kusolola maana a Lesa?
Yoano 13:2-5, 12-17 Yesu waingijishe byepi kya kumwenako, kabiji i ki ka kyo afunjishe batumwa banji?
[Kipikichala pa peja 211]
“Mabumba akuminye mo afunjishenga”